Мактабда адабиёт курсининг мазмуни ва қурилиши - Литература - Рефераты

Мактабда адабиёт курсининг мазмуни ва қурилиши

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

51.5 KB

Мактабда адабиёт курсининг мазмуни ва қурилиши Р е ж а: 1. Дастур давлат ҳужжати сифатида. 2. Дастурнинг таркиби ва мазмуни. 3. Дарсликка қўйиладиган талаблар.

Курснинг мазмуни ва тузилиши давлат дастури билан белгиланади. Унда давлат таълим стандартлари асосида ўқувчилар эгаллаши лозим бўлган билим ҳажми, кўникма ва малакаларнинг турлари, методологик ҳамда педагогик принциплари, ўқитишдаги ўзига хос методология ҳамда адабий- эстетик талаблар ихчам тарзда баён этилади. ўзбекистонда мактаб дастурларининг кўпгина турлари амал қилди, зеро изланиш янги, мукаммал тизимни ифодалайдиган даражага етиш учун ҳаракат узлуксиз давом этарди. Фақат ўзбекистон мустақиллиги билан боғлиқ ҳолдагина адабиёт дастурининг бир неча авлоди яратилди. Таълим тизимидаги ўзгаришлар давлат таълим стандартларининг яратилиши, янги ўқув режаларининг ишлаб чиқилганлиги, ижтимоий - маънавий ҳаётдаги янгиланишлар дастурларни ҳам қайта кўриб чиқиш заруриятини тақазо этмоқда. 1991 йилдан буён мактаб адабий дастурлари бир неча маротаба такомиллаштириш сари бормоқда. Дастур энг муҳим давлат ҳужжати бўлиб, уни бажариш мажбурийдир. ўқитувчининг асосий вазифаси давлат дастури талабларини тўла ва самарали амалга оширишдан иборат. Шунга кўра ҳам ўқитувчи уни тўла билиши, унинг барча қисмлари ҳақида аниқ тасаввур ва маълумотга эга бўлиши керак. Дастур ўқитувчининг иш фаолиятидаги энг асосий манбадир. Унда амалий ҳаракатга кўрсатма ҳам, обрўли маълумотнома ҳам мужассамлашган. Ҳозиргача дастурлар умумтаълим мактабларининг барча бўғинларини ( IX ёки V - XI синфлар) қамраб оларди. "Таълим ҳақида"ги янги Қонун таълим тизимига бир қатор янгиликларни олиб кирди. Унга кўра энди умумий ўрта таълим I - IX синфларни қамрайди. Бундан кейин эса ўрта махсус касб-ҳунар таълими бошланади. Демак, дастурлар ҳам шундан келиб чиққан ҳолда бошқа - бошқа бўлади. Умуман, дастурда адабиёт курси тўлалигича тавсифлаб борилади. Ҳар бир синфдаги адабиёт курсининг мазмуни ва иш тартиби, ҳар бир мавзунинг

моҳияти муайянлаштирилади. Унда ўзлаштирилиши лозим бўлган илмий- адабий тушунчалар асарни ўрганиш, нутқ ўстириш, синфдан ташқари ўқилган асарлар юзасидан суҳбат учун ажратиладиган соатлар миқдори адабиётдан ўтказилиши кўзда тутилган оғзаки ва ёзма иш турлари, предметлараро алоқа, синфдан ташқари ўқиладиган асарлар рўйҳати берилган. Давлат дастурини бажариш асосида ўқитувчи ўқувчилардаги адабиёт ва санъатга бўлган муҳаббат, ижодкорлик, ижодий фаоллик, юксак ахлоқий - маънавий хислатларни такомиллаштириш ва ўстиришга асосий эътибор бермоғи лозим. Маълумки, адабиёт мустақил фан сифатида бошланғич таълим тугаганидан сўнг ( IV синф) ўта бошлайди. Албатта бу даврда ўқувчи адабиёт ва ифодали ўқиш малакасининг дастлабки босқичини эгаллаган, сўз санъати ҳақидаги дастлабки тасаввурга эга бўлган бўлади. Албатта, бола мактабгача бўлган ёшдаёқ сўз санъати ичида бўлади. "Мактабгача таълим бола шахсини соғлом ва етук, мактабда ўқишга тайёрланган тарзда шакллантириш мақсадини кўзлайди. Бу таълим олти - етти ёшгача оилада, болалар боғчасида ва мулк шаклидан қатъий назар бошқа таълим муассасаларида олиб борилади" 1 . Худди шу даврда у асосан тингловчи, баъзан ўқувчи шаклида дастлабки одимларини ташлайди. Демак, ўқувчи V синфга келганида ўқиш, ёзиш, китобхонлик маданиятига оид дастлабки тайёргарлик билан келади. Улар бадиий асар билан танишишнинг ибтидоий кўникмаларига эга бўлишади. Жумладан, IV синф ўқувчилари матнни ифодали ўқий олишлари, ҳаракатланувчи шахслар ҳақида ҳикоя қилиб бериш учун материал тўплаш, уларнинг хатти-ҳаракатларини баҳолаш, уларга нисбатан ўз муносабатини ифодалай олиш, адабий қахрамон ҳақида ихчам ҳикоя тузиш кўникма ва малакаларига эга бўлиш лозим. V синф ўқувчиси ҳам бадиий асар хусусиятларини тўла ўзлаштиришга тайёр бўлмайди. Шунга кўра М.Г.Качурин таъкидлаганидай: "Бу даврда асарда "нима ҳақида" ёзилгани нуқтаи назаридан ёндашишларини ҳисобга олиш

