Адабий таьлим методлари, Адабиёт укитувчиси ва адабиёт дарслари - Литература - Рефераты

Адабий таьлим методлари, Адабиёт укитувчиси ва адабиёт дарслари

Загружено в:

08.09.2022

Скачано:

0

Размер:

102.5 KB

Адабий таълим методлари. Адабиёт ўқитувчиси ва адабиёт дарслари Режа 1. Таълим жараёни ва унинг асосий хусусиятлари. Дарс таълимининг асосий шакли. Ўқитувчи ва ўқувчи муносабатлари. 2. Таълимда қўлланиладиган анъанавий ва замонавий усуллар, таълим сифатини ошириш омиллари. 3. Адабиёт ўқитувчисига қўйиладиган умумий талаблар. 4. Адабиёт дарсларида муаммоли таълимнинг ўрни ва аҳамияти.

Анъанавий таълимда ўқитувчи илм берувчи, тарбияловчи, ўқувчи эса билим олувчи ҳамда тарбияланувчи шахс бўлиб, таълимнинг асосини дарс ташкил этади. Ўқитувчи ва ўқувчи муносабатларининг асосини эса муайян фандан ўқув дастурига кўра энг кўп даражада илм бериш ва эгаллаш, маънавий жиҳатдан тарбиялаш ташкил қилади.. Бугунги таълимда ўқувчи фаолиятини жонлантириш, унинг ижодий қобилиятини ўстириш, мустақил амалий иш юритиш малакасига эга бўлишини таъминлаш вазифаси муҳим ҳисобланади. Ифодали ўқиш-адабиёт ўқитишда кенг қўлланиладиган методлардан бири. Адабий ўқиш барча жанрлардаги адабий асарларни ифодали ўқиш қоидаларига биноан равон нутқда, ифодали, тушунарли ва жозибали тарзда ўқишдир. Асарни ифодали ўқиётган ўқувчи шу асарнинг мазмунини тингловчига етказишга, ундан бадиий завқ олишга таъсир кўрсатади. Адабиёт дарсларида ҳамиша ифодали ўқишдан фойдаланилади. Агар дарс ифодали ўқиш сифатида ташкил этилган бўлса, бу метод сифатида намоён бўлади. Агар дарс маълум асар таҳлилига бағишланган бўлса, ифодали ўқиш ўқувчиларни маълум ижодий ишга йўллаш ёки муайян билимлар беришдаги ўқитувчи қўллайдиган таълим воситасидир. Шарҳли ўқиш-бадиий асар, ундаги адабий қаҳрамонлар, тарихий ва тўқима воқеалар ҳақида атрофлича тушунча беришга мўлжалланган усул. Шарҳли ўқиш усулидан классик матнларни ўрганиш ва таҳлил қилишда фойдаланилади. Ўқитувчи ҳар бир байт мазмунини шарҳлаб, тушунтиради, изоҳталаб сўзларга изоҳ беради. Ролларга бўлиб ўқиш усулидан саҳна асарларини ёки насрий асарларни ўрганишда фойдаланилади. Жўр бўлиб ўқиш усули таълимнинг бошланган бўғинларида қўлланилади ва ўқувчини умуман китоб ўқишга ўргатади. Сценарийли ўқиш усулидан таянч ва юқори синфларда фойдаланилади. Матнни ўқиб ўрганиш асосида сценарий тузиш амалга оширилади. Бу усул матнни мустаҳкам ўзлаштириш ва қайта ҳикоялашга ёрдам беради.

