Suriya adabiyotida «an-nahda» harakati. Suriya adabiyotida hikoyanavislikning vujudga kelishi - Литература - Рефераты

Suriya adabiyotida «an-nahda» harakati. Suriya adabiyotida hikoyanavislikning vujudga kelishi

Загружено в:

08.09.2022

Скачано:

0

Размер:

2147 KB

Suriya adabiyotida «an-nahda» harakati. Suriya adabiyotida hikoyanavislikning vujudga kelishi. Suriya yozuvchilari uyushmasi Reja: 1. Suriya adabiyotida «an-nahda» harakati. 2. Suriya adabiyotida hikoyanavislikning vujudga kelishi. 3. Suriya yozuvchilari uyushmasi

Arab adabiyotida XIX asrda milliy uyg`onish (an-Nahda) jarayoni yuzaga keldi. Bu davr feodal munosabatlarning tanazzuli, milliy - ozodlik harakati va ma`naviy hayotdagi jiddiy siljishlar zamoni sifatida ma`lum XIX asrning oxirgi o`n yilligida Suriyaga xorijiy kapital ko`plab kirib kela boshladi. Suriyaning kapitalistik bozor munosabatlariga tortilishi, yangi ijtimoiy munosabatlarning qaror topishi, Suriya xalqining turklar va xorijiy kapital hukmronligiga qarshi kurashi mamlakatdan qutilishiga olib keldi. Suriya ma`rifatparvarlari keng xalq ommasini ma`rifatli qilishni asosiy maqsad qilib oldilar, vatanlarining ijtimoiy, madaniy rivojlanishi omilini shunda ko`rdilar. "Arab milliy burjuaziyasining shakllanishi va milliy o`zini anglashning o`sishni qamrab oladigan bu davr Suriya va Misr uchun, ta`bir joyiz bo`lsa, fikrlashga qobil aql butun mavjudot uchun yagona o`lchov bo`lib xizmat qiladigan ma`rifatparvarlik davri vazifasini o`tadi. Arab ma`rifatparvarligi va maorifini rivojlantirishga Butrus al-Bustani (1819-1883) katta hissa qo`shdi. U maktab ochib yoshlarda o`z madaniyatiga qiziqish hissini uyg`otdi, arab tilining izohli lug`atini tuzdi, ensiklopediya yaratdi. Grammatika, ritorika, poetika bo`yicha qator qo`llanmalar tuzgan Nasif al-Yaziji (1800-1871) xam xuddi shunday mavqega ega. Ingliz, rus missionerlari tomonidan ochilgan maktablar ham Suriya madaniy hayotida ijobiy rol o`ynadi. Bu davrda publitsistika ancha rivojlanib, XIX asr arab adabiyotining mustaqil janriga aylandi. Suriyaning bir qator ko`zga ko`ringan ma`rifatparvari - Adib Ishoq, Abdurahmon al-Kavakibiy, Muhammad Kurd Ali, Abdulloh Marrish faoliyati matbuot bilan bog`liq holda kechgan. Suriya matbuoti boshqa arab mamlakatlari kabi milliy o`zlikni anglashni uyg`otib, Sharqning G`arb bilan bo`lgan aloqalariga ijobiy ta`sir ko`rsatdi. Demokratik ro`znoma sahifalarida o`quvchiga tushunarli tilda bayon etilgan dolzarb muammolar aks etdi, hamda tashqi istiloga, diniy ayirmachilikka qarshi chaqiriqlar bayon etildi.

Fransuz ma`rifatparvarlari, jumladan Russo g`oyalari Fransis Marrashga (183601875) ta`sir ko`rsatdi. U adolat, erk, aql g`alabasiga ishonar, vatandoshlarini fikriy yangilanish, tafakkurni o`tmish sarqitlaridan ozod qilishga chaqirar edi. F. Marrashning qarashlarini uning singlisi Suriyalik ayollardan chiqqan birinchi publitsist Marena Marrash ham qo`llab-quvvatlar edi. Uning maqolalari Xalil Sarkisning "Lisan al-Hol" gazetasi va Butrus al- Bustoniyning "al-Janon" jurnalida chiqib turar edi. Uning maqolalarda musulmon oilalarida hukm surgan eski urf-odatlar tanqid ostiga olinardi. U vatandosh ayollarni oilada va jamiyatda erkin bo`lishga da`vat etardi. Mana shu davrdagi Suriyaning antifeodal kurashining eng ko`zga ko`ringan ideologi Abdurahmon al - Kavokibiy edi. Uning "Shaharlar onasi" va "Istibdod tabiati" asarlarida feodal tuzum sarqitlaridan xoli yangi jamiyat qurishga da`vat qilinadi. Al - Kavokibiy birinchilardan bo`lib arablar birligi g`oyasini ko`tarib chiqdi. U jamiyatni yangilash uchun islohatlar bilan birgalikda inqilobiy yo`lni ham inkor qilmas edi.

Mamlakatdagi ma`naviy hayotni junbushga keltirgan Uyg`onish jarayoni adabiyotda ham jonlanishga olib keldi. Boshlanishda jur`atsizlik va qat`iyatsizlik bilan boshlangan adabiy yangilanish harakati asta - sekin barcha sohalarda yetakchi o`ringa chiqib oldi. Bu harakat yangi davrdagi ijtimoiy - iqtisodiy taraqqiyoti tufayli yuzaga chiqqan keng miqyosdagi tarixiy - adabiy jarayon doirasida davom etdi. Adabiyot sekin - asta o`zining elitar xarakterini yo`qotib bordi. Vaqtli matbuot, kitob nashrining yo`lga qo`yilishi, Yevropa yozuvchilari asarlaridan qilingan tarjimalarning ko`payishi adabiyot vazifalarining tubdan o`zgarishiga olib keldi, adabiyotni ijtimoiy hayotning muhim omiliga aylantirdi. Adabiyotda dunyoviylik birinchi o`ringa chiqdi: hayotiy tuyg`ular, voqeiy turmush haqidagi oqilona mulohazalar kitoblar sahifasidan mistikani, taqvodorlik kayfiyatlarini, mavhum nasihatgo`ylikni siqib chiqardi. Adabiyotning an`anaviy janrlari - qasida, maqola, g`azal o`z o`rnini yangi - hikoya, roman, drama janrlariga bo`shatib berdi. Hikoya janri arab adabiyoti uchun yangi va uning kelib chiqishi haqidagi masala mubohasili hisoblanadi. Ba`zi bir arab adabiyotshunoslari va tanqidchilari arab hikoyachiligi Qur`on va o`rta asr maqomalaridan boshlangan, deb hisoblashadi. Boshqalar (Yahyo Haqqiy, Saloh Dixniy) arab novellasining ildizini Yevropaga nisbat berishadi. "Yevropadan esgan shabadalar, - yozadi Yahyo Haqqiy, - arab tuprog`iga novellarning ajoyib urug`larini olib keldi. U bilan tanishuv dastlab tarjimalar orqali yuzaga keldi." Bizningcha Suriyaning taniqli yozuvchisi Abdussalom al-Ujaylining fikri haqiqatga yaqinroqdir. U Suriya hikoyachiligiga nafaqat Yevropa yozuvchilarining novellalari, balki maqoma, "1001 kecha ertaklari" kabi an`anaviy janrlar ham katta ta`sir ko`rsatgan, deb hisoblaydi. Suriya hikoyachiligining ilk boshlovchilari sifatida Fransis Marrash, Nu`man al-Kastali, Shukri al-Asali, Antuan as-Sakala nomlarini zikr etish lozim. Ilk suriyalik novellistlari o`z ijodida jamiyatning dolzarb masalalarini qalamga oldilar. Ularning asarlarida tenglik, Suriyaning siyosiy istiqloli haqidagi ma`rifatparvarlik g`oyalari o`z aksini topdi, ular musulmon ayolining oilada,

