Abdulla Qahhor - Литература - Рефераты

Abdulla Qahhor

Загружено в:

10.09.2022

Скачано:

0

Размер:

67 KB

Abdulla Qahhor Reja: 1. Abdulla Qahhor ijodiy merosining XX asr o`zbek adabiyoti rivojidagi o`rni. 2. Adibning hayot va ijod yo`li. 3. Qahhor hikoyachilik maktabi. 4. Adib komediyalari va qissalari. 5. “Sarob” ning mashaqqatli qismati va badiiyati.

Abdulla Qahhor yangi milliy adabiyotimizning ikkinchi avlodi sanalmish Oybek, G`.G`ulom, H.Olimjon, Mirtemirlar safida turib ijod etdi. Safdoshlari kabi A.Qahhorning qizg`in ijodiy faoliyati XX asrning eng fojiali paytida, mudhish 30-50-yillar sharoitida, mustabid yakkahokim mafkura, sovet adabiy siyosati ta`siri va tazyiqi ostida kechdi. Bu hol yozuvchining ijodiy taqdirida talay, noxush asoratlar qoldirdi. Ayni paytda Alloh bergan benazir iste`dod, noyob shaxsiy fazilatlar-o`ziga xos o`tkir nigoh, fuqoralik tuyg`usi, qat`iyat, iroda- bardosh, haqgo`ylik, halollik va shijoat tufayli zamonasi talotumlaridan yuqori ko`tarila oldi. Adibning dilbar hikoyalari unga katta shuhrat keltirdi. “Sichalak”, “O`tmishdan ertaklar” qissalari, “Sarob”, “Qo`shchinor chiroqlari” romanlari, “Shohi so`zana”, “Tobutdan tovush” komediyalari, o`nlab o`tkir publisistik chiqishlari, adabiy- tanqidiy maqolalari, zargarona tarjimalari asr adabiyoti, ma`naviy- madaniy hayoti tarixida yorqin va o`chmas iz qoldirdi. Abdulla Qahhor 1907-yilning 17-sentabrida hozirgi Xo`jand viloyatining Asht tumanidagi qishloqlardan birida tug`ilgan. (Abdulla Qahhorning o`zi maqolalarida tug`ilgan joyini Qo`qon deb ko`rsatadi. Lekin uning rafiqasi Kibriyoxonimning guvohligicha, Farg`ona bo`ylab qilingan safar vaqtida Ashtdagi bir joyga borganlarida adib “Mening tug`ilgan joyim shu yer”, deb ko`rsatgan edi). Uning otasi Abduqahhor temirchi usta bo`lgan. Abdulla o`n yoshga kirganda Buvaydodagi eski maktabga o`qishga kiradi, 1917-yili Abdulla Qahhor oilasi Qo`qonga ko`chib o`tadi. Bu yerda u “Istiqbol” maktabiga o`qishga kiradi. 1922-1924-yillari Abdulla adabiyotga qiziqa boshlaydi. Bu yillarda Qo`qon pedtexnikumida o`qidi, texnikumning “Bilim yurti”

devoriy gazetasida she`r va maqolalari bilan tez-tez qatnashib turdi. “Gulyor”, “Yalangoyoq”, “Norin shilpiq”, “Mavlon kufur”, “Nish” kabi taxalluslar bilan respublikaning ko`zga ko`ringan gazeta va jurnallarida feleton, hajviy she`r, hikoyalar e`lon qila boshladi. Abdulla Qahhor 1926-yili O`rta Osiyo Davlat Universitetining ishchilar fakultetiga o`qishga kiradi. 20-yillarning ikkinchi yarmida Abdulla Qahhor feletonning o`zi bilan ish bitmasligini, rang-barang hayot materiallarini bitta janrga sig`dirib bo`lmasligini anglab, hikoyada ham kuchini sinab ko`ra boshlaydi. Uning birinchi kitobi 1932-yili bosilib chiqqan “Qishloq hukm ostida” degan kichik qissasidir. Shundan so`ng uning “Olam yasharadi” va “Tangrining kulgisi” degan hikoyalar kitoblari chop etildi. 30-yillar avvalida Abdulla Qahhor O`rta Osiyo Davlat Universiteti pedagogika fakultetida o`qiydi, so`ng Til va adabiyot institutining aspiranturasiga kiradi. Xuddi shu yillarda uning tarjimonlik faoliyati avj oladi. Qisqa muddatda M.Gorkiyning “Mening universitetlarim”, F.Gladkovning “Olovli ot”, M.Shaginyanning “Gidrosentral”, A.Serafimovichning “Temir oqim” kabi yirik asarlarini tarjima qiladi. Keyinchalik esa Gogol va Chexov asarlarining tarjimasi maydonga keladi. Ular Abdulla Qahhorga xos tarjima san`atining namunalari bo`lib qoldi. 30-yillarning o`rtalariga kelib Abdulla Qahhorning hikoyanavislik san`ati barq urib gulladi. U shunday hikoyalar yaratdiki, ular bugun ham o`zining badiiy quvvatini yo`qotgani yo`q. Abdulla Qahhor hikoyalarini mazmuni va janr xususiyatlariga ko`ra ikki guruhga ajratib tahlil etish mumkin. Bularning bir guruhini o`tmish

