logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Литература
  4. Uilyam Shekspir

Uilyam Shekspir

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51.5 KB
Скачать
Uilyam Shekspir Shekspir Uyg&#39;onish davrining eng yirik vakillaridan biridir. U haqida yuzlab kitoblar yozilgan, ko‘plab shekspirshunoslar yetishib chiqqan, uning ijodi turli, o‘ta ziddiyatli fikr- mulohazalar uyg&#39;otgan. Bizdan 400 yil oldin yashab ijod etgan bu buyuk dramaturg ushbu sohada egallagan cho‘qqi hanuz zabt etilgani yo‘q. Shekspir hayotiga oid uncha ko‘p ma’umotlar saqlanib qolmagan, borlari ham to&#39;liq va aniq emas. Shekspir 1564- yil 23- aprelda Eyvon daryosi sohilidagi Stratford shahrida tug&#39;ilgan. Shekspiming ajdodlari yemenlar - ya’ni, erkin dehqonlar bo&#39;lganlar. Ular orasida jasur jangchilar, nayzadorlar, yoyandozlar bo‘lganligi taxmin qilinadi. «Shekspir» so&#39;zi — «nayza o‘ynatuvchi» ma’nosini anglatadi. Shekspiming otasi hunarmand-savdogar bo&#39;lgan, u charm va charm qo‘lqop bilan savdo qilgan. Ishlari yurishgan davrlarda hatto shahar meri qilib ham tayinlangan. Biroq ishlari orqaga ketib singach, oila haqida qayg‘urish, g‘amxo‘rlik qilish katta o‘g‘li Uilyam zimmasiga tushadi. Stratfordda Shekspir ta’lim olgan maktab hanuz saqlanib qolgan. Bu maktabda ingliz tili bilan bir qatorda qadimgi lotin va yunon tillari o‘qitilgan. Uilyam qobiliyatli o‘quvchi bo&#39;lgan, hatto keyinchalik shu maktabda o‘qituvchi yordamchisi bo&#39;lib ishlagan. Ayni paytda go&#39;sht do&#39;konida yollanma ishchi (shogird) bo&#39;lib xizmat qilgan. Uka va singillarini boqish uchun qo‘shni o&#39;rmonda ovchilik qilgan. Bu esa taqiqlangan edi, chunki barcha o‘rmon va parklar qirollik mulki hisoblanardi. Biroq ov asosiy tirikchilik vositasi edi va Shekspir shunday qaltis yo‘l tutishga majbur edi. Albatta, botir ovchi, sevimli xalq qahramoni Robin Gud haqidagi afsonalar ruhida ulg&#39;aygan yosh Shekspir uchun bu romantika bo‘lib tuyulgan bo’lishi ham mumkin. Shekspir 18 yoshida to&#39;satdan 26 yoshli fermer qizi Anna Xetueyga uylanadi va 20 yoshida kattagina oilaning boshlig‘iga aylanadi - qizi Syuzen, egizaklar Yudef va Gamletga ota bo&#39;ladi. Endi u ikki oilani o&#39;zining va otasining oilasini boqishi lozim edi. Uning noqonuniy ovchiligiga barham beradilar, o’rmon qorovullari Uilyamni o&#39;ldirilgan bug‘u bilan tutib oladilar va sudya ser Tomas Lyusi oldiga olib boradilar. Shekspir Lyusi haqida epigrammalar to&#39;qigan va ular xalq orasida mashhur edi. Brakonyerlarga beriladigan jazo og‘ir edi — qamchi bilan savalash, badaniga qizdirilgan temirni bosish, hatto qatl qilishgacha borilar edi. Shekspir Stratforddan qochadi va Londonda panoh lopadi. Oradan besh yil o&#39;tgach, uning yurtdoshi, hunarmand Berbej tomonidan qurilgan London teatrida aktyor va dramaturg sifatida paydo bo‘ladi. Shekspir teatrdagi ishni badavlat tomoshabinlarning ollariga qo‘riqchilik qilishdan boshlaydi. Keyinchalik aktyorlik qiladi. So‘ngra unga eski pyesalarni qayta ishlash vazilasini topshiradilar. Tajriba to&#39;plagach, mustaqil ijod bilan shug&#39;ullana boshlaydi. 