20-30 -yillar o`zbek bolalar adabiyoti taraqqiyoti - Литература - Рефераты

20-30 -yillar o`zbek bolalar adabiyoti taraqqiyoti

Загружено в:

08.09.2022

Скачано:

0

Размер:

64 KB

20-30 -yillar o`zbek bolalar adabiyoti taraqqiyoti Reja : 1. Avloniy - ilm - ma`rifat targ`ibotchisi. 2.Avloniy – darsliklar muallifi. 3.Hamzaning pedagoglik mahorati. 4. Hamza darsliklarida axloqiy tarbiya mavzusi. “Tarbiya biz uchun yo hayot, yo mamot, yo najot, yo halokat, saodat , yo falokat masalasidir.” A.Avloniy.

Avloniy - ilm – ma`rifat targ`ibotchisi. X1X asr oxiri XX asr boshlari o`zbek milliy madaniyatining mashhur vakillaridan biri ma`rifatparvar shoir, dramaturg, jurnalist, olim, davlat va jamoat arbobi Abdulla Avloniy 1878 yilning 12 iyulida Toshkent shahrining Mergancha mahallasida, to`quvchi Miravlon aka oilasida dunyoga keldi. O`z tarjimai holida yozishicha: “1885 yildan boshlang`ich maktabda o`qidim. O`qchi mahallada Akromxn domladan xat-savodim chiqdi. 1890 yilda maktabni bitirib, mahalladagi madrasada dars o`qiy boshladim. Yoshim 13 ga yetgach, yo`qsillik menga ta`sir qildi.Yoz kunlarida mardikorlik qilib, ota- onamg`a biroz yordamda bo`lib, qish kunlarida o`qir edim. So`ngra O`qchi mahallasidagi domlamizning kam havsalaligidan, o`quvda davomsizligidan O`qchi madrasasini tark etib, 14 yoshimda Shayxantavurdagi Abdulmalikboy dahasiga kelib, Mulla Umar Oxundan dars o`qiy boshladim.Bu choo`larda qish kunlarida o`qib, yoz kunlarida mardikor ishlamoqqa majbur edim”. Mustaqil mutoala bilan shug`ullandi. Arab, fors, rus tillarini mukammal o`rgandi. Orenburg, Qozon, Tiflisda chiqib turgan gazeta-jurnallarni kuzatib bordi. Qisqa muddat ichida u ma`rifatparvar sifatida tanildi va o`lkadagi ijtimoiy-madaniy harakchilikning faol namoyandalaridan biriga aylandi. XX asr boshlarida Turkiston madaniy hayotida yuz bergan eng muhim o`zgarishlardan biri maktab-o`quv ishlarida o`zgarish bo`ldi. Avloniy bu davr jadidchilik harakatiga qo`shilib, Toshkentdagi jadidlarning faol ishtirokchilaridan biri bo`lib tanildi. Avloniy 1904 yilda Mirbodda, so`ngroq Degrizchilik mahallasida yangi usuldagi “Jadid maktab” ochib, dars berdi va darsliklar yozdi. 1909 yilda badavlat do`stlarining ko`magida maktab marif ishlarida yordam beruvchi “Jamiyati xayriya” ochib, bolalarga kiyim-bosh, oziq-ovqat, daftar, qalam bepul berilishini ta`minladi. Avloniy ochgan maktabning shuhrati tobora ortib, o`quvchilarning soni orta bordi.O`zi bolalarga jo`g`rofiya, tarix, adabiyot, til, hisob, xandasa, hikmat (fizika) fanlaridan ma`lumotlar berib bordi. Avloniy “Adabiyot yoxud milliy she`rlar” deb nomlangan to`rt qismdan iborat bo`lgan darsligida yoshlarni maorif-madaniyatga chorlaydi, yaramas xulq- odatlarni esa tanqid qiladi.Munavvarqori, Muhammadjon Poshshoxo`jaev, Tavallo,

