Деҳқончилик билан боғлиқ халқ қўшиқлари - Литература - Рефераты

Деҳқончилик билан боғлиқ халқ қўшиқлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

39 KB

Деҳқончилик билан боғлиқ халқ қўшиқлари Деҳқончилик билан боғлиқ халқ қўшиқлари бошқа халқлар қатори ўзбек халқ оғзаки ижодида ҳам кенг тарқалган. Чунки қадим замонлардан буён деҳқончилик ўзбек халқининг асосий тирикчилик тарзи ҳисобланади. Шунинг учун халқ оғзаки ижодида деҳқончилик билан боғлиқ меҳнат қўшиқлари ранг-баранг бўлиб, улардан бизга қадар «Қўш 1 қўшиқлари», «Ўрим қўшиқлари», «Хирмон қўшиқлари» ёки «Хўп майда» каби жанрларга мансуб асарлар етиб келган. Бевосита деҳқончилик билан боғлиқ меҳнат жараёнида ижро этилганлиги учун «Ёрғичоқ 2 қўшиқлари» ҳам мазкур гуруҳ таркибида олиб қаралади. ҚЎШ ҚЎШИҚЛАРИ Деҳқончилик эрта баҳорда ер ҳайдашдан бошланади. Узоқ ўтмишда трактор ва бошқа техника воситалари бўлмаганлиги учун ер қўш воситасида ҳайдалган. Қўш билан ер ҳайдаш оғир жисмоний меҳнат бўлиб, бундай оғир меҳнат пайтида деҳқонлар қўшиқлар куйлаб ўзларини овунтирганлар. Бевосита қўш ҳайдаш вақтида ижро этилганлиги сабабли меҳнат қўшиқларининг бу тури қўш қўшиқлари деб юритилади. Қўш билан ер ҳайдаш фақат деҳқон учун эмас, қўшни тортувчи ҳайвон учун ҳам оғир ва машаққатли иш бўлган. Чунки бу меҳнат тури кишидан ҳам жисмоний, ҳам руҳий куч талаб қилган. Қўш ҳайдашнинг барча қийинчиликлари қўш қўшиқларида ҳўкиз тилидан жуда нозик ифодаланган: Шоҳларим бор газ-газ 1 қулоч, Устида ўйнар қалдирғоч. Ҳайдай десам қорним оч, Мен қўшга қандай ярайин? 1 Қўш – қадимда ҳўкиз ёки от ёрдамида ер ҳайдаш учун мўлжалланган махсус мослама 2 Ёрғичоқ – қўл тегирмони 1 Газ – метрик ўлчов қабул қилингунга қадар қўлланилган ўлчов бирлиги. Бир газ ҳозирги метрнинг 71 сантиметрига тўғри келади.

Ҳўкиз тилидан айтилган бу тўртликда ҳосил етиштирилиб, ўзи ярим оч, ярим тўқ ҳаёт кечираётган деҳқон ҳаётининг аянчли манзараси акс эттирилган. Аслида бу деҳқоннинг ўз оғир турмушидан шикоятидир. Қўш қўшиқларининг бошқа намуналари ҳам мавжуд бўлиб, уларда лирик баён бевосита деҳқон н инг ўз тилидан олиб борилади. Чиндан ҳам ер ҳайдаш қийин, аммо ана шу оғир меҳнат рўзғор тебратиш, оила боқишни енгиллаштириши лозим. Аммо деҳқоннинг рўзғори тўкинчилик кўрмайди, боши ғам-ташвишдан бўшамайди. Қўш қўшиқларидан келтирилган қуйидаги тўртликларда ана шу мазмун ва кайфият ўз ифодасини топган: Ўроқ ўрмоқ олмоқ-солмоқ, Қўш ҳайдамоқ бормоқ-келмоқ. Ҳаммасидан қийин экан, Эй, ҳўкизим, рўзғор қурмоқ. Ночор турмушидан эзилган деҳқон ўз ҳўкизига мурожаат қилар экан, ҳар иккаласининг ҳам меҳнат қилишга мажбурлигини, бусиз кун кечириш оғирлигини айтиб зорланади ва ҳўкизини қўш тортишга даъват этади: Ҳўкизгинам, бўйнигинанг эзилди, Кўзгинангдан ёшлар қатор тизилди. Бўйинтуруқ 1 билан омоч тортмасанг, Сен билан менга гўрлар қазилди. Хуллас, қўш қўшиқлари мазмунан ранг-баранг бўлиб, улар фақат қўшчи тилидан ер ҳайдаш пайтида меҳнат маромига мослаб ижро этилган. Қўш қўшиқларининг асосий вазифаси машаққатли меҳнат пайтида деҳқоннинг кўнгил дардларини айтиб ўзини овутиш, ўзига ва қўш тортаётган ҳайвонига далда бериш, унинг руҳини кў тар ишдан иборат бўлган. Савол ва топшириқлар: 1. Деҳқончилик билан боғлиқ халқ қўшиқларининг асосий турларини санаб кўрсатинг. 2. Қўш қўшиқлари қандай жараён билан боғлиқ? 1 Бўйинтуруқ – омоч иш ҳайвони бўйнига боғланганда, арқон ҳайвоннинг бўйнини шилиб юбормаслиги учун тайёрланган махсус мослама

3. Қўш қўшиқлари кимлар тилидан айтилган? 4. Деҳқон нима сабабдан ҳўкизни қўш тортишга даъват этади? Жавобингизни қўшиқдан олинган парчалар мисолида тушунтиринг. 5. Қўш қўшиқлари қандай мақсадда яратилган?

Похожие

Халқ мақоллари

Халқ оғзаки ижоди 5

Қирғиз адабиёти 2

Қирғиз адабиёти

Ўзбек халқ насри таснифи