jamiyatda tutgan o`rni masalasini kun tartibiga qo`ydilar, bu davr asarlarida asta - sekin yangi uslubga, sodda va tushunarli tilga o`tish jarayoni kuzatiladi. Publitsistik uslub, didaktika, ochiqdan - ochiq pandgo`ylik Marrashning ham, Kastalining ham, al-Asalining ham asarlarida yaqqol ko`zga tashlanib turadi. Birinchi jahon urushidan so`ng Suriya Fransiya tasarrufiga o`tdi. Yangi tarixiy sharoit, madaniyat, ideologiya tizimidagi o`zgarishlar, fransuzlar ta`siridan o`zini saqlashga intilish, milliy o`zlikni anglashning o`sishi yozuvchilar oldiga yangi vazifalar qo`ydi. Bu jihatdan "Arab akademik yozuvchilarining ilmiy jamiyati" (ar-Rabita al-adabiya - 1921) faoliyati diqqatga sazovordir. Jamiyat a`zolari arab tili muammolarini, arablarning ko`p asrlik tarixini, ularning ilmiy va madaniy merosini o`rganishga alohida diqqat qilar ekanlar, bu orqali suriyaliklarning milliy o`zligini anglashiga, ularda vatanparvarlik tuyg`ularini mustahkamlashga, arab tilidagi adabiyotni yoyishga ijobiy ta`sir ko`rsatdilar. Adabiyotga XX asrning 20-30 yillarida kirib kelgan yozuvchilar ularga qarshi turdilar. Ammo Yevropa yozuvchilari asarlari, Suriya - Amerika muhojirlar adabiy maktabi an`analari ta`sirida shakllangan bu adiblar jamiyatni o`zgartirish haqidagi inqilobiy g`oyalariga ergashib, qadimparastlarni tanqid qilishar, ularni dolzarb muammolarni ko`tarib chiqadigan yangi adabiy janrlarda asar yaratishga da`vat etdilar. Fuad ash-Shaibning realistik hikoyalari yaratilishiga hali ikki o`n yillik muddat o`tishi lozimligiga qaramay aynan ana shu davrda adabiyotning jamiyat hayotidagi vazifasini yangicha baholashga, voqelikni yangi shakllarda ifodalashga qaratilgan harakat yuzaga kelgan edi. Suriyada hikoya janrining rivojlanishiga Ma`rif al-Arnaud, Xalil Hindavi, Idvar Murkas va boshqalarning tarjimonlik faoliyati ijobiy ta`sir ko`rsatdi. Bu haqda Suriyada realistik hikoya janrini boshlab bergan Fuad ash-Shaib bunday yozgan edi: "Men yozishdan ko`ra ko`proq o`qishni xush ko`radigan yozuvchilar avlodiga mansubman. Oldiniga biz asotiriy adabiyotni o`qir edik. Keyin SHekspirni, Rasinni, Karnelni o`qidik, undan keyingina Volterni, Russoni, Fransni, Zolyani, Mopassanni bilib Dostoyevskiyni bilmaslik mumkinmi? Axir, bizni Tolstoy, Turgenev, Pushkin tomonga yetaklagan shu emasmi? Axir, arab novellisti

jahon adabiyotida bu janr bosib o`tgan yo`l bilan tanishmasdan turib arabcha hikoya yozishga kirishishi mumkinmidi?" Suriyada hikoya janrining tug`ilishi va rivojlanishida matbuotning roli katta bo`ldi. Aynan matbuot sahifalarida bu yangi janr sinovdan o`tkazildi. o`quvchilarning keng doiralariga mo`ljallangan, hajman matbuotga mos hikoya janri Suriya ziyolilarining ilg`or qatlamlari g`oyalarining targ`ibotchisiga aylandi. Gazeta va jurnallar orqali Suriyalik o`quvchilar Misr va Livan yozuvchilari asarlari bilan tanishish imkoniyatiga ega bo`ldilar. Suriyada hikoya janrining shakllanishiga sabab bo`lgan omillar haqida so`z yuritilidigan bo`lsa, albatta, Suriya - Amerika maktabi yozvchilari haqida gapirishga to`g`ri keladi. Jubron Jalil Jubron, Amin ar-Reyhani, Mixail Nuayme va boshqalar ijodi yangi arab adabiyotining rivojlanishiga barakali ta`sir ko`rsatdi. Adabiyot 20-30 yillarda romantik yo`nalishda rivojlanib bordi va bu hol so`zsiz g`arb adabiyoti ta`sirida yuzaga keldi. G`arbiy Yevropa modernizmi Suriya milliy sharoitida romantizm xislatlarini o`zida ifoda etdi. Romantik yo`nalishdagi asarlar, odatda, o`ta tushkunlik ruhida edi. Bunga tarixiy sharoit ham sabab bo`lgan edi. Jamiyatdagi ilg`or kuchlar umid bog`lagan 1925-27 yillardagi isyonning mag`lubiyati liberal millatchilikning tanazzuliga sabab bo`ldi. Uning mafkurachilari - romantik adabiyot vakillari vujudga kelgan sharoitdan qutulish yo`lini topa olmadilar va bu holat ularning ijodida aks etdi. Subhi Abu G`anim, Sami al-Qayali hikoyalarida ishqiy-maishiy mavzular yetakchilik qildi. Abu G`onimning "O, tun", "G`am", "Men va she`riyat", "Yig`lama" nomli asarlari qahramonlari irodasiz, bo`shang, hayotdan bezgan odamlar. Ular o`z shaxsiy kechinmalarining biqiq doirasida cheklanib qolganlar, atrofdagi voqelik ularni faqat iztirobga soladi, ularda yovuzlikka qarshi kurash intilishni qo`zg`atmaydi. Ular yoki tabiat qo`ynida taskin topadilar yoki mavhum xayollarga beriladilar. Suriyalik tanqidchilar hikoya janrida realistik unsurlarning paydo bo`lishini Ali Xalqi nomi bilan bog`laydilar. Ali Xalqi o`z zamonasi adabiyoti haqida fikr yuritar ekan, o`z ijodining ma`naviy va estetik manbalariga ishora