haqidagi hikoyalar tashkil qilsa, ikkinchi guruh hikoyalarning bosh qahramonlari zamondoshlarimizdir. Yaqin o`tmishdagi o`zbek voqeligi “Anor”, “O`g`ri”, “Bemor”, “Tomoshabog`”, “Millatchilar” kabi hikoyalarda aks etgan. Keyinchalik o`tmish mavzuida yana “Dahshat” hikoyasini yaratdi. Shuningdek, “O`tmishdan ertaklar” qissa deb atalgan bo`lsa-da, mohiyat e`tibor bilan ayrim-ayrim hikoyalardan tashkil topgan. Shuning uchun ularni ham adibning o`tmish haqidagi asarlari qatorida tahlil qilish mumkin. Abdulla Qahhorning ikkinchi guruh hikoyalari mazmuni va materialiga ko`ra zamonaviy hikoyalardir. Ularni ham, o`z navbatida ikki toifaga ajratish mumkin. Bularning bir toifasi hajviy, ikkinchi guruh hikoyalari mazmuni va materialiga ko`ra zamonaviy hikoyalardir. Ularni ham o`z navbatida, ikkinchi toifaga ajratish mumkin. Bularning bir toifasi hajviy, ikkinchi toifa hikoyalar esa, izchil reolistik uslubda yozilgan asarlar. “Mayiz yemagan xotin”, “Jonfig`on”, “Munofiq”, “Adabiyot muallimi”, “San`atkor”, “O`jar”, “Qizlar” kabi hikoyalari hajviy yo`nalishga mansub bo`lsa, “Ko`k konvert”, “Qizil konvert”, “Kampirlar sim qoqdi”, “Xotinlar”, “Asror bobo”, “Beshik”, “Mahalla”, “Nurli cho`qqilar” kabi hikoyalari esa realistik yo`nalishga mansub. Abdulla Qahhor yaratgan hikoyalar son jihatdan uncha ko`p bo`lmasa-da, badiiy saviyasi jihatidan shu qadar salmoqliki, bu sohada adib orttirgan ijodiy-estetik tajriba shunchalik kattaki, hech ikkilanmay hikoyanavislikda Abdulla Qahhor maktabi mavjud ekani haqida gapirish mumkin. Bu maktab bugun ham faol amal qilmoqda. Abdulla Qahhor hikoyalari vaqt sinovidan o`tib, bugun ham yashashda davom etmoqda.

