Kompleks sonlar nazariyasi - Литература - Рефераты

Kompleks sonlar nazariyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

346.5 KB

Kompleks sonlar nazariyasi REJA : 1. Kompleks son tushunchasi va kompleks sonlar ustida amallar 2. Kompleks sonning geometrik tasviri va kompleks tekslik 3. Kompleks sonning trigonometrik va ko‘rsatkichli shakli 4. Algebraik shaklda berilgan kompleks sonlarni darajaga ko‘tarish va ildizdan chiqarish 5. Trigonometrik va ko‘rsatkichli shaklda berilgan kompleks sonlarni ko‘paytirish, bo‘lish, darajaga ko‘tarish va ildiz chiqarish

Tayanch iboralar: Ishoralari navbatlashuvchi, Ixtiyoriy ishorli qatorlar, absolyut yaqinlashuvchi qatorlar, Leybnits teoremasi, 1. Kompleks son tushunchasi Ta`rif:  kompleks son deb ma`lum bir tartibda berilgan bir juft a va b haqiqiy sonlarga aytiladi va quyidagicha yoziladi: ) , ( b a   . Yoki ib a   ko‘rinishidagi songa ham kompleks son deyilib, bu kompleks sonning algebraik ko‘rinishi deyiladi. Bunda a va b haqiqiy sonlar mos ravishda kompleks sonning haqiqiy va mavhum qismi deb yuritiladi va quyidagicha simvol bilan belgilanadi:  Rea ,  Imb (Realis va Imaginarius – lotincha so‘zlar bo‘lib, haqiqiy va mavhum demakdir) Ushbu ib a   va ib a   ko‘rinishidagi sonlar o‘zaro qo‘shma kompleks sonlar deyiladi. 1 i – mavhum birlik bo‘lib, ,1 2   i , 3 i i   ,1 4 i Shuning uchun: i ik  1 4 , 1 2 4   ki , i ik   3 4 , 1 4 ki Misollar. 1 2 254 102    i i , 1 3 504 203     i i , 1 2 1284 514    i i 2.1 Kompleks sonlar ustida amallar Agar α=a+ib va β=c+id kompleks sonlar berilgan bo‘lsa: 1. Qo‘shish va ayirish. α±β=(a+ib)±(c+id)=(a±c)+i(b±d) 2. Ko‘paytirish va bo‘lish ) ( ) ( ) () ( bc abi bd ac id c ib a           Agar ib a   va ib a   o‘zaro qo‘shma sonlar berilgan bo‘lsa: a2   , 2 2 b a     2222 ) )( ( ) )( ( d c ad bci d c bd ac id c id c id c ib a id c ib a                 Misol. , 2 i   i2 1   kompleks sonlarning yig‘indisi, ayirmasi, ko‘paytmasi va nisbatini toping. Yechish. 1. i i i 3 3 )2 1( ) 2(         2. i i i        1 )2 1( ) 2(   3. i i i i 5 )4 1 ( )2 2( )2 1)( 2(            4. i i i i i i i i i 5 3 5 4 4 1 )4 1 ( )2 2( )2 1)(2 1( )2 1)( 2( 2 1 2 2                  

2.2. Kompleks sonning geometrik tasviri va kompleks tekslik To‘g‘ri burchakli Dekart koordinatalar sistemasi y x0 ni tanlab, uning abssissalar o‘qiga iy x z   ning haqiqiy qismi x ni, ordinatalar o‘qiga esa mavhum qismining koeffitsienti y ni joylashtirsak, tekislikda ) , ( y x nuqtaga ega bo‘lamiz. Ana shu nuqta iy x z   kompleks sonning geometrik tasviri deb qabul qilingan. Shunday qilib, har bir kompleks songa tekislikda birgina nuqta va aksincha, tekislikdagi har bir nuqta uchun bitta kompleks son mos keladi. x0 o‘q – haqiqiy o‘q, 0y – mavhum o‘q, y x0 tekislik esa kompleks tekislik deyiladi. 3-chizma Ko‘pincha  kompleks sonning geometrik tasviri sifatida koordinatalar boshini tekislikdagi  nuqta bilan tutashtiruvchi vektor ham qabul qilinadi. Bu vektorning moduli yoki uzunligi: )1.3(2 2 y x z   3. Kompleks sonning trigonometrik va ko‘rsatkichli shakli 1–chizmadan ko‘rinadiki:   sin , cos r y r x   (4.1). Bundagi r kompleks z sonni tasvirlagan vektorning uzunligini ifodalaydi, uni  sonning moduli,  burchakni esa  ning argumenti deyiladi va u quyidagicha yoziladi: 2 2 b a ib a z r      ,  Z arg (4.2) z kompleks songa mos bo‘lgan vektorga birgina uzunlik va cheksiz ko‘p burchaklar mos kelishi chizmadan ko‘rinadi: ,.... 2 ,     Shu sababli odatda burchakning umumiy ko‘rinishi k z Argz 2 arg   (4.3) kabi belgilanib ,....)2 ,1 ,0 (    k , Z arg  ni argumentning bosh qiymati deyiladi. Chizmadan: x y tg   . Bunda                        0 , 0 .. , 2 0 , 0 .. , 2 0 , 0 .. , 2 0 , 0 .. , 0 , 0 .. , 0 , 0 .. , y x agar y x agar y x agar xy arctg y x agar xy arctg y x agar xy arctg y x agar xy arctg       (4.4 ) Endi (4.1) ga asosan ) sin (cos   i r iy x z     (4.5) bo‘lib, o‘ng tomon z kompleks sonning trigonometrik shakli (formasi) deyiladi. (0  r <  va 0   <2  ).

