Мактабда бадиий асарни ўрганиш усуллари - Литература - Рефераты

Мактабда бадиий асарни ўрганиш усуллари

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

48 KB

Мактабда бадиий асарни ўрганиш усуллари. Бадиий асар таҳлили ижодий жараён сифатида Режа: 1. Ўқувчиларни адабий - эстетик таҳлилга ўргатишда матн устида ишлаш. 2. Адабий таҳлилнинг мақсади ва мазмунини аниқлаш. 3. Асар таҳлили юзасидан топшириқлар тизимини ишлаб чиқиш.

Ўқувчиларни бадиий матн устида ишлашга ўргатиш уларда адабий-эстетик таҳлил малакасини шакллантириш ва ўстириш орқали таълим-тарбия беришни назарда тутади. Бадиий асар таҳлили ёувчининг ўша асарни яратиш жараёнидаги ижодий йўлини қайта босиб ўтиш, муаллиф фикрлари, ҳиссиёти ва хулосаларига шерик бўлиш, айни пайтда унинг ютуқларидан руҳланиш, камчиликларига танқидий муносабат билдиришдир. Адабий таҳлил ўқитувчидан ўқувчилар фаолиятини уюштириш, билимларини бойитиш ва маълум мақсадга йўналтиришда ижодкорлик, педагогик маҳорат, фидойилик талаб этади. У ижодий фаолият бўлгани учун совуққонликни қўтармайди. "Мактабда бадиий асарни таҳлил қилишдан асосий мақсад- дсб ёзади.А.Зуннунов, - асарда ифодаланган ҳаётий воқеани ёритиш орқали ўқувчиларни бадиий адабиёт оламига олиб кириш, тасвирланаётган воқеаларга нисбатан муаллифнинг муносабати ва ниятларини пайқаб олишга имконият яратишдан иборатдир. Ўқувчиларнинг ёзувчи олдига сурган ђоя, муаммоларни тўла тушунишларига эришмай туриб, адабиётнинг ёшларни тарбиялашдаги вазифасини амалга ошириб бўлмайди." Ж.Азизов билан Г.Усоваларнинг фикрича, таҳлил адабий асарнинг бадиий мантиђига сингиши мақсад қилиб қўйилган илмий изоҳдир. Уларга қў шимча қилиб айтиш мумкинки, таҳлил асарни нафақат тушуниш, балки ўзлаштириш орқали маънавий - аҳлоқий баркамоллика эришишга қаратилган фаолиятдир. Адабий таҳлил билан бођлиқ муаммолар бугун пайдо бўлган эмас. М.А.Рибникова, Н.И.Кудряшев, В.Г.Маранцман, З.Я.Рез, Е.А.Маймин, . Г.А.Гуковский, Л.С.Айзерман, В.Г.Бобилев каби методист олимларнинт рус адабиётини ўрганишга доир илмий тадқиқотларида бу масала турли жиҳатдан ёритилади. Ўрта мактабларнинг адабиёт дастурлари ва дарсликларининг илк муаллифларидан профессор Абдураҳмон Саъдий, Фитрат, Олим

Шарафиддинов, кейинчалик Н. Маллаев, С. Долимов, А. Зуннунов, К. Жўраев, Ҳ.Убайдуллаев, Қ. Аҳмедов, С. Исматов ва бошқаларнинг ўзбек адабиёти асарлари таҳлили у ёки бу даражада ўз ифодасини топган илмий ишлари адабиёт ўқитиш методикаси тараққиётига муносиб ҳисса бўлиб қўшилди. Шуниси диққатга сазоворки, бу ишларда адабий таҳлилнинг мақсад ва вазифалари, мазмун ва усуллари юзасидан хилма-хил муносабат билдирилган бўлса-да, ҳар қандай асар таҳлили матн асосига қурилиши уларнинг барчасида тўђри қайд этилган. Биз бу ўринда тадқиқот характеридан келиб чиқиб, масаланинг бадиий матн устида ишлаш билан бођлиқ жиҳатигагина тўхталамиз. Аслида адабий тилнинг бош масаласи матн устида ишлаш орқали ўтказиладиган таҳлилдир. Уни баъзи олимлар, масалан, З.Я.Рез ва А.Зуннуновалар бадиий асарни ўзлаштиришнинг асоси деб билсалар 1 , айрим олимлар, масалан, М.Мирқосимова адабий матннинг бадиий хусусиятларини ўрганиш усули деган фикрни илгари суради. Бизнингча, адабий таҳлилни матндан ажратиш мумкин эмас. Таҳлил , матн асосида уюштирилсагина кўзланган натижага эришилади. Адабиёт ҳаётни акс эттиради. Айни пайтда уни англашнинг алоҳида шакли, ҳақиқатни тушунишга йўл солувчи восита ҳамдир.Адабиётнинг вазифаси шу билан чекланмайди. У ҳаётга янгича мазмун бађишлаб, таъсир ҳам кўрсатади. Ўқувчиларга буни тушунтириш учун таҳлил жараёнида б адиий асарда мавзунинг муайян шаклга эга бўлиши тўђрисида умумий маълумот берилади Ўқувчи мутолаа чођида асар мазмуни билан танишса, таҳлил пайтида поэтикасига мурожаат қилади. Мутолаа ҳиссиётни бойитиб, ақлни пешласа, таҳлил матн тагзаминидаги маънони чуқур ўрганишга ёрдам беради. 1 Бу ќаšда šаранг: Зуннунов ва б. Адабиёт œšитиш методикаси. Тошкент: Œšитувчи, 1992. 133-1б6- бетлар.

