Umumiy o’rta ta’lim maktablarida yozuvchi tarjimayi holini o’rganish - Литература - Рефераты

Umumiy o’rta ta’lim maktablarida yozuvchi tarjimayi holini o’rganish

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

48.5 KB

Umumiy o’rta ta’lim maktablarida yozuvchi tarjimayi holini o’rganish. Reja: 1.Yozuvchi hayoti va ijodini ta’lim bosqichlarida o’rganishning ahamiyati. 2.Ijodkor hayotini o’rganishning shakl va usullari. 3.Ijodkor tarjimayi holini o’rganishda tanqidiy maqolalar va tazkiralarning ahamiyati.

Badiiy asarlarni o’rganishda uning muallifi haqidagi ma’lumotlar ham ayricha ahamiyat kasb etadi.Bu ma’lumotlar ko’pincha,asarning g’oyaviy-badiiy mazmunini teranroq anglashda ,asarning ijtimoiy-estetik mohiyatini to’g’ri belgilashda yordam beradi. Adabiyotshunos olim D.Quronov bu haqda yaxshigina kuzatishlarini e’lon qilgan: “ Ko’pincha el ichida ijodkorlar to’g’risidagi turli-tuman mish-maishlar, uzun- quloq gaplarga duch kelinadiki, goho ularning bir-biriga tamomila zidligi-yu aql bovar qilmas darajada ajabtovurligidan shoshib qoladi kishi.Albatta, bu nav mish- mishlar el nazdida katta obro’-e’tibor topgan kishilar hayotiga qiziqishning zo’rligidan yuzaga keladi.Biroq o’ylashimcha, buni ommaviy qiziquvchanlikning o’zi bilangina izohlash kam ko’rinadi. Zero, buning asosiy sabablaridan biri sifatida adabiyoshunosligimizda ijodkor biografiyasini o’rganishga yetarli e’tibor berilmasligini ko’rsatishga moyilmiz. Hatto, sir emas, ijodkor biografiyasi bilan bog’liq ishlarga mensimasdanroq, ilmdan yiroq hodisa sifatida qarash hollari ham yo’q emas. Holbuki, adib-u shoirlar hayotiga oid faktlarni to’plash-u ilmning chinakam “qora ishi” sifatida baholanishi kelrak.Sababki, bu xil ishlar konkret ijodkorning shaxs va san’atkor sifatidagi tadrijini kuzatish yoki konkret asarning ijodiy tarixini, uni to’g’ri talqin qilish uchungina emas, ijod psixologiyasi, ijodkor va jamiyat munosabati kabi qator umumestetik muammolarni yoritishda ham muhim ahamiyat kasb etadi”. Shunga qaramay, muallifning shaxsiyati uning asarlarida turlicha aks etishi mumkin. Ba’zan u ochiqdan ochiq ifodalansa, ba’zan muayyan vositalar orqali tasvirlanishi, ba’zi hollarda esa muallifning shaxsiyatini bevosita idrok etish ancha qiyin kechadi.Metodist olimlar to’g’ri ta’kidlashganiday, “ har bir asar muallifning ma’vaiy portretidir”.Badiiy asarning ijodkor shaxsiyatining ifodachisi ekanligini anglab yetgandan keyingina asar mohiyati ham , uning muallifining nuqtayi nazarlari ham o’quvchiga to’laroq va teranroq tushuniladi.Shundagina muallifning adabiyotga, jamiyatga, shu xalq va millatga bo’lgan muhabbati va xizmatlari to’la idrok etiladi. “Yozuvchi, san’atkor oddiy kishilardan shu bilan ham farq etadiki, uning asarlarida hayot hodisalari, faktlar faqat qayd etilibgina qolmaydi.Har gal biror