90- yillar Shekspir hayotining moddiy va ma’naviy jihatdan gullab- yashnagan davri hisoblanadi. Oilasi hali ham Stratfordda yashar, u tez-lez kelib ularning holidan xabar olib turar edi. Shekspir shahardagi eng yaxshi uy va shahar tashqarisida yer sotib oladi. Otasiga barcha qulayliklar yaratdi, unga dvoryanlik unvonini olib berdi. Shekspir davri teatri hozirgisiga uncha o‘xshamaydi. Sayyoh aktyorlar, asosan, mehmonxona hovlilarida tomosha ko&#39;rsatishar, tomoshabinlar oldindan, yon tomondan hamda mehmonxona balkonlaridan sahnani tomosha qilardilar. XVI asrdagi Londonning doimiy teatrlari ham ana shunday qurilgan bo&#39;lib, parda va dekoratsiyalari bo&#39;lmagan ochiq maydonchadan iborat edi. Aktyorlar sahnaga orqa tomondagi eshikdan kirar edilar, tomoshabinlar esa hatto ba’zan sahnaga ham chiqib o&#39;tirardilar. Tomoshada ayollar qalnashmasdi, teatrga kelgan ayollar yengiltabiat hisoblanardi. Ba’zi gap-so‘zdan qo‘rqmaydigan kibor ayollar teatrga kelishga jur’at qilardilar, lekin ular ham yuzlarini niqob bilan to‘sib olardilar. Aktyorlar ichida ham ayollar yo‘q edi. Dezdemona va Ofeliya rollarini chiroyli o&#39;spirin yigitchalar ijro etardilar. Ma’lumotlariga qaraganda Shekspirning eng yaxshi roli Gamlet otasining arvohi bo&#39;lgan. U qirollar rolini o‘ynagani ham aytilgan. Bunday rollar esa faqat eng yaxshi aktyorlarga topshirilgan. Bu esa Shekspir yomon ijrochi bo’lmaganidan dalolat beradi. 1599- yilda Londondagi eng yaxshi teatr — «Globus» ochiladi va Shekspir uning boshqanivchilaridan biri qilib tayinlanadi. Buyuk o&#39;zgarislilar davri bo‘lgan Renessans ayni payida yangicha munosabatlarining shakllanish davri edi. Angliyada jun ishlab chiqarish sanoati rivojlanishi nalijasida dehqonlaming yerlari qo’y-qo‘zilar uchun o&#39;tloqlarga aylantirildi, bu esa ularning qashshoqlashuviga sabab bo’ldi. Angliya qirolichasi Yelizaveta shafqatsiz hukmdor edi, lekin u bu xususiyatini pardalay bilar, ish yuritishda parlamentga va dinga tayanar edi. Ayniqsa, hukmronligining oxirgi bosqichiga kelib qo’l ostidagilarga nisbatan shafqatsizligi va ularning taqdiriga befarqligi kuchaydi. U badavlat kiborlarga xo&#39;jalikning muhim sohalarini boshqarishni berar, evaziga esa ulardan mo’may haq olar, endi parlamentga emas, maxfiy politsiya va kengashga tayanar edi. Oqibatda hur flkrlilik uchun ta’qiblar, o&#39;ziga yoqmagan kishilarni qatl etishlar boshlandi. Shekspir ijodida davr shafqatsizliklari aks etmay qolmadi. Uning tragediyalarida bu yaqqol namoyon bo&#39;ladi. Siyosiy o&#39;zgarishlar Shekspir taqdirida ham iz qoldirdi. Samimiy, ochiq ko&#39;ngil Shckspir- ning do&#39;stlari ko‘p edi, lekin dushmanlari ham yo‘q emas edi. Ko&#39;pchilik universitet ta&#39;limini olgan dramaturglar ichida uni ko&#39;ra olmaydiganlar ham uctirardi. Masalan, 1592- yili R. Grin Shekspirga pamflet yozadi va uni «mahmadona, o‘zgalar patini yopishtirib olgan qarg&#39;a», deb ataydi. Shekspiming kiborlar orasida ham do&#39;stlari bor edi. Graf Sautgempton uning do‘sti va homiyi edi, u Shekspimi kibor bilimdon yoshlar to‘garagiga olib kirgan edi. Bu to‘garakda dramaturg Robert Esseks bilan tanishadi. Esseks taqdiri fojiali tugaydi. U Yclizavetaning nazari tushgan yigit edi, ular orasidan gap o&#39;tadi va