Rustambek Yusufbekov kabi taraqqiychilar bilan sheriklikda “Nashriyot”(1914), “Maktab”(1916) shirkatlarini tuzdi. “Taraqqiy”, “SHuhrat”(1907), “Osiyo”(1908), “Turon”(1917) gazetalarini chiqardi va uning birinchi muharrirlaridan bo`ldi. Avloniy turli mas`uliyatli lavozimlarda xizmat qildi. Qaysi vazifada ishlamasin ilm-ma`rifat tarqatish , ta`lim-tarbiya masalalari bilan shug`ullanib keldi, bilim yurtida, oliy maktablarda o`qituvchilik qildi. U 1923-24 yillarda eski ahardagi xotin-qizlar va erlar maorif bilim yurtlari mudiri, 1924-29 yillarda Toshkent harbiy maktabida o`qituvchi, 1925-34 yillarda O`rta Osiyo Kommunistik universiteti, O`rta Osiyo Qishloq xo`jaligi maktabida, O`rta Osiyo Davlat universitetida (O`z MU) dars beradi, professor sifatida kafedrani boshqaradi. Avloniy 1927 yilda “Mehnat Qahramoni” unvoni bilan taqdirlandi. 1930 yilda unga “O`zbekiston xalq maorif zarbdori” faxriy unvoniga sazovor bo`ldi. Shoir 1934 yilda vafot etdi. Avloniy Hijron, Nabil, Indamas, Shuhrat, Tangriquli, Surayyo, Shapaloq, Chol, Ab, Chegaboy, Abdulhaq taxalluslari bilan she`r, hikoyalar va maqolalar yozdi. Shuni aytish kerakki, Avloniy ancha murakkab hayot va ijod yo`lini bosib o`tdi. U adabiyotga g`oyaviy kurashlar g`oyat keskinlashgan bir davrda kirib keldi. Hech ikkinlanmasdan ma`rifat va taraqqiyot uchun kurashishni maslak etib qabul qildi. Shoir she`riyati bilan tanishar ekanmiz,qiziq bir holga duch kelamiz.Unda birorta ishqiy she`r yo`q. U ijtimoiy muammolarni, el-yurt g`amini muhimroq biladi. Xalq va Vatan baxtsizligi oldida har qanday muhabbatni rad etadi. Avloniy – darsliklar muallifi. Avloniy 1911 yilda boshlang`ich sinf o`quvchilari uchun “Birinchi muallim”-“Alifbo” darsligini yaratdi.Unda 32 harfni yolg`iz yoziladigan shakllarini bir sahifada alifbo tartibida bergan. Shu sahifada Alifning so`zning boshida, o`rtasida va oxirida yozilishini ko`rsatgan, so`ng alifni barcha «bosh harflar”ga qo`shib bo`g`inlar hosil qilgan. “Ikkinchi muallim”da bolalarning axloq, odobiga doir halollik va poklikka oid turli she`rlar , hikoya masal va ertaklar jamlangan, rang-barang allegorik obrazlardan ustalik bilan foydalanilgan. Kitob “Maktab” she`ri bilan boshlanadi. Unda kimki maktabga borsa, o`qisa, savodxon bo`lsa, juda ko`p narsalarga erishishi chiroyli ta`riflanadi:

Maktab duru gavhar sochar, Maktab sizga jannat ochar, Maktab jaholatdan qochar, G`ayrat qilib o`qing, o`g`lon ! Maktab sizni inson qilur, Maktab hayo ehson qilur, Maktab g`ami vayron qilur, G`ayrat qilib o`qing, o`g`lon !... Avloniy barmoq vaznini adabiyotda keng qo`llagan. Milliy kuylarga moslab she`rlar yozgan va poeziyaning imkoniyatlarini boyitgan. Avloniyning adabiyot oldidagi buyuk xizmatlaridan biri shu bo`ldiki, u mardikorlik she`riyati deb atalgan yangi adabiy hodisaning yaratuvchilaridan biri bo`ldi.1916 yilgi mardikorlik voqealarini ifodalovchi “Bir mardikorning otasi o`g`liga aytgan so`zlari”, “Onasining o`g`liga aytgan so`zlari”,”Afsus” kabi she`rlar yozdi. Ona yurtdan uzoq shimolning qrli-muzli yerlariga, front orqasidagi qora xizmatga olib ketilgan mardikorlarning xayrlashuv manzaralarini, haqsizlikni yoritadi. Bu she`rlarning ohang va uslubi xalq qo`shiqlariga g`oyat yaqin bo`lib, ular xalqimizning milliy uyg`onishida muhim o`rin tutadi. Axloqiy didaktik mavzudagi ”Turkiy guliston yoxud axloq” darsligi (1913) XX asr boshlari ijtimoiy-pedagogik fikr taraqqiyotida alohida o`rin egalladi. Unda tarbiya va axloq masalalari birichi marotaba XX asrning talab va ehtiyojlari nuqtai nazardan tahlil qilingan. Avloniy xulqlarni an`anaviy ikkiga - yaxshi va yomonga ajratadi. “Yaxshi xulqlar” deb nolangan birinchi qismida u 31 fazilat, “yomon xulqlar” deb atalgan ikkinchi qismda esa 20 illatga ta`rif beriladi. Mulohazalarini Gippokrat, Platon, Aristtel,Sa`diy Sheroziy, Bedil fikrlari bilan dalillagan holda zamonaviylikni asosiy mezon qilib oladi. U yaxshi xulqlarga fatonat, nazofat, shijoat, intizom, vijdon, Vatan muhabbatini, uning uchun kurashmoqni eng insoniy xulqlardan hisoblaydi. Vatan – bu har bir kishining tug`ilib o`sgan joyi,

