Bolalar ijodkori Anvar Obidjon asarlarida publitsistik janrlarning ifodaviyligi - Литература - Рефераты

Bolalar ijodkori Anvar Obidjon asarlarida publitsistik janrlarning ifodaviyligi

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

54 KB

Bolalar ijodkori Anvar Obidjon asarlarida publitsistik janrlarning ifodaviyligi Reja: 1 . Anvar Obidjon bolalar ijodkori 2. Anvar Obidjon asarlarida publitsistika janrlarning o’rni 3. Anvar Obidjon ijodining bolalarga tarbiyaviy ahamiyati

Hajviy adabiyot an’analarini muvaffaqiyat bilan rivojlantirib kelayotgan iste’dodli adiblardan biri Anvar Obidjon shoir, nosir va dramaturg sifatida o’nlab to’plamlar, kitoblar nashr etib ulgurdi. Anvar Obidjon Farg’ona viloyati, Oltiariq tumanining Poloson qishlog’ida 1947- yilning 25- yanvarida oddiy xizmatchi oilasida tavallud topgan. U hamkasblari kabi to’g’ridan-to’g’ri ijodga kirib kelmadi. 1964-yilda o’rta maktabni tugatgach, Samarqand moliya texnikumida o’qidi. Harbiy xizmatdan (1966 – 1969) qaytgach, 1969 – 1971 yillarda jamoa xo’jaligida hisobchi, klub mudiri, tuman gazetasi, viloyat radiosida turli vazifalarni bajardi, Toshkent Davlat universitetining jurnalistika fakultetini sirtdan tamomladi. 1981-yildan boshlab u Toshkentga ko’chib kelib, “Yosh gvardiya” nashriyoti, “Yosh kuch”, “Mushtum” jurnallarida va “Cho’lpon” nashriyotida bosh muharrir, direktor lavozimlarida faoliyat ko’rsatdi. Anvar Obidjon ijodi garchi 60-yillardan boshlangan bo’lsa ham, uning birinchi kitobi 1974-yilda “Ona yer” nomi bilan “Yosh gvardiya” nashriyotida bosilib chiqadi. Shundan buyon qariyib 20 yil davomida “Masxaraboz bola”, “Bahromning do’stlari” (1980), “Olovjon va uning do’stlari” (1983), “Ey, yorug’ dunyo” (1983), “Ketmagil”, “Bezgak shamoli” (1985), “Juda qiziq voqea”(1987), “Oltin yurakli avtobola” (1988), “Dahshatli Meshpolvon” (1990) kabi she’riy va nasriy kitoblari chop etildi. Bulrdan tashqari, adibning “Qo’ng’iroqli yolg’onchi”, “Pahlavonning o’g’irlanishi” kabi pyesalari sahna yuzini ko’radi. Mazkur asarlarda hayotdagi nopok tomonlar, illatlar, nuqsonlar goh achchiq, goh istehzoli, goh mayin kulgi vositasida fosh etiladi. Anvar Obidjon keyinchalik “Ramazon va Gulmat xangomasi”(1992), Meshpolvonning janglari’ (1994), “Alisher ila Husayn yoki uch dono va o’g’ri” (1996), “Oltiariq xangomalari” (1999), “Bulbulning cho’pchaklari” (2001) va “To’tiqush” kabi qissa, pyesa va she’r, dostonlarini ham yaratdi. U O’zbekiston Respublikasi mustaqilligining yetti yilligida “O’zbekiston xalq shoiri” unvoniga sazovor bo’ldi.