do‘stlik buziladi. Esseks Yelizavetani tanqid qiladi va bu bilan chegaralanmay, unga qarshi isyon uyushtiradi. Isyonga chaqiriq sifatida «Shekspiming «Richard III» asari sahnaga qo‘yilishi lozim edi, tomoshaga isyonchilar to&#39;planishgan edi. Pyesaning mazmun-mundarijasi ko‘p jihatdan voqelikka yaqin edi, unda zolim qirolga qarshi isyon tasvirlanar va ma’qullanar edi. Biroq isyon amalga oshmadi, Esseks qatl qilindi. «Globus» teatrining aktyorlarini so‘roqqa chaqiitirdilar. Ular isyonga aloqalari borligini rad etdilar va buni jo‘ngina izohladilar: ular har doimgidek tomosha ko‘rsatgandilar, xolos. Oradan ko‘p оЧшау Shekspiming otasi vafot etdi, ketma-ket o*g‘li Gamlet va ukasidan ayrildi. Bu orada qanchalik shafqatsizbo&#39;lsa ham. har qalay «Globus» teatriga homiylik qilgan Yelizaveta vafot etdi. Uning o‘miga qirol Iakov I Styuart o&#39;tirdi. Tarixdan bilamizki, u Yelizaveta tomonidan qatl qilingan Mariya Styuartning o&#39;g&#39;li edi. «Globus» «Qirol malaylari» nomini oldi. Shekspir saroy teatri «Blekfrayes» ga pycsalar yoza boshladi. Bu teatrdagi yosh dramaturglar Bomont va Fletcher qanday qilib boMmasin uni chetlatishga urinardilar. Bu yillar Shekspir uchun ogMr bo‘ldi. Uning so‘nggi pyesasi «Bo&#39;ron» da shunday epizod bor: schrgar Prospero qizining nikoh to&#39;yiga atab sehrli spektakl yozadi, ruhlami so&#39;nggi marta o&#39;ziga chorlaydi, so‘ng sehrli layoqchasini sindiradi va duolar kitobini dengizga uloqtiradi. Shekspir sehrgar qilmishida o‘z qismatini bashorat qildi. Buyuk fojianavis sahnani va ijodni tark etdi. 1612- yilda dramaturg qadrdon Stratfordga qaytdi. Oradan io‘n yij o‘tgach, 1616- yilning 23- aprclida 52 yoshida vafot etdi. Uni Stratford cherkoviga, mchrob osiiga ko&#39;madilar. 0‘limi oldidan qabriga shunday so‘zlami yozib qo&#39;yishlarini vasiyat qildi: «.Aziz do‘stim. Iso haqqi bu yerga ko&#39;milgan xokni bezovta qilma. Ushbu toshlarga shafqat qilganlar xudoning marhamatiga sazovor boMsinlar, mening suyak- larimni bezovta qilganlar xudoning qarg&#39;ishiga qolsinlar». Shekspir bu so&#39;zlar bilan go&#39;yo kelgusida uning ijodiga nisbatan adolatsiz munosabatlarning oldini olmoqchi bo&#39;lgan. Aslida Shekspiming vasiyatini juda jo*n izohlash mumkin. U qo^ilgan joy badavlat va obroMi kishilarning o‘rni edi. Kevinchalik birorta puldor odam bu joyni sotib olishi mumkin edi. Shekspimi shu narsa bezovta qilgan bo‘lsa kerak. Biroq XIX asiga kelib Shekspiming muallifligi masalasi atrofida bahs- munozaralar vujudga kelganda Shekspir qabridagi vasiyatnoma ham go‘yo bir dalil vazifasini o‘tadi. Gap shundaki, XIX asrda Shekspiming asarlari boshqa birov tomonidan yozilgan, degan fikr 0 ‘rtaga tashlanadi va hatto jiddiy ilmiy tadqiqotlar uchun mavzuga aylanadi. Bunda oddiy, adabiyot va san’atdan yiroq oiladan chiqqan, maxsus ta&#39;lim ko’rmagan aktyor shunday buyuk asarlar yaratishi mumkinligi, buning ustiga, o‘z davri fanlariga oid bilimlardan bu qadar keng ma’lumotga ega bolishi (masalan, tibbiyot toVrisida shifokor, huquq to‘g‘risida huquqshunos, o‘sim!iklar to&#39;g&#39;risida botanik sifatida fikrlashi) shubhaga olinadi. Birturkum tadqiqotchilar Shekspir asarlari yozuvchi va olimlar