Милорад Павич - Литература - Рефераты

Милорад Павич

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

43 KB

Милорад Павич 1922-2009 Серб ёзувчиси, шоир ва адабиётшунос Милорад Павич 1922 йил 15 октябрда собиқ Югославиянинг Белград шаҳрида туғилган. Таржимаи ҳолига кўра, “тўртта жаннатий дарёлардан бири бўлган Дунайнинг қирғоғида, мезон буржида”, архитектор ва фалсафа фани ўқитувчисининг оиласида туғилган. Аждодлари орасида адабиётчилар бўлган. 1766 йилда Павичлар сулосасидан бири шеърий тўплам нашр этган. Болалигиданоқ Павичда тилларни ўрганишга қобилият борлиги аён бўлган. У замонавий тиллардан - рус, француз, инглиз, немис, шунингдек, қадимги тилларни лотин тилини ҳам ўрганган. 1947 йилда А.С.Пушкиннинг “Полтава” поэмасининг серб вариантини яратди. Айнан шу асар уни Сербияда шоир сифатида танитди. 1949-1957 йиллари Белград университетининг фалсафа факультетида ўқиган. Кейинчалик Загреб университетида адабиёт тарихи бўйича докторлик илмий даражасини олди. Ўзини бадиий ижодга бутунлай бағишламасдан олдин Милорад Павич турли йилларда Париждаги Сорбонна, Венадаги Фрайбург, Регенсбург ва Белград университетларида дарс берган. Серб ёзувчиси ва адабиётшуноси Сава Дамяновга устозлик қилган. Павичнинг биринчи адабий-бадиий нашри шеърий тўплами бўлиб, у 1967 йилда нашр этилган. 1971 йилда “Ой тош” номли шеърлар тўплами эълон қилинган. Бундан ташқари М.Павич газеталарда ишлади ва серб адабиёти тарихи, символик шеърият бўйича танқидий мақолалар эълон қилган. Немис, инглиз, француз, рус тилларидан шеърлар таржималар қилган. Милорад Павичга машҳурликни 1984 йилда ёзилган “Ҳазар луғати” номли романи келтирган. Роман бир неча тилларга таржима қилинган. Адибга машҳурликни 1979-83 йилларда ёзилган ва 1984 йилда китоб ҳолида чоп этилган “Ҳазар луғати” романи олиб келди. Романда анъанавий

сюжет чизиғи йўқ. Романда ҳазарлар ва уларнинг тарихи билан боғлиқ воқеалар христиан, ислом ва яҳудий дини нуқтаи назаридан ёритилади. Қизиғи шундаки, асар жанри “100 000 сўзли роман-лексикон” деб кўрсатилган. Асар эркак ва аёл вариантларига эга. Уларнинг фарқи битта хатбошида холос. Асар луғат кўринишига эга. Масалан, кириш қисми ўрнига луғатнинг яратилиш тарихи, луғатдан фойдаланиш ҳақида фикрлар келтирилади. Луғатдан фойдаланиш қисмида луғатлардаги каби махсус белгилар ва уларнинг изоҳи келтирилади. Масалан, * - “Қизил китоб” луғатидан излаш керак(Ҳазар саволининг христианлик манбалари), ** - “Яшил китоб” луғатидан излаш керак(Ҳазар саволининг исломий манбалари), ***- “Сариқ китоб” луғатидан излаш керак(Ҳазар саволининг яҳудий манбалари) ва ҳаказо. Бундан ташқари асарда “ Атех”, “Ҳазар ҳоқонлиги”, “Бранкович Аврам”, “Ҳоқон”, “Кирилл”, “Туш овловчилар”, “Мефодий Солунский”, “Севаст Никон”, “Столпник”, “Ҳазарлар баҳси”, “Ал- Бакрий”, “Қора, Форобий Ибн”, “Ку”, “Персторяд” каби сўз ва сўз бирикмалари бўлиб, асарнинг асосий воқелари ана шу сўзларга изоҳ тарзида берилган. Масалан, асарнинг “Ҳазарлар масаласи ҳақида христиан манбаалари” қисмида “Атех- ҳазар маликаси, у ҳазарларнинг чўқиниши, яъни христианликнинг қабул қилишида асосий ўрин тутади. Унинг исми ҳазар руҳининг тўрт даражасидан бири сифатида тилга олинади”, деб қайд этилган. Худди шу сўзга “Ҳазарлар масаласи ҳақида исломий манбаалар” қисмида “Атех- ҳазар ҳоқонининг саройида яшовчи, ўз гўзаллиги билан машҳур бўлган, ҳоқоннинг яқин қиз қариндоши. Унинг кўзлари ёқутга ўхшайди, тугмалар ўрнига гуллар тақиб юрарди, уни жунлари хўрпайган итлар ва соқчилар қаттиқ қўриқлашади”, дея изоҳ берилган. Ҳазар саволининг яҳудий манбаалари бўлимида эса “АТЕХ (VIII аср) – ҳазарларнинг яҳудийлик динига киритиш вақтида яшаган ҳазар маликасининг исми, Даубманнус *** ва яҳудий версиясида унинг исми қуйидаги ҳарфлар билан берилади: At'h. Шу ҳарфлар асосида ҳазар маликаси ҳақида тасаввур олиш мумкин. Aleph – исмдаги биринчи ҳарф Донишмандликнинг Олий тожини англатади. Яъни