Urushdan keyingi dastlabki yillarda Abdulla Qahhor “Qo`shchinor” romanini e`lon qildi. Ammo ko`p o`tmay bu roman keskin tanqidga uchradi. O`sha yillarning mafkuraviy hayotiga ko`ra, yozuvchi tanqidchilikning eng adolatsiz va nohaq ta`nalarini ham tan olishga va ular asosida asarni qayta ishlashga majbur edi. Shu tariqa, yozuvchi necha yillik umrini sarflab, asarni qayta ishladi va 1951-yili “Qo`shchinor chiroqlari” nomi bilan e`lon qildi. Roman haqidagi savolga adibning o`zi shunday javob bergan: “Uni roman degani ham til bormaydi, chunki romanning uchdan ikki qismida bosh qahramon ishtirok etmaydi”, -degan edi. Biroq, o`sha yillardagi tanqid “Qo`shchinor chiroqlari” romaniga yuqori baho berdi. Yozuvchining yana bir romani “Sarob” kitob bo`lib chiqqandan bo`yon to hozirga qadar uning tevaragida qizg`in bahs-munozaralar davom etib keladi. U haqda ko`pgina nohaq ta`nalar ham aytilgan. Adib tarjimayi holida shunday yozadi: “Sarob” ni to`rt yilda yozib tugatdim. Uni kitobxon qabul qildi, lekin ba`zan arzon shuhratparastlik, ba`zan siyosiy demagoglik, ba`zan esa to`g`ridan-to`g`ri jaholat natijasi bo`lgan tanqid nayza ko`tarib qarshi oldi. Bu narsa hatto farosatli odamlarni ham chalg`itdi. Tanqid shu paytga qadar “Sarob” dan nuqul siyosat izladi. Romandagi odamlarning dardi-dunyosini, oh-u, zorini eshitadigan bir azamat topilmadi”. Bu roman birinchi galda xazon bo`lgan muhabbat, uvol bo`lgan umr dostonidir. Ikki ko`rkam yoshning bir-biriga munosib, aslida baxt uchun tug`ilgan, ammo shaxsiyatidagi, tabiatidagi ojizliklar, qolaversa, jamiyatdagi ziddiyatlar tufayli hayotda o`z o`rnini baxtini topolmagan

navqiron avlodning achchiq fojiiy qismati, ruhiy iztiroblari, oh-zorlari to`g`risidagi asardir. Qirqinchi yillarning oxirlarida Abdulla Qahhor dramaturgiya sohasida ham kuchini sinab ko`rdi. 1949-yili u “Yangi yer yoxud Shohi so`zana” degan birinchi kamediyasini yaratdi. 1954-yili yaratilgan “Og`riq tishlar” komediyasi shu yilning o`zida Hamza nomidagi teatr sahnasida qo`yildi. Abdulla Qahhorning navbatdagi hajviy komediyasi “Tobutdan tovush” deb ataladi. Asar 1962-yilning boshida yozib tugallangan. Unda poraxo`rlikning haqiqiy qiyofasini, razil mohiyatini fosh etishga bag`ishlangan Abdulla Qahhor poraxo`rlik bor joyda ma`naviy chirish mavjudligini, vijdoniylik va poklik singari eng zaruriy insoniy sifatlar oyoqosti qilinishini ko`rsatadi. “Ayajonlarim” esa lirik komediya janrida yozilgan bo`lib, unda yoshlarning muhabbati, yoshlar va kattalar, farzandlar va ota-onalar o`rtasidagi munosabatlar haqida hikoya qilinadi. Bulardan tashqari adibning qissa janrida yaratilgan “Sinchalak” va “O`tmishdan ertaklar” kabi qissalari ham XX asr jahon yangi adabiyotining noyob badiiy durdonalari qatoridan o`rin olishga haqlidir.

Adabiyotlar: 1. Abdulla Qahhor. Asarlar (5 jildlik).-T.: “Adabiyot va san`at”, 1-2-jildlar, 1987-88. 2. Abdulla Qahhor. Asarlar (6 tomlik).-T.: “Adabiyot va san`at”, 5-tom, 1968. 3. Abdusamatov H. Abdulla Qahhor (hayoti va ijodi haqida). -T.: Birlashgan nashriyot, 1957. 4. Alimuhamedov A. Abdulla Qahhor hikoyalarida psixologik tasvir. // “Sharq yulduzi”, 1957, 2-3-sonlar. 1. Barolina V.I. Abdulla Kaxxor.-T.: Uzgoslitizdat, 1957. 2. Yoqubov H. Abdulla Qahhor novellalari. // “Sharq yulduzi”, 1946, 1-3-sonlar. 3. Sultonov M. Abdulla Qahhor uslubi.-T.: “Fan”, 1967. 4. Qodirov P. Abdulla Qahhor. // O`zbek adabiyoti tarixi (3 jildlik).-T.: “Fan”, 3-jild, 1972.

Похожие

Abdulla Qahhor ijodi

So`z zargari- Abdulla Qahhor

So`z zargari- Abdulla Qahhor

Abdulla Qahhor hayoti va ijodi

Abdulla Qahhor. Adibning jasoratli bir so`zi