Маъруза методидан асосан юқори синфларда фойдаланилади. Сарҳисоб мавзулар, даврларга обзор бериш, маълум ёзувчининг ҳаёти ва ижодини монографик тарзда ўрганишда маъруза методидан фойдаланилади. Суҳбат методи адабиёт ўқитиш методларидан бири бўлиб, унда дарснинг қурилиши ўқитувчи ва ўқувчи ўртасидаги адабий мулоқотга асосланади ва ўқитувчи-ўқувчи ўртасида савол-жавоблар, айрим пайтларда мунозаралар етакчилик қилади. Тадқиқот методи. Синфда ўқиб ўрганилган ижодкор услубининг янги қирраларини ўрганишда тадқиқот методидан фойдаланилади. Таянч синфларда адабиётни ўрганишда бадиий асар қисмлари бўйича режалар туздирилади. Юқори синфларда эса монографик мавзуларни ўрганиш жараёнида ўқитувчи ўз маърузасининг режасини беради. Мазкур режаларда белгиланган масалаларга оид адабиётлар кўрсатилади. Ўқувчилар қўшимча адабиётлар, матбуот материаллари ёрдамида режадаги масалаларни тўлдирган ҳолда ўрганадилар. Мустақил ҳолда, иншо, баён адабий тақриз тайёрлайдилар. Изланиш методи. Бу метод тадқиқот методига ўхшаб кетса-да, ундан фарқли томонлари ҳам бор. Ўхшаш жиҳати: ҳар иккала метод ўқувчиларнинг ижодий изланишларини ривожлантиришга хизмат қилади. Фарқли томони: тадқиқот методини қўллашда ўқитувчи бошловчи, йўналтирувчи ва дарсни якунловчи сифатида ҳаракат қилса, изланиш методида вазифаларни топширувчи ва текшириб, баҳолаб, ўқувчиларни рағбатлантирувчи сифатида кўринади. Изланиш методи адабий концепциялар, учрашувлар, назарий дарсларда ўқувчиларнинг мустақил ижодий ишларини тайёрлашда (реферат, тақриз, адабий ижодий ишларда) кўпроқ фойдаланилади. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов Олий Мажлиснинг тўққизинчи сессиясида сўзлаган нутқида т арбиячиларнинг 1 ўзларига замонавий билим бериш, уларнинг маълу мотини, малакасини ошириш долзарб масала бўлиб, таълим-тарбия тизимини ўзгартиришдаги асосий муаммо ҳам мана шу экани,з амонавий билим бериш учун, аввало, му раббийнинг ўзи ана шундай билимга эга бўлиши кераклиги хусусида

тўхталган эди. 1 . Адабиёт ўқитувчиси ўқувчилардаги мустақилликни, ижодкорликни тар биялашда алоҳида рол ўйнайди. Бу ундан ҳар бир ўқувчидаги алоҳида хусусиятларни жуда мукаммал даражада сезиши, унинг адабиётга бўлган ҳавасини оширишда фойдаланишини тақозо этади. Абдулла Авлоний инсон шахсининг камол топишида, унинг тарбиясида муҳим бўлган бир қатор омилларни санайди: «Биринчи уй тарбияси. Бу она вазифасидур. Иккинчи-мактаб ва мадраса тарбияси. Бу ота, муал лим, мударрис ва ҳукумат вазифасидур», деб жавоб беради. Аввал ўзлари "дорулмуаллимин»ларда ўқумаклари, сўнгра дарс бермаклари лозимдур» Мударрислар ўз вазифаларини билуб, нафсларидин кечуб, замонға мувофиқ равишда дарсларини истилоҳ қилуб, имтиҳон бирла ўқутмаклари лозимдур»... 1 Ўқитувчи шахси ҳақида гап кетганда В.Г.Белинскийнинг қуйидаги фик рларини назардан қочирмаслик зарур: «Бола... ўсмир, кейин эса йигит бўлиб етишади, қарабсизки, эркак ҳам бўлиб қолади, шу боисдан унинг қобилияти такоми лини кузатиб боринг ҳамда, шунга кўра, тарбия усулларингизни ўзгарти ринг, ундан ҳамиша юқори туринг; акс ҳолда, ҳолингизга вой: бола сиз билан юзма-юз туриб устингиздан кулади. Уни ўргатар экансиз, ўзингиз яна ҳам кўпроқ ўрганинг, акс ҳолда, у сизни ортда қолдириб кетади: болалар тез ўсишади» 2 . Ўқитувчининг ўзи ўқитаётган фан асосларини мукаммал билиши, бил- ганларини ўқувчиларига етказа олиш даражасигина эмас, ҳатто унинг ўзини тутиши, нутқи ҳам ўзига хос аҳамият касб этади. М.В.Кларин бу ҳақда шундай дейди: «ўқитувчи томонидан қўлланадиган паузанинг давомийли ги сингари «майда нарса» ўқув диалогининг, синфдаги ўзаро ҳамкорликнинг характерига сезиларли таъсир ўтказади» 3 . Худди шу фикрларни да вом эттириб бошқа бир психолог-методист Е.В.Коротаева шувдай ёзади: 1 Абдулла Авлоний. Танланган асарлар 2 жилдлик. 2-жилд. –Т.: Маънавият, 1998, 9-бет, 37-бет. 2 Белинский В.Г. Адабий орзулар. Адабий-танқидий мақолалар. –Т.: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1977, 35- бет. 3 Кларин М.В. Инновационные модели обучения в зарубежных поисках .-М.: 1994, с.193.

