O`zbek bolalar adabiyoti - Литература - Рефераты

O`zbek bolalar adabiyoti

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76 KB

O`zbek bolalar adabiyoti Reja: 1. O`zbek bolalar adabiyotining shakllanish bosqichlari. 2. Fan sifatida paydo bo`lish davri, ilk namunalari. 3. Xalq og’zaki ijodi, mumtoz adabiyot bilan bog’liqligi hamda bugungi rivojlanish jarayonlari va yo`nalishlari 4. Xulosa.

O`zbek xalqi qadimdan mehnatkash, savodxon xalq bo`lgan. Bunga erishmoq uchun esa farzandlar tarbiyasiga juda qattiq e’tibor bergan. Bolalarga ta’lim- tarbiyada ko`proq xalq og`zaki ijodi bilan ta’sir qilish yo`lidan borgan. Boy va rangba-rang xalq og`zaki ijodi namunalari yozma adabiyotning maydonga kelishi va rivojlanishida boy manba bo`lib xizmat qiladi. Bu yerda yana bir narsani ta’kidlab o`tish kerakki, badiiy adabiyotning taraqqiyoti jamiyatning umumiy taraqqiyoti bilan ham uzviy bog`liqdir. Bu jihatdan Mahmud Qoshg`ariyning “Devonu lug`atit turk” asarini eslab o`tish o`rinlidir. XI asrning buyuk tilshunos olimi o`zining bu kitobida bizga ko`p ma’lumotlar beradi. Kitobda XI asr adabiyoti bilan birga, avvalgi zamonlarda paydo bo`lib, og`izdan-og`izga, avloddan-avlodga ko`chib yurgan qo`shiq va lirik she’rlardan namunalar ham kiritilgan. Ayniqsa, mehnat, qahramonlik, marosim, mavsum qo`shiqlari haqida batafsil ma’lumot beriladi. Shuningdek, Yusuf Xos Hojibning “Qutadg`u bilig” (“Saodatga olib boruvchi bilim”), Ahmad Yugnakiyning “O`ibat ul haqoyiq” (“Haqiqatlar armug`oni”) dostonlarida hamda Ahmad Yassaviy, Sulaymon Boqurg`oniylarning asarlarida til, ilm, fan, axloq-odob masalalari qamrab olinadi. Haydar Xorazmiy, Qutb, Durbek, Sakkokiy, Lutfiy singari shoirlarning adolatsizlik va zulmni qaralash, oddiy insonning og`ir ahvoliga achinish, orzu-armonlarini qisman bo`lsa- da, yoritishga qaratilgan asarlari tarixda muhim rol’ o`ynaydi. Atoiy, Sakkokiy, Lutfiy g`azallari timsolida XV asr o`zbek she’riyati hayotiy voqelikni aks ettirish sohasida katta badiiy tajriba to`pladi. Bu tajriba Alisher Navoiy va Zahriddin Muhammad Boburdek buyuk san’atkorlarning voyaga etishi uchun zarur bo`lgan shart-sharoitlarni tayyorladi. Alisher Navoiy butun faoliyati va ijodini insonning baxt-saodati uchun kurashga, xalqning osoyishtaligiga, o`zaro urushlarning oldini olishga, obodonchilik ishlariga, ilm-fan, san’at va adabiyot taraqqiyotiga bag`ishladi. U adolatparvar, donishmand davlat arbobi, o`zbek klassik adabiy tiliga asos solgan va o`zbek mumtoz adabiyotini yangi taraqqiyot pog`onasiga ko`targan buyuk so`z san’atkori bo`lib, davrning madaniy hayotiga rahbarlik qildi, ilm-fan, san’at va adabiyot ahllariga homiylik ko`rsatdi, ko`plab shogirdlar etishtirdi.

XV-XVI asrlarda yashab ijod etgan Zahiriddin Muhammad Boburning “Boburnoma” asarida o`sha davr hayotiga doir tarixiy voqealar bilan birga, ilm- fanga oid qimmatli ma’lumotlar berilgan, turli xalqlarning urf-odatlari, tili, san’ati va adabiyoti yoritilgan. XVIII asrning oxiri, XIX asrning boshlarida yashab ijod etgan ikki buyuk shoir Muhammadniyoz Nishotiy va Muhammad Sharif Gulxaniylar ijodi mumtoz adabiyotimiz tarixida alohida ajralib turadi. Nishotiyning xalq og`zaki ijodi asosida yaratgan “Husnu dil” dostoni ishq-muhabbat, aql-farosat, odob-axloqqa bag`ishlangan. Shu narsa diqqatga loyiqki, dostonda har biri mustaqil asar bo`la oladigan “Shohboz va bulbul”, “Gul va Daf”, “Nay va Shamshod”, “Kosan Chin Nargis”, “Binafsha va Chang” kabi masallar ham berilgan. Bu masallarning barchasi el-yurtga foyda keltirish, maqtanchoq bo`lmaslik, ortiqcha kibr - havoning zarari kabi mavzularning yoritilishi bolalar uchun ibratlidir. Gulxaniy ham “Zarbulmasal” asarida o`zining muhim ijtimoiy qarashlarini, el- ulus taqdiriga munosabatini qiziqarli masallar orqali ifodaladi. Munis mehnatkash xalqning og`ir ahvoliga qattiq achindi, ilm-fan va adabiyot ahlining xor-zorligidan qayg`urdi. Shoir kishilarni bilim olishga, kitob o`qishga, johil va yomonlardan uzoq bo`lishga chaqirdi. Munis «Savodi ta’lim» risolasi orqali bolalarni o`qitish va tarbiyalash ishiga katta hissa qo`shdi. Uning ma’rifatparvarlik goyalari o`zidan keyin yashagan Muqimiy, Furqat, Zavqiy, Avaz O`tar kabi shoirlarga ham katta ta’sir ko`rsatdi. Ma’rifatparvarlikni bayroq qilib ko`targan Abdulla Avloniy, Hamza, Fitrat, Elbek, Munavvarqorilar tomonidan yozilgan darslik va qo`llanmalarda bolalar hayoti, o`qishi, axloq-odobi haqida materiallar beriladi. Abdulla Avloniy (“Birinchi muallim”, “Ikkinchi muallim”, “Maktab gulistoni”, “Turkiy guliston yohud axloq”), Hamza Hakimzoda Niyoziy (“Yengil adabiyot”, “Axloq hikoyalari”, “Qiroat kitobi”) asarlarida yangi davr nafasi ufura boshladi. O`tgan asrning 20-yillarida Fitrat, Cho`lpon, Usmon Nosir, G`afur G`ulom, G`ayratiy, Shokir Sulaymon, Oybek va boshqalarning katta yoshdagi bolalar uchun yozgan asarlarida ilm va mehnatga chaqiriq keng o`rin oldi. Keyinchalik bu safga