qiladi: "Biz mamlakatning ruhiy ozodligi, siyosat haqida gapirdik, adabiyotdagi konservatorlar va novatorlar kurashi borasida bahslashdik. Men Toho Xuseyn, Salama Muso, Ismoil Mazhar asarlarini berilib o`qidim... Men Pushkin, Dostoyevskiy, Gorkiy, Bayron hayoti va ijodini chuqur o`rgandim." Ali Xalqiyning real voqelik manzaralarini haqqoniy tasvirlovchi hikoyalari sevib o`qilar edi. «Qiz» hikoyasida ("Bahor va kuz" to`plami, 1931) Ali Xalqi muhabbat asosida oila qurishni yoqlab chiqadi. «Tanus amaki» hikoyasida esa urf-odatlar, eski sarqitlarni, hayotda feodal urf-odatlarni saqlashga intilishni tanqid qiladi. Ali Xalqi hikoyalarida o`zidan oldingi ijodkorlardan farqli ravishda bosh qahramon obrazini ochib berishga ko`proq diqqat qaratadi. Buning uchun u har xil badiiy usullardan (dialog, monolog, portret chizgilari) foydalanadi, bu esa o`z navbatida sekin - asta Suriya hikoyanavisligidagi bayonchilik unsurlarini surib chiqardi. Muhammad an - Najjor hikoyalarida ("Damashq koshonalarida", 1937) burjuaziya va ruhoniylarning riyokorligi, ikkiyuzlamachiligi ochib tashlanadi. Muallif o`z davriga nisbatan jasorat bilan shaxs erkinligi haqidagi g`oyalarni ilgari suradi, ayrim zadagonlar va burjuaziya qatlamlaridagi molparastlikni tanqid qiladi. Suriya realistik hikoyanavisligining shakllanishida Fuad ash-Shaibning ulushi salmoqlidir. U ham oldin zikr etilgan adiblar kabi professional yozuvchi emas edi. Shunga qaramay uning oz sonli hikoyalari ("Jarohat tarixi" thikoyalar to`plami, 1944) va "Amaldorning pullari" romani uning ajoyib yozuvchiligini ko`rsatdi. Fuad ash - Shaib hikoyalarida ilk bor mehnat kishisi tasvirlandi. Bu och - nahor Hamidan va aravakash Juma ("Mashinaning o`limi", "Ro`za tugagunga qadar"). Ammo insonlarning azob - uqubati muammosi yozuvchini ijtimoiy jihatdan emas, ko`proq psixologik planda qiziqtiradi. Muallifni ko`proq och - nahor Hamidanning ijtimoiy ahvoli, ehtiyojlari emas, balki ovqat topish ilinjida sargardon yurganidagi ruhiy holati qiziqtiradi. Ash - Shaibning xizmati shundaki, u hikoya janrini mazkur janrni xarakterlaydigan xususiyatlari bilan adabiyotga olib kirdi. Uning asarlaridan ilgarigi adabiyotga xos didaktika, safsatabozlik yo`qoldi.

Shaib hikoyalarining kompozitsiyasi ravon va uyg`un. Voqealar tabiiy ravishda kechadi, qahramonlar xatti - harakati mantiqan o`zaro bog`liq. Asar g`oyasini ochishda yozuvchi tashqi detallar, nafis chizgilardan unumli foydalanadi. "Qariqiz" hikoyasidagi bosh qahramon - Nur deyarli gapirmaydi. Ammo yozuvchining qisqagina replikalaridan o`quvchi Nurning tanholigi, singlisiga hasad qilishini bilib oladi. "O`lim farishtasi" hikoyasida bir vaqtning o`zida ham eri, ham o`g`li o`lim tushagida yotgan ayol obrazini tasvirlar ekan, yozuvchi uning pala- partish kechinmalarini ochiq tasvirlamaydi, unga kim azizroq ekanini aytmaydi. O`quvchi uning hayajon bilan goh eri, goh o`g`li to`shagi yoniga yugurishidan ayolga eri ham, o`g`li ham birdek aziz ekanini anglaydi. "Ro`za tugagunga qadar" hikoyasida bozor, loviya solingan qozon va boshqa narsalar tasviriga ko`p o`rin ajratiladi. Bu ashyolardan och-nahor Hamidanning holatini, bozorda sandiraqlab, ovqat hidi chiqqan har bir teshikka hirs bilan qaraganini tasvirlash vositasi sifatida foydalanilgan. Suriyalik novellistlar guruhi urushdan oldingi vaqtda kam sonli edi. Bu davrda ularning ijodiy metodi, dunyoqarashi turli bo`lishiga qaramay o`z zamonasidagi urf-odatlar, feodalcha-islomiy an`analarni tanqid qilishda bir yoqadan bosh chiqarar edilar. Ularning asarlariga zamonaviy jamiyat xayoti, uning barcha axloqiy-maishiy, ijtimoiy muammolari shiddat bilan kirib bordi. Adabiyotda sekin - asta an`anaviy janrlardan chekinish, yangi shakllarga murojaat qilish, tilni takomillashtirish tamoyillari namoyon bo`lib bordi. Hikoya janri ikkinchi jahon urushi davrida sust rivojlandi. 1935 yilda Damashqda K.Ayyad boshliq bir guruh ziyolilar tomonidan "at-Talia" ("Avangard") jurnali nashr etila boshladi. Bu jurnal 1945 yilda Bayrutda chop qilingan antifashistik mashhur jurnal "at-Tariq" ("Yo`l")ning salafi edi. Mamlakatda 1925-1927 yillardagi isyondan keyin yuzaga kelgan publitsistika taraqqiyoti va g`oyaviy harakatlar natijasi o`laroq paydo bo`lgan "at- Talia" jurnali mamlakatda ilk bor izchil ravishda jamoatchilik fikrini mehnatkashlar ahvoliga qaratdi, uni o`zgartirish yo`llarini ko`rsatdi. Jurnal sobiq sovet madaniyatiga ham katta qiziqish bilan munosabatda bo`ldi.

O`z salafi an`analarini davom ettirgan "at-Talia" jurnali, o`z sahifalarida ilg`or Yevropa madaniyatini o`zlashtirishga intilayotgan yozuvchilar asarlarini bosib chiqarar, ayni chog`da, mumtoz milliy madaniyatning progressiv an`analari bilan ham aloqani uzmas edi. Shu sababdan ham bu jurnal bilan hamkorlik qilgan yozuvchilarning ko`pchiligi urushdan keyingi davrda arab adabiyotidagi demokratik yo`nalishning o`zagini tashkil etdilar.