guruhi tomonidan yozilgan, degan fikmi ilgari suradilar. Ikkinchi turkum tadqiqotchilar esa, uslubdagi yagonalikni sezgan holda. muallif kiborlar jamiyatidan bo‘Igan, degan mulohazani o‘rtaga tashlaganlar. XVI asr sharoitida shunday boMishi ham mumkin edi, chunki kiborlarning sahna uchun asar yozishlari juda past ketish, ularning sha’nlariga noloyiq hisoblanardi. Shu sababli Shekspir nomi ostiga biror obro‘li kibor yashiringan bo&#39;lishi ehtimol. Shu tariqa Shekspir pyesalari goh ingliz faylasufi Frensis Bekon. goh graflar Retlend, Derbi. Osfordlar ijodi. deb taxmin qilingan. Amerikalik Deliya Bckon 1857- yilda «Shekspir falsafasiga izoh*> asarida Shekspir va faylasuf Bekon qarashlaridagi yaqinlikni isbotlagan. Biroq xulosa munozarali edi, olima fikricha, go‘yo Shekspir asarlarini faylasuf Bekon, u boshchiligidagi to&#39;garak yozgan. Deliya Bekon mualliflik jumbog&#39;iningjavobi dramaturgning qabrida yashiringan. degan fikrga ham borgan. Bu shunchalik asosli bo&#39;lib l uyulganki, olima Angliyaga kelib, Stratfordga joylashgan. Kecha- kundu 2 Shekspir qabridan nari ketmagan. Nihoyat odam yollab Shekspir maqbarasiga tushmoqchi bo‘lganida ushlab olingan. Shifokorlar tekshirishidan so&#39;ng Deliya Bekon aqldan ozgan, deb topilgan va ko&#39;p o&#39;tmay aihiy xastaliklarshifoxonasida olamdan o&#39;tgan. Bu hodisa go&#39;yoki u Shekspir qabri ustida bitilgan vasiyatnomadagi so&#39;zlar haq bo&#39;lib chiqqandek, olima daho san’atkor qarg&#39;ishiga qolgandek taassurol uyg‘oladi XX asr o&#39;rtalariga kelib Amerikada Shekspiming muallifligi masalasi yana ko&#39;tariladi. Endi Shekspir asarlari uning zamondoshi, 1593- yilda fojiali halok bo&#39;lgan Kristofer Marloniki deya isbotlashga urinildi. Bu qarash taraidorlarining fikricha, Mario qotillardan yashirinish maqsadida Shekspir imzosi bilan asarlar yozgan. Bu nazariyaning ham asosi puchligi tezda ma’lum bo&#39;lib qoldi. Mario bilan Shekspir bir davrda ijod qilgan bo&#39;lib. ulaming asarlarini farqlash qiyin emas. So&#39;ngra Marloning o&#39;limi ham aniq qayd etilgan. Shekspir asarlari Mario tomonidan yozilgan ligi xususidagi taxminda hech qanday mantiq yo&#39;qligi aniqlangan. Bu kabi bahslarga allaqachon barham berilgan va har qalay o&#39;tmishda Shekspir ismli daho yashab o&#39;tganligi. uning o&#39;lmas asarlari bugunga qadar insoniyat qalbini zabt etib kelayotgani aniq faktdir. Shekspir ijodini she’riyatdan boshlagan. Uning ikki dostoni «Venera va Adonis» hamda «Lukretsiva» o&#39;z davrida mashhur bo&#39;lgan. Buyuk dramaturg, ayniqsa, sonet janrida shuhrat qozongan. Sonet Italiyada vujudga kelgan janr bo&#39;lib, 14 satrdan iborat bo&#39;lishi kerak. Ingliz soneti 4 va oxirgi 2 satrdan iborat. Shekspiming oddiy ingliz sonet shakliga chuqur mazmun singdirdi. Uning 152 ta soneti mavjud bo&#39;lib. 126 tasi shoirning do&#39;stiga, 28 tasi qorasoch ayolga bag&#39;ishlangan. Shekspiming ishqiy shc’rlari hayotiyligi bilan ajralib turadi. Petrarka va uning ingliz izdoshlari ijodida oltin sochli, farishtasinion, yetishib bo&#39;lmas go&#39;zal kuylanadi. Shekspir sonetlarining qorasoch qahramoni esa jonli va hayotiy obrazdir. Tadqiqotchilar Shekspiming pyesalari sonini 37 ta deb ko&#39;rsatadilar va uch davrga bo&#39;lib o&#39;rganishni ma’qul ko&#39;radilar. 