Z.Diyor, D.Oppaqova, M.Fayziy, I.Muslim, A.Rahmat, Sh.Sa’dulla, S.Jo`ra, M.Oqilova, Q.Muhammadiy, O`.Nazirlar kelib qo`shildi. Ular bolalarni yaxshi o`qishga, ilm, fan nurlaridan bahramand bo`lishga, davrning haqiqiy o`g`il-qizlari bo`lib kamol topishga targ`ib etdilar. Bolalar adabiyotimiz yildan-yilga rivojlanib bordi. 30–yillarga kelib, o`zining professional shoir va yozuvchilariga ega bo`ldi. Poeziya (Zafar Diyor, Adham Rahmat, Ilyos Muslim, Shukur Sa’dulla, Sulton Jo`ra, Mahmuda Oqilova, Quddus Muhammadiy), proza (Majid Fayziy, Dorjiya Oppoqova, Hakim Nazir), dramaturgiya (Zafar Diyor, Dorjiya Oppoqova) sohalarida bolalar ijodkorlari etishib chiqdilar, Sadriddin Ayniy, G`afur G`ulom, Hamid Olimjon, Oybek, Elbek, Shokir Sulaymon va G`ayratiylar ham o`zbek bolalar adabiyotini yuksaltirish ishiga o`z hissalarini qo`shdilar. Bu davrda Zafar Diyorning “Qo`shiqlar” (1933), “Tantana” (1936), “She’rlar” (1939), “Muborak” (1940), “She’r va hikoyalar” (1940) to`plamlari va “Mashinist” (1935) dostoni, “Baxtli yoshlik” dramasi, “Jo`natish”, “Nojo`yaliklar” hikoyalari; A.Rahmatning “Dum” (1938), “Baxtli yoshlik” (1939), “Zavqli allalar” (1940), “She’rlar” (1940), “Hiylagar tulki” (1940) kitoblari; Sulton Jo`raning “Fidokor” (1940); Ilyos Muslimning “O`suv” (1932), “Zaharxandalar” (1932) to`plamlari, “Miqti keldi” dostoni (1934); Shukur Sa’dullaning “Hayqiriq” (1932), “Uch ayiq”, “Ayyor chumchuq” (1937), “Yoriltosh” (1938) to`plamlari bosilib chiqdi. Bu davrda qardosh xalqlar adabiyotidan juda ko`plab sara asarlar o`zbek tiliga tarjima qilindi. Buning natijasida o`zbek bolalar adabiyoti har tomonlama boyib bordi. Ayniqsa, “Yosh turkistonliklar”, “Bolalar yo`ldoshi”, “Bolalar dunyosi”, “O`zgarishchi yoshlar”, “Yosh kuch” kabi jurnallar nashrining yo`lga qo`yilishi bolalar adabiyotining har tomonlama rivojlanishiga sabab bo`ldi. Xullas, bolalar adabiyotining mavzu doirasi kengaya bordi. Yoshlik, maktab hayoti, ona-yurt tabiati, xalqlar do`stligi, ilm, hunar va texnikaga muhabbat mavzulari bolalar adabiyotidan keng o`rin oldi.

Xalqimizda: “Ona yurting omon bo`lsa, rangi-ro`ying somon bo`lmas”, degan naql bor. Sobiq ittifoqqa nemis-fashist bosqinchilarining xiyonatkorona bostirib kirishi o`z baxtini, kelajagini halol mehnati bilan bunyod etayotgan xalqning oromini, tinchligini buzdi. Urushning birinchi kunlaridanoq Oybek, Hamid Olimjon, G`afur G`ulom, Sobir Abdulla, Uyg`un, Maqsud Shayxzoda, Zafar Diyor, Amin Umariy, G`ayratiy, Mirtemir, Ilyos Muslim, Sulton Jo`ra va boshqalar fashist bosqinchilarining, albatta, yer bilan yakson bo`lishiga komil ishonch g`oyasi bilan yo`g`rilgan asarlar yaratdilar. Urushning birinchi kunlaridayoq yaratilgan Uyg`unning “Xayrlashuv”, Zafar Diyorning “Kichkina jangchi”, Ilyos Muslimning “Yovni tutday to`kamiz”, Sulton Jo`raning “Tekstil kombinati to`quvchilari”, Ra’no Uzoqovaning “Talpin, yurak” she’rlari bolalar adabiyotida urushni la’natlovchi dastlabki asarlardan bo`ldi. Bu davr adabiyotining asosiy mavzusini urush davridagi xalq qahramonlarining fashist bosqinchilariga qarshi jasoratlarga to`la kurashi “Xat” (Hamid Olimjon), “Men yahudiyman», “Sen yetim emassan” (G`afur G`ulom), “Vatan haqida”, “Yigitlarga” (Oybek), “Kurash nechun?”, “Kapitan Gastello” (Maqsud Shayxzoda), “Vatan haqida qo`shiq” (Uyg`un), “Vatan”, “Chavandoz” (Temir Fattoh), “Qurol bering menga ham”, “Bizning oila” (Zafar Diyor), “To`pchi Muhammad” (Sulton Jo`ra), “Onamning aytganlari” (Adham Rahmat), “Biz yengamiz” (Hasan Said) kabi asarlarda o`z ifodasini topdi. 1941-yilning iyul oyidayoq “O`lim yovga” adabiy to`plami bosilib chiqdi. To`plamdagi she’rlarda jangda mardlik, jasorat namunasini ko`rsatish hamda g`alabaga bo`lgan komil ishonch jo`shib kuylanadi. “Vatan uchun” to`plami ham shu yilda yuzaga keldi. Undagi she’rlar mavzu jihatdan yanada kengaytirilganligi, qahramonlik, ona-Vatanga sadoqat g`oyasi etakchilik qilishi xarakterlidir. Ayniqsa, Zafar Diyor yaratgan qahramonlar yosh bo`lishiga qaramay juda qasoskor. Ular tinchlik, osoyishtalik shaydolari, nemis-fashist bosqinchilarini qattiq qahr-g`azab bilan la’natlaydilar. Binobarin, ona-Vatanni sevish,