Suriya adabiyotida realistik tamoyillarning rivojlanishiga yozuvchilarning rus adabiyoti bilan oshnoligi ijobiy ta`sir ko`rsatdi. Suriya boshqa arab mamlakatlariga nisbatan ko`proq darajada rus adabiyoti bilan chuqurroq tanishish imkoniyatiga ega edi. Bu hol XIX asrning 80-yillarida Falastin jamiyati tomonidan tashkil etilgan maktablar tufayli bo`lib, ularda rus tili majburiy fan sifatida o`qitilar edi. Shu bois Suriya va Livan hozirgacha rus adabiyoti bilan bo`lgan an`anaviy bog`lanishlarini saqlab qoldilar. Adabiyot sohasidagi davlat mukofoti sovrindori arab yozuvchisi Huseyn Favdi bunday yozgan edi: "Biz "Zaynab" yoki "Iso ibn Hishom" emas, rus yozuvchilari asarlari tarjimalari orqali ulg`ayganmiz". Suriya yozuvchilari uyushmasi a`zolari quyidagilar edi: Mavoxib al- Qayali (rais), Xasib al-Qayali, Vasfi al-Bunni, Shavqi Bag`dodiy, Said Havraniya, Adil Abu Shanab va b. Suriya yozuvchilari jahon adabiyoti klassiklarining realistik metodlarini o`zlashtirishga juda ko`p harakat qilar edilar: Suriya nashriyotlarining O.Balzak, Ch.Dikkens, M.Gorkiy, L.Tolstoy kabi ulian realist yozuvchilar ijodiga qiziqishi ham shundan dalolat beradi. Uyushmaga a`zo bo`lgan yozuvchilar buyuk rus yozuvchilari ijodiga keng o`quvchilar doirasi diqqatini jalb qilish maqsadida adabiy klublarda ma`ruzalar o`qishar, matbuot va radio orqali bahs, munozaralar tashkil qilar edilar. Sovet - Suriya madaniy aloqalari jamiyatining tashkilotchilaridan biri rus va sovet adabiyotining faol tarjimoni va targ`ibotchisi sifatida maydonga chiqdi. L.Tolstoy, A,Chexov va boshqa rus yozuvchilari haqidagi ma`ruzalar uning qalamiga taaluqli. N.Tixonov hikoyalari, Pavlyankoning "Cho`l quyoshi", M.Gorkiyning "Ona" romani tarjimalari ham unga tegishli. Suriya yozuvchilari uyushmasi a`zolari bir qator novellalar majmualarini nashr ettirdilar. Ular orasida Shavqiy Bag`dodiyning "Mahallamiz qon qusmoqda", Said Xavraniyaning "Odamlarning o`z shodligi bor", Mavaxib al-Kayalining "Oq ro`mollar", Xasib al-Qayalining "Qishlardan xabarlar", Vasfi al-Bunnining "Guta markazida", Odil Abu Shanabning "Dunyo, ammo u tordir" kabi to`plamlari mavjud.

Uyushma a`zolari ijodi orqali Suriya hikoyanavisligiga xalq vakillarining obrazi kirib keldi. Yozuvchilar dehqonlar, ayollar masalasiga alohida diqqat qilar, xalqning milliy - ozodlik kurashi bilan bog`liq voqealarni qalamga olar edilar. Adabiyotga yangi qahramon - yaqindagina faqat kulgi uchun yoki ikkinchi darajasi siymo sifatida tasvirlangan falloh-dehqon obrazi kirib keldi. Yozuvchilarning adabiy uslublari turli-tuman bo`lishiga qaramay demokratik e`tiqod, vatanga muhabbat tuyg`ulari, ijtimoiy adolatsizlikni qo`porib tashlashga bo`lgan intilish, o`z xalqiga sidqidildan xizmat qilish, uning manfaatlarini himoya qilish istagi ularni birlashtirib turar edi. Ushma a`zolari asarlari badiiy jihatdan ham mukammallikka ega bo`ldi. Ular ijodida an`anaviy estetik qonun-qoidalar - ko`pgina sharq adabiyotlariga xos bo`lgan nasihatgo`ylik, didaktikaga moyillikni yengib o`tishga qaratilgan murakkab jarayon o`z aksini topgan. Bu yozuvchilarning adabiy izlanishlariga A.Chexov, L.Tolstoy, G.Mopassan, V.Gyugo kabi jahon realistik adabiyoti namoyondalari ijodi katta ta`sir ko`rsatdi. Ular ijodida ko`zga tashlanadigan qahramonning ichki dunyosiga chuqurroq kirib borishga intilish, mavzuni badiiy aks ettirishning turli usullaridan foydalanish, dialoglardan, ichki monologlardan samarali foydalanish, turmush voqeliklari unsurlarini tasvirlash va boshqa tamoyillar shundan dalolat beradi. Badiiy til masalasida Ushma yozuvchilari Misr adiblariga ergashib, X. Al- Kayali, Mavoxib al-Kayali, V. al-Bunni adabiy tilni imkon qadar jonli tilga yaqinlashtirishga intilar edilar. Suriya yozuvchilari ushmasi 1958 yilda tarqalib ketdi. Suriyaning Misrga qo`shilishi oqibatida yuzaga kelgan murakkab siyosiy sharoit bunga sabab bo`ldi. 1958-1959 yillardagi voqealardan so`ng bir qator yozuvchilar xorijga ketishga majbur bo`ldilar. S.Xavroniya, Sh.Bag`dodiy Livanga, X.Mina Xitoyga, Vasfi al- Bunni Sovet Ittifoqiga muhojirot qildilar. Ushma - qisqa muddat davomida faoliyat ko`rsatgan bo`lsa-da, Suriya adabiyoti tarixida iz qoldirdi. Yozuvchilar nafaqat ijtimoiy adolatsizlik mavjudligini qalamga oldilar, balki ungi qarshi kurashish yo`llarini ham ko`rsatib berdilar.

Suriya adiblari ijodida dehqonlar mavzusi salmoqli o`rin egallaydi. Mustaqillik davrida qishloq xo`jaligida amalga oshirilgan islohatlar agrar muammoni oxirigacha hal qilib bera olmadi. Kam yerli dexqonlar va ijarachilar ahvoli ilgarigidek og`irligicha qoldi. Shuni ta`kidlash joizki, 30-40 - yillar adabiyotida fallohlar hayoti faqat Ushma yozuvchilari asarlarida haqqoniy realistik va demokratik yondashuv asosida aks ettirildi. Bu davrda Xasib al-Kayali ijodi keng jamoatchilik e`tiborini qozondi. Uning novellalari qahramoni oddiy odamlar, yozuvchi ular bilan har kuni ko`chada, do`konlarda, machitda uchrashadi. Adib ularning hayotini, turmushini, an`analarini yaxshi biladi, bu esa unga yorqin, jonli obrazlar yaratish imkonini beradi. "Qahramon" hikoyasida qishloq turmushning mungli manzarasi jonlantiriladi. Zaytun daraxtlari yonib ketgunga qadar Iddibada hayot chidasa bo`ladigan darajada davom etardi. Tirikchilikning yagona manbaidan mahrum bo`lganlaridan so`ng, fallohlar qishloqni tashlab ketishga majbur bo`ladilar. Kimdir al-Jaziraga, yana kimdir Damashqqa ketadi. qayerga borishmasin, bu jafokash odamlar to`g`ri kelgan ishni qilishar, ertalabdan kechgacha bir burda non uchun mehnat qilar edilar. Hikoya qahramoni Ahmad Damashqqa kelib doimiy ish topolmaydi va ochlikdan o`lmaslik uchun xavfli o`yinlar ko`rsatadigan sayyor qiroqchiga ayanadi. O`quvchi tasavvurida Ahmad tole`siz va jafokash inson sifatida gavdalanadi. "U qop-qora ustundek bo`y cho`zgan edi. Uning ko`kragi va qo`llari taram-taram chiziqlar va qabariqlar bilan qoplangan, shu alpozda u qurib qolgan zaytun daraxtiga o`xshab ketardi. Uning yuzlaridan baxtsizlik sodir bo`lgandan keyin qishlog`i chekkan azob - uqubatlar izini ko`rgandek bo`ldim. Bizni qurshab olgan jimjitlik o`sha tun ochlikka mahkum qilgan, bir burda non uchun temirni bukishga, olov kechishga, badaniga sanchilgan igna azobini chekishga tayyor turgan odamlarning unsiz faryodidek tugaldi." Odil Abu Shanabning "Bu voqea Damashqda bo`lgan edi" hikoyasi qahramoni Said va uning qizi Aminani ham boshi oqqan tomonga ketishga majbur