тепадан ва қуйидан қараш. Гўё она ва боланинг нигоҳига ўхшайди” деб таъриф келтирилади. Шу тариқа асардаги воқеалар ўқувчиларга таништириб борилади. Бу каби сўзларнинг изоҳини битта бош мавзу - Ҳазарлар тарихи бирлаштириб туради. Романдан, шунингдек, турли қисса, ҳикоялар ҳам жой олган. Улар ҳам у ёки бу қаҳрамоннинг ҳаёти билан боғлиқ воқеаларни ўзига хос тарзда баён қилади. Масалан, Одам руҳоний ҳақида қисса, Болалар ўлими ҳақида қисса, Петкутин ва Калина ҳақидаги қисса. Унда Петкутин ва Калинанинг муҳаббати ифодаланган. Шунингдек, қиссада шеърлардан парчалар, лотин тилидаги цитаталар ҳам мавжуд. Асарда Константин Солунскийнинг- авлиё Кириллнинг портрети матн таркибига қўшиб юборилган. Бошқа ўринда эса доктор Абу Кабир Муовиянинг сув белгиси расми берилади. Гуё у ҳам матнда маълум бир бадиий-эстетик вазифа бажараётгандек туюлади. Юқоридагилар постмодернизмда матннинг чегараси бизбилган оддий чегара ёки доирада тўхтамасмили гўё матн ҳам тирик шахсдек яшаши ва унда муаллифнинг йўқлигини кўрсатади. Романда биринчи ортиқча ва иккинчи ортиқча бўлим деган сўз киритилиб, у ерда, “Ҳазар луғатининг биринчи тузувчиси Теоксит Никольски ота ҳақида, иккинчисида эса доктор Абу Кабир Муовиянинг ўлими ҳақидаги суд жараёни баённомасидан кўчирма келтирилади. Асарнинг ислом манбаалари қисмида Абу Кабир Муовияга қуйидагича таъриф берлади: “Д-р Муовия Абу Кабир(1930-1982)- иврит бўйича араб мутахассиси. Қоҳира университети профессори. Яқин Шарқдаги динларнинг қиёсий таҳлили билан шуғулланган. АҚШда “Испаниядаги қадимги иврит фалсафаси ва калам таълимоти” мавзусида докторлик диссертациясини ҳимоя қилган. У баланд бўйли, кенг елкали бўлган.” Милорад Павич роман сўнггида китобни узум боғига ўхшатади. Луғатни ҳар куни оз-оздан ўрганилиб, йил давомида ўқиб борилиши лозим