ardoqlashning o`zi etmaydi. U Vatanga munosib o`g`lon bo`lib, uni himoya qila olish zarur, degan muqaddas tuyg`u bilan nafas oladilar. Shuning uchun ham shoirning qahramonlari qo`lda qurol bilan nemis-fashist bosqinchilariga qarshi sherday hamla qilishga tayyor. Zafar Diyor “Qurol bering menga ham!” she’rida qahramon tilidan shunday misralar bitadi: Meni kichik demangiz, Kamstimangiz kuchimni, Bosqinchidan olgumdir Xalq qasosi – o`chimni! Nemis-fashist bosqinchilari barcha qatori yosh bolalarning ham osuda hayotini buzdi. Ularni daryo, ko`llar bo`yida baliq tutib, hordiq chiqarishdan, bilim olib, quvnoq o`yin-kulgi bilan yashashlaridan mahrum etdi. Shuning uchun ham vatanparvar butun xalq bilan bir tan, bir jon bo`lib, qo`lida qurol bilan dushmandan o`ch olishga shaylanadi: Qurol bering menga ham, Qurol bering menga ham. Razil nemis boshiga Men ham solay katta g`am, - deya shijoat ko`rsatishi bilan diqqatni tortadi. Urush davri bolalar adabiyotida front orqasini mustahkamlash ishi ham alohida mavzu bo`lib qolgan edi. Zafar Diyorning “Maktab – sening fronting”, “Poyezd ketar frontga”, “Temirchilar minbari”, Shukur Sa’dullaning “Yoshlik”, “Sen nima qilding?” kabi asarlarida bolalarning front orqasini mustahkamlashdagi jangovar mehnatlari namoyon bo`ladi. “Sen nima qilding?” she’rining qahramonlari o`zlariga ham, o`zgalarga ham talabchan bolalar. Ular har bir kun, har bir daqiqani mehnat muvaffaqiyati bilan o`tkazishni o`z oldilariga maqsad qilib qo`yganlar. Shuning uchun ham ular bir- birlariga jiddiy savol beradilar: - Front uchun ne qilding? Navbat senga! So`yla qani,

Nimalarni ep bilding?! Javob ham aniq: ... O`ylab topdim: uyga kirdim, Kezdim har yonni bir-bir. Bog`lar oshdim, ko`p yo`l yurdim, Yig`dim tersagu temir. “Bular front uchun!” -deya eltdim maktabim sari, - Shu zaylda har bir bolaning qo`shgan ulushi besh o`rtoq o`rtasida muhokama qilinadi. Va nihoyat ular: “Bundan o`qu tank bo`ladi!”, deya o`z ishlaridan qanoat hosil qiladilar. She’rda har bir bolaning fikri-o`yi, orzu-umidi, harakati, mehnati ishonarli tarzda ifoda etiladi. Urushdan so`nggi davr bolalar she’riyatida ona-Vatan, go`zal diyor, hur o`lkamiz to`g`risida yaratilgan asarlar diqqatga sazovordir. “Yashna, Vatan” (I.Muslim), “Obod o`lkam”, “Yurtimizning yuragi” (P.Mo`min), “Mening Vatanim”, “Baxtli bolalar” (Q.Hikmat), “O`lkamizning tongi otmoqda” (A.Rahmat), “Dehqon bobo va o`n ikki bolakay qissasi” (A.Oripov), “Ona degan so`z” (O.Matjon) va boshqalar. Bu mavzuda yaratilgan she’rlarni sanagan bilan tamom bo`lmaydi. Bu mavzuda yaratilgan asarlar ichida Abdulla Oripovning “Dehqon bobo va o`n ikki bolakay qissasi” she’ri bolalar adabiyotining keyingi yillarda qo`lga kiritgan jiddiy yutuqlaridan biri bo`ldi. O`zbek bolalar she’riyatida O`zbekiston haqida ko`plab asarlar bor. A.Oripov ularni takrorlamasdan o`ziga xos original asar yozgan. She’r qahramonlari o`n ikki viloyatdan chiqqan a’lochi, jamoatchi o`quvchi bolalar. Ular o`z joylarining tarixini bilishadi. Poyezdda o`zlariga xamroh bo`lgan boboning savollariga lo`nda- lo`nda qilib aniq javob berishadi. O`zbekistondagi har bir viloyatning o`ziga xos boyligi, shaharlari, bag`ri keng odamlari kitobxon ko`z o`ngida bir-bir gavdalanadi.

O`zaro suhbat asosiga qurilgan bu she’rda boboning yakuniy nutqi juda salmoqli. To`rt misra she’r bilan tobora gullab-yashnab borayotgan, o`ziga mustaqil bo`lib, o`z taqdirini o`zi bunyod etayotgan diyorimizning husn-jamoli, qudrati bir butunligicha ifoda etilgan: Siz atagan har bir joy Bitta bo`ston bo`ladi, Hammasini qo`shsangiz, O`zbekiston bo`ladi. O`zbek xalqi azaldan mehnatkash xalq. Ishchanlik bizga ota-bobolarimizdan meros bo`lib qolgan. Q.Muhammadiyning “Etik”, «Buvimning hikoyasi», O`.Yoqubovning “Sirdaryo oftobi”, Shukur Sa’dullaning “O`ovlimizning bolalari”, “Dastyor qiz”, “Bog`bon qiz”, Ilyos Muslimning “Oyxon va rayhon”, “Ishchan asalarilar”, “Sening sovg`ang”, Po`lat Mo`minning “Dalalarga qarasam”, “Oftob chiqdi olamga”, Qudrat Hikmatning “Bobo va nabira”, “Jo`jam, yurma laqillab”, Tolib Yo`ldoshning “Vaqt qadri”, Yusuf Shomansurning “Baraka”, “Tikuvchi”, Tursunboy Adashboyevning “Shanbalik”, Rauf Tolibning “Bobo xursand, Nodira xafa”, Qambar Otaning “Mehnatdan zavq olaman” she’rlari bevosita mehnat mavzusiga bag`ishlangan. Iste’dodli shoir Qambar ota uzoq yillardan beri bolalarni mehnatsevarlikka chorlab she’rlar yozib keladi. “Mehnatdan zavq olaman” asari shulardan biri. Asarning lirik qahramoni sog`lom va tetik bola. Buning asosiy sababi uning mehnatkashligida. Bola ishlashni, ayniqsa, kattalarning yumushlariga astoydil yordam berishni yaxshi ko`radi. Lirik qahramonning mehnati, orzu xayoli yosh kitobxonning ezgu niyatiga mos tushadi: Sog`lom, quvnoq bolaman, Mehnatdan zavq olaman. Agarda ish qilmasam, Tez zerikib qolaman. Kattalarga dastyorman, Xizmatiga tayyorman.