Aytishlaricha, Luqmoni hakimning oldiga bir guruh kishilar mehmon bo’lib keldi. Undan hikmatga oid narsalardan so’rashdi. Shunda kelganlardan biri: - Ey hakim, sen falon yerda cho’ponlik kelgan kishi emasmisan? – deb so’rab qoldi. - Ha, o’sha cho’ponman, - javob berdi Luqmon, - hozir ko’rib turibsanki hakimman. - Bu darajaga qanday erishding? – so’radi yana u. Luqmoni hakim unga: - To’g’ri so’zlashdan, odamlarga yaxshilik qilishdan, omonatga hiyonat qilmaslikdan, yolg’on so’zlamaslikdan, behuda gapirmaslikdan, musibat va qiyinchiliklarga mardona chidashdan, o’zimni barchadan kam olishdan! – deb javob berdi. Anvar Obidjonning butun ijodi yuqoridagidek vazifani o’zida mujassamlantirganligi bilan ajralib turadi. U har bir asarida bolalarni kamtar, odobli, o’qimishli, vatanparvar bo’lishiga undab keladi. Bola borki, nurga intiladi. Quyoshga talpinib yashaydi. Negaki quyosh bor joyda, nur bor, nur bor joyda ma’murchilik, xursandchilik bo’ladi. Ma’murchilik, xursandchilik bor joyda g’am, kulfat, ofat bo’lmaydi, tinchlik, xotirjamlik, ahillik, baxt bo’ladi. Shoirning “O’zimning quyoshim” asari xuddi shu ezgu maqsadni ilgari surishi bilan kitobxon bolalarga bexad katta quvonch, shodlik bag’ishlab kelmoqda. She’r juda oddiy, soda va hayotiy. Bolalar bo’p, ko’mir bilan yo’lka, yo’l, maydonchalarda quyoshning rasmini chizib qo’yganligini ko’p bor uchratamiz. She’r xuddi shu voqeaga bag’ishlangan. U bolalarning dil so’zlari asosiga qurilgan. Mana siz ham tinlab ko’ring: Ona quyosh, aksingni Chizdim yo’lakka. Sen hammaga mehribon,

O’zing bo’lakcha. Nur tushmagan joylarda Kezarmish kulfat. Yo’lagimni hech qachon, Bosmasin zulmat. Anvar Obidjonning “Latifachi oyim” she’ri nafaqat shoirning, balki butun o’zbek bolalar adabiyotining katta yutig’I hisoblanadi. Asarda bola ta’lim- tarbiyasida xalq og’zaki ijodining ahamiyati ochib beriladi. Xalq azal-azaldan xalq og’zaki ijodini astoydil sevgan. Farzandlarini alla, ertak, maqol, tez aytish, topishmoqlar aytib berish bilan tarbiya qilgan. Bunday bolalar sog’lom, tetik, pok, o’ktam, polvon, vatavparvar, ota-onaga muhabbatli bo’lib o’sgan. Bu an’ana bugungi kunda ham davom etib keladi. Agar bolaning vujudi xalq og’zaki ijodi bilan yo’g’rilgan bo’lsa, uni tinglashni hamma narsadan ustun qo’yadi. Olaylik, hamma bola shirinlikka o’ch bo’ladi. Ba’zi bolalar shirinlik desa o’zini tomdan tashlashga ham tayyor turadi. Lekin ba’zi bolalar buvilar, bobolar, onalar, otalar tilidan tinglaydigan alla, ertak, topishmoq, tez aytishni o’sha lazzatli shirinlikdanham afzal ko’rishadi. Kerak bo’lsa o’zlariga kulgi, jasorat, orom bag’ishlaydigan xalq og’zaki ijodini kechasi-yu kunduzi tinglashga tayyor turadiganlari ham yo’q emasligini Anvar Obidjon ishonarli qilib tasvirlaydi: Qand uzatsa ham Oyim, Tinmay yig’lar Guloyim. Aytgach qiziq “Afandi” Singlim darrov