hodisa, fakt haqidagi hikoya-yozuvchining,san’atkorning shu narsaga, hodisaga, pirovardida-kishilarga ijobiy yoki salbiy munosabati bilan sug’orilgan bo’ladi.Bu “ munosabat faktori” shunchalik muhimki, faqat ugina bizga hodisa haqida haqqoniy, mukammal, yorqin tasavvur bera oladi. San’atkorning ijobiy munosabati, mehri va muhabbati bilan qizdirilgan hayotiy fakt, xuddi endigina cho’g’dan olingan temirdek, o’z rangi, harorati,fazilatlari bilan hayratga solishi va tahsinimizga sazovor bo’lishi mumkin”. Asar matni ustida ishlash asnosida muallif nuqtayi nazarini aniqlashga imkon beradigan nuqtalarga o’quvchilar e’tiborini tortish, shu asosda muallif aytgan fikrlar zamiridagi aytilmagan nuqtalarni topishga imkon qidirish mumkin bo’ladi. Ayrim adiblarning tarjimayi holini o’rganishda boshqa kishilar, mashhur shaxslar, yirik olimlar, yiirk davlat va jamoat arboblarining fikrlaridan ham foydalanish mumkin bo’ladi.Yozuvchining tarjimayi holini o’rganishda uning o’z fikrlaridan foydalanish ham keng tarqalgan usullar turkumiga kiradi. Ammo bunda ham me’yor bo’lishi shart. Chunki, ayrim hollarda yozuvchining o’z so’zlarida ham zamonaning, uni qurshab turgan muhitning, bularning yonida esa biz tasavvur qila oladigan va qila olamaydigan ko’plab obyektiv va subyektiv omillarning kuchi ham bo’lishi mumkin. Kirish mashg’ulotlarining asosiy maqsadi adabiy matnni o’rganish uchun qulay sharoit yaratish ekanligi.Kirish mashg’ulotlarining sharhli va’zlar,yozuvchi tarjimai holini o’rganish,o’quvchilarni darsga qiziqtirish ,tarixiy ma’lumot berish,lug;at ustida ishlash,matn ustida ishlash kabi turlari mavjud. Shuningdek adabiy adabiy asarni o’qishning shakliy turlari: sinfda va uyda o’qish,ovoz chiqarib va ovoz chiqarmay o’qish,sharhlab o’qish,jo’r bo’lib o’qish,rollarga bo’lib o’qish,lirik asarlarni o’qish .Badiiy asarni o’qishning mazmuniga ko’ra turlari:mantiqiy o’qish,adabiy o’qish,ifodali o’qish,badiiy o’qish.

V-VIII sinflarda adabiyotni o’rganishda kirish mashg’ulotlari darsining birinchi bosqichi hisoblanadi.Shuning uchun o’qituvchi bu mashg’ulotlarning mazmuni,maqsadi va usullarini to’g’ri belgilashi kerak. Kirish mashg’ulotidan kuzatiladigan maqsad o’quvchilarning matnni to’g’ri idrok etishi va tushunib olishi uchun eng qulay sharoit yaratishdan iborat. Adabiy o’qish darslarini to’g’ri yo’lga qo’yishning muhim shartlaridan biri- o’quvchilarning diqqatini darsga jalb etish va ularni darsga qiziqtirishdir.O’quvchilar o’qituvchi rahbarligida yangi mavzuga o’tib,yangi asarni o’qiy boshlaydilar.Adabiy o’qish darsida anglashilmagan so’zlar ,iboralar,maqollarni o’quvchilarga tushuntirib berishni talab qilinadi,chunki busiz asarni ifodali o’qib,mukammal analiz qilib bo’lmaydi.O’quvchilar asarni to’la tushunsalar,ifodali o’qish,analiz va qayta hikoya qilish,reja tuzish,umuman,matn ustida ishlashning hamma turlari muvaffaqiyatli chiqadi.Asarni o’qishdan oldin tushuntirish o’qituvchi bu usul bilan ish olib borish uchun dastlab asardagi tushunilmagan so’zlarni ajratadi va ularni izohlab chiqadi.So’ngra matnni o’qishdan ilgari o’quvchilar hamma so’zlar bilan tanishib ,lug’at daftariga ko’chirib yozadilar.O’qituvchi bunday so’z,ibora va maqollarni doskaga yozib qo’yishi ham mumkin,o’quvchilar doskadan ko’chirib yozadilar.Asarni o’qish vaqtida tushuntirish usulida adabiy o’qish darslarida eng ko’p qo’llaniladi.O’qituvchi bu usul bilan ish olib borayotganida tushunilmagan so’z va iboralarni asardagi gaplar bilan bog’lab izohlaydi.Ba’zi ibora va ifodalar shunday xususiyatga ega bo’ladiki,agar u matndan ajratib izohlansa, boshqa ma’no anglashiladi.Anglashilmagan so’z ,ibora va ifodalarni asarni o’qigandan so’ng tushuntirish usulida o’qituvchi dastavval matnni bir marta o’qib beradi.O’quvchilarga tushunarli bo’lmagan so’z ,ibora va maqollarni tushuntirish esa asarni qayta o’qish vaqtida, asar mazmunini o’zlashtirish bilan birga olib boriladi. Buning uchun o’quvchilar asarni yoki asardan olingan parchani diqqat bilan ichida o’qiydilar hamda tushunilmagan so’z va iboralarni aniqlaydilar.Ba’zan o’qituvchi asarni ikkinchi marta o’qiydi,so’ngra qiyin so’z va iboralarni tushuntirib