Mehnat – baxt. O`sha baxtni qo`lga kiritish, mehnat unumdorligini oshirish uchun esa eng avvalo ilm-fanni puxta o`zlashtirib olish kerak. Q.Muhammadiyning “Kichkina michurinchilar” she’rida mehnatning zoe ketmasligi alohida ta’kidlanadi: Ilmni bilib olsang, Mo`ljaling xato ketmas. Mehnat dunyoda buyuk ish. Kimki bu ishning etagini tutsa, u hech qachon kam bo`lmaydi. Bugun ham shoirlarimiz o`z asarlarida bolalarni mehnatkash bo`lishga, mehnat ahlini hurmat qilishga, ularning peshona terlari evaziga bunyod etilgan narsalarni e’zozlashga, asrab-avaylashga da’vatkor she’rlar ijod qilmoqdalar. Bolalarni bog`cha yoshidan boshlaboq tabiatga muhabbat ruhida tarbiyalash muhim ishlardan biri hisoblanadi. Bolalar ijodkorlari bu masalaga alohida e’tibor beradilar. “Kichkina bog`bon haqida doston”, “Suv bilan suhbat”, “Yuksak tog`, keng o`tloq va mard o`rtoq haqida qissa” (Zafar Diyor), “To`rt fasl” (Sh.Sa’dulla); «Bizning boqqa kelinglar” (G`.G`ulom); “Boychechak”, “G`uncha” (Uyg`un); “O`rik gullaganda” (O`.Olimjon); “Yurtimiz tabiati”, “Tilla qo`ng`iz» (I.Muslim); “Tabiat alifbosi”, “Qanotli do`stlar” (Q.Muhammadiy); “Bahor”, “Tog` manzarasi”, “Suv” (Q.Hikmat); “Toshbaqa” (Yu.Shomansur); “Bir cho`ntak yong`oq” (M.A’zam); “Baholar”, “Maqtanchoq chumoli” (T.Adashboyev); “Bahor va men”, “Qushcha so`zi” (R.Tolib); “Kamalak afsonasi” (O.Matjon) va boshqalar shular jumlasidandir. Bolalar shoiri Olim Mahkam o`ziga o`zi talabchan qalamkashlardan biri. U o`zining har bir asarini qayta-qayta ishlaydi, tilining sodda, badiiy tomondan mukammal bo`lishiga katta e’tibor beradi. “Kapalak” she’rini olib ko`raylik. To`rt misradan iborat bu asar naqadar oddiy, naqadar sodda. Ammo juda ta’sirchan. Bu she’rda insonlar u yoqda tursin, hatto, hashorat-u qurt-qumursqalar ham tabiatning mudom guldek yashnab turishi tarafdori ekanligi ayon bo`ladi: - Kapalakjon, beri kel, Buncha parvoz etasan. - Meni quvma Erkinjon,

Gulni bosib ketasan. Tinchlik va do`stlik! Bu ikki so`z bir-biriga egizak. Bolalar adabiyotida bu mavzu muhim o`rinlardan birini egallaydi. G`afur G`ulom (“Kaptar uchar, g`oz uchar”, “Tinchlik arafasi”), Q.Muhammadiy (“Urushga yo`l bermaymiz”), Sh.Sa’dulla (“Tinchlik qushi haqida men o`qigan she’r»), I.Muslim («Do`stlik»), Q.Hikmat (“Tinchlik haqida qo`shiq”), Shuhrat (“Tinchlik allasi”, “Do`stlik guli”), Yusuf Shomansur (“Orzular bir”), Safar Barnoyev (“Biz bolalar”) kabi shoirlar kitobxonlarni tinchlik va do`stlik ruhida tarbiyalashga barakali hissa qo`shdilar. Quddus Muhammadiyning “Urushga yo`l bermaymiz” she’ri bolalarning sevimli asarlaridandir. Unda etuk insonlarning asosiy maqsadi tinchlik va osoyishtalik ekanligini bolalar ruhiga singdirib, ularni tinchlik uchun kurashga chaqiradi: Deysan, tanda jonim bor, Tinchlik uchun kurashay, Urushga hech yo`l bermay, Vatan, xalqim yashnatay. Quddus Muhammadiy bu bilan chegaralanib qolmay, tinchlik tarafdorlarining yengilmas kuch-qudratini, astoydil harakat qilinsa tinchlik urushni engishi muqarrar ekanligini shunday ifodalaydi: Tinchlik bo`lsin hamma yoq. Buning uchun hamma vaqt, Kurashar jam bo`lib xalq. Urushga yo`l bermaymiz, Tinchlik engar, tinchlik haq. Bolalarning suyukli shoirlaridan biri bo`lgan Qudrat Hikmat “Do`stlar, bering qo`lga qo`l” she’rida Quddus Muhammadiyning fikrini davom ettirib, shunday yozadi: Tinchlik doim saqlanar, Qasd qilgan majaqlanar. Do`stlar, bering qo`lga qo`l,

Urushga hech qo`ymang yo`l! O`ozirgi zamon o`zbek bolalar adabiyotida tinchlikning asosiy garovi bo`lmish do`stlik mavzusi tobora kengayib bormoqda. Bu mavzuda ayniqsa S.Jabbor, E.Raimov, A.Obidjon va boshqalar g`oyaviy-badiiy mukammal asarlar yaratmoqdalar. Bugungi o`zbek bolalar she’riyati haqida gap ketar ekan, maktab hayotini aks ettiradigan asarlar haqida alohida to`xtalib o`tish kerak. Hamma narsa o`qishga, maktabga bog`liq. Maktab mavzusida yozilgan she’rlarda tarbiya o`chog`i – maktab, unda qaynayotgan baxtli hayot, bolalarning ilm-fan nurlaridan bahramand bo`lishga intilishidek ijobiy fazilatlari ifodalanadi. Ilyos Muslimning “Maktabim”, “Kitobcham” she’rlari kichik maktab yoshidagi bolalarga mo`ljallangan. “Maktabim”ni o`qigan bolada o`qishga, ilm-fan nurlaridan bahramand bo`lishga intilish yanada o`sadi: Ona kabi mehribon – Ilm – fanlarga makon Yayrab o`qiyman har on. Qadrdonim, maktabim! Senda darslar xilma-xil Ongim o`sar yilma-yil Sevinchlarga to`lar dil. Qadrdonim, maktabim! A’lochi o`quvchining maqsad va niyati ham a’lo darajada. Uning maqsadi o`sib, ulg’ayib xalq uchun, ona-o`lka uchun haqiqiy farzand bo`lib voyaga etish: A’lo o`qishdir burchim, Sarf etaman bor kuchim. Ishlayman xalqim uchun, Qadrdonim maktabim! Bolalar rostgo`y, halol, poklikni yaxshi ko`rishadi. Aldamchilik, yolg`onchilik, xushomadgo`ylik ularning xarakterlariga to`g`ri kelmaydi. Rauf Tolib bolalardagi bunday xususiyatni “O`rtog’imiz yo`qoldi” she’rida yaxshi yoritgan. Valijon

