Адабиёт ўқитиш методикаси фан сифатида - Литература - Рефераты

Адабиёт ўқитиш методикаси фан сифатида

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48.5 KB

А дабиёт ўқитиш методикаси фан сифатида Режа: 1. Адабиёт ўқитиш методикасининг мақсади, предмети ва вазифалари. 2. Адабиёт методикасининг педагогик фанлар тизимидаги ўрни. 3. Адабиёт ўқитиш методикаси ва унга ёндош фанлар. 4. Адабиёт методикаси ўқувчи маънавиятини такомиллаштириш воситаси. 5. Адабиёт ўқитиш методикасининг тараққиёт тенденциялари

Ахборот алмашинувнинг глобаллашуви, дунёнинг кичрайиб, одам имкониятининг ортиши адабиёт ўқитишга тамомила янгича ёндашиш заруриятини келтириб чиқарди. Бугунги одам бадиий асарга яқин ўтмишдаги каби тақлид воситаси, ибрат ёхуд ўрнак манбаи сифатидагина қарамайди. XXI аср кишиси учун бадиий адабиёт бутунлай ўзгача моҳият касб этади. Бинобарин, уни оммавий тарзда мактабда ўқитиш ҳам ўзига хос йўсинда амалга оширилиши лозим бўлади. Адабиёт ўқитиш методикаси бўлажак филологларни келажакда амалга оширадиган ишларига замон талаблари даражасида тайёрлашни ўз олдига мақсад қилиб қўйган фандир. Давр ўзгариши билан бадиий адабиётнинг моҳияти ҳам, адабиётни ўқув фани сифатида ўқитиш жараёнини уюштириш йўсинлари ҳам жиддий ўзгаришларга учрайди. Шуларга тайёр бўлмаган мутахассис мактаб, лицей ва коллежларда самарали фаолият кўрсата олмайди. Турли даврларда турли олимлар томонидан методика тушунчасига турли хил таърифлар берил ган. Жумладан, рус методист олимаси М. А. Рибникова методикани: “ Методика – бу вақтни тежаш, ўқувчилар кучини оқилона ишлатиш, ўқув материалидаги асосий ва бош хусусиятларни кўра олиш кўникмаси, жамоа меҳнатини ташкил этабилиш санъати; бу ўқувчилар га улар нинг индивидуал хусусиятларини кўзда тутиб таъсир кўрсатиш тизимидир ” тарзида таърифлайди ( Богданова О., Леонов С., Чертов В. Методика преподавания литературы. –Москва: «ACADEMA», 2004. С. 4). Таниқли совет методисти В. В. Голубков ўзининг “Адабиёт ўқитиш методикаси” дарслигида: “ Барча методикалар, улар қайси фанга тегишли эканидан қатъи назар, шу жиҳатдан бир-бирларига ўхшайдиларки, улар принциплар, материаллар ва ўқитувчи методларини муайян изчилликда текширишга қаратилади ва нимага, нимани ва қандай деган уч асосий саволга жавоб беради ”,– деб ёзади (Голубков В. В. Методика преподавания литературы. –Москва: Госучпедиз, 1962. С. 7).

Шулардан келиб чиққан ҳолда адабиёт ўқитиш методикасига “ Адабиёт методикаси адабиёт ўқитишни ташкил этишга доир нима учун, нимани ва қандай сўроқларига жавоб берадиган, оз интеллектуал куч ва педагогик ресурс сарфлаган ҳолда, каттароқ ўқув натижаларга эришиш йўллари тадқиқ этиладиган фандир ” йўсинида таъриф бериш мумкин. Ҳар қандай фан камида қуйидаги уч шартга жавоб бераолсагина илмнинг мустақил тармоғи сифатида мавжуд бўла олади: 1. Бошқа фан томонидан ўрганилмайдиган тадқиқот предметига эгалик. 2. Мазкур тадқиқот предметининг катта ижтимоий аҳамияти бо рлиги. 3. Шу соҳа бўйича и лмий тадқиқот олиб боришнинг ўзига хос методлари мавжудлиги. Ш у шартларга асосан ёндашиладиган бўлса, а дабиёт ўқитиш методикаси фани ни нг ўзига хос ў рганиш предмети борлигини кўриш мумкин бўлади. Яъни, а дабиёт методикаси адабиёт ўқув фанини ўқитиш жараёни самарадорлигини ошириш йўлларини топиш ва уларни ўқитиш кечими га татбиқ қилиш га йўналтирилган фандир. Мактабгача тарбия, бошланғич таълим, ўрта, ўрта махсус ва олий т аълим муассасалари да адабиёт ў қит ишнинг қонуниятларини тайин этиш йўллари билан на адабиётшунослик, на дидактика, на психология , на умумий педагогика шуғулланади. Адабиёт методикаси адабиёт предметини ўрганишнинг принципларини, методларини ишлаб чиқиш ва тадқиқ этиш, синф ва ундан ташқарида бадиий асар ўқишни уюштириш йўлларни топиш, синфдан ва мактабдан ташқарида адабий тадбирларни ўтказиш усулларини ишлаб чиқиш, ёшларни бадиий асар ўқийдиган, уни тушунадиган ва бадиий асар ўқишни яхши кўрадиган руҳда тарбиялаш масалалари билан шуғулланади. Бошқа бирон фан айни шу масалалар билан шуғулланмайди. Адабиёт ўқитилиши жараёнини тадқиқ этишнинг жамият учун аҳамияти борми? Маълумки, адабиёт – бу сўз санъати. Бинобарин, санъатни қолипларга мослаштириш унинг тараққиётига тўсиқ бўлиши мумкин. Бу

