Главная страница
Дипломные работы
Лингвистика
Лингвистик компрессияни амалга ошириш усулларининг тахлили
Лингвистик компрессияни амалга ошириш усулларининг тахлили
Загружено в:
30.09.2019
Скачано:
0
Размер:
342 KB
Скачать
Похожие
Шахсни баҳоловчи номинатив бирликларнинг семантик майдонини когнитив, семантик ва қиёсий-типологик аспектда ўрганиш
Ранг-тус билдирувчи сифат маъноларининг реаллашуви
O`zbek tilida antroponimlar
Fe`lning o`zgalovchi kategoriyasi
Ўзбек тили амалий санъати лексикаси тадқиқи
![Аббревиатураларнинг мазкур синфига қ уйидаги қ ис қ артмаларни киритсак б ў лади : a.c. “ante cibum, before meals” ‘ ов қ атланишдан олдин ’; b.i.d. “bis in die, twice a day”‘ кунига икки марта ’; p.o. “per os, orally”‘ ичига қ абул қ илиш учун ’ ва бош қалар . Шу ерда биз график аббревиатураларнинг лексикализация жараёни каби бир қ изи қ ҳ одисага т ў хталамиз . Бунда қ ис қ артманинг шахсий талаффузи ҳ осил б ў лади (BP “blood pressure”' қ он босими ’, GP “general practitioner” ‘ умумий амалиёт шифокори ’, GB “gallbladder”‘ ў т халта ’, OD “occupational disease”‘ касбий касаллик ’ ва ҳ . к .), ёинки ў зига хос жаранглашга эга б ў лади ва бунинг натижасида акронимлар пайдо б ў лади (AIMES, JAMA – тиббий журналлар номи ). К ў п ҳ олларда қ ис қ артмаларни алифбога асосланиб талаффуз қ илиш с ў знинг имловий туз и лишида ҳ ам ў з аксини топади : Bee-pee “blood pressure”; Geepee “general practitioner”. Бундай шакл бир томондан мазкур қ ис қ артманинг т ў ли қ шаклини ўқ имасдан туриб лексиклашишини к ў рсатса , иккинчи томондан , таржима жараёнини мураккаблаштиради ва бу аббревиатурани идрок этишнинг икки ёкламалигини кучайтиради . Шу тарзда, мазмун ва ифода плани ў ртасидаги мутаносиблик бузилади. Лексиклашиш натижасида аббревиатура « ў зининг шакл ясаш парадигмасига эга б ў лади ва шу мазмунда оддий с ў здан фар қ қ илмайди» 14 [1]. Масалан: OD – ODs “ patients with overdosage of some drug ” «дори передозировкасини олган беморлар». Аббревиатуранинг лексиклашиши с ў з ясашнинг навбатдаги бос қ ичларини та қ озо этади: FACP – facper “Fellow of the American College of Physicians”‘Америка терапевтлар Коллегияси аъзоси’. 14 Шу манба.](/data/documents/2fadf561-49e9-443a-8878-73b487d79c79/page-20.png)
![Лексик аббревиатураларнинг аралаш тури ҳ а қ ида ҳ ам унутмаслик керак. Бу турдаги лексик аббревиатуралар таржимада ёки ярим алфавитизм, ёки яримакронимга айланади: DDSO [ di : di : sou ] “ diamino - diphenylsulphoxide ” ‘диамино-дифенил сульфоксид’; TRITC [ tri : ti :. si :] “ tetramethylrhodamine isothiocyanate» ‘тетраметилродамин изотиоцианат’. Аралаш турнинг яна бир к ў ринишига мисол қ илиб компонентларининг бири инициализм, иккинчиси эса т ў ла қ онли с ў з б ў лган лексемаларни мисол қ илишимиз мумкин: H disease “Hart.s disease” ‘Харт касаллиги’; L-dopa ‘чапдопа’. Ҳ озирги пайтда омоакроним деб аталадиган с ў злар тобора кенгайиб бормо қ да. Омоакронимлар деб оддий с ў зларга омоним б ў лган акронимларга айтилади. HEAR “ hospital emergency ambulance radio ” «тез тиббий ёрдам машинаси рацияси» ва to hear «эшитмо