«Агар «жавобни кутувчи пауза» ўқитувчи томонидан уч секунддан беш секундгача чўзилса, мулоҳазалар сони ортади, жавобларнинг даво мийлиги кўпаяди, ўқувчиларнинг ўзларига бўлган ишончлари кўтарилади, уларнинг мулоҳазаларида далиллар кучаяди, муҳокамага ўқиш даражала ри унчалик юқори бўлмаган ўқувчилар ҳам қўшила бошлайди, болалар орасидаги ўзаро ҳамкорлик кучаяди ва бошқалар» 4 . Йирик методист олим А.Зуннунов таъкидлаганидай: «Адабиёт ўқитув чиси ҳар бир инсон бадиий адабиётсиз камолот га эриша олмаслигини ўз ўқувчилари онгига, қалбига сингдириши лозим. Ўқитувчилик касби ҳар бир адабиёт ўқувчисидан ўзини доимий суратда камол топтириб, ўзида бадиийликка мойилликни ва ижодкорликни ўстириб боришни талаб этади. У эгаллаган касб жамиятдаги ижтимоий тузум, идео логия ва маданий ҳаётга боғлиқ ҳолда янги маънога эга бўлиб боради» 5 . Адабиёт ўқувчисининг асосий касбий-педагогик фаолияти қиррала рини алоҳида ўрганган Р.Келдиёров бу соҳа эгаларида бадиий ижрочилик маҳоратининг мавжудлигига алоҳида эътибор қаратади 6 . «Бадиий ижрочилик ўқувчига ҳаёт лавҳаларида, адабий асарнинг сирли манзараларида гўзалликни кўрсатишдан иборат. Бу борада ҳар бир дарс қайта такрорлан майдиган ўзига хос ижодий жараён бўлиб, ўқитувчи унинг муаллифи, иж рочиси, режиссёри сифатида ўз маҳоратини намоён этади». Бу эса «ўқув чиларнинг эстетик завқини оширади, уларнинг тафаккурини, ҳис-туйғула рини ривожлантиради, маънавиятини шакллантиради». Адабиёт дарсларини тасниф қилиш да бир қатор қарашлар мавжуд. Улардан энг кенг тарқалганлари сифатида анъанавий ва ноанъанавий адабиёт дарсларини ажратиб кўрсатиш мум кин. Адабиётга оид дарсларнинг шакллари кўп. Энг кўп тарқалган турлар сифатида маъруза, суҳбат, семинар, конференция, баҳс-мунозара, 4 Коротаева Е.В. Особенности речевого взаимодействия учителя и учавдихся. - // Русский язьш в школе, - 2001, 1, с.7 5 А.Зуннунов ва бошқалар. Адабиёт ўқитиш методикаси. 74-75-бетлар Келдиёров Р. Адабиёт ўқувчиси фаолиятининг муҳим қирраси. - // Тил ва адабиёт таълими, 1998, 1-сон, 41-44-бетлар 6 Келдиёров Р. Адабиёт ўқитувчиси фаолиятининг муҳим қирраси. -// Тил ва адабиёт таълими, 1998, 1-сон, 41-44-бетлар