o`zining yengiltakligi, yolg`onchi va xushomadgo`yligi, faqat o`z foydasini ko`zlab ish ko`rishi bilan sinfda obro`sini yo`qotgan: O`z foydasin o`ylar u Do`st bo`lsin qandoq? Oramizdan yo`qoldi, Eh, bitta o`rtoq. Bugungi kun bolalar she’riyatida harbiy vatanparvarlik mavzusi ham ancha mukammal. Urush davri she’riyati tasvir markazida turgan jangovarlik, fashist bosqinchilariga kuchli nafrat, Vatan himoyasiga chaqiriq baynalmilal do`stlik g’oyalari so`nggi davr she’riyatida ham asosiy mavzulardan biriga aylanadi. Ammo endi davr bilan bog’liq ravishda tasvir uslubining birmuncha o`zgarganini ko`rishimiz mumkin. Jumladan, urush davri she’riyatida lirik qahramonning bevosita jang maydonlaridagi kechinmalari ifodalansa, keyinchalik jang qahramonlarining esdaliklaroi yoki u haqda boshqalarning taassurotlari, tinchlik uchun kurash g’oyasi, urushning faqat halokatli oqibatlarini ifoda etishi birinchi o`ringa chiqarildi. Bu xol she’riyatda harbiy vatanparvarlik tuyg`usining, tushunchasining tobora kengayib, yangi-yangi qirralari namoyon bo`layotganligini, davr talabi asosida ijodiy an’ananing davom etayotganini, boyitilayotganini ko`rsatadi. Urushdan keyingi harbiy vatanparvarlik she’riyati uchun xarakterli xususiyatlar urush qahramonlari jasoratining ko`proq ikkinchi shaxs tomonidan hikoya qilinishida ham ko`zga tashlanadi. Urushga munosabatning bu shaklini Asqad Muxtor ( “ Tinchlik soldati ” ) kabi keksa avlod vakillaridan tortib, Tursunboy Adashboyev ( “ O` g` limga ” ), Safar Barnoyev ( “ Dadamning qo`llari ” ) singari keyingi avlod qalamkashlari ijodida ham uchratish mumkin. O`zbek bolalar she’riyatining urushdan keyingi davrda yaratilgan namunalari ko`zdan kechirilganda, harbiy vatanparvarlik mavzusiga turlicha yondashilganini ko`rishimiz mumkin. Jumladan, Quddus Muhammadiy, Tolib Yo`ldoshlar urush sababchisi bo`lgan fashistlarni fol’klordagi ya’juj-ma’jujlar kabi an’anaviy obrazlar tasviri orqali urushni la’natlaydilar. Ikkinchi jahon urushi qatnashchilari

Ilyos Muslim va Shuhratlar fashistlarning kirdikorlarini o`sha voqealarning bevosita shohidlari sifatida hayotiy, ta’sirchan gavdalantirsalar, Tursunboy Adashboyev, Qambar Ota, Aziz Abdurazzoq, Shamsi Odil, Rauf Tolib, Qutbi Nosirova va boshqalar ko`proq otalar va bolalarning achchiq xotiralari tarzida qalamga oladilar. Tolib Yo`ldoshning “ Bobom ertak aytsala ” she’ri bevosita urush qatnashchisining nevaralariga jang-jadallar haqidagi ertagi tarzida bitilgan. Bolalarga ertak tuyulgan bu voqealar aslida ertak emas, oddiy jangchining ko`rgan – kechirganlaridir. “ Qilich botir ” , “ Alpomish ” , “ Aldar ko`sa ” dostonlarining jon qulog’i bilan tinglagan bolalarning fashist bosqinchilari to` g` risidagi hikoyadan vujudlari larzaga keladi. Bobo o`z gapini Gitlerning ta’rifidan boshlaydi: Qo`n g` iz mo`ylov, chalabosh, Gitler degan alvasti. Qilgan mudhish jinoyat, H ech yoddan chiqmas asti. Tag-tugi yo`q bu maxluq, Odamxo`r ekan bilsak, Nimalar qilmas edi, Erkiga qo`yib bersak! Bobo nutqidagi nozik o`xshatishlar, ayniqsa, Gitlerning odamxo`rligi, tashqi ko`rinishining beo`xshovligi bolalar qulo g` ini ding qiladi. She’rda bolalarni hayratga solgan narsa Gitlerning ko`rinishigina emas, balki unga hikoyachining nafratli munosabati hamdir. Boboning Gitler boshliq fashistlar haqida hikoya qilayotib g’azabdan yuzlarining oqarib, o`zgarishi tinglovchilarda ham, kitobxonda ham Gitlerga nisbatan nafrat uy g` otadi. Yuqorida Vatan posbonlarining jasorati ko`proq o`zga shaxs, xususan, otalar, ukalar va bolalar tilidan hikoya qilinishiga to`xtalgan edik. Ota-onalarning

farzandlari yohud farzandlarning ota-onalari, ukalarning akalar bilan faxrlanishi, o`zlarini ular jasorati uchun qay jihatdandir daxldor hisoblashlari tabiiy holdir. Ikkinchi jahon urushidan keyin o`tgan davr ichida o`nlab dostonlar, ertaklar, ertak-dostonlar maydonga keldi. Oybekning “ Zafar va Zahro ” , “ Bobom ” , Q.Muhammadiyning “ Dunyoda eng kuchli nima? ” , “ Solijon ” , Shukur Sa’dullaning “ Laqma it ” , “ Ikki donishmand ” , Po`lat Mo`minning “ O`rinbosarlar ” , “ Eh, rosa shirin ekan ” , “ Xolning jiyron velosipedi ” , «Oltin nay», «Jalil eshitgan ertak ” , Qudrat Hikmatning “ Toshbaqalar hujumi ” , “ Bobo dehqon hangomasi ” , “ Chovkar ” , “ Chirchiq farzandi ” , Ramz Bobojonning “ Cho`pon o`g’li ” , Safar Barno y evning “ Biz dehqon bolasimiz ” , “ Oltin shahar haqida afsona ” , “ Oltin oshiqlar ” , Miraziz A’zamning “ Aqlli bolalar ” , “ Bedananing buvisi ” , Tursunboy Adashbo y evning “ Dovonlar ” , “ Harflarning sarguzashti ” , Toshpo`lat Hamidning “ Asrorqulning qo`chqori ” , Ergash Raimovning “ Bir dona yaproq ” , Rauf Tolibning “ Sehrgar do`stim bor ” , “ Maqtanchoq ” , Azim Usmonning “ Faroyib Ajdarho ” , Kavsar Turdiyevaning “ Toshkesarlar mamlakatida ” kabi ertak va ertak-dostonlari yaratildi. Shoir Po`lat Mo`min “ Ko`ngil istar yaxshilik ” asarida bolalar o`rtasidagi do`stlik, birodarlik, o`qituvchi va jonajon maktabga muhabbat, birlik, baynalmilallik masalalarini ilgari suradi. Bolalar hayotida sodir bo`ladigan yutuq va kamchiliklar badiiy bo`yoqlarda, qiziqarli epizodlarda chizib beriladi. Bir so`z bilan aytganda, maktab o`quvchilarining jozibali hayoti zavq-shavq bilan tasvirlanadi. Shoir eng avvalo yangi “ mahallaning chiroyi ” bo`lgan jonajon maktab binosi haqiqatan ham “ bilim saroyi ” ga aylanib ketganligini maroq bilan tasvirlaydi. Ana shundan keyingina o`quvchini bu erda ta’lim-tarbiya olayotgan o`z qahramonlari bilan tanishtiradi. dostonning har bir sahifasida ezgulik, olijanob insoniy fazilatlar qabartirilgan holda yoritiladi. Asarning asosiy syujet chizig’ini tashkil etgan O`ktam obrazi yosh kitobxonni o`ziga maftun etib oladi. U juda sho`x, olov qalbli. Tomda varrak uchirib yurib yiqilib tushgan, shuning uchun “ miyasi sal lat egan ” . Natijada asab kasaliga giriftor bo`lgan. O`ktam oqko`ngil, rostgo`y, haqiqatchi

