«Махабҳарата» эпоси - Литература - Рефераты

«Махабҳарата» эпоси

Загружено в:

10.09.2022

Скачано:

0

Размер:

130.5 KB

«Махабҳарата» эпоси Қадимий ҳинд адабиётининг иккинчи йирик эпоси бу «Махабҳарата»дир. Эпос Ҳиндистон тарихи билан чамбарчас боғлиқдир. Чунончи, мамлакатнинг «Бҳарат» деб номланиши «Махабҳарата» воқеаларидан мерос. Ҳиндистон деган ном фақат ўрта асрларда Ҳиндистонга мусулмонлар кириб келганидан кейин шаклланган. «Махабҳарата» сўзи икки сўздан, яъни «махан»  «буюк» ва «Бҳарата» шоҳнинг исмидан ташкил топган бўлиб «буюк Бҳарата» деб таржима қилинади. Бҳарата ҳам Ҳиндистонда одил ва халқпарвар шоҳ сифатида ном қолдирган бўлиб, кейинчалик унинг исми бутун мамлакатнинг номига айланиб кетган. Бҳарата Ҳиндистоннинг марказий қисмларида жойлашган Ҳастинапур давлатининг (ҳозирги Деҳлининг атрофи) шоҳи бўлган. Бҳарата ақл ва куч қудратда тенги йўқ шоҳ. Унинг давлатида барча бахтли, фаровон ва тўқ турмуш кечирган. Тарих саҳифаларида шоҳ Бҳарата номи билан боғлиқ жуда кўп афсоналар мавжуд. «Махабҳарата» эпоси ҳам унинг шоҳлик даврини таърифлаш билан бошланади ва еттинчи авлодидаги тахт учун кураш тарихини баён қилади. Ҳастинапур шоҳлиги анъанага кўра авлоддан авлодга ўтиб келаверган ва унинг барча авлодлари ҳам ўз ота-боболаридек одил ва халқпарвар шоҳ сифатида ном қолдирганлар. Шу сабаб бу мамлакатда кўп асрларгача тинч ҳаёт ҳукм сурган. Лекин Бҳаратанинг еттинчи авлодида тарихда биринчи марта амакиваччалар ўртасида тахт учун кураш бошланган. Мана шу кураш тарихи «Махабҳарата» асарининг асосий сюжетини ташкил этади. «Махабҳарата» эпоси « Рамаяна » га нисбатан ҳажм жиҳатидан анча катта асардир. У ўн саккиз китобдан иборат кўп сюжетли асар анъанавий қолиплаш, яъни ҳикоя ичида ҳикоя усулида яратилган. «Махабҳарата» санскрит тилида назм д а яратилган бўлиб к ейинчалик бошқа ҳинд миллий тиллар и га ва кўпгина чет тилларга таржима қилинган.