1590-1600- yillar. Bti davr yosh dramaturgnlng hayotga va kclajakka ishonchi barq urib turgan davri. Ko&#39;plab komediyalari va «Romeo va Jnletta» tragediyasi aynan ana shu davrda yozilgan. 1601-1608- yillar. Bu bosqichda, asosan, uning tragediyalari yaratilgan. Shekspir oilasida ro&#39;y bergan fojialar hamda ingliz xalqining qashshoqlashuvi dramaturg ijodida iz qoldirmay ketmagan. «Gamlet», «Otello», «Qirol Lir», «Makbet» tragediyalari uning qalbidagi ruhiy jarayonlar silsilasi mahsulidir. Hatto shu davrda yozilgan komediyala- rida ham dramatik ruh ustuvorlik qiladi 1609—1613- yillar dramaturg ijodida fojeiy ruh bir qadar susaygan davr. Chet ellik tadqiqotchilar buni dramaturgning voqelik bilan murosaga kelgani, kurashdan charchagani bilan izohlaydilar. Voqclik- <lagi o&#39;zgarishlar, hukmron tabaqaga xizmat qilishga majburlik Shekspir imkoniyatlarini cheklagan bo&#39;lishi mumkin. Biroq falsaGylik. o&#39;git kuchayganligi «Simbelin» (1610), «Qishki ertak», «Bo&#39;ron» pyesalarida kuzatiladi. Shekspir komediyalarixilma-xildir. Qadimgi Rim komediyasining qayta ishlangan shakli «Xatolar komediyasi», Anglic hayotidan olingan «Vindzorlik masxaraboz ayollar», italiyaliklar hayotidan olingan «Veronalik ikki yigit» (1594), «O&#39;n ikkinchi kecha» (1600). fanta.stik ertak-pyesa «Yoz tunidagi kecha» (1596) va boshqalar ham shular sirasiga kiradi. Biroq bu asarlar mavzu jihatdan bir-biriga yaqin bo‘lib, deyarli hammasida muhabbat mavzusi ko&#39;tariladi. Shekspir ijodiga xos kuchli tragizm hatto komediyalarida ham o&#39;zini namoyon qilib turadi. Kulgili vaziyatlar dramatizm bilan yo&#39;g&#39;rilib ketadi, biroq asar nihoyasida porloq, ezgu tuyg&#39;ular g&#39;alaba qozonadi va bu narsa ularni komediya deb hisoblanishiga asos bo&#39;lib xizmat qilgan. Shekspiming ingliz tarixiga bag 1 ishlangan xronikalari ikki yuz yillik davrni qamrab oladi. Ularda Angliya bilan Fransiya o&#39;rtasida 100 yillik urush hamda Qizil va Oq atirgullar o&#39;rtasidagi feodal unish voqealariaks etgan. Shekspiming xronika-pyesalariga R. Xoldinshen- ning XVI asr o Ј rtalarida yozilgan larixiy Angliya. Shotlandiya va Irlandiya xronikalari asos bo&#39;lib xizmat qilgan. Shekspir xronikalarida Angliya taxti uchun bo&#39;lgan kurashiar aks etgan. Dramaturg qirol uchun ikki jihat - shafqatsizlik va zaillik jiddiy nuqson deb hisoblaydi. Richard 111, qirol Jon shafqatsizligi bilan, Richard I, Genrix VI zaifligi bilan fojialarga sabab bo‘ladflar. Shekspir idealidagi qirol Genrix V obrazida mujassamlashgan. Biroq dramaturg yaratgan adolatli, dono va kuchli qirol hayotdagidan keskin farq qiladi. Genrix V qisqa muddat huknironlik qilgan bo&#39;lsa ham ozmuncha shafqatsizliklar qilmadi. Fransiya bilan urushni qayta alanga oldirdi, «yeretiklar» (mavjud diniy ta’limotning tashkiliy tomoniga, ya ni cherkov tartibotlariga, diniy jaholatga qarshi bo&#39;lgan ta limot vakillari) ni olovda yoqdi. Shekspir bu obrazni yaiatishda ko‘proq hayotiy l&#39;aktlarga emas, Genrix V haqidagi xalq alsonalariga tayandi. Bu aXsonalarga ko&#39;ra qo&#39;rqmasligi, botirligi