bola. U hayotga haqiqat ko`zi bilan qaraydi, boshqalarning ham shunday bo`lishini istaydi. Ammo o`zi o`qiydigan sinfda Tolibga o`xshagan ba’zi o`yinqaroq, qitmir, shoir so`zi bilan aytganda “ olifta ” bolalar uning jig’iga tegadi, asabini buzadi, kasalini qo`zg’aydi, bemorligi sababli sinfdan-sinfga o`tolmaganini yuziga soladi. Yaxshi gapning shaydosi bo`lib qolgan O`ktamning kasali qo`zg’ab, yiqilib qolishi yosh kitobxonda O`ktamga nisbatan chuqur achinish, Tolibga nisbatan esa nafrat hissini uyg`otadi. Bir necha kundan so`ng tuzalib ketgan O`ktam o`qishga sho`ng’ib ketadi. Tolib o`qituvchi Shokir akaning kasal bo`lib qolganini eshitib, xursand bo`ladi, darrov o`yin-kulgi, bekorchilik haqida og’iz ko`pirtirib gap sotadi: Shokir akamiz bu gal Yaxshiyam bo`bdi kasal. Darsga kelmasmush ancha, O`ynaymiz xohlagancha, - deb bemor bo`lib qolgan ustoziga achinish o`rniga xursandchiligini bildiradi. Bu gap O`ktamga qattiq botadi. Shunda u Tolibni yaxshilikka chaqiradi, bemor odamga, o`qituvchi-ustozga bunday munosabatda bo`lmaslik kerakligini uqtiradi. Ammo janjalkash Tolib bu gaplarga quloq solish o`rniga O`ktamning jig’iga tegadi, asabini buzadi, uni musht ko`tarishga majbur qiladi. Kasali qo`zg’agan O`ktam yana shifoxonaga tushib qoladi. Sinfdagi ayrim o`quvchilar Tolibni urib qochib ketdi, degan gap tarqatishadi. Faqat samimiy do`st Qodirgina bu gapga ishonmaydi. O`ktamning beozor, sofdil ekanligini isbotlashga urinadi. Tolib O`ktam ustidan o`qituvchi-ustozlarga arz qiladi. O`ktamning uyiga otasini boshlab boradi. Lekin voqea davomida kitobxon Tolibning chaqimchi, o`qishga xushi yo`q, gerdaygan bola ekanini bilib oladi. Dostonda jamoat tarbiyasining ahamiyati g’oyatda chuqur ifodalangan. O`ktam sog’ayib o`qishga qaytadi. O`ktam va Tolib janjali muhokamasiga bag`ishlanib o`tkazilgan sinf majlisi dostonning eng avj nuqtasi hisoblanadi. Bu y erda haqiqatgo`ylik, a’lo o`qish, do`stlarni, kattalarni hurmat qilish, axloq-odobda

boshqalarga o`rnak bo`lish kabi masalalar targ’ib etiladi. Yolg`onchilik, beodoblik, o`zgalarni mensimay xudbinlik qilish qoralanadi. Qodirning yig’ilishdagi so`zi ayniqsa, xarakterlidir. U haq gapni aytadi. O`ktamning gunohsiz, Tolibning esa aybdor ekanligini birma-bir isbotlaydi, hammani o`z fikriga ishontira biladi. Natijada Tolib dakki eydi, o`z qilmishini bo`yniga olib, bemor o`rtog’ini nojo`ya xafa qilib yurgani uchun ichi achiydi. Asarning oxirida Tolib avvalgi gerdaygan, olifta, dimog’dor bola emas, aksincha, oddiy, shirinsuhan o`quvchiga aylanadi: Bir qarang-chi Tolibga Emas uncha olifta. Gaplashsangiz agarda Ancha tushgan egardan... “ Ko`ngil istar yaxshilik ” dostoni ba’zi nuqsonlardan qat’i nazar qahramonlarning hayotiyligi, jonliligi, ularning olg’a intilishlari, haqiqiy inson bo`lib kamol topishga harakat qilishlari bilan qimmatlidir. Zotan, turmush tarzi, ijtimoiy muhit o`zgarishi natijasida bolalar tasavvurlari, fikrlari, tushunchalari, qisqasi, onglari ham o`zgarishi tabiiy ekanligi shu zaylda ochib beriladi. Hozirgi zamon o`zbek bolalar adabiyotida she’riyat rivojlangani kabi nasrda ham salmoqli asarlar yuzaga keldi. Yozuvchilarning yangidan-yangi avlodlari kamol topdi. Ayniqsa, himoyachilik o`sdi. Bolalarning yoshi, qiziqishi, dunyoqarashiga to`la javob bera oladigan hikoyalar bunyod etildi. Hakim Nazir, Yoqubjon Shukurov, Shukur Sa’dulla, Nosir Fozilov, Xudoyberdi To`xtaboyev, Turg’unboy G`oipov, Rahmat Azizxo`jaev, Latif Mahmudov, Farhod Musajon, Sobir Yunusov, Oqiljon Xusanov, Mahmud Murodov, Nodir Nazarov, Ergash Raimov, Safar Barnoyev, Abdusaid Ko`chimov, Rauf Tolib, Anvar Obidjon va boshqalarning bolalarga mo`ljallangan o`nlab hikoyalar to`plamlari bosilib chiqdi. Juda ko`p hikoyalarda kichkintoylarning hayotlari o`z ifodasini topmoqda. Shodmonbek Otaboyevning “ Itolg’i ” hikoyasi qush, qurt-qumursqalarni sevish, ardoqlashga qaratilgan. Itolg’i chumchuq va chug’urchuqlarni tutib olib eydigan

