Nodim Namangoniy hayoti - Литература - Рефераты

Nodim Namangoniy hayoti

Загружено в:

10.09.2022

Скачано:

0

Размер:

2025.5 KB

Nodim Namangoniy hayoti (1844-1910 YIL) Reja: 1. Nodimning hayoti va ijodini o`rganilish tarixi. 2. Shoirning hayot yo`li. 3. Nodim she`riyati. 4. Nodim Namangoniyning ijtimoiy-siyosiy qarashlari. 5. Nodimning «Sayohatnoma»lari.

XIX asrning ikkinchi yarmi XX asrning boshlarida yashab ijod etgan taraqqiyparvar ijodkorlardan biri Nodim Namangoniyning hayoti va ijodiga o`rganish o`z davriyoq e`tibor berila boshlangan. Chunonchi, «Bayozi Nodim», «Tuhfatul-obidin» va “Anisul oshiqin», «Bayozi Muhallo» kabi bir qancha bayozlarda shoir ijodidan namunalarni uchratamiz. 1940-45 yillarga kelib o`zbek adabiyotshunosligida shoir hayoti va ijodiga bo`lgan e`tibor orta boshladi. SHo`ro davrida Nodimning she`riy merosi dastlab O.Sharafiddinov tomonidan 1945 yilda tuzilgan «O`zbek adabiyoti tarixi xrestomatiyasi» orqali keng o`quvchilar ommasiga yetkazildi. Keyinroq T.N.Qori Niyoziyning «Sovet O`zbekistoni madaniyati tarixidan ocherklar» (1955) asari, G`.Karimovning 1958 yilda Muqimiy «Tanlangan asarlar»ning nashriga yozgan sharhi, 1960-63 yillarda G`.Karimov va A.Tursunovlarning Nodim Namangoniy hayoti va ijodining turli jihatlariga bag`ishlangan bir necha maqolalari e`lon qilindi. O`tgan asrning 60- yillari o`rtalaridan boshlab esa Nodim hayoti va ijodi maktab va oliy o`quv yurtlari darslik, qo`llanmalariga kiritildi. Jumladan, 1968 yilda nashr qilingan “O`zbek adabiyoti”ning 5-tom, 2-kitobida Nodim Namangoniy hayoti va ijodiga alohida fasl ajratilgan. 1980 yili bosilib chiqqan besh tomlik “O`zbek adabiyoti tarixi” darslik kitobining 5-tomida ham “Sulaymon Ulug`xo`ja o`g`li Nodim”

deb ataluvchi maxsus qism mavjud. Ammo shoir ijodini ommalashtirish va nashr ettirish sho`rolar davrida anchayin kechikib – 1964 yili amalga oshirildi. Sulaymon Ulug`xo`ja o`g`li Nodim 1844 (hijriy 1260) Namangan shahrining Jome` (hozirgi Baynalminal) mahallasida o`qimishli oilada dunyoga keldi. U ibtidoiy tahsilni Saidqulbek madrasasida oldi. Uning yoshlik yillari taloto`pli kunlarga to`g`ri keldi. O`rta Osiyo Rossiyaga qo`shib olinishi, mustamlaka sharoitida oddiy xalqning ezilgan hayoti yosh Nodimning onggiga ta`sir qildi, chunki bu vaqtda u hayotdagi voqealarni aql bilan idrok qila oladigan yoshda edi. Nodimning hayoti va ijodiy faoliyatida Qo`qon adabiy muhitining katta ahamiyati bor, chunki u yerdagi adabiy hayot qalbi qaynoq shoirni Muqimiy, Furqat, Zavqiylar bilan bog`ladi. Ayniqsa, Nodimning Muqimiyga bo`lgan muhabbati ayricha edi. Ayni paytda Muqimiy ham Nodimga qattiq mehr qo`ygan edi. Muqimiy qachon Namanganga borsa, albatta Nodimlarning xonadonida mehmon bo`lar, bu yerdagi adabiy kechalarda ishtirok etar edi (bu haqda Muqimiy jiyani Ro`zimuhammadga yo`llagan maktublarida ham yozgan). Muqimiy va Nodim o`rtasidagi do`stlikni dalillovchi muhim hujjatlar ularning bir-birlariga yozgan maktublaridir. Shoirning o`zaro yaqinligini maktublarning mazmuni va ruhidan ham

sezish mumkin. Muqimiyning Nodimga yo`llagan maktublari hozir Qo`qondagi muzeyda saqlanmoqdi. 1888 yilda Muqimiy Nodimga Toshkentdan kattagina she`riy maktub – «Javobi ruq`ai Nodim Namangoniy»ni yo`llaydi. Muqimiy maktublaridan birida do`stini «ma`danis sidqu vas-safo» (to`g`rilik va soflikning koni), «mahzanul-lutfu val-vafo» (yaxshilik va vafoning hazinasi) deya baholaydi. Muqimiyning «Ko`samen», «Dog`men» g`azaliga Nodim bog`lagan muxammasi, Nodimning «De» radifli g`azaliga Muqimiy taxmisi va birgalikda «Sotiboldi» radifli mushoara – bularning barisi g`oyaviy yaqinlik va ijodiy hamohanglikdan dalolatdir. Nodim o`z hayoti davomida fikran boyish va ma`nan yuksalish maqsadida bir qancha shaharlarga sayohat qildi. Xususan, 1899 yil Buxoro, Samarqand, Toshkent shaharlarida safarda bo`ldi. U yerlarning ijtimoiy - madaniy hayotini, ro`y berayotgan o`zgarishlarini kuzatdi va sayohat taassurotlarini «Bayoni sayohati Nodim», «Dar safari hazrati Shohimardon Nodim gufta», «Bayoni dar safari Toshkand», «Bayoni voqeoti safari Buxoro va Samarqand», «Muxammasi Nodim ba ahvoli zamon» kabi she`riy asarlarda tasvirlaydi. 1890 yilda Chimkentning Avliyoota shahriga safar qilgan. Shoir lirikasida alohida o`rin tutgan “Maktubi muhabbat uslub”