Matematik tahlildan Eylerning quyidagi mashhur formulasi ma’lum:   sin cos i ei   bunda  -haqiqiy son. U holda (4.5) dan Z kompleks sonning ushbu ko‘rsatkichli formasi i re z (4.6) kelib chiqadi, bunda x x x e )1 1( lim    , 3 2  e , e=2.718281828459045… Misol. i z sonni trigonometrik va ko‘rsatkichli shaklga keltiring. Yechish. 2 ,1 1 0 ,0 1 ,0 2 2           z r y x . (4.5)ga asosan 2 sin 2 cos   i i z    yoki (4.6) ga asosan: 2 ie i z   4. Algebraik shaklda berilgan kompleks sonlarni darajaga ko‘tarish va ildizdan chiqarish Algebraik shaklda berilgan kompleks sonni n-darajaga ko‘tarish uchun, uni avval trigonometrik shaklga keltirilib uning modulini shu darajaga ko‘tarib, argumentini n ga ko‘paytirish kerak:   ) sin (cos ) sin (cos     n i n r i r z n n n     (5.1) ga Muavr formulasi deyiladi. Misol 7) 1( i ni hisoblang Yechish. Dastlab qavslar ichidagi sonni trigonometrik shaklga keltirib olamiz:        4 sin 4 cos 2 1   i i . Endi (5.1) formulaga asosan, buni darajada ko‘tarib soddalashtiramiz:   ) 1(8 2 2 2 2 2 8 4 sin 4 cos 2 8 4 7 sin 4 7 cos 2 ) 1( 7 7 i i i i i                         iy x z   kompleks son berilgan bo‘lsa, uning istalgan darajali ildizlarini topish bilan shug‘ullanamiz. Agar n z  bo‘lsa,  soni z ning n-darajali ildizi deyilib nz   (5.2) ko‘rinishda yoziladi. Biz mana shu  sonni topish uchun dastlab berilgan z sonni trigonometrik shaklga keltiramiz: ). sin (cos   i r z   Kompleks sonlar ustida to‘rt amalni bajargan vaqtimizda yana kompleks sonlar hosil bo‘lishini ko‘rgan edik. Kompleks sonning ildizi ham kompleks son bo‘ladi,ya`ni           n k i n k r i r n n k        2 sin 2 cos ) sin (cos (5.3), bunda k=0,1,2,3…, qiymatlarni qabul qilish mumkin.

Demak, algebraik formada berilgan kompleks sondan ildiz chiqarish uchun, avval uni trigonometrik shaklga keltirib, moduldan shu darajali ildiz chiqariladi, argumenti esa ildiz ko‘rsatkichiga bo‘linadi. Misol. 31 i ning qiymatlarini toping. Yechish. Dastlab i 1 ni trigonometrik shaklga keltiramiz: 2 r va 4    bo‘lgani uchun        4 sin 4 cos 2 1   i i .2,0 , 3 2 4/ sin 3 2 4/ cos 2 4 sin 4 cos 2 1 6 3 3                 k k i k i i k        k=0 da , 12 sin 12 cos 26 0          i k=1 da , 4 3 sin 4 3 cos 26 1          i k=2 da . 12 17 sin 12 17 cos 26 2          i 5. Trigonometrik va ko‘rsatkichli shaklda berilgan kompleks sonlarni ko‘paytirish, bo‘lish, darajaga ko‘tarish va ildiz chiqarish Ushbu 1z va 2z kompleks sonlar berilgan bo‘lsin. 1. Ko‘paytirish. 1 1 1 1 1 1 ) sin (cos    ier i r z    , 2 2 2 2 2 2 ) sin (cos    ier i r z    ,     2 1 2 1 2 1   i i er er z z ) ( 2 1 2 1    ier r (6.1) Demak, kompleks sonlarni ko‘paytirishda modullari ko‘paytiriladi, argumentlari qo‘shiladi. 2.Bo‘lish. 1 1 1 ier z  va 2 2 2 ier z  kompleks sonlar berilgan bo‘lsin.    ) ( 2 1 2 1 2 1 21 2 1    i i i e r r er er z z  ) sin( ) cos( 2 1 2 1 2 1         i r r (6.2) Demak, trigonometrik formada berilgan kompleks sonlarni bo‘lishda ularning argumentlari ayriladi, modullari bo‘linadi. 3. Darajaga ko‘tarish.