«Махабҳарата»нинг ёзма адабиётга кириб келиш тарихига келсак , у , аввалига , асрлар давомида халқ оғзаки ижодида авлоддан авлодга кўчиб келган. Бу давр мобайнида у яна янги − янги сюжетлар билан бойиб борган. Кейинчалик афсонавий бир авлиё, «Махабҳарата» персонажларидан бири бўлмиш Вьяса томонидан сўзлаб берил иши натижасида у нинг ёзма нусхаси дунёга келган. деб тахмин қилинади. «Махабҳарата» воқеалари « Рамаяна » воқеаларига нисбатан кейинроқ содир бўлишига қарамасдан ёзма адабиётга « Рамаяна » дан аввал кириб келган. Ҳ инд мутахассисларининг айтишича «Махабҳарата» воқеаларининг бўлиб ўтган даври мелоддан аввалги иккинчи минг йилликлар бўлса, унинг бизгача етиб келган энг даслабки ёзма нусхаси мелоднинг V - VI асрларига тўғри келиши аниқла н ган. «Махабҳарата» ҳам « Рамаяна » эпосидек ярим афсонавий ва ярим тарихий асардир. Унинг афсонавийлиги эпосдаги образлар тизимининг маъбуд, ярим маъбуд , фаришта , инсон ва ҳайвонлардан ташкил топиб улар орасида бўлиб ўтадиган турли ғайри табиий воқеаларнинг тасвирланиши билан боғлиқ бўлса, эпоснинг тарихийлиги барча давлатлар ва шоҳ ликлар, уларнинг ҳукмдорлари, воқеалар тафсилотида учрайдиган шахс ва жойлар номи нинг тарих да ҳақиқатан ҳам мавжуд бўлганли ги , айримларининг номи эса ҳ анузгача сақланиб қолганлиги билан белгила нади . «Махабҳарата» эпоси ҳиндуизмнинг муқаддас китоб и саналади. Чунки, бу асар орқали ҳинд халқи ўзининг муқаддас китоби «Бхагавадгита» га эга бўлган ва ҳинд жамиятига уларнинг энг севимли маъбудларидан бири Кришна маъбуди кириб келган. «Махабҳарата»да маъбуд Кришнанинг пандузода Аржун билан жанг олдидаги суҳбати. Унинг Аржунга борлиқ ва руҳий олам, улар ўртасидаги ўзаро муносабатлар, инсоннинг бу дунёдаги бурч ва вазифалари ҳақидаги диний-фалсафий ўгитлари кейинчалик алоҳида ажратиб олинган ва ҳиндуизмнинг муқаддас китоби сифатида унга «Бхагавад-гита» деб ном берилган. Икки сўз  «Бхагван»  «худо» ва «гита»  «қўшиқ» дан ташкил топган бу китоб «Худо қўшиқлари(ёки сўзлари)» деб таржима қилинади. Бугунги ҳинд жамия тини Рам ва Кришнасиз бутунлай

тасаввур этиб бўлмайди. Рам ва Кришна эса ҳиндуизмнинг вишнуизм оқими ғояси тарғиботчиларидир. Эпоснинг қисқача мазмуни қуйидагича: Ой сулоласига мансуб бўлган шоҳ Душянта кунлардан бир кун ўрмонга овга чиқиб бир авлиёнинг Шакунтала исмли қизини кўриб севиб қолади ва унга уйланади. Улар бир ўғил фарзанд кўриб унга Бҳарата деб исм қўядилар. Душянта жуда одил ва халқпарвар шоҳ сифатида халқ орасида обру қозонган эди. Душянта ўғли Бҳаратани тахт вориси сифатида барча илмларга ўргатади. Анъанага кўра Бҳарата отасидан кейин тахтга ўтиради ва у ҳам худди отасидек одил шоҳ сифатида донг таратади. Бҳаратанинг ўзидан кейинги авлодлари ҳам ўз ота-боболаридек мамлакат ва халқни тинчлик ва осойишталик билан таъминлаб, халқ манфаати учун хизмат қиладиган сиёсат олиб борадилар. Бҳаратанинг набираси Ҳастин шоҳ бўлганидан кейин ўз юртига янги пойтахт қурдиради ва бу шаҳар унинг номи билан, яъни Ҳастинапур деб номланиб Бҳараталар сулоласи давлатининг пойтахтига айлантирилади. Ҳастин шоҳининг набираси Куру ҳам кўп йиллар шоҳлик қилади. Курунинг набираси эса шоҳ Шантана эди. У Ганга дарёси маъбудасини севиб қолади ва ундан бир ўғил кўради. Ўғлига Бхишам деб исм қўяди. Вақт ўтиб бир балиқчининг қизи Сатьяватига уйланади ва Сатьватидан ҳам икки ўғил кўради. Сатьявати ўз ўғилларини тахт вориси қилиш мақсадида Шантананинг катта ўғли Бхишамга уйланмаслик шартини қўяди. Бхишам ўгай онасининг шартига кўнади. Сатьявати ўғилларини уйлантиради ва оз вақт ўтмай иккала ўғил ҳам оламдан ўтади, келинлари эса бева бўлиб қоладилар. Тахт вориссиз қолади. Унинг келинлари Амбика ва Амбалика лар фарзандли бўлишлари учун Сатьявати авлиё Вьясадан ёрдам сўрайди. Авлиё Вьяса тахт вориссиз қолгани сабабли иккала келинга ҳам дуо ўқиб фарзанд ато этади. Катта келин Амбика бир кўр ўғил кўради ва унинг исмини Дхритараштра деб қўяди. Кичик келин Амбалика ҳам бир ўғил кўради, у оқ танли бўлиб туғилгани учун унга Панду деган ном беради. Учинчисига Сатьявати хизмат кор аёлни киритади ва ундан ҳам бир ўғил