qiladi. Ammo Damashqda ham bechora yo`qsil taqdiri hech kimni qiziqtirmaydi. Bechoralikdan Said sevimli qizchasini xizmatkorlikka berishga majbur bo`ladi. "Said xonadonni tark etayotganida yig`i ovozini eshitdi. Amina nega yig`laydi? Endi uning qorni to`q bo`ladi, Damashqda qoladi-ku. To`g`ri, u bunday bo`lishini xohlamasdi. Ammo bechora, och ota nima ham qilsin?" Ochlik, qashshoqlik fallohlarni jinoyatga ham boshlaydi. "Sovuq, yomg`irli kunda qahvaxona derazasidan bir fallohni kuzatdim. U o`tkinchilar o`z "matax"ini o`tkazmoqchi bo`lardi. Birovlar uning "matax"ini ko`rish uchun to`xtashar, boshqalar esa, boshlari chayqab o`tib ketishar edi" - X.Mina o`zining "Bola sotiladi" hikoyasini shunday boshlaydi. Yo`qchilikdan qishloqni tark etgan bu bechoraning "matax"i o`n uch yashar qizi edi. Hikoyachi uni diydasi qattiqlikda ayblaganida, u shunday javob beradi: "O, afandim, menda ham yurak bor. Axir, u ochlik va sovuqdan o`lib ketishini kutmay oldinroq sotib yuborganim ma`qul emasmi?" O`quvchi falloh taqdiri haqida yozuvchi bilan birgalikda chuqur o`yga botadi. Muallif qo`llagan tashbihlar uning ko`ngli kim tomonida ekanini ochiq ko`rsatib turadi. Falloh yetishtirgan hosilning olib qo`ygan zamindorni yozuvchi chigirtkaga o`xshatsa, fallohni mehnatkash chig`anoqqa qiyoslaydi. Shavqiy Bag`dodiy ijodida ham ijtimoiy motivlar realistik hikoya qolishida ifodalanadi. Yozuvchi sil kasaliga yo`liqqanlar yashaydigan mahalla aholisining dahshatli hayotini yuksak badiiy mahorat bilan tasvirlaydi. Odamlar bu yerda quyosh nuri tushmaydigan kulbalarda yashaydilar. "Hamma uylarning tashqarisiyu ichkarisi bir xil: oqar suv chiqib ketadigan ariqchali pastak ostona, mix qoqsa ikki barmoq bilan osongina sug`urib olsa bo`ladigan darajada chirib ketgan eshik. Bari shu." Uylarda yashovchilarning rangi shu uylar qo`rilgan toshlardek nursiz. Bu xaroba kulbalarga quyosh bir zumgina nur sochar, keyin esa yana barcha narsa qorong`ulik qa`riga cho`mar edi. Mahalla ahlining ongina ham qorong`ulik cho`lg`ab olgan. Ular o`limdan qo`rqib yashashar, o`lim esa kuniga ular orasida kimnidir yulib olib ketar edi. Mavhumlik qarshisida ular o`limni ham xuddi bir jonli mavjudotdek tasavvur qilishardi. Hayotning bunchalik azoblari nima uchunligini tushunishmagani sababli ular o`limdan najot faqat quyoshda, deb

o`ylashardi. Muallif qahramonlari o`rniga o`zi bunga e`tiroz bildiraadi. Bu mahalla aholisining hayoti hukumatni qiziqtirmaydi, amaldorlar faqat ularni shaharning boshqa qismlaridan ajratib qo`yishnigina o`ylaydi. Nihoyat, mahalla ahlini shahar tashqarisiga ko`chirib yuboradilar. Suriya yozuvchilari xalq qashshoqligi, azob - uqubatini dard bilan tasvirlaydilar. Ayni paytda ularning asarlariga tushkunlik ruhi butunlay sezilmaydi. Ular o`z o`quvchilariga faqat xayriya ishlari bilan bunday ahvolni o`zgartirib bo`lmasligini o`qtirmoqchi bo`ladilar. Yozuvchilar dehqonlar, oddiy odamlarni tasvirlar ekanlar, adiblar ularning asosiy xislatlari - mehnatparvarlik, odamoxunlik, halolliklarini bo`rttirib tasvirlaydilar. X. Al-Kayalining "Shaqildoqfurush" asaridagi Mustafo kuni bilan xaridor izlaydi. Shaqildoq sotib oilasi qornini to`ydirmoqchi bo`ladi, lekin shaqildog`ini hech o`ylamasdan Ahmad Afandi uyida ishlaydigan farrosh ayolning o`g`ilchasiga tekinga berib yuboradi. Sh.Bag`dodiyning "Mahallamiz qon qusmoq" asaridagi sillar yashaydigan mahalla ahli chidab bo`lmas sharoitda yashasalar ham o`zaro munosabatda odamgarchilikni unutmaydilar. Yosh qizaloq Ayush sil kasaliga yo`liqqanida qo`shnilar undan hol so`rab keladilar, vafot etganida esa, butun mahalla motam tutib uni dafn etadi. Suriya yozuvchilari ayniqsa bolalar haqida alohida kuyunchaklik bilan yozadilar. Bolalarni fojeali taqdirida ular jamiyatdagi mehr - oqibatsizlik, axloqiy qadriyatlarning yo`qolib borishi nishonalarini ko`radilar. Sh.Bag`dodiyning "Vahdiy tashvishlari" nomli ta`sirchan hikoyasida oilasi, kasal otasini boqish uchun ota - onasi va qishlog`idan uzoqda yashaydigan bir kishining uyida cho`rilik qilayotgan o`n yashar qizaloq taqdiri haqida hikoya qilinadi. "Qora frank" nomli boshqa hikoyada tilanchi bolalar hayoti tasvirlanadi. Kichkinagina bola bir yo`lovchi iltifotsizlik bilan otgan tangani olishga chopib ketayotganida uni mashina urib ketadi. Maktab boy oilalar bolalarining nasibasi xolos, V. al- Bunnining "Ko`chada" hikoyasidagi ikki bola uchun esa, maktab - go`sht do`koni. Ular shu yerda, suyaklar, axlat va qon ichida o`zlarining ustozi Abbud rahbarligida "ta`lim" oladilar.