i re z kompleks sonini n-darajaga ko‘taraylik.   inenr n ire nz     yoki ) sin (cos   n i n nr nz   (6.3). Demak, trigonometrik formada berilgan kompleks sonni darajaga ko‘tarishda modul va argument ham shu darajaga ko‘tariladi. Agar (6.3) da 1  r bo‘lsa,       n n n i r sin cos ) sin (cos    Muavr formulasi hosil bo‘ladi. 4. Ildiz chiqarish. i re z kompleks sonning n-darajali ildizi      ie i w    ) sin (cos bo‘lsa, ya`ni   ie w nz   ,   ) sin (cos ) sin (cos       n n n n i nw z      ,   n cos cos  , ) 2 sin( sin    k   uchun, n k r k n r n n         2 , , 2 ,       ,           n k i n k r i r z n n       2 sin 2 cos ) sin (cos (6.4) Demak, trigonometrik formada berilgan kompleks sondan ildiz chiqarish uchun, moduldan shu darajali ildiz chiqariladi, argumenti esa ildiz ko‘rsatkichiga bo‘linadi. Kompleks sonning logarifmi    i re i r z    ) sin (cos kompleks son berilgan bo‘lsin. ) 2 ( ,    k i i re z re z    ,   i r e i r z     ln ln ln ln (7.1)   k i r z 2 ln ln    (7.2) Misol. 1 z ning logarifmini toping. Yechish .   sin cos 1 i z    , 1r ,    4-chizma   i i z    1ln ln , ) 2 1( 2 ln k i i k i z        , .....2 ,1 ,0    k Mustaqil yechish uchun misollar. Quyidagi kompleks sonlarning haqiqiy va mavhum qismlarini toping №1. a) i i i 5 ) 2)( 2 1( 2   , b) i i i i i i        3 ) 3)( 1( 3 ) 3)( 1( №2. a) ) 3)( 3 2( i i   , b) 3 1 1       i i №3. a) 2) 2 1( i  , b) i i    4 1 4 1 1 №4. a) 3 3 ) 1( ) 1( i i    , b) 2 19 5 1 2        i i

№5. a) 3 2 2 )3 1( ) 2( i i i    , b) 3 17 3 2 1        i i №6. a) i i i    1 ) 2)( 1( , b) 2 3 1 1      i i №7. a) 1 2 3   i i i , b) i i i        2 1 1 №8. a) ) 4 1)( 2 1( i i   , b) i i i    1 2 1 №9. a) )4 )(1 ( 1 2    i i , b) 1 2 1 1    i i i №10. a) ) 4( 2 5i i  , b) 2 2 4 1 1      i i

ASOSIY ADABIYOTLAR 1. S.X. Sirojiddinov, M.Maqsudov, M.S.Salohiddinov. Kompeleks o’zgaruvchining funksiyalari nazaryasi-T,: O’qtuvchi, 1979 2. Sh. T. Maqsudov. Analitik funksiyalar nazaryasidan mashiqlar-T.: O’qtuvchi, 1978 3. I. I.Privalov. Vvedenie v teoriyu funksiy kompleksnogo peremennogo.-M.: Nayka, 1977 4. A.I. Markushevich. Kratkiy kurs teorii analiticheskix funksiy-M Fizmatgiz - M1961 5. Ya. S. Bugrov, S.M.Nikolskiy. Funksii Komleksnogo peremennogo-M,: Nauka, 1981. 6. V.A. Kolеmaеv. i dr. “Tеoriya vеroyatnostеy i matеmatichеskaya statistika” .M: Vo`sshaya shkola, 1990g. 7. Gmurman V.Е. “Ehtimollar nazariyasi va matеmatik statistika”, Toshkеnt, O’qituvchi, 1978y. 8. S. Sirojdinnov , M.Mamatov. “Ehtimollar nazariyasi va matеmatik statistika”. Toshkеnt., “O’qituvchi”. 1982y. 9. Gmurman V.Е. “Ehtimollar nazariyasi va matеmatik statistika”dan masalalar yеchishga doir qo’llanma, Toshkеnt., “O’qituvchi”, 1980y.

Похожие

Adabiyot nazariyasi fan sifatida

Adabiyot nazariyasi fanining predmeti va mazmuni

Badiiy tahlilda shakl va mazmun kategoriyasi

Milliy vа umuminsоniy хаrаktеr

Maxsus bibliografik qo‘llanmalar