туғилиб унга Видур деб исм қўядилар. Катта ўғил кўр туғилгани учун тахт вориси қилиб Панду эълон қилинади. У қўшни шоҳликдаги шоҳнинг Кунти исмли қизига уйланади. Кўр акаси Дхритараштра ҳам шоҳ қизи Гандҳарига уйланади. Пандунинг иккинчи аёли ҳам бор эди. Кунлардан бир кун у ўрмонга овга аёллари билан чиққанида дайди бир найза санчилиб Панду оламдан ўтади. Унинг аёллари фарзандсиз қоладилар. Биринчи аёли Кунти қизлик даврида маъбудлар ундан мамнун бўлиб унга бир дуо марҳамат қилган бўлади. Бу дуони ўқиб фарзанд кўриш мумкин эди. Кунти ўша дуо ёрдамида осмон маъбудларидан уч ўғил кўради ва уларга Юдхиштхир, Аржун ва Бхим деб исм беради. Бу дуони у ўз кундошига ҳам ўргатади ва у ҳам икки ўғил кўриб исмларини Накул ва Сахдев деб атайди. Натижада Пандунинг икки аёли беш ўғиллик бўладилар. Дхритараштра эса юзта ўғил кўради ва уларнинг орасида энг каттаси Дурьйодхан эди. Уларни курузодалар ва Пандунинг ўғилларини пандузодалар деб атай бошлайдилар. Бу ака-укаларниннг фарзандларига ҳар соҳа бўйича яхши илм берадилар, устоз Дрон уларни ҳарбий санъат сирларига ўргатади. Пандузодалар Бҳарата авлодлари ичида ҳар соҳада курузодалардан устун бўлиб уларнинг ҳарбий маҳоратда, ахлоқ-одобда намунали эканлиги ҳақида устозлар ҳам жуда кўп гапирар эдилар. Шу сабаб курузодалар ёшликдан пандузодаларга душман лик туйғусида катта бўладилар. Курузодаларнинг панду лар га қарши тарбиялашда, айниқса, уларнинг тоғаси Шаку нининг таъсири катта эди. Шакуни пандузодалар деб тахт ворислигидан маҳрум бўлиши мумкинлигини доим Дурьйодхан онгига сингдириб бора эди. Шаҳзодалар катта бўлгунга қадар Ҳастинапур тахтини кўр Дхритараштра ўз амакиси Бхишам ва укаси Видурлар маслаҳати остида бошқариб туради. Фарзандлар катта бўлганидан сўнг анъанага кўра Панду ўғиллари тахт вориси деб эълон қилинадилар. Буни эшитган кўр Дхритараштра ва унинг Дурьйодхан бошчилигидаги юзта ўғли газабга келиб тахтни Пандузодалардан тортиб олиш режасини туза бошлайдилар. Улар Пандузодалардан қутилиш мақсадида бир-неча марта турли найранглар,