Ўқувчи таҳлил воситасида конкрет асарни ўрганиб қолмасдан, адабиётшунослик, мантиқ, тилшунослик, руҳшунослик, дидактика, санъат, фалсафа каби турли соҳаларнинг бадиий ижодга бођлиқ қонуниятлар билан ҳам танишади. Бунга эришишда ўқитувчининг қуйидаги масалаларни ҳал этиши назарда тутилади: 1. Таҳлилнинг мақсади ва мазмунини аниқлаш. 2. Ишни ташкил қилиш /асарни таҳлилининг дарслар бўйича тақсимоти, топшириқлар тизимини ишлаб чиқиш / 3. Матннинг қандай методлар асосида ўрганилишини ўқувчилар эгаллайдиган малакалар доирасини белгилаш. Адабий эстетик таҳлил ҳар бир асарнинг жанрий хусусиятлари, ўқувчиларнинг ёши, билими ва эгаллаган малакаларига кўра ўзига хослик касб этади. Масалан, топишмоқ предмет, воқеа-ҳодисалар ўртасидаги ўхшашликни таққослаш орқали ўзлаштирилса, мақоллар мазмуни ҳаётий мисоллар воситасида шарҳлангандагина тушунарли бўлади. Ёки кичик ёшдаги болалар воқеалар оқимига, саргузаштларга ишқибоз бўлса, катта ёшлилар қаҳрамонларнинг руҳий олами, ички дунёсига қизиқадилар.. Шунинг учун ҳам бошланђич синфларнинг ўқиш дарсларида таҳлил асар сюж.ети воқеаларини қайта ҳикоялаш, қисқартириб хикоялаш, шахсини ў згартириб ҳикоялаш усулларини қўллаш орзқли тарбиялашга қаратилади. 1. Ўқувчиларни адабий эстетик таҳлилга ўргатиш усулларини қандай тушунасиз? 2. Матн устида ишлаш ўз ичига қандай масалаларни қамраб олади? 3. Адабий таҳлилнинг мақсади, мазмун ва вазифалари нималардан иборат? Адабий-эстетик таҳлил – бадиий асарнинг поэтик хусусиятларини ўрганиш воситаларидан бири.

Матн устида ишлаш – бадиий асарни ўрганишнинг илк босқичи. Мутолаа – бадиий асарни мустақил ўқиш. Қайта ҳикоялаш – матн мазмунини қайтадан ҳикоялаш. Қисқартириб ҳикоялаш – матндаги асосий воқеаларни ҳикоялаш. Адабиётлар. I. М.Мирқосимова. Ўқувчиларни адабий эстетик таҳлилга ўргатиш. РЎММ, 1994. 2. Т.Бобоев. Шеър илми таълими. Тошкент, "Ўқитувчи", 1996. З. С.Матжон. Умумтаълим тизимида адабиётдан мустақил ишларни ташкил этиш. Тошкент, " Ўқитувчи", 1995. 4. А.Зуннунов Педагогик тараққиёт методикаси, Тошкент, 2000й.

Похожие

Мактабда Фурқат ижодини ўрганиш

Бадиий асарнинг тилини урганиш , Бадиий асарни укув тахлили

Адабий асарни жанрий хусусиятларига кура ўрганиш

Мактабда ёзувчи таржимаи холини ўрганиш

Бадиий асар матнини ўрганиш