бўлган асар. Уни ўқиб ундан одам даволаниши ёки ўзини –ўзи ўлдириши ҳам мумкин, деб тугатади. Шу билан адиб ҳазарлар тарихи тимсолида дунёни, инсониятнинг тарихини тасвирлайди. Романда ўзликни англаш йўлида доимо ўқилиш лозим бўлган асар деган ғояни илгари суради. Романдаги перонаж ва воқеалар тўлиғича тўқимадир. Лекин турли диний ислом, христиан, яхудий дини ақидалари романга мистиклик тусини берган. Романнинг луғат шакли унга кичик қомус кўриниши ҳамда уни хоҳлаган мақоладан ўқиб кетиши имкониятини беради. Уни бошидан бошлаш шарт эмас. Шу тариқа ўқувчи романдаги воқеаларнинг фаол иштирокчисига айланади. Милорад Павич бу усул билан 1988 йилда “Чой билан чизилган пейзаж”, 1990 йилда “Шамолнинг ички томони” романларини ёзди. Адиб бундан ташқари “Темир парда”(1973), “Константинополга сўнгги муҳаббат”(1994), “Ёзув қуроллари учун қути”, “Юлдузли ридо”(2000), “Ўлимга олиб борувчи етти айб”(2002), “Ажойиб роман”(2004), “Чўмилиш кийимидаги никоҳ”(2005), “Ўзга тана”(2006), “Қоғоз театр”(2008), “Ясама хол” (2009) каби асарларни яратди. Адиб серб адабиётшуноси ва ёзувчиси Ясмина Михайловичга уйланган. 1991 йил Серб фан ва адабиёт академиясига аъзо бўлган. 2004 йилда адабиёт номинацияси бўйича Нобель мукофотига сазовор бўлган. 2009 йил 30 ноябрда эса 81 ёшида инфаркт миокарди касали билан касалланиб вафот этган. Унинг туркум ҳикоялари Гўзал Бегим томонидан ўзбек тилига ўгирилган ҳамда “Жаҳон адабиёти” журналининг 2010 йил апрел ойидаги сонида эълон қилинган. Уларда Милорад Павич оламни ёмғирпўшга ўхшатади. Дунё- денгиз тўлқинлари рангидаги ёмғирпўш, уни топиш мушкил дейди ёзувчи. Адиб насрининг тили енгил, ўқимишли, шакли ўзига хос, метафораларга бой ва Милорад ҳар қандай масалага фалсафий тус бера олади. Унинг роман ва ҳикоялари гиперматн шаклининг ёрқин намунасидир.

Адабиётлар : 1. Алимасов В. Борхес парадокслари // Тафаккур , 2004, №- 1, 36-41-бетлар. 2. Затонский Д. Постмодернизм : Гипотезы и возникновения. Иностранная литература. - М., 1996, № 2 3. Михальская Н.П., Пронин В.А., Редина О.И., Кузнецова А.И., Мончаковская О.С. Зарубежная литература XX века. М:- «Дрофа». 2007. 4. Постмодернизм энциклопедия. Составители А.А. Грицанов, М.А. Можейко Интерпрессервис. Книжный дом. Минск. 2001 5. Рубен Ишханян. Умберто Экон или Дедалус? Copyright: 2 0 09 6. Скороденко В. Достоинство человека и хаос жизни. Заметки о р о манах Айрис Мёрдок. М:. «Радуга». 1991 год. 7. Словарь иностранн ых слов. М. Русский язык. 1989 8. Субҳон Шермурод. Постмодернизм ҳақиқати // Гулистон , 2008 , 5-сон 9. Субҳон Шермурод “Постмодернизм: истилоҳлар”. “ЎзАС” газетаси 2009 йил 30 январь. 5-сон, 4 саҳифа. 10. Шарафиддинова М. ХХ аср адабиётида абсурд ҳаёт руҳи//Жаҳон адабиёти, 1999, январь, б-194-199. 11. Холбеков М. Сўлган атиргулнинг номи . « ЎзАС” 2008 й. 16-январь. 12. Этическая м ысль. Научно-публицистические чтения. М.- Издательство политической литературы. 1990.

Похожие

Насрдаги эклектик жараён

Журналист касбий одоб – ахлоқи кодексининг пайдо бўлиши, шаклланишининг ўзига хос хусусиятлари

Интервью олишда касб одоби меъёрлари

Этиканинг предмети, тадқиқот доираси ва вазифалари. Этика фанининг фанлараро боғлиқлиги

Turkiylar obraz qadimgi Gruzin, German, Rus va Slavyan xalqlari adabiyotlari