суиқасдлар уюштирадилар, лекин пандузодаларга ҳеч қандай зарар етказа олмайдилар. Шундан сўнг Бҳарата авлоди бир-бирига қарши икки душман авлодга ажралади: Дурйодхан бошчилигида курузодалар ва Юдхиштхир бошчилигида пандузодалар. Уларнинг бобоси Бхишам ва бош вазир Видурлар тахтнинг асл ворислари пандузодалар эканлигини яхши англасалар-да, Ҳастина пур нинг шоҳи кўр Дхритараштра бўлгани сабаб адолат сизлик томонида туришга мажбур эдилар. Чунки Дхритра шатранинг ортида оддий халқ турар эди. Бхишам ўз жиянлари курузода ва пандузодалар ўртасида уруш чиқмаслиги учун қўлидан келган барча чораларни кўради, ҳатто уруш олдини олиш учун Ҳастинапурни икки авлод ўртасида тенг бўлиб беради. Пандузодалар уларга берилган ҳудудда бир шаҳар барпо этадилар ва уни маъбуд Индра номи билан Индрапрастха (ҳозирги Деҳли шаҳри) деб атайдилар. Лекин оз вақт ўтар-ўтмас тахтга тўймаган курузодалар саркардаси Дурьйодхан пандузода лар қурган бу шаҳарга ҳам кўз олайтира бошлайдилар ва бу ерларни яна қайта тортиб олиш мақсадида найранг йўлига ўтиб пандузодаларни қимор ўйинига таклиф этадилар. Бу ўйинга Бхишам ҳар қанча қарши чиқмасин курузодалар асл мақсадларини яширган ҳолда «бу бир ўйин» деб бувасини кўндирадилар, Пандузодалар қимор ўйинида бор- йўқларини ютказиб ўйинга ўз ерларини ҳам тикишга мажбур бўладилар ва уни ҳам қўлдан бой берадилар. Охири курузодалар пандузодаларни шарманда қилиш мақсадида Драупадини тикишни талаб қиладилар. Ўзига ишонишдан чарчамаган пандузодалар малика Драупадини ҳам қиморга тикиб ютқазиб қўядилар. Кўпчилик орасида шарманда бўлган пандузодаларни қимор ўйини шартига кўра Дурьйодхан ўзига қул қилади ва уларни ўрмонга ўн икки йилга сургун қилади. Ўн икки йил давомида ўрмонда пандузодалар ўз оналари Кунти ва аёли Драупади билан жуда кўп қийинчиликлар ва саргу - заштларга учрайдилар. Ўрмондаги азизу-авлиёлар билан учрашув, улар билан суҳбатларда ҳаёт сабоқларини олади лар. Ўн икки йилги сургундан кейин пандузодалар ўз юртларига қайтганларидан кейин ҳам курузодалар уларни тинч қўймайдилар ва улар ўртасидаги низо уруш гача етиб боради.

Шундан сўнг бҳарата сулоласи икки авлоди ўртасида Ҳиндистон тарихидаги энг буюк жанг бошлана ди. Бу жангда курузодалар ҳар жиҳатдан пандузодалардан анча кучли эдилар. Пандузодаларнинг қудрати фақат адолат томонида эканлиги эди. Бу адолат ва разолат ўртасидаги курашда куч адолатда эканлигини кўрсатиш эпоснинг бош ғояси бўлганлиги сабаб пандузодалар маъбуд Кришна ёрдамида ғолиб чиқадилар. Пандузодалар тоғаси Кришна асарда оддий бир чўпон образида яратилган, лекин аслида у маъбуд Кришна эди. Шу боис у адолат томонида бўлиб, ҳақиқатни юзага чиқишида ўз жиянларига ҳар томонлама ёрдам беради. Жанг майдонида Аржун душман томонида мажбуран курашаётган ўз бобоси Бхишам ва амакиси Видурларга қарши жанг қилишдан бош тортади. Шунда Кришна Аржунга буваси ёки амакисига эмас балки разолатга қарши курашаётганини уқтириш мақсадида унга адолат ва разолат, борлиқ ва инсон, ҳақиқат ва ёлғон нима эканлиги, тананинг вақтинчалиги руҳнинг абадийлиги ҳақидаги ҳаёт сабоқларини беради. Бу суҳбатдан кейин Аржун ботирлик билан разолатга қарши жангга киришади ва адолат енгиб чиқади, Демак, «Махабҳарата» шоҳ Бҳарата ва унинг авлодлари тарихи мисолида қадимий Ҳиндистон субкон ти тентидаги халқларнинг ижтимоий  сиёсий ва диний-фалсафий қарашлари, ҳинд маънавияти ва мадания ти, урф-одат ва анъаналарни ўзида акс эттирган, сюжетлар ва афсонавий-тарийхий воқеаларга бой бир асар сифатида ҳинд халқи адабиётида ўлмас асар бўлиб яшаб келмоқда. Эпоснинг композицион тузилиши. Композиция лотинча “compositio” сўзидан олинган бўлиб, «тузилиш», «қурилиш» деган маъноларни англатади. Бадиий асардаги қисмлар, образлар ва бадиий воситаларнинг муайян ғоявий мақсадга хизмат қиладиган тартибда жойлашиши, уларнинг тасвирдаги мувофиқлигини таъминлаш асар композициясидир. Ижодкорнинг мақсади, ғоявий пози цияси изчил ва аниқ бўлмаса, унинг асари ҳам композиция жиҳатидан мукаммал бўлмайди. Шунинг учун ҳам бадиий асардаги детал, эпизод ёки восита доим бирор нарсага хизмат қилади, бир-бири билан бирор