yurti, mamlakati. Uni qadrlamoq, sevmoq va yashartmoq kerak. “Tog`laridan konlar chiqar, Yerlaridan donlar chiqar...Havosi o`ta yoqimlik, Cho`llari bor toshlik, qumlik, Toshkand emas, toshqand erur, Keksalari gulqand erur”, deya bolalarga ona diyorga katta mehr uyg`otishga erishadi. “Yomon xulqlar”ga esa g`azab, shahvat, jaholat, safohat kabi illatlarni yomon xulqlarning belgilari deb biladi. Tilga, madaniyatga muhabbat esa, har bir kishining o`z xalqiga bo`lgan muhabbatidir: “Har bir millatning dunyoda borlig`ini ko`rsatadurg`on oyinai hayoti til va adabiyotidir. Milliy tilni yo`qotmak millatning ruhini yo`qotmakdur”. Darslikdagi har bir bo`lim ta`lim-tarbiyaning muhim bir masalasiga bag`ishlangan bo`lib, ularning biri ikkinchisini to`ldiradi, takmillashtiradi. Har bir bo`limda kichik hajmli, ibratli hikoyalar keltiriladi, she`riy parchalarda yoki hikmatli so`zlarda «qissadan hissa” chiqariladi. Yozuvchi bu asarida xalq og`zaki ijodidan keng foydalangan. Avloniyning “Bahor keldi”, “Bulbul”, “Bola ila gul”, “Yolg`onchi chupon”, “Tulki ila qarg`a” kabi juda ko`p she`rlari kichik maktab yoshidagi bolalarga bag`ishlangan.”Maktab bolasi” she`ri boshlang`ich sinf o`quvchilari hayotidan olib yozilgan. Asarda ishyoqmas, dangasa bolaning qalbida o`qishga muhabbat uyg`otishi umumiy yo`sinda bayon qilingan: Yo`lga soldi til ila yo`ldoshin, Maktabga moyil ayladi boshin. Soldi o`rtog`ining so`zina quloq, Bosdi ul ham o`quv yo`lina oyog`. Ikkisi birga bo`ldilar mullo, Chiqdi xatu savod ham imlo. Shu tariqa shoir qissadan hissa chiqarar ekan “Yaxshi bilan yursang yetarsan murodga ” g`osini ilgari suradi.Avloniy o`zbek teatrining asoschilaridan edi. U 1913 yilda «Turkiston” teatr gruppasini tuzdi. “Turkiston” o`zining qat`iy nizomini ham e`lon qilgan edi. Uning tashkilotchisi ham, g`oyaviy –badiiy rahbari ham Avloniy edi. Teatrda “Zaharli hayot”(Hamza), “Baxtsiz kuyov”(A.Qodiriy)