Ushma yozuvchilarining realistik iqtidori, ayniqsa, yumoristik obrazlar yaratishda namoyon bo`ldi. Xasib al-Kayali o`z qahramonlarini sevadi, ammo hech qachon ularni bejab tasvirlamaydi. Adib ularni qanday bo`lsa, shunday - qo`polroq, nazokatdan yiroq, ba`zan baqiroq, zardali, ba`zida esa sodda, ishonuvchan qilib, ammo har doim hayotiy, tanish va tushunarli qilib tasvirlaydi. "Men oddiy odamlarga ularni xushnud qiladigan, kuldiradigan, junbushga keltiradigan voqealarni aytib berish keladi. Bunga muvaffaq bo`lganimda ularning horg`in, ozib - tuzib ketgan yuzlariga tabassum bag`ishlab, ozgina vaqtga bo`lsa ham og`ir mehnat va tashvishlardan qutqargim keladi," - yozgan edi X. Al - Kayali o`zining "Men kim uchun yozaman?" degan maqolasida. Jamil al-Arabi va Munib al-Afandi ("Mirza" hikoyasidan) qishloqning ikki mirzasi mushtariylar yo`qligidan iztirob chekadilar, sartarosh Abdulg`afur esa ("Bir mijoz") qishloqning sartaroshi Abu Ismoil xafa bo`lib qolmasin deb uning zamonaviy jihozlangan sartaroshxonasining yonidan o`tib, raqibiga soch oldiradilar. Xasib al - Kayali boy zamindorlarni, vatanparvarlik, milliy g`urur tuyg`ularidan mahrum hokimlarni tasvirlagan hikoyalarida boshqacha siymoda gavdalanadi. Yozuvchining yengilgina, dilkash kulgusi bunday hollarda o`tkir satiraga aylanadi. "Zadagonlar vakili" hikoyasida bosh qahramon nutqi va firibgarlik yo`li bilan aldab yurgan hokimiyat namoyandalari ustidan kuladi. Parlamentga nomzod Sobir al-Abyaniyning nutqi balandparvoz, she`rlar bilan bezatilgan. U fallohlarga murojaat qilib deydi: "Ey muhtaram janoblar! Men yuqori lavozim va nufuz ilinjida nayiblikka intilayotganim yo`q. Men kambag`allarga yordam bermoqchiman, chunki o`zim ham kambag`alman, hech vaqoyim yo`q. Buyuk Alloh, uning farishtalar va payg`ambarlari nomiga qasamki, men saylov xarajatlari uchun pulni ham qarzga olganman..." U xalqqa tog` - tog` va`dalar beradi. Sodda fallohlar uning gaplariga ishonib, nutqini olqishlar bilan kutib oladilar. Lekin o`quvchi tez orada qishloq ahlining noyiblaridan ko`ngli qolishi, ularning hayoti ilgari qanday og`ir bo`lsa, shunday qolishni sezib turadi.

Yozuvchi "Qishloq doktori" hikoyasida ochko`z va shafqatsiz, aldoqchi qishloq vrachi obro`ini mahorat bilan chizadi. Adibning unga bo`lgan salbiy munosabati doktorning hayoti, tashqi qiyofasini chizganidayoq sezilib turadi. Dotor "Rasmi Afandi allaqachon qirqdan oshgan edi. Uning tashqi qiyofasi ko`rimsiz: peshonasi yapaloq, kasallarnikiday sarg`ayib ketgan yuzi nursiz, ajin bosgan lunjlari xaltadek salqigan, baqbaqasi buqaning tomog`idek osilib tushgan, ko`zlari shilpiq, kipriklari siyrak, qorni meshdek. Ustiga - ustak uning fe`li ham g`alati". Rasmi Afandi kambag`allarni uzoq ko`rib ham o`tirmaydi. Bemor o`z kasalidan shikoyat qilish uchun og`zini juftlashi bilanoq u oldindan tayyorlab qo`ygan retseptni uning qo`liga tutqazib "Yana kim bor?" deb qichqiradi. Badavlat mijozlar kelganda Rasmi Afandi butunlay boshqacha - xushmuomila, mehribon bo`lib qoladi. Ayollar ahvoli, ularning o`z juftini tanlash huquqi barcha Arab Sharqining ilg`or yozuvchilari, publitsistlari, jamoat arboblari qatori Ushma yozuvchilarining ham diqqat markazida edi. Musulmon ayoli ikki tomonlama zulm ostida edi. Shuning uchun ham yangi arab adabiyotining Qosim Amin, Jubron Xalil Jubron, Amir ar-Rayhoni, Mixail Nuayme kabi ulkan yozuvchilari ijodida ayollar masalasi salmoqli o`rin egallar edi. Ushma yozuvchilari ayollar mavzusini ham ijtimoiy, ham kundalik turmush nuqtai nazaridan yoritganlar. Yozuvchilar qahramonlari yashaydigan muhit bir-biriga o`xshash. Ular, asosan, jamiyatning kambag`al, qashshoq tabaqalari namoyandalari. Said Xavraniya ham ayollar taqdiri haqida juda ko`p asarlar yozgan. U o`zining demokratik qarashi tufayli necha bor qamoqlarga tashlangan, badarg`a qilingan. Adibning "Mis sandiq" hikoyasi voqealari birinchi shaxs tilidan bayon etiladi. Shu yo`l blan yozuvchi o`quvchisi bilan bevosita muloqotga kirishadi. qahramonning xotiralari orqali o`quvchi uning onasining sarguzashti bilan taanishadi, onaning mashaqqatli hayot kechirganiga qaramay o`g`li, atrofidagilarga bo`lgan iliq munosabatini saqlab qolganini bilib oladi. "Onam xorg`in edi. Uning qay ahvolda uyga qaytganlari hamon yodimda - sochlari to`zg`igan, hansiragan, qo`llarini sovun o`yib yuborgan holda kelar edi. Meni qo`choqlab ko`ksiga