муносабатда боғлиқ бўлади. Демак композиция асар мазмунини энг мукаммал тусда реаллаштирувчи шаклий категориядир. Эстетик жиҳатдан қараганда, композиция ижодкор ғоясини, у айтмоқчи бўлган сўзини энг қулай, энг мукаммал юзага чиқарувчи асар нинг қур и лиш тарзидир. Композиция асосан тўрт қисмдан, тўрт элементдан иборат бўлади. Булар:  биринчиси  «экспозиция» , лотинча “expositio”  тушунтирш сўзидан олингандир. Бунда воқеалар рўй берувчи ўрин-жой, асар қаҳрамонларининг характери ни шакллантирувчи ижтимоий муҳит ва шарт-шароит кабилар тасвирланади. Экспозиция асар композицияси нинг компонентларидан бири сифатида ижодкорнинг мақсадига бўйсунган ҳолда турли ўринда ва характерда бўлиши мумкин. Новелла ёки ҳикояда воқеалар кўпинча бир жой билан боғлиқлиги сабабли, экспо зиция ҳам қисқа бўлади, ёки воқеа боришига қараб бутун асар давомида учраши мумкин. Экспозиция воқеадан олдин ҳам келиши мумкин, кейин ҳам.  иккинчиси − «тугун» дир. Бадиий асар сюжети асосида ётувчи конфликтни бошлаб берувчи нуқта. Тугун ўқувчини асар конфликти ичига олиб киради, уни тасвирланувчи воқеаларнинг кейинги оқими ва якунига қизиқтириб қўяди.  учинчиси – «кульминация» , яъни чўққидир. Бу сўз ҳам лотин тилидан олинган бўлиб “culmen”, яъни «чўққи» деган маънони англатади. Асардаги воқелар риво жининг энг олий нуқтаси, иш-ҳаракат ва курашнинг ўта кескинлашган ўрни. Фожиавий асарларда кульминация ҳалокат (катастрофа) деб ҳам юритилади. Эпик асар ларда характер шаклланишининг бурилиш нуқтаси ёки характерларнинг ўзаро муносабатлари, кўп сюжетли асарларда эса ҳар бир сюжет чизиғининг ўз олий нуқтаси бўлади. Бироқ бу чўққи асарнинг умумий чўқ қи сига бўйсундирилган бўлади. Ижодкор услуби, мақсади ва хоҳишига кўра чўққи асарнинг бошланиши, ўртаси ва охирроғида ҳам бўлиши мумкин. Кульмина циянинг энг муҳим белгиси шуки, у бадиий асардаги воқеалар оқимини, характерларнинг ўз сифатидаги ва бошқалар билан