ҳодисанинг ҳар қандай ҳолатга ҳам татбиқ қилиш мумкин бўладиган универсал жиҳати унчалар кўп эмас. Агар шундай жиҳат бўлса, адабиёт ўз моҳиятини йўқотган бўларди. Лекин адабиёт ўқитиш жараёни адабиётнинг ўзи билан бир нарса эмас. Тўғри, адабиёт ─ санъат. Аммо адабиётни ўқитиш жараёни адабиётнинг ўзидан фарқ қилади. Бу жараённинг қонуниятларини кашф этиш, универсал жиҳатларини топиш мумкин. Адабиёт ўқитишдаги энг илғор тажрибаларни умумлаштирмай, деярли барча дарсларда қўллаш мумкин бўладиган универсал қонуниятларни кашф этмай туриб, ёшларга адабий тарбия бериш самарадорлигига эришиб бўлмайди. Адабиёт ўқитиш методикаси фани адабий таълим кечимидаги ана шу энг умумий жиҳатларни ўрганади, адабиёт ўқитишда қўлланиладиган метод ва усулларни ишлаб чиқади. Аммо “универсал қоидалар” тушунчасини ҳар қандай ҳолатда ҳам ҳеч бир ўзгаришсиз қўллайвериш мумкин бўлган доимий усуллар тарзида қабул этмаслик керак. Негаки, педагогика илми ва амалиёти жабҳасига, ёппа универсализмни татбиқ этиш мумкин эмас. Методикадаги универсализм дейилганда, адабий таълим жараёнида бир мартадан кўпроқ ишлатиш мумкин бўлган дидактик усул ва ечимлар назарда тутилади. Ҳар бир ўқитувчининг у ёхуд бу педагогик муаммони ўз тажрибаси ва билими даражасидан келиб чиқиб, ўзича ҳал этишини кўзда тутган ҳолда муайян умумий қонуниятларни топиш ва улардан фойдаланиб, адабий таълимни яхшироқ йўлга қўйиш мумкин. Адабиёт ўқитиш самарадорлигини ошириш юзасидан бериладиган тавсиялар рецепт йўналишида, бир марта ўрганиб олиб умр бўйи қўллайверадиган ахборот сифатида эмас, балки концептуал табиатга эга бўлиб, ҳар қандай масала ечимининг турли вариантлари бўлиши мумкинлиги кўзда тутилади. Адабиёт методикаси фани адабий таълим жараёнини ўрганиш, умумлаштириш ва илмий хулосалар чиқариш ҳамда бу йўналишда илмий тадқиқотлар олиб боришнинг ўзига хос методлари га эга. Кузатиш, сўров, табиий синов, лаборатория эксперименти, мактаб ҳужжатларини ўрганиш,

ўқувчиларнинг ёзма ишларини тадқиқ этиш, оғзаки жавобларни текшириш сингари қатор илмий-тадқиқот методлари борки, улар кўмагида адабиёт методикаси бўйича илмий тадқиқотлар олиб борилади. Адабиёт ўқитиш методикаси педагогика илмининг хусусий бир соҳаси сифатида, биринчи навбатда, педагогика билан боғлиқ. Шунингдек, адабиёт ўқитиш методикасининг чиқарган хулосалари ва берган тавсиялари ўқувчиларнинг физиологик ва руҳий хусусиятларига максимал даражада мос келиши керак. Шунинг учун ҳам у психология фани ютуқларига таянгандагина самарали иш кўра олади. Адабиёт ўқитиш методикаси адабиётшунослик, тилшунослик, тарих каби фанлар билан чамбарчас алоқада бўлгандагина ижобий натижаларга эришиш мумкин. Бадиий адабиёт ўз ҳолича инсон ҳаётига бевосита керак эмасдай бўлиб туюлсада, амалда инсоннинг одамлик мартабасига юксалиши учун хизмат қиладиган маънавий сифатларни шакллантиришда муҳим ўрин тутади. Чунки бадиий адабиётда инсон руҳияти акс этади. Бинобарин, ўз аҳлида эзгу руҳий сифатларни қарор топдирмоқчи бўлган миллат таълим муассасаларида адабиёт ўқитишни имкон қадар самарали йўсинда ташкил қилишга эътибор қаратади. Негаки, адабиёт ёрдамида билвосита шакллантирилган маънавий сифатлар инсон руҳиятининг эзгу бўлишига олиб келади. Эзгу маънавий фазилатлар эса, шахс такомилининг, бинобарин, жамият тараққиётининг омилидир. Айниқса, инсон омилининг салмоғи ортиб, бир одамнинг қўлидан улкан яхшиликлар ҳам, тенгсиз ёвузликлар ҳам келиши мумкинлиги ёшларга имкон қадар кўпроқ эзгу сифатларни сингдириш кераклигини тақозо этади. Бинобарин, адабиёт ўқитиш методикаси фанининг предмети муҳим ижтимоий салмоқ касб этади. Бадиий асар ўқишга доимий эҳтиёж, адабиётдан хабардорлик, ўқиганларни тушуниш ва таҳлил қила олиш ҳамда бу хусусда истаса оғзаки, тиласа ёзма шаклда равон фикр баён қилабилиш миллат аҳли интеллектуал ривожидан далолат бўлади. Шунинг учун ҳам