мусобақа ва бошқа дарсларни кўрсатиш мумкин. Адабиёт дарсларининг назарий жиҳатлари ҳақида М.И.Махмутов, М. Н. Скаткин, Ю. К. Бабанский, В. В. Голубков, Н. И. Кудряшев, О. Ю. Богда нова, Г.И. Беленский, Л. Н. Лесохина, Л.С. Айзерман, Е. Н. Ильин, А.Зун нунов, М.Мирқосимова, Қ.Йўлдошев, С.Матжонов ва бошқа методист олим ларнинг тадқиқотлари мавжуд. Уларда адабиёт дарсларини ташкил этиш нинг ўзига хос хусусиятлари, уларга қўйиладиган замонавий талаблар, ада биёт дарсларида ўқувчилар фаолиятини йўлга қуйиш ва уни фаоллашти риш, замонавий ахборот ва педагогик технологиялардан фойдаланиш, дарс самарадорлигини ошириш, адабиёт дарсларининг маърифий, тарбиявий, э стетик жиҳатлари, бадиий асарни таҳлил қилишда адабиёт дарсларининг ЎРНИ ва аҳамияти, бунда ўқувчиларнинг мустақил, ижодий ишларини ташки л этишнинг йўл ва усуллари ҳақида батафсил маълумотлар берилган. Мазкур тадқиқотлар назарий жиҳатдангина эмас, амалий жиҳатдан ҳам ўқитувчиларимиз учун дастуруламал бўла олади. Адабиёт дарсларида ўқувчилар билан ишлашнинг турли шаклларидан фойдаланиш имконлари мавжуд. Хусусан, гуруҳ билан ва ҳар бир ўқувчи билан алоҳида ишлашнинг қўшиб олиб борилиши яхши самаралар беради. Адабиёт дарсларида ўқитувчи шахсининг мавқеи алоҳида ўрин тута ди. Айнан мана шу шахс дарснинг мақсад ва вазифаларини, адабий матери ални танлашни, қайси мавзуларни ўтишда қандай метод ва шакллардан фойдаланишни белгилайди, дарс жараёнининг ташкил этилишини бошқариб боради. Адабиёт дарсларнинг олдига қўйилган педагогик вазифаларнинг ечили шидаги воситалар сифатида қуйидагиларни кўрсатиш мумкин: 1. Адабий материалнинг мазмуни. 2. Уни ўрганиш усуллари. 3. Ўқитишнинг техник воситалари. 4. Ўқувчиларнинг мустақил ишларини амалга ошириш имконини бера- диган дидактик материаллар. 5. Ўқувчилар фаолиятини ташкил этиш.

6. Ўқитувчи шахси (М. Н. Скаткин). Адабиёт дарсларининг таркибий қисмлари ва бу қисмларнинг ўзаро муносабатлари алоҳида эътиборга молик. Анъанавий дарслар ўрнига янгича шакл ва усуллар кириб келяпти, таълим жараёни да янгича педагогик технологиялар даври бошланди, деб айта оламиз. Эндиликда илғор адабиёт ўқитувчилари дарсни уй вазифасини сўраш дан эмас, тўғридан-тўғри уй вазифасини беришдан, янги мавзуни баён этиш дан, ўқувчиларга мустақил вазифалар топширишдан бошлаётганлари одат даги ҳолга айланиб бормоқца. Бу жараёнларда, айниқса, ўқувчи шахси нинг фаоллашувига имкон берадиган усул ва шаклларга устуворлик берилаётганлиги очиқ сезилади, Дарсда ўқувчиларнинг олдин олган билимлари фаоллаштирилади, улар да янги тушунчалар, кўникма ва малакалар шакллантирилади. Адабиёт дар слари ҳам одатда, янги билимларни бериш, мавжуд билим ва малакаларни мустаҳкамлаш, ўтилганларни такрорлаш, ўқувчилар эгаллаган билим, кўник ма ва малакаларни назорат қилиш каби турларга бўлинади. Алоҳида адиблар, адабий асарлар, улар яшаган ёки яратилган тарихий даврлар билан боғлиқ ҳолда эса кириш машғулотлари, ўқиш, бадиий асар ни таҳлил қилиш каби якунловчи машғулотлар ташкил этилиши мумкин. Бевосита материалнинг мазмуни ва мақсадидан келиб чиққан ҳолда бадиий асарнинг ўзини ўрганиш, адабий-назарий тушунчаларни ўрганиш, ўқувчилар нутқини ўстириш каби дарслар ажратилади. Бадиий асарни идрок этиш, унинг матни устида ишлаш, асар устидаги умумлаштирувчи ишларини ташкил этиш билани боғлиқ бўладиган дарслар ҳам мавжуд. Адабиёт дарсларида ўқувчилар олган билимларини, эгаллаган кўникма ва малакаларини назорат қилиш ҳам муҳим амалий аҳамиятга эга. Кейинги пайтларда бу соҳада айниқса, тест саволларига жавоб олиш йўли билан ўқувчилар билимини баҳолаш кенг ёйилди. Айрим тарихий саналарни билишда, ёзувчининг ҳаётига, адабий асарнинг яратилишига боғлиқ факт ва ҳодисаларни ўрганиш билан алоқадор ҳолда бу усулдан фойдаланиш яхши