муносабатидаги хислатларни албатта ўзгартиради. Демак, характерларнинг бир сифатдан иккинчи сифатга кўчиши, мавжуд сифатларнинг эса кескинлашиши, воқеалар оқимининг ўзгаришини тас вир ловчи бадиий асар нуқтаси кульминациядир.  тўртинчиси − «ечим» . Бадиий асар асосида ётувчи конфликтнинг ҳал этилишини баён этувчи қисм асарнинг ечимидир. Ечим асардаги тугуннинг манти қий якуни сифатида юзага келганидагина ўқувчини ишонтира олади. Ечимнинг характери ижодкорнинг дунёқараши, маҳорати билан боғлиқ бўлишидан ташқа ри, у адабиётдаги ҳукмрон ижодий метод, йўналиш ва оқимлар билан ҳам бевосита боғлиқдир. Масалан, эртаклар, достон каби асарлар ечими муваффақият қозо ниши ечим билан боғлиқ. Ечимнинг асар компози циясидаги ўрни аксарият ҳолларда сюжет кульминация сидан кейин бўлсада, бироқ баъзан ёзувчининг хоҳиши, манерасига боғлиқ равишда сюжетнинг бошланишида ҳам учрайди, яъни асословчи воқеалар тизмаси баён этилиши мумкин. Юқорида санаб ўтилган тўрт элемент асосан композицияни белгилайди. «Махабҳарата» эпоси юқорида таъкидлаб ўтгани миздек ҳинд адабиётидаги анъанавий қолиплаш усулида яратилган. Қолиплаш усули деб, маълумки, бош сюжет атрофида тўпланган ўз ғояси билан асар бош ғоясига тобе бўлган, лекин муста қ ил сюжет эга б ў лган бир қанча кичик-кичик ҳикояларга айтилади. Бунда ушбу ҳикоя мазмун жиҳатидан асарнинг бош воқеасига боғлиқ бўл масада, лекин у ўз ғояси билан асардаги маълум бир ғояни тасдиқлаш, тўлдириш вазифасини бажаради. Қолиплаш усули қоидасига кўра бундай ҳикоялар чексиз равишда қўшилаверади. «Махабҳарата» эпосининг жуда катта ҳажмдаги (18 та китоб) асар эканлигига сабаб ҳам унинг қолиплаш усулида яратилганлигидир. «Махабҳарата» асрлар давомида оғиздан-оғизга кўчиб юрган и б у давр мобайнида унинг таркибига турли хил ҳикоялар қўшилиб борган, л екин унинг асосий сюжети ва ғоявий йўналиши деярли ўзгармаган.

Асар персонажлари . «Махабҳарата» энг персонажи кўп асардир, айниқса қолиплаш усулида орқали кириб келган қўшимча сюжетларни назарда тутсак бу даражада персонажи кўп асарни жаҳон адабиётидан топиш қийин. Шунга кўра асарда асосан икки тоифадаги персонажлар мавжуддир. Эпоснинг бош сюжети билан боғлиқ персо нажлар ва қўшимча ҳикоялар персонажлари. Биз, асосан, бош сюжет доирасидаги персонажлар устида тўхталаиз. Уларни биз асар ғоясининг келиб чиққан ҳолда икки тоифага ажратамиз: адолат ҳимоячилари ва адолатсизлик тарафдорлари:  Эпосда адолат ва эзгулик тимсоллари: Ҳастинапур шоҳлигида Сатьяватининг ўғли шаҳзода Бхишам, вазир Видур, малика Кунти, унинг укаси Кришна, пандузодалар: Юдхиштхир, Аржун, Бхим, Накул, Сахдев ва уларнинг аёли Драупади ҳамда улар томонида турган барча устозлар ва сарой аҳли эпосда адолат ва эзгулик йўлида заҳмат чеккан персонажлардир.  Эпосда адолатсизлик ва ёвузлик тимсоллари: Ҳастинапур шоҳи кўр Дхритараштра ва унинг Дурйодхан бошчилигидаги юз нафар ўғли, уларнинг тоғаси Шакуни, Дурйодханнинг дўсти Каран ва уларни қўллаб қувватлаган сарой аъёнлари. Бхишам (Bhisham) Куруларгача Ҳастинапур шоҳи бўлган Шантананинг ўғли. Адолатпеша, отасидан кейин ўгай она туфайли тахт ворислигидан воз кечган, лекин умр бўйи Ҳастинапур тахтини бошқариб у ерда ҳақиқатни ўрнатиш, йўлида курашган, панду ва курузодалар ўртасидаги низо қурбони бўлган куч қудрат ва адолатда тенги йўқ шаҳзода. Видур (Vidur) Ҳастинапур шоҳининг бош масла ҳатчиси. Зеҳни ўткир, ҳақпарвар. Донолик, сезгирлик ва вазминликда тенги йўқ шахс. Ҳастинапурда тинчликни сақлашда катта ҳисса қўшган. Бхишам ва пандузодаларга доим тўғри йўл кўрсатувчи. Онаси паст табақадан бўлганлиги сабабли шоҳ бўлиш ҳуқуқидан маҳрум. Юдхиштхир (Udhishthir) Пандузодаларнинг энг каттаси. Ақл-одоб ва вазминликда тенгсиз, ўткир сиёсат чи, укаларига ва онасига меҳрибонлиги