адабиёт ўқитишни самарали йўлга қўйиш ўқувчиларнинг ўзлаштиришини яхшилашга қаратилган дидактик тадбиргина бўлмай, ёшларда эзгу маънавий сифатлар таркиб топдиришга йўналтирилган умумиллий аҳамиятга эга юмушдир. Таълимнинг гуманитарлашиши, ўқув-тарбия ишларининг гуманизациялашуви, таълимнинг дифференциаллашуви, ўқув фанларининг интеграциялашуви, ўқитиш савиясининг ҳам адабиётшунослик ва педагогика илмининг ҳозирги даражасига кўтарилуви адабий таълимга тамомила ўзгача ёндашиш заруриятини туғдиради. Айтиш керакки, ХХ асрнинг 60-йилларидан эътиборан педагогика илмида пайдо бўлган конструктив педагогика назарияси бугунга келиб, адабиёт ўқитиш методикасининг табиатига ҳам жиддий таъсир кўрсатиб, унинг моҳиятини ўзгартириб юбормоқда. Шунингдек, таълим назарияси ва амалиётига “технологик таълим” тушунчасининг кириб келиши адабиёт ўқитишда ҳам бир қатор янгиликлар содир бўлишини тақозо этмоқда. Кўпинча, педагогик технологияга таълим жараёнини осонлаштиришга, уни маълум даражада ислоҳ қилишга қаратилган амалиёт тарзида қаралади. Ҳолбуки, бу тушунчани “педагогик технология” эмас, балки “технологик таълим” тарзида қўллаш ҳамда унинг ўқитиш соҳасида туб инқилобий ўзгаришлар қилиш йўли эканлигини тушуниш керак бўлади. Технологик таълимнинг ўқитиш жараёнига индустриал товар ишлаб чиқаришдаги каби конвейер усулини жорий этиш, ўқитишнинг технологиясини фақат қобилиятли ва интизомли ўқувчилар эмас, таълим жараёнига тортилган барча болалар ҳам мўлжал қилинган натижаларга эриша оладиган тарзда ташкил этиш мумкинлиги адабиёт ўқитиш методикаси мутахассислари олдига ҳам жиддий талабларни қўймоқда. Бинобарин, бугунги кунда адабиёт ўқитиш методикасини ўрганаётган бўлажак мутахассислар яқин вақтларда, ўзининг педагогик истеъдодидан қатъи назар, барча ўқувчиларнинг конвейер йўсинида яхши ўқий олишларини йўлга қўйиш сирларини эгаллаб олишлари лозим бўлади.

Эндиликда ўқитувчининг таланти ва маҳорати эмас, балки таълим мазмунининиг структураси ҳамда педагогик муҳит ва шароитнинг уюштирилиши ўқитишнинг самарадорлигини таъминлашига эришиш кўзда тутилмоқда.

Адабиётлар: 1. Бог данова О. Ю., Леонов С. А., Чертов В. Ф. Методика преподавания литературы (учебник). Москва: " Academa ", 2004 . 2. Долимов С., Убайдуллаев Ҳ., Аҳмедов Қ. Адабиёт ўқитиш методикаси, -Т.: «Ўқитувчи», 1967. 3. Резь З. Я. и др., Методика преподавания литературы, Москва: «Просвещение», 1977. стр.10-17. 4. Зуннунов А., Ҳотамов Н., Иброҳимов А., Эсонов Ж. Адабиёт ўқитиш методикаси. -Т.: «Ўқитувчи», 1992. 5. Йўлдошев Қ ., Мадаев О., Абдураззоқов А. Адабиёт ўқитиш методикаси. - Т.: «Университет», 1994. 6. Йўлдошев Қ. А дабиёт ўқитишнинг илмий-назарий асослари. -Т.: «Ўқитувчи», 1996.

Похожие

Адабиёт ўқитиш методикаси фан сифатида

Адабиёт назарияси фан сифатида

Tуркистонда адабиёт ўқитиш методикаси тарихи

Адабиёт ўқитиш методлари

Адабиёт ўқитиш методлари