qush. Shukurali aka itol g’ ini jiyani Shavkatga sovg’a qiladi. Shavkat uzum qo`riqlashda undan foydalanmoqchi edi. Ammo qush ularnikida o`zini erkin sezmaydi. Buning sababini surishtirganda Shavkatning otasi bu mahluq ozod va erkinlikni qo`msayotganligini tushuntiradi. Shavkat qushlarni yaxshi ko`radigan, rahmdil bola. U itolg’ini qafasda uch kun zo`rg’a ushlab turadi. Qafasda qush emas, o`zi o`tirgandek bo`ladi va itolg’ini qafasdan butunlay chiqarib yuboradi. Qush bolaga rahmat, degandek parvoz qilib ketadi. Bolalar qissachiligida ham ko`plab yaxshi asarlar yaratildi, adiblarning yangi- yangi avlodlari kamol topdi. Oybek, G`afur G`ulom, Abdulla Qahhordan tortib bugungi kunga qadar hisoblaydigan bo`lsak, ularning soni nihoyatda o`sdi. Bunga misol qilib Hakim Nazir, Shukur Sa’dulla, Mirzakalon Ismoiliy, Xudoyberdi To`xtaboev, H ojiakbar Shayxov, Anvar Obidjon, Latif Mahmudov, Nosir Fozilov, Farhod Musajon, Habib Po`latov, Muqimjon Niyozov, Rustam Rahmonov, Iboxon, Shukur Xolmirzayev, Oqiljon Xusanov, Marva Jaloliddinova, Asad Dilmurod, Abdusaid Ko`chimov, Ergash Raimov, Mamatqul Hazratqulov, G`affor Hotamov va boshqalarni ko`rsatish mumkin. Bu davr bolalar qissachiligining mavzu doirasi juda kengaydi. Kattalarning mehnati, ularning jasoratlari («Yonar daryo»); ikkinchi jahon urushida ishtirok etish («Rustamjonning sarguzashtlari»); tobora gullab-yashnab borayotgan go`zal shaharlarimiz va bag`ri keng, insonparvar odamlarimiz ( “ Komandirning boshidan kechirganlari ” ); o`tmishda zulmkorga qarshi kurash, baxtli va yorug’ kun uchun intilish ( “ Kachal polvon ” ); ikkinchi jahon urushi davrida bolalar hayoti va ularning daladagi faoliyati ( “ Changalzordagi sharpa ” ); y etim- y esir bolalarning turmushlari ( “ Ulug` kun ” , “ Sen yetim emassan ” ); chorvadorlarga ko`mak ( “ Oq otli ” ); o`quvchilarning dalachilik brigadalari ( “ Zamon ” ); sho`x va o`zboshimcha bolalar va ularning qayta tarbiyasi ( “ Bizning roman ” ) kabi mavzular bu davr qissachiligida y etakchi o`rinda turadi. Hakim Nazirning “ Yonar daryo ” qissasining asosiy qahramoni Damir. U otadan juda erta judo bo`lgan. Adib boshda bolani ancha sho`x, onaning gapiga quloq

solmaydigan, yaxshi o`qimaydigan, bir oz o`zboshimcha qilib ko`rsatadi. Bolaning bunday salbiy tomonlari quyidagi lavhada shundoqqina ko`zga tashlanib turadi: “ Buvim bilan oyim ayvondan turib ketishlari bilanoq, men lip etib o`tinxonaga o`tdim. U erda tovuq katagi bor edi. Mo`ralab ko`rdim. Tovuq tuxum qo`yibdi-yu, chiqib ketibdi. Bir emas, ikkita tuxum. Ushlab boqsam, hali iliqqina. U yoq-bu yoqqa alanglab oldim-da, tuxumning ikki yog’ini cho`p bilan chumchuq ko`ziday teshib, og’zimga xo`p etuvdim, liqqa ketdi. Qani endi ustidan yumshoq non bo`lsa, eb yuborsang. Oyoq uchida oshxonaga kirdim-da, yarimta bulkachani cho`ntakka urib chiqdim. Yana kelib stulimga o`tirdim. Birdan hiqichoq tutib qoldi. H iqichoq bosilarmikan deb vodaprovoddan bir hovuch suv ham ichib oldim. Qornim to`yganga o`xshaydi. Endi daftardagi harflar, raqamlar uchishni qo`yib, o`z o`rniga qo`ndi. Lekin qo`ngani bilan miyamga kirmadi. Negaki, uy ichidan oyimning yig’i aralash ovozi eshitilayotgan edi. U buvimga derdi: - Bu meni quydiradiganga o`xshaydi. Tepasida haq deb tursangiz, ishga qaraydi, bo`lmasa yo`q. Peshonam sho`r bo`lmasa...» Yozuvchi Damir bilan Sulton amaki munosabatlari tasviri orqali inson tarbiyasida ota-onaning roliga alohida ur g` u beradi. Qissada Gazlidagi hayot, odamlarning turmushi, Bo`ron va Qo`ldoshlarning axloq-odoblari ham Damirning oyoqqa turib olishida asosiy manba bo`lib xizmat qilishi ko`rsatiladi Rustam Rahmonov «Changalzordagi sharpa» qissasi bilan ikkinchi jahon urushi davri bolalarining tinib-tinchimas obrazlarini yaratib berdi. Axir urush dahshatlari uzoq Toshota qishlo g` ida ham aks-sado bergan edi-da. Toshotaliklar kechani kecha, kunduzni kunduz demay dushman bilan g` oyibona jang qiladilar. Ha, urush tashvishi kattaga ham, kichikka ham baravar tushgan edi. Otash o`jar, o`z aytganidan qolmaydigan bola. Yozuvchi bu bola obraziga shunday ta’rif beradi: - o`jar odamning, ayniqsa o`jar bolaning tabiati qiziq. Undaylarni bir narsaga o`chakishtirib bo`lmaydi. Qilaman desa qiladi, o`laman desa o`ladi. Aytganini qilish uchun hech narsadan toymaydi. Bo`lmasa, Otash onasining issiq ba g` rini hecham tark y etmasam deydi. Lekin, o`jarlik! Ha hammasiga uning shu o`jarligi, shart kesarligi aybdor.