билан халқ орасида ҳурмат қозонган. Маъбудлардан туғилганлиги сабаб жисмонан жуда кучли. Аржун (Arjun) «Махабҳарата» эпосида Кришнадан кейинги ҳинд халқининг севимли қаҳрамони. Ўткир камонбоз, қобилиятли шогирд, ёшлигидан ўткир зеҳни ва аниқ нишонга олиш қобилияти билан устозлар эътиборини қозонган. Дарсда энг қийин саволларга доим ҳозиржавоб. Онаси ва ака-укаларига меҳрибон шаҳзода. Кришна ҳам ўз ўгитларини Аржун орқали ҳинд халқига етказган. Бхим (Bhim) Пандуларнинг учинчиси. Беш пандузодалар орасида жисмонан энг бақувватлиги ва моҳир гурзибонлиги билан шуҳрат қозонган. Исми ҳам «Бхим», яъни «Ботир» деб қўйилган. Ҳал қилувчи жангларда доим Бхимнинг гавдаси ва куч қудратидан фойланилган. Накул ва Сахдев (Nakul Sahdev) Пандунинг иккинчи аёли фарзандлари. А сар давомида улар пандуз ода акалари га яхши ёрдамчи сифатида иштирок этадилар. Кунти ( Kunti ) Шаҳзода Пандунинг биринчи аёли. Ақл -одоб ва садоқатда тенги йўқ малика. М аъбудлар эътиборини қозониб уларнинг дуо сига сазовор бўлган. Фарзандларини ҳам маъбудлардан кўрган. Драупади (Draupadi) Пандузодаларнинг аёли. Уни 5 ака-ука ўлжа сифатида қўлга киритганлар шу боис барча ака-укалар учун бирдек хизмат қилади. Маъбуд Кришна нинг ҳимоясидаги гўзаллик ва фаросатда тенги йўқ аёл. Шакуни (Shkuni) Курузодаларнинг тоғаси. Эпосда барча ёвузликларнинг сабабчиси қилиб кўрсатилган. Курузода ва пандузодалар орасидаги низонинг сабабчиси. Дурйодханнинг онгини заҳарлаб, турли найранглар ўйлаб топишда устамон шахс образи. Дхритараштра (Dhritarashtra) Пандузодалар вояга етгунча Хастинапур тахтининг шоҳи бўлган. Кўзи кўр бўлганлиги сабабли тахтни унинг амакиси Бхишам ва укаси  вазир Видур бошқарганлар.

Дурьйодхан (Duryodhan) Дхритараштранинг энг катта ўғли. Улар тоғаси Шакуни бошчилигида пандузо даларни Ҳастинапур тахтидан четлатиш учун турли найранг ва фитналар уюштириб юради, лекин кўпинча режаси тўлиқ амалга ошмайди. Каран (Karan) Эпосдаги энг муракакаб образ. Каран ҳам эзгулик, ҳам ёвузлик тимсоли. Дурьйодханнинг бир умрлик садоқатли дўсти. Аслида Кунтининг қиз бола вақтида билмай ўқиб қўйган дуоси орқали маъбудлардан туғилган фарзанди. Камбағал бир оила уни боқиб олган. Камонбозликда Аржун, куч қудратда Бхим, ақл-заковатда Юдхиштхир билан беллаша олади. Лекин Дурьйодханга бўлган садоқати туфайли ёвузлик томонда туриб адолатга қарши курашишга мажбур. «Махабҳарата» образлар тизимга бой асар. Юқорида асар бош ғоясини тарғиб қилиш вазифасини бажарган бош персонажлар ҳақида сўз юритилди. Эпосларининг бугунги кундаги аҳамияти. Ҳинд халқи ўз тарихида ҳали ҳеч бир асарни «Махабҳарата» ва «Рамаяна»дек эъзозламаган. Уларни ҳар бир ҳинд ёддан билади десак хато бўлмайди. Мана қирқ асрдан ошиқ вақт ўтибди, лекин иккала эпос ҳам халқ учун бирдек севимли асар бўлиб қолмоқда, айниқса унинг ҳиндуизм дини билан чамбарчас боғлиқлиги ҳиндлар учун алоҳида аҳамият касб этади. Эпослар орқали ҳинд жамиятига улар учун севимли бўлган маъбудлар  Рам ва Кришна  кириб келган. Ҳар иккала маъбуд ҳам эзгуликни сақлаш, ёвузликни яксон этиш мақсадида ҳинд заминига келган, лекин ҳар бирининг бу йўлда ўзига хос сиёсати, ўзига мос усули мавжуд. Жумладан, Рам эзгулик ва адолат учун курашда қонун ва ахлоқ  одоб қоидаларига риоя қилишни устивор деб билса, Кришна бу йўлда меҳр ва садоқат йўлини энг тўғри йўл дед ҳисоблайди. Адабий жараёнда эса бу икки эпос ведадан кейинги бутун Ҳиндистон адабиётининг асоси десак хато бўлмайди. Чунки иккала эпос ҳам битмас туганмас сюжет лар манбаи бўлиб, ўзидан кейинги давр адиблари учун ижод манбаи бўлиб хизмат қилиб келмоқда. Жумладан, қадимги ҳинд