самаралар беради. Аммо ўқувчининг адабий асарни идрок этиш даражаси ни, унинг адабий қобилият ва истеъдодини тўла билиш ва баҳолаш учун фақат тест синовларининг ўзи камлик қилади. У оғзаки суҳбат, ўқувчилар нинг ёзма нутқ малакаларини кузатиш билан қўшиб олиб борилсагина баҳолаш тўлақонли, мукаммал ва бенуқсон бўлади. Адабиёт дарсларининг самараси ҳақида гапирганда, биринчи навбат да, унинг ўқувчи шахсининг камол топишидаги фойдалилиги назарда ту тилади. Бунда, табиийки, унинг фикрлаш қобилиятига ижобий таъсир ўтка зиш имконияти асосий ўрин тутади. Адабиёт дарслари шундай ташкил этилиши керакки, ўқувчилар бутун дарс давомида ўқув фаолиятининг ичи да бўлсин, бирор дақиқа бўлсин ижодий ишлаш имкониятидан ташқарида қолмасин. Чунки руҳшунос олимларнинг фикрича, соғлом туғилган болаларда қайсидир бир соҳага табиий равишда қобилиятнинг бўлмаслиги мумкин эмас. Уларни ривожлантиришнинг асосий омили дарсларни ташкил этишдаги асосий методлар, ўқитувчининг иш тажрибаси ва педагогик маҳорати билан чамбарчас боғ лиқдир. Синфда ўқувчиларнинг мустақил ва ижодий фаолият лари ҳукмронлик қилмас экан, бу ерда уларнинг фаол иштироки ҳақида, тўлақонли ўзлаштиришлари ҳақида гап бўлиши мумкин эмас. Ўқувчиларни мустақил фикрлашга ўргатишнинг ҳам назарий, ҳам ама лий аҳамияти мавжуд. Мустақил фикрлаш кўникмасига эга бўлган ўқувчининг билими кенг ва чуқур, пишиқ ва барқарор бўлади. Бундай ўқувчилар билимларини турли шароитларда амалиётга қўллай оладиган бўлишади. Мустақил ишлар туркумига қуйидагиларни киритиш мумкин: -ўқувчиларнинг ақлий-иродавий, жисмоний кучларини талаб этадиган ишлар; -муайян билимларни эгаллаш билан боғлиқ ишлар; -бевосита амалий топшириқларни бажаришга йўналтирилган ишлар; -муаммоли вазиятни ҳис этиш ва уни бартараф қилиш билан боғлиқ ишлар;