bilan ajralib turadigan, janglarda doimo g&#39;alaba qozonib kelgan Фго 1 Genrix juda yosh vafot etadi. «Richard III» pyesasi xronikadan ko‘ra tragediyaga yaqinroq turadi. Uning markazida yovuzligi bilan ajralib turuvchi Richard III turadi. Uning asosiy maqsadi - taxt. hokimiyatga yetishish. Ayni paytda aqlli. lasur jangchi va jozibador shaxs. Yorklar oilasining a&#39;zosi bo&#39;lgan Richard o&#39;z akasi uchun taxtni egallash maqsadida yo&#39;lida uchragan Lankasterlar (qizil atirgul) sulolasining barcha a&#39;zolarini qatl etib boradi. Kevin esa o‘zi uchun taxtga yo‘1 ochadi va mislsiz shafqatsizliklar qiladi — o&#39;z oilasini asta-sckin qurita boshlaydi. Akasining ikki go&#39;dak farzandini qatl ettirishi - uning yovuzliklarining so&#39;nggisi edi. Richard hayotining intihosi ham fqjiali tugaydi. u Richmon-Tyudorlar sulolasining boshlig‘i tomonidan o‘ldiriladi. Shekspir ijodining cho‘qqisi uning bcsh tragediyasi: «Romeo va Julctta». «Gamlet», «OteJlo», «Qirol Lir» va «Makbet» hisoblanadi. ROMEO VA JULETTA Shekspiming ilk tragediyasi «Romeo va Juletta» dir. Asar 1595- yilda yozilgan. Bu davrda Shekspir asosan komediyalar yaratgan bo&#39;lib, ulaming aksariga ishqiy mavzu asos qilib olingan. Shekspir komediyalarida muhabbat yovuzlik astidan g&#39;alaba qozonadi. «Romeo va Juletta» ham muhabbat mavzusida. Biroq bu asarda sevgi fojia bilan yakun topadi. Tragediyadagi fojianing asosiy sababchisi ikki oila o‘rtasidagi eski adovatdir. Bunday mavzu qadimdan mavjud bo’lib, uni barcha xalqlarda kuzatish mumkin. Ularda tarixiy faktlar afsonaga asos bo&#39;lib xizmat qilgan. Masalan, Italiyada ikki dushman oila — Montekki va Kapuletti yashab o‘tgani ma’lum. Keyinchalik ingliz shoiri Artur Bryuk shu asosda doston yozgan. Shotlandiyada ham dushman qabilalardan bo‘lgan ikki yoshning fojiali muhabbati haqida «Duglaslar fojiasi» balladasi mavjud. Bulardan tashqari ikki yoshning anglashilmovchilik qurboni bo‘lganligini tasvirlovchi Piram va Fisba haqidagi qadimgi yunon afsonasi ham mavjud. Unda Piram sevgilisi bilan uchrashishi lozim bo‘lgan yerda qizning qonga belangan, parchalangan yoping&#39;ichini ko‘radi. Fisbani yirtqich hayvonlar nobud qilgan, degan dahshatli xulosaga keladi va o&#39;zini o&#39;ldiradi. Bu orada Fisba qaytib keladi, u o&#39;lmagan, yoping‘ichini sher hujumidan qochayotganda tushirib qoldirgan edi. Sevgilisining jasadini ko&#39;rgach, uning qilichi bilan o&#39;zini o‘ldiradi. Shekspir bu afsonalardan yaxshi xabardor edi, o‘z tragediyasida ulardan unumli foydalanadi hamda yangi ruh bilan boyitadi. Romeo va Juletta muhabbati kutilmaganda bir ko&#39;rishdayoq tug&#39;iladi va alanga oladi. Bu Sharqda mashhur Qays va Layli ishqining uyg&#39;onishini yodga soladi. Biroq har ikki asarda bo’lganidek, bu muhabbat yo&#39;lida darhol g&#39;ovlar paydo bo&#39;ladi. Sevishganlarning oilalari bir-biriga dushman. Romeo go&#39;zal Rozalindaga ham xushtor, Julettaga esa Paris uylanishi lozim, Juletta hali juda yosh... Biroq muhabbat to&#39;siqlarga qaramaydi, qahramonlarni butkul o‘zgartirib yuboradi. Romeo o&#39;zining Rozalindaga xushtorligini oddiv o&#39;yin, havas ekanligini tushunib yetadi. Juletta esa