драматурглари Бхаса ва Калидасалар, ўрта аср бхакт шоирлари Сурдас, Кришнадас, Мирабаи, Тулси дас ва бошқалар, замонавий ҳинд адабиётининг кўпгина намояндалари наср ва назмда яратган кўпгина асарларининг сюжет ва образларини мана шу икки эпос таркибидан олганликларини адабиёт саҳифаларида кўри ши миз мумкин. Калидасанинг жаҳон саҳналарини кўрган «Шакунтала» драмаси сюжети ҳам «Махабҳарата»дан олинган. «Махабҳарата» ва «Рамаяна» телесериаллари эса нафақат ҳинд экранларида балки бошқа мамлакатлар телеэкранларида ҳам кўп марта намойиш этилган. Ҳинд адабиёти ва санъатида Кришна ёки Рамни, Сита ёки Радхани, Аржун ёки Бҳимни тилга олмайдиган бирон бир шоир, ёзувчи, рассом ёки ҳайкал тарошни топиш амри маҳол . Рам ва Кришна ибодатхоналари эса бутун Ҳиндистон бўйлаб тарқалиб кетган. Ҳиндистондаги деярли ҳар бир миллий адабиёт (у тамилми, маратхими, бенгалими ёки бошқа) ўзининг «Рамаяна» ва «Махабҳарата»сига эга бўлиб улар санскрит даги эпослардан қисман миллийлаштирилгани, ўша халқ дунёқарашига мослаштирилганлиги билан фарқланади. Умуман олганда, «Рамаяна» ва «Махбаҳарата»ни билмасдан туриб ҳинд маданияти, маънавияти, тафаккури ва қолаверса бу халқнинг бутун ички дунёсини билиш мумкин бўлмаган ҳақиқатдир.

Адабиётлар рўйхати 1. Абрамович Г. Л. Введение в литературоведение. М., 1970 2. Адабий тур ва жанрлар. Т., 1992. 3. Анализ литературного произведения Л., 1976 4. Ашурбоева. Дж. Саадат Хасан Минто и его новелистика. Автореферат диссертации. Т.,1969 5. Баранников. А.П. Образы современной прозы Ҳиндустана 4., II А. 1930 6. Брагинский. И.С. Проблемы востоковедения. М., 1974 7. Бычихина. Л.В., Дубянский А.М.. Тамильская литература. М., 1987 8. Вопросы истории, экономики и культуры народов Средней Азии. 9. Взаимодействие культур Востока и Запада. М.,1987 10. Гамаюнов Л.С.. Индия. М., 1972 11. Гаврюшина Н., Паевская Е.. Очерк развития индийской литературы нового времени в книге «Новая история Индии». М., 1996.

Похожие

Манас- қирғиз халқининг қаҳрамонлик эпоси (Манас - киргиз халкининг кахрамонлик эпоси) реферат

Ҳинд суфий адабиёти

«Монахлар ҳақида ўттиз икки ҳикоя» (Монахлар хакида уттиз икки 32 хикоя)

Қирғиз ( киргиз ) адабиёти

Драматург Калидаса