kabi o`zbek dramaturgiyasining eng yaxshi namunalarini sahnalashtirdi va o`zi rol ijro etdi. Avloniy «Advokatlik osonmih”(1914), “Pinak”(1915) komediyalari, 1914-17 yillarda yozgan “Biz va Siz”,”Portugaliya inqilobi”, “Ikki sevgi” kabi fojeyaviy asarlari bilan o`zbek dramaturgiyasining maydonga kelishi va teatrchilikning xalq orasiga tomir otishiga muhim hissa qo`shdi.Avloniy X!X asr rus mumtoz adabiyoti vakillari I.A.Krilov va L.N.Tolstoyning asarlarini o`zbek tiliga ugirdi,jumladan, I.A.Krilovning 21 ta masali, “Maymun ila ko`zoynak”,”G`ayri jinsiy ittifoq”, “It ila yo`lovchi”, “Qarg`a ila Zag`izg`on”, “Tulki ila Qarg`a” kabi asarlari o`zbek tiliga tarjima qilinib, “Maktab gulistoni” kitobida bosilib chiqdi. Hamzaning pedagoglik mahorati. Hamza Hakimzoda Niyoziy o`zbek madaniyatining eng yirik namoyadalaridan biri. U ma`rifatparvar shoir, o`qituvchi, jamoat arbobi, kompozitor, rejissyor, jurnalist sifatida ma`lumdir. O`zbek teatr san`atini rivojida muhim hissa qo`shgan buyuk dramaturg hamdir. Hamza 1989 yil 6 martda Qo`qon shahrida tabib oilasida dunyoga keladi. Hamza o`zining o`qishga bo`lgan zo`r ishtiyoqi tufayli 12 yoshidayoq to`la xat savodli bo`lib yetishadi. 1906 yilda madrasaga kirib o`qiy boshlaydi.Biroq madrasa ta`limi Hamzani qanoatlantirmaydi. Shunga ko`ra, u Lutfiy, Navoiy, Gulxaniy, Muqimiy, Furqat asarlarini mustaqil suratda mutoala qiladi, o`rganadi. Hamza 1911 yili Qo`qonning Hojibek guzarida maktab ochib, yetim va kambag`al bolalarni o`qitadi, o`quvchilar uchun “Yengil adabiyot”, “O`qish kitobi” o`quv qo`llanmalarini yaratadi.Hamzaning ijodi va o`qituvchilik faoliyati o`sha vaqtdagi hukumat amaldorlarini tashvishga soladi. Ular Hamza maktabini «Xavfli, bolalarni buzuvchi, din va ma`rifatdan ozdiruvchi maktab” deb qoralab yoptirib, o`zini ta`qib eta boshlaydilar. Hamza 1913 yil fevralda chet elga ketib, Afg`oniston , Hindiston, Makka, Madina, Shom (Suriya), Bayrut, Istambul, Odessa shaharlarida bo`ladi va 1914 yil boshlarida Qo`qonga qaytadi. 1915 yilda Shohimardonda maktab ochadi, muallimlar tayyorlaydigan kurs tashkil etadi, bu o`quv muassasasi chinakam xalq maktablarining dastlabki namunasi edi. Hamza bu maktabda yoshlarga dunyoviy

fanlarni o`qitadi, aqliy, axloqiy tarbiyaga alohida ahamiyat beradi. Hamza Hakimzoda 1915-1916 yillarda yaratgan “Oq gul”, “Qizil gul”, “Pushti gul”, “Sariq gul” kabi ashulalar to`plamlarida, “Milliy roman yoxud yangi saodat” qissasi, “Zaharli hayot” kabi drama asarlarida mehnatkash xalqni o`qishga, ilm o`rganishga davat etadi: Kim bilurdi odamu olam nadur, hayvon nechukh Bo`lmas erdi agar insonda bu asor ilm. Qaysi bir mavjuda boqsang bilmoqqa kayfiyatini, Lozim o`lg`ay topmoqqa avval o`qib axbor ilm. Hamza “Sadoi Turkiston”gazetasida bosilgan bir she`rida “bir iloj qilib kambag`al bolalarni aqchasiz... tarbiya va o`quvga boshlarini band qilmoq...”choralarini izlaydi, she`r va maqollarida bolalarni o`qishga chaqiradi. Bu g`oyani Hamza «O`qi”she`rida bayon etadi: Ko`zimizga ko`rinib turgan hamma asboblar Hech biri bo`lmas edi, gar bo`lmasa, zinhor o`quv. Yer yuzida ko`milib yotgan hama oltin, kumush Yuzag`a chiqdi barii, bis anga axbor, o`quv... Gar dilingda o`ylagan orzuga yetmoq istasang, Qimmat umring qilmagil behudaga bekor, o`qi! Qo`y o`yin, sayru tomoshani, g`animat yoshliging, Shum fe`llardan o`zingni aylagil bezor, o`qi! Ey o`g`il, dunyoda bo`lmoq istasang olijanob, O`qig`il maktab borib, zinhor o`qi, ming bor o`qi! Hamza darsliklarida axloqiy tarbiya mavzusi. Hamza yetim va kambag`al bolalar uchun «Doril yetim”(“Yetimlar maktabi”)ni ochadi va o`qituvchilik qiladi. Hamza birinchi sinf o`quvchilari uchun «Yengil adabiyot”, 2-sinf uchun “Axloq hikoyalari” o`qish kitoblarini tuzadi. 1919 yil boshlarida Hamza Qo`qondagi 1-