-топшириқ ёки вазифани бажариш жараёнида ижодий ёндашишни та- лаб қиладиган ишлар; Мақсадига кўра эса мустақил ишларни қуйидагича ажратиш мумкин бўлади: 1. Янги билимларни ўзлаштиришни кўзда тутадиган мустақил ишлар. 2. Олинган билимларни амалиётга татбиқ қилиш билан боғлиқ мустақил ишлар. 3. Такрорлаш билан алоқадор бўлган мустақил ишлар. 4. Ўқувчиларнинг олган билимлари, эгаллаган кўникма ва малакаларини текшириш, назорат қилиш учун қўлланадиган мустақил ишлар. В.П.Стрезокозин мустақил ишларнинг қуйидаги турларни кўрсатади: 1. Дарсликлар билан ишлаш. 2. Маълумотнома характеридаги адабиётлар билан ишлаш, 3. Мисоллар устида ишлаш ва уларни қиёслаш. 4. Ўқув машқларини бажариш. 5. Иншо ва баёнлар ёзиш. 6. Ҳар хил чизма, жадвал ва расмлардан фойдаланиш билан боғлиқ бўлган мустақил ишлар. Ўқитувчининг ўз дарси олдига қўйган мақсади, таълим муассасасининг белгилаган вазифасига кўра таълим муаммоли ёки оддий - муаммосиз бўли ши мумкин. Ўқувчиларнинг ижодий тафаккурини ривожлантиришни асо сий мақсад қилиб олган педагогик жамоа, уларнинг ижодкорлигига йўл излаётган ўқитувчилар муаммоли таълимни четлаб ўтишолмайди. Муам моли таълимни танлаган ўқитувчи ҳам, педагогик жамоа ҳам ўз олдига қўйган мақсад ва вазифаларни тўғри ва самарали ҳал этиши мумкин. Дастлаб, муаммолилик тушунчасининг ўқув жараёнининг тузилишига, ўрганилаётган материалнинг мазмунига, ўқувчиларнинг ўқув-билув жара ёнларини ташкил этиш усулларига, бу жараёнларни бошқаришга дахлдор эканлигини таъкидлаш жоиз. Бу нарса ўқувчиларга ўтиладиган дарснинг ўзини ҳам, улар олиши лозим бўлган билим, эгаллашлари лозим бўлган

кўникма ва малакаларни ҳам қамраб олади. Ўқитувчи қўлга киритадиган ютуқ, унинг педагогик фаолиятидаги юксак самара кўп жиҳатдан муаммоли таълим жараёнини ташкил этиш назариясининг мазмуни ва моҳиятини нечоғлик англаб етганига, таълим методлари, техник воситаларини қанчалик ўзлаштирганига, олган назарий билимлари ва ўзи тўплаган тажрибаларни амалиётга қанчалик узвий ва тизимли тарзда татбиқ этишга боғлиқ. Ўқитувчининг юксак назарий тайёргарлиги, ўз соҳасида ги фан асосларини пухта билиши, айни пайтда педагогика назарияси ва та рихидаги асосий кашфиёт ва қонуниятларни пухта эгаллаганлиги, методика соҳасидаги янгиликлар ичида яшаши муҳим омиллар қаторида туради. Ле кин булар силсиласида дарс жараёнининг ўзини алоҳида таъкидлаш жоиз. Чунки дарс- ўқитувчининг борлигини намоён қиладиган жараён. Яхши ўқитувчининг дарси бир соатлик спек таклга айланади. Бунинг натижасида эса бутун синф шу фанга нисбатан ай рича меҳр ва муҳаббат билан қарайдиган бўлади. Кўплаб ўқув предметлари нинг ўқувчилар томонидан «яхши кўриб қолинишига» айнан ўқитувчилар сабабчи эканлигини тасдиқловчи мисоллар жуда кўп.. 2. Муаммоли таълимнинг назарий асослари. Бугун жамиятимиз олдидаги асосий вазифа - баркамол авлодни тарби ялаб етиштиришдан иборат. Баркамолликнинг белгиси нимада? Бу даст лаб, ёш авлоддаги фикрлаш қобилиятининг даражалари орқали белгилана ди. Агар уларда юқори даражадаги фикрлаш қобилиятлари шаклланган бўлса, демак, мақсад амалга ошган бўлади. Бунинг асосий белгилари эркин ва ижодий фикрлашда намоён бўлади. Муаммоли таълимнинг методлар тизими. Бу ҳақда М.Н.Скаткин ва И.Я.Лернерлар таснифи маълум ва машҳурдир. Уларга кўра: 1) тушунтирувчи - иллюстрацияли; 2) репродуктив; 3) муаммоли баён; 4) қисман изланувчилик; 5) тадқиқотчилик усуллари мавжуд.