bosganida, ko`zida yiltiragan yoshni ko`rar edim". Yozuvchi bolasi uchun o`zini fido qilgan onasiga o`z vaqtida mehribonchilik qila olmagan qahramonining ziddiyatli hissiyotlarini tasvirlar ekan, yig`loqi sentimentallikka berilmaydi. Vasfi al-Bunnining "Qamoqxonadagi oila" hikoyasida voqea boshqacha ijtimoiy muhitda ro`y beradi. Vrach Salim Mahmudning ziyoli oilasida ziddiyat ro`y beradi. Yozuvchi bu "ziyoli" shaxs yuzidan niqobni yirtib tashlaydi. Vrach xotini va o`z onasini himoya qilgan o`g`liga kun bermaydi. U hatto eshigidagi qulfning teshikchasiga ham latta tiqib qo`yadi. "Ayol kishi shu teshikdan kelishgan begona erkaklarga qarasinmi? Yoki begona erkaklar bu teshikchadan birovning xotiniga qarasa bo`ladimi?" Yozuvchi qo`llagan yorqin tashbihlar, topib aytilgan epitetlar o`quvchi tasavvurida Salim Mahmudning jonli obrazini mujassamlantiribgina qolmasdan muallifning unga nisbatan munosabatini ham ifodalaydi. "Stol tepasida kurrasimon, oq tarvuzga o`xshagan jism ko`tariladi, uning chakkalaridan soch yoki shunga o`xshash narsa osilib turadi... "Tarvuz" stol ortidan chiqib viqor bilan zanglab ketgan sariq gardishli ko`zoynagini taqadi". Doktor Salimning xotini obrazi o`qo`vchisida achinish hissini uyg`otadi. Uning nasibasi - eriga qul kabi itoatda bo`lish, g`am va alam chekish. Uning qalbida panoh topgan shirin sevgi, eri bilan ruhan yaqin bo`lish haqidagi orzulari u yashayotgan, ayollar huquqsiz bo`lgan jamiyatda yuzaga chiqishi mumkin emas edi. Suriya yozuvchilari hikoyalarida boshqa ayollar obrazi ham bor. Uy - ro`zg`or bilan ijtimoiy qullik asoratida azob chekkan bu bezabon xilqatlar orasida o`zlarining insoniy g`ururini poymol qiladigan ijtimoiy qonunlarga nisbatan e`tiroz uyg`ona boshlaydi. Sh.Bag`dodiy "Uyga qaytish" nomli hikoyasida Munirani ota- onasi uyni tashlab ketishga majbur qilgan sabablar to`g`risida to`g`ridan-to`g`ri gapirmaydi. Ammo o`quvchi bu oilada kelishmovchilik islomiy e`tiqodga berilgan ota - ona gapini qabul qilmaslik tufayli yuzaga kelganini sezadi. Yozuvchi bosh ko`tarishga jur`at etgan Muniraga kelajak hayot yo`lini ko`rsatmaydi. Munira o`limga mahkum. Odamlar ongiga singib ketgan urf - odatlar talabini bajo

keltirish, oila yuzidan sharmandalik dog`ini qop bilan yuvish uchun akasi uni ota- onasi roziligi bilan o`ldiradi. Suriya hikoyanavisligida yozuvchilar ilk bor badiiy vositalar orqali ayollarning sevgidagi erkini paymol qiladigan ijtimoiy sharoitga nisbatan o`z e`tirozlarini ifodalashga muvaffaq bo`ldilar. Ular ayollar masalasiga yangi, progressiv ziyolilar pozitsiyasidan yondashar, ayollar erkini ta`minlashda o`z mamlakatlarining ravnaqi vositasini ko`rdilar. Ushma yozuvchilari ijtimoiy adolat mavzusini ko`tarib chiqar ekanlar, o`zlarining ba`zi asarlarida ishchilar, fallohlar, ziyolilar orasidagi norozilikni, ularning yerga, ozodlikka, adolatga bo`lgan huquqlarini qo`lga olishga bo`lgan intilishlarini tasvirlash darajasigacha ko`tarildilar. Adabiyotga xalq ichidan chiqqan, jamiyatning sotsial va ruhoniy hayotini qayta qo`rishga intilayotgan inson obrazi kirib keldi. Demokrat yozuvchilar diqqatini endi inson va ijtimoiy sharoit orasidagi ziddiyat jalb eta boshladi. V. al-Bunninin "Guta qalbida" hikoyasida inson haqidagi Gorkiyga xos konsepsiya yaqqol ko`zga tashlanadi. qashshoqlik va bekning adolatsizligi tufayli pichoq suyagiga qadalgan Abu Diyab hosildagi uning ulushini tortib olgach bekning uyiga tushadi va uni o`ldiradi. Abu Diyabning qilmishi dehqonlar tomonidan qizg`in kutib olinadi, chunki bu ularga zulm o`tkazganlardan olgan qasoslari ham edi. Yozuvchi katta mahorat bilan Abu Diyab obrazida "quyi tabaqalar" yo`lboshchisining shakllanishi jarayonini ko`rsatib beradi. Hikoya voqealari zamirida o`quvchi tasavvurida irodali, dehqonlarni o`z orqasidan ergashtirishga qodir kuchli inson siymosi gavdalanib boradi. Hukumatlar Abu Diyabni qamoqda olishga jur`at etmaydilar, ular dehqonlarning har bir qarashi, xatti-harakatidan sezilib turadigan xalq g`arabidan qo`rqadilar. V. al-Bunni o`z qahramonini rivojlanishida tasvirlaydi - u ilk stixiyali e`tirozdan ongli, e`tiqodli kurashchi darajasigacha o`sib boradi. Abu Diyab o`z do`stlari bilan partizanlar gurhi tuzib kurashni davom ettiradi. Umm al-Juz muzafatidagi o`rmon va o`tloqlar fransuz kolonial hokimiyatini tashvishga sola boshlaydi va u yerlarni yoqib yuborishni

buyuradilar. Faqat Shaalon qo`lga tushadi. Hikoya Shaalaning o`limi bilan tugasa ham, o`quvchi endi xalq kurashini hech kim to`xtata olmasligia, Abu Diyab va uning do`stlari kabi xalq qahramonlari g`alabasiga ishonadi. Mavaxib al-Kayami o`zining "Shafaqning ilk shu`lalari" hikoyasida katta mahorat bilan tasvirladi. O`qituvchi Lutfi Afandi qishloqqa kelishi bilan fallohlar uyqudan uyg`ongandek, o`zlarining bundan yaxshiroq yashashga haqlari borligini tushungandek bo`ladilar. Ishchilar muhitida ham sinfiy ong o`sib boradi. «Necha xo`jayin bizni o`zi uchdi ishlashga majbur deb biladi? Bizda esa huquq yo`q. Nega?» Bu galkash xayollar Abul Xoliqqa (Myun Deyranining «Iztirob» asari) tinchlik bermaydi. U o`z xayollarini do`stlari ham og`ir mehnatlari evaziga arzimas chaqa olib, butun daromad xo`jayin cho`ntagiga tushib ketayotganidan norozi. Abu al-Xoliqqa o`xshaganlar ko`payadi, ular qalbidagi norozilik kuchayib boradi va bu norozilik ochiq, shafqatsiz kurashga aylanishga tayyor. Mavoxib al-Kayali o`zining «Qayg`uli kasb» hikoyasida ongli ishchi obrazini yaratishga harakat qiladi. Ikki yetim bola paxta tozalash zavodiga ishga kiradi. Lekin ular ham o`sha adolatsizlikka ro`para kelishadi. Bolalar og`ir ishni bajarishadi, ammo evaziga arzimagan haq olishadi, zavodning boshqa ishchilar ahvoli ham ulardan yaxshi emas. Bolalar zavodda «faylasuf» deb nom chiqargan ishchi bilan uchrashadilar. «Faylasuf» ishchilarga ularning qashshoqligi sababini tushuntirib beradi, ularni ongli umumiy kurashga chorlaydi. Bolalar hayotning turli qiyinchiliklarini yengib, faol kurashchilar safidan joy oladilar. Suriyaning demokrat yozuvchilari fallohlar va prolletar hayoti mavzusini o`zlashtira bordilar, kishida achinish uyg`otuvchi «kichik odam» bo`libgina qolmasdan, balki kurashga qodir ijtimoiy faol qahramonlarni izash yo`lidan bordilar. Anti imperialistik mavzulardagi novellalarda Liga yozuvchilarining demokratik va gumanistik intilishlari yana ham yorqinroq aks etdi. Ular vatan ozodligi uchun o`zini fido qilgan qahramonlarni sharaflar edilar. Shavqi Bag`dodiyning «Sirtmoqdagi bo`yin» nomli novellasidagi navqiron inqilobchining psixologik portreti diqqatga sazovordir. Suriya xalqining