boqimsiz bolalar uyiga mudir qilib tayinlanadi. Bu yerda u uch sinfli maktab ochib, o`zi o`qituvchilik qiladi.1922-1924 yillarda shoir Qoraqalpog`istonning Xujayli tumanidagi 1-bolalar uyi mudiri va o`qituvchisi bo`lib ishlaydi. 1925 yilda esa u Farg`onaning Avval qishlog`ida o`qituvchi qilib tayinlanadi va g`oyat og`ir sharoitda ishlaydi. Shoir 1928-1929 yillarda Shohimardonga borib o`qituvchilik qiladi. Hamza xalqni o`qitish, savodxon qilish uchun tinimsiz intiladi va kurashadi.Maktablar uchun darslik vaqo`llanmalar yozishni o`ziga maqsad qilib lgan bolalarning chin do`sti Hamza bu yo`lda ancha ishlarni amalga oshiradi.Hamza yozgan darsliklar uning o`sha davrdagi dunyoqarashi, badiiy ijodi, bolalar adabiyotini tushunishi haqida ko`pgina ma`lumot beradi. Bu g`oya «Yengil adabiyot”da o`z aksini topgan.»To`g`ri so`zla” she`rida har qanday holatda ham to`g`ri so`z bo`l, deb o`z o`quvchisini, yosh kitobxonni to`g`ri so`z bo`lisha undaydi: To`g`ri so`zla ey o`g`il, Til bilmag`il yolg`onga hech. Bir masal bor:tug`ri so`zlar Boshini kechmas qilich Hamzaning “Yengil adabiyot”ga kiritgan she`rlaridagi bosh qahramonlarning belgili xususiyatlaridan biri – to`g`ri so`zlik. Shoir bolalarni to`g`ri va rostgo`y bo`lishga , zararli va foydasiz ishlardan qochib ijobiy ishlar bilan shug`ullanishga, kishilarning yaxshi sifatlaridan ibrat olishga chaqiradi.”To`g`ri so`z bola”da bu fikr yanada jonli chiqqanini ko`ramiz. Hamza bu she`rida barcha narsa pul va boylik bilan o`lchangan jamiyatda hamma narsadan ko`ra haqiqatni ustun qo`ygan ijobiy qahramon – bola obrazini yaratadi. Bir bola o`qishdan qaytayotganida ikki kishi uning oldini to`sib, biri dedi: «Tanga berurman senga, so`zla bir ozgina yolg`on manga”. Shunda bola unga juda donolik bilan javob beradi : So`zlang, aka, qomatingizga qarab,

Bu so`zingiz aslida yolg`on erur. Tangaga yolg`onni kim olgan erur. Sizda ko`p erkan o`zi yolg`on aka, Siz ani avval sotib aylang ado. Qolsa kamib, yetmay agar sizdan, O`rtog`ingizga kup erur bizdanam Ofarin aytdilar uning so`ziga Tangani xolis berubon o`ziga. Xissa : kimki to`g`ri so`zni har qachon, Teguzadur doimiy bo`yla hison. Hamza bu she`rida bolalarni yoshligidanoq rostgo`ylik ruhida tarbiyalash lozimligini uqtiradi,ularni yolg`onchilik va aldamchilikdan uzoqroq yurishga chaqiradi. Shu kitobda «Qimorning boshi” degan bir she`r bor. Bu asarda Hoshimjon degan bolaning ayanchli qismatidan to`g`ri xulosa chiqariga chaqiradi. Hoshimning “To`ptosh”, “Juftmi-toq” degan o`yinlarni o`ynashdan asta-sekin qimor o`ynashga o`rganganini, bora-bora qimorga mukkasidan ketib, oxirida bor- yo`g`ini qimorga boy berganini, nihoyat uning go`lohlikka tushib, xorlikda o`lib ketganini ifoa etadi. ”O`qish kitobi” Hamzaning ikkinchi darsligidir.Unda to`qqizta dars bo`lib, ularning har biri axloqiy masalaga bag`ishlangan.SHuningdek,bir necha she`rlar o`qi, ilm, maktab hamda kitbning ta`rifiga bag`ishlangan. Jumladan, «O`qi” she`rida shoir o`qish natijasida kambag`al-bechoralarning asoratdan qutilib, madaniyat va san`atdan bahramand bo`lishi turgan gap, deb uqtiradi.O`qishning qadrini muallif o`qituvchi – ustozlar tilidan shunday ta`riflaydi: Gar dilingda o`ylagan orzuga yetmq istasang, Qimmat umring qilmag`il behudaga bekor, o`qi!... Ey o`g`il! Dunyoda bo`lmoq istasang olijanob, O`qig`il maktab kelib, zinhor o`qi, ming bor o`qi!

