Adabiyot o’qitishda muammoli ta’limning ahamiyati - Литература - Рефераты

Adabiyot o’qitishda muammoli ta’limning ahamiyati

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

33.5 KB

Adabiyot o’qitishda muammoli ta’limning ahamiyati. Reja: 1.Muammoli ta’lim o’quvchilarni ijodiy fikrlashga o’rgatish. 2.Muammoli vaziyat hosil qilish yo’llari. 3.Muammoli ta’limda badiiy matn mag’zini ochishda o’qituvchining mahorati.

Ta’limda muammoli yondoshish o’quv dastulrida ham, o’qituvchi bilimlarini bayon qilishda ham ,o’quvchilarning mustaqil ishi hokazolarda ham o’zining ifodasini topishi lozim.Shu bilan birga har qanday masalani o’quvchilarning har qanday mustaqil izlanishini muammoli ta’limga kiritmaslik kerakligini nazarda tutish kerak. U yoki bu muammo hayotiu muhim masalarni o’rganish jarayoninig o’zida vujudga kelsa va ma’lum yangilik hisoblansagina muammolim ta’lim bo’ladi.Uni yoritishda turli sharoitlarga va yechish usullariga yo’l qo’yiladi. Bilimlarni muammoli bayon qilish.Bunday bayon qilishda o’qituvchi o’quvchilarga u yoki bu qoidalarni faqat gapirib bermaydi, balki og’zaki fikr yuritib,muammoni ham aytadi va uni hal qilish jarayonini ko’rsatadi. Bayonning ayrim bosqichlarida o’quvchilarni izlanishga jalb etishda o’qituvchi muammoni qo’yadi, o’quv materialini tushuntiradi,lekin ana shu jarayonda o’quvchilarga ulardan izlanish jarayoniga qo’shilishni va u yoki bu blish vazifasini mustaqil holda hal etishni talab qiladigan savollarni beradi. Ta’limning tanqiy metodida o’quvchilar bilish muammosini anglab,o’zlari izlanish rejasini belgilaydilar, taxminni tuzadilar, uni tekshirish yo’lini muhokama qiladilar,uzatish va tajribalar o’tkazadilar,faktlarni qayd qiladilar,tajribalarni va faktlarni taqqoslaydilar,umumlashtiradilar. Muammoli bayon qilsh jarayonida izlanishni o’qituvchi olib boradi, o’quvchilarga ilmiy isbotlash bo’yicha fikrlash namunasini ko’rsatadi, o’quvchilar faqat uning mulohazasini kuzatadilar,muammoni hal qilishga qaratilgan qiziqishini oshiradi. Muammoli ta’lim deganda o’quv materialini o’quvchilar ongiga ilmiy izlanishga o’xshash,bilish vazifalari va muammolarini vujudga keltiradigan yo’sinda o’rgatish tushuniladi.O’quvchining fikrlash faoliyatida muammoli vaziyatlar vujudga keladi va ular bolani ob’ektiv ravishda izlanishga va mantiqiy to’g’ri ilmiy xulosalar chiqarishga da’vat etadi. O’quvchilarning fikrlash faoliyatida muammoli vaziyatlarning shakllanishi ularning shaxsida qiziquvchanlik,o’tkir zehnlilik,mustaqillik,o’qishga qiziqish va ijodga intilish kabi fazilatlarni tarbiyalaydi.