Otash nega bunchalik o`jar. Uning o`jarligiga davr, urush sababchi. Bola otasini qattiq sog’ingan. U otasini ko`rmoqchi, nemis- fashistlarga qarshi kurashda otasiga ko`maklamoqchi. Ammo ota uzoqda. Unga eta olmagan bolaning fe’l-atvori ham juda boshqacha. Hamma kasallik mana shunda. Rohat kampir qishloq bolalarini to`plab juda ajoyib- g` aroyib ertaklar aytib beradi. U aytgan ertaklar orasida pahlavonlar, dovyuraklar, sehrgarlar, ishyoqmasu dangasalar, turli alvasti-yu, jinlar bor. Otash bugun ajinalardan birini tutish bilan band. U chakalakzorga bormoqchi, bir ajinani tutib, uni yalintirib-yalintirib, keyin “ bor, Gitlerni tutib kel deyman. Uni tutib keladi, o`shanda Gitlerni uchastkovoy militsionerga beraman. Keyin, rosa qiynab o`ldirishadi. O`shanda urush ham tugaydi. Hamma urushdan keladi, dadam ham... Keyin ajinaning sochini qaytarib beraman... ” - demoqchi. Otash ana shunday o`y-andishlar bilan Qo`turbuloq tomon yo`l oldi. Bu chakalakzor to` g` risida Toshotada qanchadan-qancha afsonalar to`qilmagan. “ Chakalak ” so`zining o`zi bolalarnigina emas, hatto, kattalarni ham seskantirib, qo`rquvga solib kelgan. Onalar injiq, yi g` loqi bolalarini, «gapimga kirmasang, chakalakzorga eltib tashlayman» degan po`pisa bilan tiyib kelishgan. Bu joy – alvastilar makoni, ins-jinslar bazm quradigan maydon! Bu erda jin-alvastilarni o`z ko`zi bilan ko`rganlar bor Toshotada, deyishlariga qaramay u o`z baxtini sinab ko`rmoqchi. Bola o`sha dahshatli chakalakzor bag`rida kechasi uzoq o`tirdi, qorni och qoldi, sovqotdi. Ajinalarni kuta-kuta mijjalari qotib ketdi – kipriklari yumilsa ochilmaydi, ochilsa yumilmaydi. Shu payt allaqayoqdan dan g` ir-dan g` ir childirma chalishib bir gala yasangan qizlar kelib qolishdi. Bir pastda o`rtaga gulxan yoqib, atrofida o`ynab ketishdi. Otash u yon-bu yoniga alanglab qarasa chakalakzordan darak qolmabdi. Shu onda jajji qizchasini opichlab, ayasi kelib qolsa bo`ladimi! U nuqul qah-qah urib kuladi. Kela solib alanga ustidan sakrab o`tdi-da, o`yinga tusha boshladi. Birdan boyagi qizlar serjun maxluqlarga aylanib, Otashning ayasini qurshab olishdi. Ukasini silab-siltab tortishdi-da, olovga uloqtirishdi. Ayasini bo`lsa har biri panshahaday panjalari bilan bo`g`a ketishdi. Otash ajinalar to`dasiga

tashlanib, onasini qutqarmoqchi bo`ldi. Biroq qarasa oyoqlari yo`q. Ovozining boricha qichqirsa ovozi chiqmaydi... Ha, u uyqusida alahsirar edi. Endi u ajinalarning borligiga ishonmay qo`ydi. Chunki Rohat kampirning ertagi faqat afsona ekanligiga bugun aqli etdi. Ammo Otash hayotda bo`sh keladigan bolalardan emas. O`zicha sirli bu chakalakzorni o`zlashtirishga kirishdi. Bu ishda unga Obidaxon va Xurshidjonlar ko`mak berishdi. Chakalakzor o`rnida mo`l-ko`l paxta hosili bitdi. Bu esa urush davri bolalarining frontga katta sovg’asi bo`ldi. Bu davr bolalar qissachiligida sarguzasht, ilmiy-fantastika janrlari ham rivoj topdi. Xudoyberdi To`xtaboyev ( “ Sariq devni minib ” , “ Qasoskorning oltin boshi ” , “ Shirin qovunlar mamlakatida ” ), Hojiakbar Shayxov ( “ Samo mehvaridagi namoyish ” , “ Shom kamari ” , “ Ajdodlar xotirasi ” ), Mahkam Mahmudov ( “ Yevropaning o`g`irlanishi ” ), Anvar Obidjon ( “ 0099 nomerli yolg`onchi ” , “ Dahshatli Meshpolvon ” ), Olloyor ( “ Fazogir chumoli ” ), Oqiljon Husanov ( “ Tog`da o`sgan bola ” ) va boshqalarning qalamiga mansub asarlar shular jumlasiga kiradi. Bolalar tarbiyasida dramaturgiya janrida yaratilgan asarlar ham katta rol o`ynaydi. Hakim Nazir, Adham Rahmat, Po`lat Mo`min, Mamarasul Boboyev, Turg`unboy G`oyibov, Narimon Orifjonov, Latif Mahmudov, Farhod Musajon, Ravshan Yoriyevlarning pyesalari o`zining bolalarbopligi bilan kichkintoylar quvonchiga quvonch qo`shib kelmoqda. So`nggi yillar bolalar dramaturgiyasida Ravshan Yoriyevning “ Oq buloq ” (bir pardali) p y esasi alohida ajralib turadi. Asar qahramonlari Qudrat, Jasur, Gulshan, O`rmonchi bobo, Go`zal qiz, Olmaxon, Qora dev, Qari shayton, Maymoq shayton, Kichik shayton va boshqalar. Bolalar o`rmonda karnaval o`tkazishmoqchi. Hamma bu marosimga hozirlik ko`rmoqda. Ammo ichi qora, qiz g’ anchiq Qora dev-u shaytonlar bunga qarshi, nima bo`lganda ham karnavalni o`tkazmaslik, odamlarga pand berish rejalarini tuzadilar. Shifobaxsh, hammaning dardiga malham bo`ladigan ko`zachadagi Oqbuloq suvini zaharli suvga almashtirib, bolalarni nobud qilmoqchi bo`ladilar.

Shu payt bolalarga Olmaxon yordam qo`lini cho`zadi. Shaytonlar o`zlari yasagan ko`zadagi zaharli suvni ichib, halok bo`ladilar. Shu zaylda hozirgi zamon o`zbek bolalar adabiyoti rivojlanishda davom etmoqda. U yangi yozuvchilar, yangi asarlar bilan tobora boyib bormoqda. Bir so`z bilan aytganda, bu adabiyot mustaqil O`zbekistonimizning tobora gullab-yashnashi uchun xizmat qilmoqda.

O`quv darsliklar : 1. I . A. Ka rimov . Yuksak m a `n a viyat – ye ngilmas kuch .- T.: Ma `n a viyat , 2008. 2. Jumaboyev M. O`zbek b olalar adabiyoti. –T.: O`qituvchi, 2002. 3.Jumabo y ev M Bolalar adabiyoti. –T.: O`qituvchi, 2011 . 4.Jo`ra y eva G O`zbek bolalar she`riyatida hajviy obraz yaratish mahorati. –T.: Muharrir, 2011 . 5.Masharipova Z. O`zbek xalq og’zaki ijodi. - T., 2008 Qo`shimcha adabiyotlar : 1. A s o tirl a r v a rivoyatl a r . -T.: Yozuvchi , 1993. 2. M.M ur o d o v . O ltin s a ndiq o childi . - T.: O`qituvchi , 1994. 3.Mirza y eva S. O`zbek xalq romanik dostonlari poetikasi. Doktorlik dissertatsiyasi avtoreferati. -T.: 2004. 4. Matchonov S. Kitob o`qishni bilasizmi ? –T.: O`qituvchi, 1993. 5. Safarov O. Oliy o`quv yurtlarida bolalar adabiyotini o`qitish muammolari // Til va adabiyot ta`limi, 1999-yil, 3-4-sonlar.

Похожие

Oybek va o`zbek bolalar adabiyoti

Hamid Olimjon va o`zbek bolalar adabiyoti

20-30 -yillar o`zbek bolalar adabiyoti taraqqiyoti

Anvar Obidjon ijodi va o`zbek bolalar adabiyoti

60-90-yillar o`zbek adabiyoti