Муаммоли таълимга асосланган дарсларнинг таркиби: 1) ўқувчиларнинг олдин олган билимларини фаоллаштириш; 2) янги билимлар ва ҳаракат усулларини эгаллаш; 3) улардаги кўникма ва малакаларни шакллантиришдан иборат бўлиши мумкин. Муаммоли дарс кўрсаткичларининг энг асосийси унда изланувчилик элементининг мавжуд бўлиши билан белгиланади. Демак, айни шу қисм муаммоли дарснинг асосий ички бўғинини ташкил этади. У: 1) муаммоли вазиятни юзага келтириш ва муаммонинг қўйилишинн таъминлайди; 2) тахминларни олға суриш ва гипотезани асослашни тақозо этади; 3) гипотезани исботлайди; 4) муаммони ҳал қилишнинг тўғрилигини тасдиқлашга хизмат қилади. Буларнинг барчаси ўқувчиларнинг мустақил фикрлашига, ҳар бир адабий ҳодисага нисбатан ижодкорлик билан ёндошишларига имконият яратади. «Ҳар бир дарсда пайдо бўлган муаммоли вазият ўқувчиларда асарни бир бутун таҳлил қилишда фикрни фаоллаштиради, узлуксиз таҳлилни юзага келтиради. Муаммоли таҳлилда ўқитувчининг ўртага қўядиган саволидан ташқари, асар юзасидан ўқувчилар ҳам саволлар берадилар. Саволлар асосида қилинадиган таҳлилнинг афзаллиги шундаки, биринчидан, ўқувчилар таҳлилда қийинчиликни ҳис этадилар ва уларни енгишга ҳаракат қиладилар, иккинчидан, таҳлил бир мақсад томон йўналтирилиб, ўқувчилар уму мий масалани ҳал қилишга имконият берадиган йўлни топишга ҳаракат қиладилар. Шу зайлда таҳлилда бир бутунлик ҳам юзага келади». Муаммонинг тўғри қуйилиши, муаммоли вазиятдан ўз ўрнида фойда- ланиш жуда муҳим, аҳамиятли ва самарали бўлади. Буларнинг барчаси адабиёт дарсларининг мазмунини бойитиши, ўқувчи шахсининг маънавий жиҳатдан бойиши, эстетик жиҳатдан сезувчанлигига, ҳиссиётларининг кучайишига ижобий таъсир кўрсатади.

АДАБИЁТЛАР: 1.Ислом Каримов. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. “Шарқ” нашриёт- матбаа концерни Бош таҳририяти. 1998. 2.Ислом Каримов. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Т.1. Т.-Ўзбекистон, 1998. 3.Адабий турлар ва жанрлар. Т.: “Фан. 1991. 4.Н.Худойберганов. А.Расулов. Ўзбек адабий танқидчилиги. Т.: Ўқитувчи, 1990. 5.Ботур Валихўжаев. Ўзбек адабиётшунослиги тарихи. Т.: Ўзбекистон, 1993. 6.Ўзбек адабий танқиди тарихи 1-2 том. Т.: 1987. 7.И.Султон. Адабиёт назарияси. Т., Ўқитувчи, 1980. 8. Ҳақиқат ижод байроғи. Т. Адабиёт ва санъат нашриёти, 1986. 9.Абдуғафур Расулов Ўзбек адабиётшунослиги ва танқидчилиги тарихи курсидан маьруза матнлари. Т.: «Университет 2000.

Похожие

Адабиёт укитувчиси

Адабий таьлим асослари, таьлим боскичларида адабиёт курсининг мазмуни ва курилиши

Адабиёт ўқитиш методлари

Адабиёт ўқитиш методлари

Хаёт ва адабиёт