Muammoli vaziyat o’quvchining ma’lum aqliy faoliyatidir.Bunday holat ma’lum topshiriqni bajarish jarayonida diqqatni anglash tufayli vujudga keladi.Muammoli ta’lim o’quvchilarni ijodiy fikrlashga o’rgatishda muhim omil hisoblanadi.Muammoli vaziyat hosil qilish yo’llari :muammoli savollar yordamida munozara uyushtirish orqali muammoli vaziyat hosil qilish,oldindan uyga topshiriq berish orqali muammoli vaziyat hosil qilish,dars vaqtida asarni o’qishdan oldin muammoli vaziyat hosil qilish,o’quv materialini qayta ko’rish orqali muammoli vaziyat hosil qilish,o’quvchilarning hayot tajribalaridan adabiy materialga bog’liq holda muammoli vaziyat hosil qilish,fanlararo aloqlalardan foydalanib muammoli vaziyat hosil qilish. Ta’limdagi muammolilikni o’quvchilarning o’quv muammosini anglash va hal qilish borasidagi bilish harakatlarini tashkil etish sifatida tushunamiz.Ta’limdagi muammolilikning muhim xususiyati muammoli vaziyatni vujudga keltirish hisoblanadi.Bunda shuni nazarda tutish lozimki,muammoli vaziyat hayotiy faktlar va voqealar asosida vujudga keltiriladi,chunki bu vaziyat tabiiy shaklga qancha mos bo’lsa,o’quvchilarni faollashtirish va muammoni hal qilishga jalb etish imkoniyati shuncha katta bo’ladi.Ta’limdagi muammolilik an’anaviy didaktikaning prinsiplarini va qoidalarini inkor qilmaydi,balki ularga tayanadi.Ta’limda muammoli yondoshishni joriy etishdan maqsad hozirgi ta’lim jarayonini o’quvchilarning ijodiy fikrlashini faol rivojlantiradigan metodlar va usullar bilan to’ldirishdan iborat. Talimda muammoli yondoshish o’quv dasturlarida ham,o’qituvchi bilimlarini bayon qilishda ham,o’quvchilarning mustaqil ishi va hokazolarda ham o’zining ifodasini topishi lozim. Shu bilan birga har qanday masalani,o’quvchilarning masalani,o’quvchilarning har qanday masalani izlanishini muammoli ta’limga kiritmaslik kerakligini nazarda tutish kerak.U yoki bu muammo hayotiy muhim masalalarni o’rganish jarayonininig o’zida vujudga kelsa va malum yangilik hisoblansagina muammoli ta’lim bo’ladi. Uni yoritishda turli sharhlarga va yechish usullariga yo’l qo’yiladi.

M.N.Skatkin muammoli ta’limning quyidagi uchta asosiy turini alohida ifodalagan. 1.Bilimlarni muammoli bayon qilish.Bunday bayon qilishda o’qituvchi o’quvchilarga u yoki bu qoidalarni faqat gapirib bermaydi,balki og’zaki fikr yuritib,muammoni ham aytadi va uni hal qilish jarayonini ko’rsatadi. 2.Bayonning ayrim bosqichlarida o’quvchilarni izlanishga jalb etish.bunda o’qituvchi muammoni qo’yadi,o’quv materialini tushuntiradi,lekin ana shu jarayonda o’quvchilarga ulardan izlanish jarayoniga qo’shilishni va u yoki bu bilish vazifasini mustaqil holda hal etishni talab qiladigan savollarni beradi. 3.Ta’limning tadqiqiy metodi.O’quvchilar bilish muammosini anglab,o’zlari izlanish rejasini belgilaydilar,taxminni tuzadilar,uni tekshirish yo’lini muhokama qiladilar,kuzatish va tajribalar o’tkazadilar,faktlarni qayd qiladilar,tajribalarni va faktlarni taqqoslaydilar,umumlashtiradilar. Muammoli ta’limning uchta turini birlashtiradigan umumiylik- muammoni hal qilish vositasida o’qitish bo’lib,ularning farqi o’quvchilar mustaqil izlanish faoliyatining darajasidir.Tadiqiqiy metodda mustaqillik yuqoriroq darajaga ko’tariladi,o’quvchilarning bilish faoliyati o’z xarakteri va bosqichi ularning tadqiqotchilik ishiga yaqinlashadi. Muammoli vaziyat muammodan farqli ravishda unga o’quvchini jalb etishdan iboratdir.A.M.Matyushkin yozganidek:”Muammoli savol o’zlashtirilgan bilimlar asosida yoritish mumkin bo’lgan ma’lum qonuniyatlar yoki harakat usullarini belgilash sohasidir.”. A.M.Matyushkin muammoli vaziyatlarning o’quvchilar aqliy faoliyati xususiyatlaridan kelib chiqadigan ikkita asosiy tipini yaratish mumkinligini ifodalaydi.u bitta muammoni o’quvchilar oldiga nazariy muammo sifatida ham,amaliy muammo sifatida ham qo’yish mumkin,deb hisoblaydi.Birinchi holda uni qo’yish o’quvchilar biladigan ba’zi umumiy qoidalarga asoslanadi va ularni yoritish,yangi fatlarni tushuntirish,asoslash maqsadi ko’zlanadi. Muammoli ta’lim jarayonida uchraydigan vaziyatlarning ikkinchi tipida o’quvchilar o’zlariga ma’lum ishni bajarish uchun bartaraf etishlari zarur