Yupindi. Kichkintoylarni kelajakda sog’lom, dovyurak bo’lib kamol topishlarida oila, atrof-muhitning ta’siri kuchli bo’ladi. Bu g’oya Anvar Obidjonning “Dorboz bola” she’rida ko’zga tashlanib turibdi. Shoir ta’kidlab o’tganidek, kichkintoylar o’y-o’ylashni, hayol surishni, o’zlarining tengsiz o’y-hayollari bilan o’sishni orzu qilishadi. Dorbozlik san’ati ota-bobolarimizdan bizga meros bo’lib keladi. Bu o’ta darajada nafis, chaqqonlik, ehtiyotkorlik, dovyuraklik ishi. Bu ishni uddalash, dorga chiqisho’y, hayol bilan bitmaydi. Qayta-qayta mashq, chidam, dovyuraklik, ehtiyotkorlik bilngina bu maqsadga erishiladi. Bolalar dorga chiqish, sim ustida tomosha ko’rsatish haqida qancha o’ylamasinlar, hayol surmasinlar holva degan bilan og;iz chuchimaganidek dor ustida ham yuro olmaydilar: Langarcho’pni mahkam ushla, O’yin, lochin! Botirlarning ko’nglin xushla. O’yna, lochin! Qo’rqoq esa havas qilmay, Turaversin. Ehtiyot bo’l, deb maslahat Beraversin. Rivoyat qilishlaricha, bir podsho bulbul ovozini tinglashni juda hush ko’rar ekan. Bir so’lim go’shadan bitta bulbulni ushlatib kelib oltin qafasga solib qo’yibdi. Bulbulni parvarish qilishni, unga yaxshi qarashni xizmatchilar, vazir-u vuzoralarga topshiribdi. Oltin qafas ichida bulbul kechasi-yu kunduzi xonish qilibdi. Bulbul o’z qo’shig’ida do’st-yorini, ozodlikni, ko’m-ko’k go’shasini, erkinlikni sog’inganligini qo’shib aytibdi.

Bulbul tilini, qo’shig’ining ma’no va mazmunini tushunmaydigan podsho uning dardli xonishidan bexad yayrab dam olar ekan. Lekin bulbulga o’z eliga, vataniga muhabbat kuchli ekan. Kundan-kunga u oltin qafas ichida siqilgandan siqilibdi, ozib-to’zib ketibdi. Kunlardan bir kun bir iloj qilib qafas teshikchasidan boshini chiqaribdi, qarasaki tanasi ham sig’ibdi, bir intilish bilan oltin qafasdan chiqib olibdi. Bor kuchini to’plab, o’z makoniga parvoz qilibdi. O’z go’shasiga kelsa, qurg’oqchilik bo’lib chor tomon vayrona bo’lib yotgan emish. Bundan u zarracha afsuslanmabdi. Aksincha, xursand bo’libdi. Negaki u bugun ozod, erkin. Xohlagan tomonga ucha olishidan baxtiyor emish. E’tibor bering. Ozod bulbulga oltin qafas ham, podsholarcha qarov ham kerak emas. Unga vayrona bo’lsa ham o’z uyi, vatani kerak. To’yib ovqat yemasa ham, yelka kerib yashamasa ham o’z kulbasi bilan baxtiyor. Anvar Obidjonning “Vatan” asarida vayronada yashaydigan Boyqush ham xuddi bulbul kabi o’z hayotidan mamnun, vayronasi bilan shod. Negaki vayrona bo’lsa ham o’z uyi bor: - Senga bitta savol bor, Menga quloq sol, hoy,qush. Vayronada yashaysan, Noming esa naq Boyqush Ayt-chi, nahot sen boysan? - Asl boylik neligin Tushunmaysan, chamasi, Bu – vayrona bo’lsa ham. O’zimniki hammasi, Shuning uchun men boyman.