керак" 1 Бошланғич синфларда кўпроқ халқ оғзаки ижодига тегишли поэтик жанрлар: эртак, мақол, топишмоқлардан фойдаланилади. Мавзу қоидасига кўра эса уларда меҳнат, бахт, Ватан, оила, йил фасллари, атрофимиздаги олам, инсон, маънавиятидаги эзгу ва ёмон хусусиятлар, илмий оммабоп мақолалар тарзида ёритилган. Демак, бошланғич синфлардек ------------------------------------------------------------ I ."Таълим тўғрисида" ўзб. Республикаси қонуни. 11-модда. болаларнинг бадиий эстетик диди ҳамда китобхонлик маданиятининг шаклланиши учун имкон қилинган. Энди V синфдан бошлабоқ уларнинг ўқиш ва нутқ кўникмаларига таяниб туриб, асарни бадиий ҳис этиш, эстетик ҳис-туйғуларини ўстиришга алоҳида эътибор бериш лозим. V синф дастуридаёқ турли жанрлардаги асарлар билан танишиш тақазо этилади. Улар орасида қўшиқ, мақол, топишмоқ афсона, эртак, латифа, достон, ҳикоя, рубоий, масал, қисса, роман каби хилма-хил жанрлар мавжуд. Бугина эмас, дастурда турли адабий тушунчалар ҳамда ёзувчи ва шоирлар ҳақида, уларнинг асарлари ҳақида ҳам маълумот бериш кўзда тутилган. Аммо тарихий-адабий изчиллик том маъноси билан IV - VII синф адабиёт да c турлари талаблари сирасига кирмайди, зеро ўқувчиларнинг ёш хусусиятлари ҳам бунга имкон бермайди. Бу вазифалар VIII - IX синфларда амалга оширилади. Академ лицей ва касб-ҳунар коллежларида эса йўналиш турига қараб адабиёт ўқитишнинг ўзига хос мақсад ва вазифалари белгиланади. Адабий таълимни тўла амалга оширишда дарслик муҳим ахамиятга эга. Таълим тизимидаги янгиланишлар дарсликлар мазмуни ва тузилишини ҳам тубдан янгилашни тақозо этмоқда Дарслик ўқувчилар билимининг изчил ўсишига, илмий асосга таянишига имкон бериши, болаларнинг ёшини ҳисобга олиш, мавзуларнинг мантиқий алоқадорлигига эътибор бериши лозим. Унда миллий ва умуминсоний

қадриятлар тарғиб қилиниши, ўқувчилардаги юксак ахлоқий ва эстетик дидларнинг шаклланиши ва тарбияланишига хизмат қилмоғи лозим. Очиқ айтиш лозимки, ўқув қўлланмаларни яратиш замон талабларидан орқада қолмоқда. Бугун янги педагогик технологияни жорий этиш, жаҳондаги илғор ўқитиш усулларини тарғиб қилиш ва ҳаётга жорий этишга жиддий зарурат сезилмокда. 1. Адабиёт ўқитишда адабиёт дастури қандай роль ўйнайди? 2. Адабиёт дастурининг таркиби ва мазмуни қандай белгиланади? 3. Адабиёт дастури ва дарсликларига қандай талаблар қўйилади? 4. Мактабда адабиёт ўқитиш тарихида қандай дастурлар тузилган? Адабиёт дастури – адабиёт курсини ўрганиш таркиби бўйича давлат ҳужжати. Давлат таълим стандарти – давлат томонидан таълим олдига қўйиладиган талаблар мажмуи. Адабиёт курси – фаннинг мазмуни ва таркибий қисмларини умумлаштиришга оид тушунча. Янги педагогик технология – ўқитишнинг янги усуллари тизими. Адабиётлар 1. Мактаб адабиёт дастурлари. 2. V - XI синфлар адабиёт дарсликлари. 3. А. Зуннунов, Н. Хотамов, Ж. Эсонов, А. Ибраҳимов. Адабиёт ўқитиш методикаси. Тошкент, "ўқитувчи", 1992 йил.

Похожие

Адабий таьлим асослари, таьлим боскичларида адабиёт курсининг мазмуни ва курилиши

Хаёт ва адабиёт

Адабиёт ва мафкура

Адабий таьлим методлари, Адабиёт укитувчиси ва адабиёт дарслари

Адабиёт укитувчиси