yosh, soddadil qizdan irodali, o&#39;z hissiyotlari uchun kurashishga qodir ma’shuqaga aylanadi. U sevgidan boshi aylangan yigitga birinchi bo&#39;lib turmush qurishni taklif qiladi. Bu ikki yoshning muhabbatiga xayrixoh faqat ikkita odam bor - enaga va rohib Lorenso. Juletta oilada o&#39;z hissiyotlariga hamdard odam topa olmaydi. Ota shafqatsiz va zolim odam, onasi esa farzandi dardlariga befarq. Faqat enagagina Julettaning sirlaridan voqif. Biroq enaga o&#39;z qarashlarida sobit emas, kimdan sovg&#39;a olsa, o&#39;shanga xizmat qilaveradi. Julettaning Romeoga xufyona turmushga chiqqanini bila turib, uni Parisga tegishga undaydi. Shundan so‘ng Juletta faqat rohib Lorensogagina ishonib qoladi. Lorenso o‘rta asr ma’rifatparvarining yorqin obrazidir. U ezgulik, toza hissiyotlar himoyachisi. Ayni paytda ikki yoshning muhabbati oilalar o&#39;rtasidagi ixtilofga ham barham beradi, deya orzu qiladi. Shu sababli ham ularni yashirincha nikohlab qo&#39;yadi. Romeo Tibaltni, ya’ni Julettaning qarindoshi akasini o’ldirib qo&#39;ygach, qochishga majbur bo&#39;ladi, Juletta esa Parisga turmushga chiqishga rozi bo‘lishi lozim edi. Shunda Lorenso hiyla ishlatmoqchi bo&#39;ladi, ya’ni o&#39;zining bilimlariga tayanib o‘tlardan tayyorlagan dorisi bilan Julettani uxlatib qo&#39;ymoqchi bo&#39;ladi. Bu Romeo yashirincha kelib Julettani olib ketishi uchun yagona chora edi. Bunday vaziyat o‘z vaqtida boshqa asarlarda ham qo’llangan. Shekspir unga realistik ruh baxsh etadi. Juletta ota- onasiga sirini ocha olmas, chunki akasining o&#39;limi, judolik alami ulaming insofga kelishiga mutlaqo yo‘l qo‘ymasligi aniq edi. Buning ustiga qizning alamzada onasi Romeoni zaharlamoqchi ekanligi Julettaning Lorenso taklifiga ko‘nishi yagona chora, degan xulosaga kelishiga sabab bo&#39;ladi. Keyingi hodisalar ham hayotiy. Romeoga Lorenso tomonidan yuborilgan chopar shaharda tarqalgan o&#39;lat kasali tufayli vaqtida yetib bora olmaydi. Oqibatda Romeo Juletta o&#39;limi to‘g‘risidagi yolg&#39;on xabarni eshitadi va bu fojiaga sabab bo&#39;ladi. Asardagi ikki zodagon oilasi o&#39;rtasidagi ixtilof tufayli Veronaning asl yoshlari Juletta, Romeo, Romeoning do&#39;sti Merkutsio, Julettaning akasi Tibalt halok bo&#39;ladi. Hatto Julettaga oshiq-u beqaror bo&#39;lgan go’zal Paris ham nobud bo&#39;ladi. Biroq sevgi g&#39;alaba qozonadi, sevishganlarning jasadlari ustida ularning otalari bir-birlariga qo&#39;l uzatadilar. Oshiq-ma’shuqni bir qabrga qo&#39;yadilar. Bu ham Navoiyning mashhur «Layli va Majnun» dostoni xotimasini yodga soladi: Bir na ’shqa soldilar ikkovni, Jonsiz kelin-u o‘lik kuyovni. Bu esa o‘lmas mavzular, sof muhabbat barcha davrlar uchun birdek yuksak tuyg&#39;u bo‘lganligini yana bir karra tasdiqlaydi. «Romeo va Juletta» tragediyasi tilining shiraliligi va musiqiyligi bilan ajralib turadi. Shekspir bu asarida ingliz tilining imkoniyatlari naqadar kengligini namoyon qilgan. Romeo va Julettaning birinchi dil izhori dunyo xalqlari orasida mashhur bo&#39;lib kelgan. Julettaning Romeoni quvg‘in qilinishi oldidan tongni chorlayotgan turnaga shikoyati Shekspir tomonidan o‘rta asrga xos tong qo‘shig‘i usulida yozilgan. Bunday qo&#39;shiqlarni