Dunyoda eng yomon odat bu ochko’zlikdir. Nafsni tiyish, ochko’z bo’lmaslik boylik hisoblanadi. Kimki nafsni tiyib, yon-atrofga quloq solib yashasa faqat yutadi, el-yurt o’rtasida obro’-e’tibori oshib boraveradi. Bir misol. Bu tovuq har ikki kunda bir marta tuxum qilar ekan. Kampir ikki kunda bitta tuxum qanoat qilmabdi. Bir kuni u o’ziga-o’zi: - Tovug’im o’lgurning ichi to’la tuxum, qornida tuxum xazinasi bo’lsa ham, ikki kunda bitta tuxum berib meni aldab yuribdi. Undan ko’ra qornidagi hamma tuxumni chiqarib ola qolay, deb o’ylabdi. Darhol tovuqni so’yibdi. Lekin uning qornidan bir dona ham tuxum chiqmabdi, boz ustiga nodon kampir tovug’idan ham ajralib qolibdi... Mana sizga ochko’zlikning oqibati! Agar kampir sabr-toqatli bo’lganida, ochko’z bo’lmaganida, ertani o’ylab ish ko’rganida o’z nasibasini o’zi qiymagan, tovuqni o’ldirmagan bo’lar edi. Anvar Obidjon o’zining bir qator asarlarida bolalarni xuddi kampir singari ochko’z bo’lmaslikka chinakamiga da’vat qilganligini ko’ramiz. Ayniqsa, “Ochofatning po’pisasi”da bu mavzu yanada jaranglab, turadi: Meni yana ursang Mamat, Yuragimda o’ch yig’aman. Sezdirmay saryog’ingni yeb, Urishgani kuch yig’aman. ...To’yda to’yib qopketmagin Oshingdan bir cho’qib o’tsam, Zo’rg’a topgan nisholdangga Besh panjamni tiqib o’tsam... Anvar Obidjon o’zbek bolalar adabiyotida o’ziga xos maktab yaratgan shoirlardan hisoblanadi. Bu ko’proq uning turli buyumlar, jonzotlar, o’simliklar haqida yaratgan asarlarida ko’zga tashlanadi. G’azal janrida yaratgan

“Bulbulning salomnomlari” o’zbek bolalar adabiyotida katta voqea bo’ldi. Bu asarda turli xil narsalarning o’ziga xos qirralari ochib beriladi. Masalan, qo’rqoq Quyon, do’stsiz Chayon, arg’amchidek buralib yuradigan Ilon, tunu kun yer qaziydigan Yumron, tovusdek chiroyli Qizilishtonlarning tuzilishlari, hayot tarzlarini ochib berish bilan kichkintoylarda tabiat olamiga nisbatan bo’lgan qiziqishlarini o’n chandon oshirishga erishgan. Anvar Obidjonning she’rlarida bolalarni mehnatkash, o’qimishli, odobli, vatanparvar bo’lishiga mudom chorlovchi kuch bor. Bir rivoyatda tutun cho’g’-olovga zorlanib: - Onajon, men sizning qizingiz bo’lsam ham nega doimo qop-qoraman, siz, esa, porlab yonib turasiz, buninh sababi nima? deganida cho’g’ shunday javob beradi: - Qizim, bu ish yangi bir ish emas. Dunyoda inson o’z porloqligi bilan porlaydi. Bolaning porloq bo’lishi uchun bir porloq ota-onaning farzandi bo’lgani kifoya qilmaydi, ya’ni oliyjanob, fazilatli ota-onaning shunday go’zal fazilati bilangina inson ulardek bo’lmaydi. Farzandning o’zi fazilatni kasb eta olishi kerak. Shundagina u farzand porlaydi, cho’g’dek yonib turadi. Ha, Anvar Obidjonning she’rlari yosh kitobxonni ana shu cho’g’dek porlab turishiga barakali hissa qo’shmoqda. Anvar Obidjonning “Dahshatli meshpolvon” qissasi bolalarning sevimli asari hisoblanadi. Bu asar bolajonlarga kino sifatida ham havola etilgan. Asar voqealari quyidagicha kechadi. Ajdodlarning butun umri yer chopib urug’ sochish bilan ko’hna xonadonga rizq ulashib kelgan Meshpolvon Sahroga borib qoladi. Sahroda u echkimarlardan qo’rqib “endi Sahroning oxiri ko’rinmasa kerak” degan hadek bilan kelayotganda uzoqdan bir otliq kelishiga ko’zi tushadi.Yaqinlashib qarasa guldor qilich ushlagan, tagiga tulpor kishnagan bir o’spirin Meshpolvonning qozoqopqog’i, o’qlovchilardan ajablanib oldida aylanib turadi. Uning avzoyidan cho’chigan Meshpolvon “qo’rqqan