bo’ladigan ba’zi”aqliy” to’siqlarga duch keladilar.Ishni bajarish sharoitlariga muvofiq yangi usulini topish zarurati tug’iladi. Umuman olganda muammoli vaziyatni qanday tushuntirish o’qituvchining iqtidori,tajribasiga chambarchas bog’liqdir. Adabiyot darslarida o’quvchilar o’zlashtirishlari lozim bo’lgan bilimlarni o’zlarining kuchi, tafakkuri, bilimi va mehnati bilan o’zlashtirishini ta’minlash maqsadida bolalar oldiga muammo shaklida qo’yish yo’li bilan amalga oshiriladigan o’qitish jarayonini muammoli adabiy ta’lim deb atash mumkin. Muammoli ta’lim asosiga qo’yiladigan, muammoli masala tarzida foydalansa bo’ladigan, o’qish jarayonida muammoli vaziyat hosil qilishga, o’quvchilar orasida tortishuv va fikrlar bahsiga asos bo’ladigan, qarashlar xilma-xilligini keltirib chiqarishga arziydigan ta’limiy masala muammo sanaladi.O’quvchi oldiga muammo shaklida qo’yilgan, uni asar matni ustida o’ylashga, izlanishga undaydigan, uning zamiridagi ma’nolarni tushunish uchun hayotiy tajribalarga qayta-qayta murojaat qilishga majbur qiladigan savol yoki topshiriqlarni muammoli masala yoki muammoli savol-topshiriqlar deyish mumkin. Adabiyot darslarida muammoli dars yoki holat hosil qilishning umumiy talablari quyidagilardan iborat: -adabiy ta’lim amaliyotda muammoli vaziyatni tashkil qilish uchun shunday amaliy yoki nazariy masala qo’yilishi kerakki, uning yechilishi davomida o’quvchi o’zlashtirishi lozim bo’lgan yangi bilimlarni o’zi o’rganib olsin. Muammoli vaziyatni hosil qiluvchi masalani qo’yishda quyidagi asosiy shartlarga amal qilinadi: 1.Muammoli topshiriq o’quvchilarda oldin shakllantirilgan bilim, ko’nikma va malakalarga tayanishi lozim.O’quvchilar topshiriqning shartlarini tushunib olish va uni bajarishga astoydil urinishlar natijasida uning yechimga mustaqil ravishda yetib kelishlari kerak.2.O’quvchi oldiga qo’yilgan muammoni hal qilish uchun shu kabi masalalarga doir umumiy qonuniyatni, shu xildagi topshiriqlarni bajarishning umumiy yo’llari yoxud ayrim shartlarini o’zlashtirgan bo’lishi lozim 3.Muammoli masalani yechish o’quvchilarda yangi bilimlarni o’zlashtirishga ehtiyoj uyg’otishi kerak.

Adabiyotlar 1.Karimov I. Yuksak ma’naviyat- yengilmas kuch. T., 2008 2.Barkamol avlod orzusiT.,2000. 3.Karimov N. XX asr adabiyoti manzaralari.T.: “O’zbekiston”,2008 4 .Zunnunov A. Hotamov N. Adabiyot o’qitish metodikasi. T., 1992 5 .Dolimov S. Ubaydullayev H. Adabiyot o’qitish metodikasi. T., 1967 6.Yo’ldoshev Q. Adabiyot o’qitishning ilmiy-nazariy asoslari. T., 1996 7 .To’xliyev B.Adabiyot o’qitish metodikasi.T., 2006. 8.Yo’doshev Q. Yoniq so’z. T.: “Yangi asr avlodi”, 2006.

Похожие

Adabiyot o’qitishda muammoli ta’limning ahamiyati

Adabiyot darslarida ko’rgazmalilikning ahamiyati

Til va adabiyot

Diniy-tasavvufiy adabiyot

Hayot va adabiyot