U «Maktab”she`rida «O`qub ilmu adab bo`lg`ay garang xushyor maktabdin”deb «Insonni inson qatoriga qo`shish”, insonni kamolotga yetkazish va uni olijanob, fazilatli kishi qilib yetishtirishda maktabning roli katta ekanligini ko`rsatadi. Shoir maktab tarbiyasining ahamiyatini yuksak baholaydi, uni sirlarning xazinasi, odamni odam qiladigan joy deb ko`rsatadi. “Ilm ista”she`rida yoshlarga murojaat qilib kishining ko`zlagan murod- maqsadlariga erishishida ilm olishning ahamiyati katta ekanligini aytadi, yoshlarni ilm olishga , dunyo sirlarini o`rganishga da`vat qiladi. U ilmli kishi bilan ilmsiz kishini bir-biriga solishtirib ilmli kishini porloq oftobga, ilmsiz kishini qorong`u kechaga uxshatadi: ...Har murodu maqsadingga yetmoq istarsan murod, Ko`z ochib bedor bo`l:darkor ilm,darkor ilm! Ul haqiqat oyiniga sayqal istarsan Nihon, Ilm ista,ilm ista,istag`il zinhor ilm! Hamza 1925 yilda ”Ikkinchi sinf uchun qiroat kitobi” darsligini yozdi. Bu kitob g`oyaviy mavzui jihatidan A.Navoiyning «Hayratul-abror”asariga yaqin turadi. Kitob bolalar ruhiga mos qilib, nasriy yo`l bilan yozilgan. Undagi birinchi asar – “Ilm”da ma`rifatlilik, ilmli bo`lish shunday sharhlanadi: «Ey bolalar, xar bir inson bolasiga dunyoda eng avval zarur va lozim bo`lgan narsa olamda ilmlik o`lmoqdir. Ilmsiz kishini butun inson demak ayni xatdir...”Kitobdagi barcha darslar anna shunday tafsilot bilan boshlanadi, so`ng bir bayt she`r keltiriladi: Ilmsiz har kishi uchsa havoga Ko`ngil berma aningdek xudnamoga.

Shoir ”Milliy ashulalar”, “Oq gul”, “Qizil gul”,”Yashil gul” va boshqa to`plamlaridagi qo`shiqlari bilan xalq ommasini madaniyatli bo`lishga undaydi, zulmdan shikoyat qiladi, ijtimoiy faollikka chaqiradi. Mashhur tarbiyachi, atoqli shoir, dramaturg va bastakor Hamza Hakimzoda Niyoziy mehnatkash xalqni , shuningdek, yosh avlodni o`qitish,ma`rifatli qilish, tarbiyalash ishiga o`zining butun iqtidorini, umrini bag`ishladi. Adabiyotlar :

1.Avloniy Abdulla .Tanlangan asarlar.2 jildlik,1- jild.S h e`rlar, ibratlar.T, 1997 2. Avloniy Abdulla.Guliston yoxud axloq.T.1967 3. Avloniy Abdulla. Toshkent tongi. T.1970. 4.Avloniy Abdulla. Turkiy guliston yoxud axloq.g`g` Fan va turmush.1984 №11 5. www.eduportal.uz

Похожие

O`zbek bolalar adabiyoti

60-90-yillar o`zbek adabiyoti

Oybek va o`zbek bolalar adabiyoti

Hamid Olimjon va o`zbek bolalar adabiyoti

Anvar Obidjon ijodi va o`zbek bolalar adabiyoti