oldin musht ko’tarar” zamirida ish ko’rib, peshonasidan terni artib unga dag’dag’a qiladi: - Qo’rqmay o’lmdan, turma yo’limda o’qlov qo’imda, ilon qo’ynimda. Bu qozonqopqoq, mardlarga yaroq. Dastqalam pichoq, xachirim cho’loq, boshiimda yo’q soch, yo’lni to’sma qoch, o’zi qornim och, - Bu so’zlarni eshitib aslzoda o’spirin qotib-qotib kuldi va Meshpolvonga savol berdi: Topaytirib burningni, Qappaytirib qorningni. Och qarg’adek donsirb Tuksik kallamni ochib Mujang qatiqdek ochib Qayoqlarga ketayobsan. deb so’radi. Ushbu qirg’in bashdan keyin Meshpolvon va oshiqbola og’a-ini bo’lamiz deb bir-biri bilan qo’l berishadi. Oshiqbola o’zi bir sipohining o’g’li bo’lib, Oytumor ismli qizga ko’ngli tushadi. Lekin sening sevgan yoringni Sepkilshoh ismli zulmkor shoh o’g’irlab, boshqa ko’plab qizlar bilan qaramlikka saqlayotgan bo’lib oshiqbola sevgilisini qutqarish uchun Sepkilshohning saroyiga ketayotgan edi. Meshpolvon ham oshiqbolaga o’z muddaosini aytib berdi: Yo’lga chiqsam asosim bor. Sepkilshohda qasosim bor, Elimni u talab o’tdi. Kallalardan qasr qurdi, Ko’pchilikni asir qildi. Pahlavon – dadam unda, Mehribon – onam unda.

Borib ozod qilaman deb, Elimni shod qilaman deb. Qog’irmoch yeb kuchni to’plab, Yo’lga tushdim kaftga tushdim. degancha ikkalasi Sepkilshoh saroyiga tomon yo’lga tushdi. Ular yo’l yursa ham mo’l yurdi, oxiri manzilga yetib keldi. Ular Sepkilshoh askarlar bilan uzoq jang qildi va nihoyat o’z maqsadiga erishib, osshiqbola o’z yori Oytumorni, Meshpolvon esa ota-onasini yurtidan olib keingan fuqarolarni olib o’z uyi tomon yo’l olishdi. Shu paytgacha bolalar mehrini qozonib kelgan “Dahshatli Meshpolvon” qissasi bundan keyin ham yoshlarning sevimli asari bo’lib qoladi. Yuqorida ta’kidlab o’tilganidek Anvar Obidjon o’zbek bolalar adabiyotida o’ziga xos maktab yaratgan shoirlardandir. Bu ko’proq uning turli buyumlar, jonzotlar, o’simlik haqida yaratgan asarlarida ko’zga tashlanadi. Masalan: qo’rqoq quyon, do’stsiz chayon, arg’amchidek buralib yuradigan ilon, tun-u kun yer qaziydigan yumronqoziqlarninghayot tarzlari ochib berishi bilankichkintoylarga tabiat olamiga nisbatan bo’lgan qiziqishlarini o’n chandon oshirishga erishgan. Anvar Obidjonning o’nlab qissa va dostonlari, ertak va dramalari bolalarni qo’lidan tushmay kelmoqda.

Foydalaniladigan adabiyotlar 1. I. A. Karimov “Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch” – T: 2008 2. M. Sumaboyev “O’zbek bolalar adabiyoti va folklori O’zbekiston yozuvchilar uyushmasi” – T: 2006 3. A. Obidjon “Alamazon va Gulmat” – T: 1998 4. S. Matjonov “Bolalar adabiyoti” – T: 1993

Похожие

Anvar Obidjon ijodi va o`zbek bolalar adabiyoti

80 - yillar o`zbеk bolalar shе`riyatida shakliy izlanishlar

80 - yillar o`zbеk bolalar shе`riyatida shakliy izlanishlar

O`zbek bolalar adabiyoti

Bolalar adabiyoti fanining maqsad va vazifalari