beradi.Bunday usulni hajm jihatidan kichik,mazmunan murakkab asarlarga tatbiq etish mumkin. Anglashilmagan so’z,ibora va ifodalarni asarni tahlil qilish bilan bog’lab tushuntirish usulida tushunilmagan so’z va ifodalar ustida izioh berish asarni tahlil qilish bilan uzviy bog’lanadi.O’qituvchining izohi so’z ,ibora va ifodalarning ma’nosini oydinlashtishi bilan birga,badiiy asarlarning eng muhim tomonlarini ochishga yordam beradi.Asardagi ayrim so’z va iboralarga izoh berish asarning analizi bilan bog’lab boriladi,bunday usul ko’pincha kichikroq lirik asarlarga tatbiq etiladi. O’qituvchi o’quvchilarga tushunilmaydigan so’z va iboralar ustida izoh berish bilangina cheklanib qolmay,shu so’zlarni qanday tushuntirish yo’llarini o’ylashi zarur. Ayrim so’z va iboralarni o’quvchilarga tushuntirishning eng oddiy yo’llaridan biri-shu so’zlarning ma’nodoshlarini topib tushuntirishdir.Arxaik so’zlar,arab-fors so’zlari ,shevaga xos so’zlar ana shunday ma’nodosh lari bilan tushuntirilib beriladi. Matn ustida ishlashda o’quvchilar ko’proq faollik ko’rsatishi kerak,kirish mashg’ulotlarida esa asosiy ish va dastlabki so’z o’qituvchining zimmasiga yuklanadi. O’qituvchi biror asarni o’tishdan oldin o’quvchilarga xoh tarixiy ma’lumot bersin,xoh yozuvchining tarjimai holini hikoya qilsin,kirish mashg’ulotining ta’lim-tarbiyaviy ahamiyati o’qituvchi nutqining asosli,jonli va ta’sirli bo’lishi bilan bog’lanadi.O’qituvchining kirish so’ziga nisbatan qo’yiladigan birinchi va asosiy talab-nutqning prinsipial bo’lishidir.O’qituvchi beradigan ma’lumot mazmunan bir butunlikni tashkil qilishi bilan birga,o’tilganlarni o’quvchilarning esiga solish mashg’ulotlari sistemasida alohida o’rinni egallashi kerak,shuning uchun o’qituvchi har safar kirish mashg’ulotiga tayyorlangan vaqtida uni o’tilgan bilimlar bilan qay ravishda bog’lash yo’lini aniqlashi lozim.O’qituvchining kirish so’zi aniq va ko’rsatmali bo’lishi kerak.Bu-o’qituvchi ma’ruzasiga qo’yiladigan talabdir.Kirish mashg’ulotlarida o’quvchilarga ko’rsatiladigan