istiqlol yo`lida olib borgan kurashida ko`rsatgan mardligi, vatanparvarlik hissiyotlari Xasib al-Kayami hikoyalarida o`z aksini topdi. Ularda katta-yu – kichik qahramonlar qalbi iste`molchilarga qarshi nafrat bilan to`lib – toshgan. Chunonchi, «Lavlagi tarixi» hikoyasida Suriya istilo qilingan davr tasvirlanadi. Ushoqqina fransuzning takabburligi va ermaklaridan g`azablangan bolalar uning villasidagi deraza oynalari, lyustralarini sindirib ketadilar. Bu bolalarga xos qilmishda toptalgan insoniy g`urur isyoni, mamlakatni talon – taroj qilib ochlikka mahkum etgan bosqinchilarga qarshi nafrat tuyg`ulari o`z ifodasini topgan. «Yunus al-Jabas» hikoyasida ham vatanparvarlik mavzusi o`z ifodasini topgan. Unda Xasib al-Kayami bosqinchilarga qarshi kurash umumxalq tusiga kirib borayotganini ko`rsatgan. Yunus yashayotgan qishloq huvillab qoladi. Qishloq ahli, ayollar va qariyalardan boshqa hamma tug`ga, partizanlar oldiga ketib qolgan. Um al- Juzadagi voqealarni Muridan eshitgan Yunusning qalbi g`azabdan tug`yonga keladi. Qishloq ahli tomonidan oq bayroq bilan fransuzlar oldiga elchi qilib yuborilgan qariyalarning shafqatsizlarcha otib o`ldirilishi Yunus qalbini jarohatlaydi. Yigitcha butun xalq kurashga otlangan bir payta uyida o`tira olmasligini tushunadi. L.Deyranining «Yashil raketa» hikoyasidagi o`quvchi qiz Suadning qalbi dushmanlarga qarshi nafratdan jo`sh uradi. U o`z yurti uchun foyda keltirishni istaydi. Dovyurak, shiddatkor bu qiz o`z maqsadiga erishadi – u qo`shni uyning tomida turib dushman samoyotiga raketa bilan yo`l ko`rsatayotgan sotqinni fosh qiladi. Odil Abu Shanab («Uyimizdagi qo`zg`olonchilar») ham yosh kurashchilar haqida mehr bilan yozadi. Bolalar qo`lga qurol olib ularning kelajagini himoya qilayotgan otalari, uning do`stlari bilan faxrlanadilar. Bu hikoyalarning barchasida aholining keng tabaqalarni qamrab olgan kurash jabhasi qamrab olingan. Yozuvchilar badiiy vositalar orqali xalqning vatanparvarligi, birdamligi, zulmga qarshi nafratini ifodalay oldilar va bu ham Suriya xalqining mustaqillik uchun kurashda qo`lga kiritgan g`alabasi omili bo`ldi. Suriya novellasi bu davrda o`z o`quvchilariga ularni o`rab turgan dunyoni ko`rish imkonini yaratdi, ijtimoiy adolatsizlik, soxtakorlik va qoloqlikka qarshi

kurashga chorlanadi. Shu ma`noda Suriya novellasining oldingi davri bu jaanrning arab voqeligi zaminida o`rin egallashi, milliy xarakter, ruhni ifodaalashga urinish davri bo`lsa, mazkur taraqqiyot bosqichi uning haqiqiy gullab-yashnash davri sifatida xarakterlanadi. Suriya yozuvchilari ijtimoiy optimizm ruhi, vatanparvarlarining kelajak taraqqiyotiga bo`lgan ishonch kayfiyatida o`z ijodlarida ilg`or realistik metoddan foydalanib, xalqchillik, gumanizm tamoyillarini dastur qilib oldilar. Suriya adabiyotida ro`y bergan chuqur jarayonlarning prinsipial muhim jihatlarini o`zida ifoda etgan omil, albatta, yangi qahramonlar tasviri edi. Bu davr adabiyotida xalq turmushining yangi ijtimoiy bosqichini o`zida ifodalagan qahramonlar gavdalandi. Suriya hikoyasi hozirgi bosqichda har bir o`n yillikda Suriya adabiyotida novella janrini rivojlantirgan yangi nomlarni yuzaga chiqadi. G`ada as-Samon, Abdulloh Abd, Nodiya Xost, Muhim G`anim, Mustafo Xallojiy va boshqalar hozirgi bosqichda inson va jamiyat mavzusini qalamga olmoqdalar. Ular ijodi Suriya xalqining kundalik hayotidan sarchashma oladi. Ular ijodiga xos dolzarblik, xalqchillik, gumanizm o`quvchilar diqqatini o`ziga jalb etmoqda. Arab tanqidchilari bu yozuvchilarni an`anaviy yo`nalishga mansub deb hisoblaydilar. Bu o`rinda an`anaviylik so`zini orqaga qaytish, vatandoshlar ongiga diniy, millatchilik, antigumanistik g`oyalarni singdirish deb tushunmaslik kerak. Arab tanqidchilari yozuvchilarni «an`anaviy» deb xarakterlanganda ularning Liga yozuvchilari g`oyalari bilan uzilmas aloqalarini, yaqinliklarini, voqelikni tasvirlashda an`anaviy realistik metodga amal qilishlarini nazarda tutadilar.

Похожие

Yangi zamon Suriya adabiyotida badiiy nasrnavislikning vujudga kelishi. Suriya adabiyotida roman janri taraqqiyoti

Sharq adabiyotida xamsachilik an`anasi

Suriya yozuvchilari uyushmasi

XX asr 60-yillar Suriya adabiyoti

O`zbek marifatparvarlik adabiyotida nasr