trubadurlar ijro etganlar. Shekspirning bu asari o&#39;z davrida ham g‘oyat mashhur bo‘lgan. GAMLET 1601- yilda Shekspirning yana bir buyuk asari «Gamlet» dunyoga keladi. Bu tragediya asosida XII asr solnomachisi Sakson Grammatik tomonidan vozib qoldirilgan afsona yotadi. Unda shahzoda Gamlet otasining o&#39;limi uchun amakisidan qasos oladi. Bu niyatini yashirish maqsadida u o&#39;zini aqldan ozgan qilib ko&#39;rsatadi. Asar nihoyasida Gamlet g‘alaba qozonadi va taxtni egallavdi. Ushbu qissa fransuz yozuvchisi Belforening «G&#39;aroyib voqealar» kitobiga ham kiritilgan. Bundan tashqari T.Kid tomonidan yozilib, bizgacha yetib kelmagan asarda ham «Gamlet» haqida ma’lumotlar bor. Shekspirga, albatta, bu asarlar tanish bo‘lishi kerak. Shekspirning Gamleti afsona qahramonlaridan ancha farq qiladi Shekspir qahramoni hayoti afsonadagidan farqli o‘laroq fojiali tugaydi, bundan tashqari u ayyor va epchil qasoskor ham emas. Shekspir yaratgan Gamlet murakkab fikrlovchi qahramon, u qasos olishga shoshilmaydi. Boshida arvohning so&#39;zlariga ishonmaydi, chunki u xudoning emas, shaytonning elchisi bo‘lishi mumkin. U holda Gamlet og‘ir jinoyatchiga aylanadi. Gamlet O’rta asrlar ma’rifatparvarlik davri kishisi. U qilmishini tahlil qila oladi. Shu sababli amakisining chindan gunohkorligini tekshirib ко ’rmoqchi bo&#39;ladi. Sayyoh aktyorlarga qirol qoshida hayotda bo‘lib o&#39;tgan o‘sha jinoyatni qayta tiklab o‘ynashlarini topshiradi. Klavdiy o’z gunohi dahshatidan hushdan keladi. Gamlet uchun ortiq shubha qolmaydi, biroq xudoga ibodat qilayotgan amakisiga shafqat qiladi. Endi uni gunoh ustida, mast holda jinoyat qilayotgan chog‘ida o‘ldirishga qaror qiladi. Nihoyat shunday fursat keladi, Gamlet amakisidan jinoyat ustida, zaharlangan onasi o&#39;limi oldidan qasos oladi. Lekin o‘zi ham zaharlangan qilich yarasidan halok bo’ladi Gyote o’zining «Vilgelm Meysterning talabalik yillari» romanida Gamletga chiroyli ta’rif beradi. Roman qahramoni aktyor Gamlet rolini o&#39;ynaydi va uni baquvvat eman daraxti o&#39;tqazilgan nafis hamda qimmatbaho guldonga o&#39;xshatadi. Emanning ildizlari chuqurlashib borib guldonni chil-chil qiladi. Ya’ni, otasi uchun qasos olish burchi nozikqalb Gamletga og‘irlik qiladi. Gyote ta’rifi chiroyli, biroq u Gamletni zaif xarakter qilib ko&#39;rsatadi. Gyote fikri keyinchalik rivojlantirilib, bu qahramon irodasi kuchsiz, deya baholana boshlagan. Shundan kelib chiqib rus yozuvchlsi Turgenev Gamletni faoliyat kishisi Don Kixotga qarama-qarshi qo&#39;ygan. Gamlet obrazida ziyoli insonning azaliy fojiasini ko‘ra boshlaganlar. Gamletni tabiatan zaif, ojiz qahramon deyish uncha to’g‘ri emas. U, aksincha, fikrlovchi, hayot mohiyatini izlovchi inson. Gamlet insonlami qadrlaydi, o‘zidan keyin yomon nom qoldirishdan qo&#39;rqadi. O’limidan so&#39;ng u haqidagi haqiqatni xalqqa do‘sti Goratsio yetkazadi. Shekspir yaratgan o‘lmas durdonalar, u ilgari surgan gumanistik g&#39;oyalar kelgusi asr kitobxonlarini ham ezgulikka, ma’rifatga chorlovchi asarlar bo‘lib qolaveradi.

Похожие

Angliyada uyg’onish adabiyoti
Germenevtika va poetika
N. A. Dobrolyubovning tarjimon oldiga qo`ygan vazifalari
Sofokl
San’atda milliylik