materiallar,o’qiladigan she’rlar va nasriy parchalar ularga kuchli ta’sir etishi lozim.O’qituvchi o’quvchilarning tasavvur va his-tuyg’ulariga ta’sir qilishi bilan birga,muntazam bilim berish vazifasini sira esdan chiqarmasligi kerak. Shuning uchun o’qituvchining kirish so’zidagi fikrlar mantiqan izchil bayon qilinishi alohida ahamiyatga ega.O’qituvchi yozuvchining tarjimai holini bayon etishda zamoniy texnik vositalardan samarali foylanishi maqasdga muvofiq bo’ladi.Yozuvchining tarjimai holini ko’rsatma materiallardan va reproduksiya rasmlardan foydalanib borishi zarur.O’quvchilarga ko’proq ijodkorlarning suratlarini ekranda ko’rsatishga harakat qilish kerak.Sinfda yozuvchi haqida ma’ruza va suhbat o’tkazilgani kabi,sinfdan tashqari adabiy ekskursiya ham samarali usullardan biridir. Bunday mashg’ulotlar mazmunan sinfda o’tkaziladigan ma’ruza va suhbat kabi usullardan biridir. Agar shahrda ozmi-ko’pmi portretlar,rasmlar va qo’lyozmalarga ega bo’lgan muzey bo’lsa,kirish so’zini mana shu muzeyda o’tkazish foydalaridir.bu kirish so’zining materiali sinfdagi dars materiallardan farqi qilmasa ham, ko’rsatma materiallar bilan boyitiladi va o’quvchilarni yanada faollashtirradi.Ekskursiya o’quvchilarni ruhlantiradi va materialga bo’lgan qiziqishi yanada oshadi. Badiiy asar matni ustida ishlashda kirish mashg’ulotlarining o’rni ayniqsa ,katta.Ta’limning turli bosqichlarida o’rganiladigan adabiyot kursining asosiy mazmun va mohiyatini badiiy asarlarni o’rganish tashkil etadi. Bu jarayon bir necha tarkibiy qismlardan iborat bo’lishi mumkin.Xususan,kirish mshg’ulotlari,badiiy matnni tahlil qilish ,yakunlovchi mashg’ulotlar shular sirasiga mansubdir. Kirish mashg’ulotlari o’quvchilar e’tiborini asar muallifining alohida xislatlari yoki shu asarga xos bo’lgan eng muhim qirralarni ,asosiy badiiy-estetik jihatlarni anglashga ,his etishga imkon berishi bilan e’tiborlidir.Yanada aniqroq aytiladigan bo’lsa,kirish mashg’ulotlari o’quvchilarni badiyyatning navbatdagi yangi olamiga olib kirishdagi o’ziga xos yo’ldir.Kirish mashg’ulotlari o’quvchilarni o’rganilayotgan asarni to’la va hissiy qabul qilish;ari uchun munosib zamin yaratishi bilan ajralib turadi.Natijada ,ularda asarni o’rganish uchun

ishtiyoq,qiziqish shakllanadi,paydo bo’ladi.Kirish mashg’ulotlarining shakl va mazmuni xilma-xil bo’lishi mumkin.Ba’zan u bir –ikki muhim detallar tavsifi va bayonidan iborat bo’lsa,ba’zan muayyan tarixiy davr va sharoit,yozuvchining tarjiamyi hoidagi eng muhim qirralar,muayyan asar atrofidafi muhim ijtimoiy- siyosiy va badiiy estetik hodisalar tahlilidan iborat bo’lishi mumkin.

Adabiyotlar 1.Karimov I. Yuksak ma’naviyat- yengilmas kuch. T., 2008 2.Barkamol avlod orzusiT.,2000. 3.Karimov N. XX asr adabiyoti manzaralari.T.: “O’zbekiston”,2008 4 .Zunnunov A. Hotamov N. Adabiyot o’qitish metodikasi. T., 1992 5 .Dolimov S. Ubaydullayev H. Adabiyot o’qitish metodikasi. T., 1967 6.Yo’ldoshev Q. Adabiyot o’qitishning ilmiy-nazariy asoslari. T., 1996 7 .To’xliyev B.Adabiyot o’qitish metodikasi.T., 2006. 8.Yo’doshev Q. Yoniq so’z. T.: “Yangi asr avlodi”, 2006.

Похожие

Umumta’lim maktablarida dramatik asarlarni o’rganish

Umumta’lim maktablarida dramatik asarlarni o’rganish

Ijodkor tarjimai holini o`rganish usullari

Boborahim Mashrab hayoti va ijodi

Adabiyot o’qitsh metodikasining boshqa fanlar bilan aloqasi