nomli she`riy salomnomasi ham aynan shu safar chog`ida yozilgan. 1902-1903 yillarda u Turkiya, Misr, Arabistonga sayohat qildi. Nodim arab, fors tillarini mukammal bilgan. Bu esa safarlarda mamlakat hayotini o`rganishda qo`l keldi. Nodim Namangoniy 1910 yil 26 iyunda Namanganda vafot etdi. Nodim badiiy merosining katta qismini uning ishqiy she`rlari tashkil qiladi. Muhabbat mavzui talqini uning ijodida keng va chuqur hayotiy ifodasini topadi. Uning g`azallarida oshiqning sevgi tuyg`ulariga, hijron kechinmalariga, ma`shuqa tavsifiga katta o`rin berilgan. Shoir satrlarida mahbuba muhibning hamdami, yaqin sirdoshi va do`sti bo`lib namoyon bo`ladi: Sen eding jonima hamdam, hama asrorima mahram, Bilurding rozi pinhonim, sog`indim men, sog`indingmu? Mening sen jonajonimsen, rafiqi mehribonimsen, Sumanbar pok domonim sen, sog`indim men sog`indingmu? «Maktubi muhabbat uslub» asarida esa Islom diniga muvofiq ayollarga buyuk hurmat bilan qaralganligini kuzatamiz. Shoir rafiqasiga nisbatan “uyim ziynati”, “dilim quvvati”, “ko`zim nuri”, “ro`zg`orimda yongan chiroq” deb murojaat qilishi uning

musulmonchilik oyiniga sadoqatini ko`rsatuvchi dalildir. Mana, she`rdagi mehr bilan yo`g`rilgan samimiy satrlar: Ey bog`i umrimda bitgan nihol, Ko`zim chashmasi birla topgan kamol. Dilim quvvatiyu uyim ziynati, Ko`zim nuri, yolg`iz boshim davlati… Muhabbat jahonida bir toza bog`, Maning ro`zg`orimda yongan chiroq… Shoir Nodim hayotda ro`y berayotgan har bir voqelikka bee`tibor bo`lmadi, aksincha, davrining ilg`or xalqparvar shoiri sifatida xalq hayotini, ro`y berayotgan yangiliklarni sinchkovlik bilan kuzatdi va ularni real lavhalarda tasvir etdi. Shuningdek, yangi transport vositasi – poyezdni, «tezu xushraftor» paravozni va «qasri muzayyan» vagonlarni zavq bilan ta`riflagan shoir Toshkentdagi gimnaziyalar ko`rib, «Necha ming ta`lim ahlidin kirib har xonada, ilmlari darsu saboq, ilmu adab takrordur», deya mamnun bo`ladi. «Ehtiyoj» radifli g`azalida shaxsiy ehtiyoji ijtimoiy ehtiyoj bilan bog`liq holda talqin etiladi: Muhtojlikdan endi borib kimga dod etay,

Etti yorug` jahonni menga tor ehtiyoj, «Xit qildi» g`azalida oddiy xalq hayotini real lavhalarda tasvirlaydi: O`tun ho`l sham` tiyra, uy sovuq, to`n yo`q, tabah ko`rpam, Pulim kam, ehtiyojim ko`p, bular nochor xit qildi. «Dar mazammati zamona» asarida mutakabbir, xasis boy obrazini fosh etadi: Qorni to`q, badbushur, qabon surat, Mutakabbir, qo`lansa, sersavlat… Ko`zi och, bachchag`ar, o`zi puldor, Past fitrat, habis, ko`p murdor. Nodim Namangoniyning ijodiy merosi bizga qadar to`liq yetib kelmagan. Shunday bo`lsa-da, mavjud asarlari milliy uyg`onish davri o`zbek adabiyotida o`ziga xos qimmatga ega.

Adabiyotlar: 1. «Ayyomiy». Saylanma. T, 1984 yil. 2. N.Qobulov, V.Mo`minova, I.Haqqulov «Avaz va uning adabiy muhiti». T, 1987 yil. 3. B.Qosimov «Izlay-izlay topganim…». T, 1983 yil. 4.S.Siyoyev «Avaz». Roman. T, 1987 yil. 5. www.ziyonet.uz 6. www.pedagog.uz

Похожие

Muhammad Aminxo`ja Muqimiy

Ilk mustamlakachilik davri adabiyoti

Zavqiy hayoti va ijodi

Zavqiyning hayoti va ijodi

Mirmuhsin hayoti va ijodi