қ »; TOP “ termination of pregnancy ” «ту ғ ру қ нинг тахминий санаси» ва a top «бирор нарсанинг энг ю қ ори ну қ таси». К ў п ҳ олларда акронимлар реципиентга рекл а ма эффекти ва рухий таъсир ў тказиш учун қў лланилади. Шу аснода улар таржимоннинг ишини осонлаштиради ва унга мазкур объект вазифасини ва хусусиятини к ў рсатади. BEST “blitz electroshock therapy” ‘электрошок терапияси’ и the best ‘энг яхши’. Умуман олганда ҳ озирги пайтда акронимларни таржима қ илишнинг учта тенденцияси мавжуд 1) транслитерация; 2) акронимларни мавжуд шаклида (чет тилида) ў злаштириш; 3) таржима тилида мавжуд атамалардан адекват аббревиатура яратиш. Демак, агар акронимларни таржима қ илишда у бош қ а алфавит тизими воситасида к ў чирилса транслитерация усули қў лланилган б ў лади, масалан:](/data/documents/2fadf561-49e9-443a-8878-73b487d79c79/page-21.png)
![As twilight melts beneath the moon away. (Byron) Bu she’riy parchada unlilar, ayniqsa ch о ‘ziq unlilar va diftonglar k о ‘p ishlatilgan. Shuningdek , lab-lab tovushi [w], sonor tovushlar [m] [n], yon sonor tovush [l] tez-tez takrorlangan. Ushbu parchada Bayron turli xil fonetik vositalarni ishlatib, tabiatdagi muhitni, ya’ni kechki paytni, yengil shab a da esib turgan sokin, yoqimli holatni va uni insonga ta’sir etuvchi xislatini ifodalaydi. [S] tovushi boshqa yumshoq, silliq tovushlar birikuvida “shivirlash” holatini yaratadi: s eem s weet in every whis per’d word. Yana misol qilib, Brauningning “The Pied Piper of Hamelin” poemasidan parchani olamiz. Bu parchada kalamushlarning shaharni shosha-pisha tark etishlari tasvirlangan. And the muttering grew to a grumbling And the grumbling grew to a mighty rumbling, And out of the house the rats came tumbling, Great rats, small rats, lean rats, browng rats, Brown rats, black rats, gray rats, tawny rats … (Browning) Oldingi uch misrada [gr], [br] va titrovchi tovush, sonor tovush [r] ning takrorlanib kelishi shovqin – suronni ifoda etishda xizmat qilgan. Tо‘rtinchi va beshinchi misralarda “rats” sо‘zining 9 marta takrorlanishi, kalamushlarning sarosimada qolishganlarini ifodalaydi. Tovushlarning yuqorida kо‘rsatilgan shaklda tanlanishi tinglovchini ma’lum bir his – hayajonga solishga xizmat qiladi. Shu bilan bu tovushlar ish–harakatning qanday bajarilishini, holatning qanday tusda bо‘lishini, u sekin-asta, silliq bо‘lib о‘tayaptimi, yoki tez, shosha-pisha, keskin holatda kechayotganini bildirish uchun](/data/documents/2fadf561-49e9-443a-8878-73b487d79c79/page-52.png)
![L.I. Timofiyev ning ta’kidlashicha, alliteratsiya takrorning bir turidir – ya’ni bir xil tovushning takrorlanishidir 25 [41] . Ravshan nurli K о ‘m – k о ‘k k о ‘zing Hali k о ‘pni k о ‘rmagan, K ulgan yuzing Q arilardek Q at – q at b о ‘lib s о ‘lmagan. (H. Olimjon .”Hoy yaxshi qiz”). Ingliz tilidagi she’rda alliteratsiyaning ishlatilishini qiyoslang: Bid me to w eep, and w ill w eep W hile I have eyes to see And, having none, yet w ill ‘ I keep A heart to w eep for the. (Robert Herrick , To Anthea , who may command him anythung). Yuqoridagi t о ‘rtlikda [W] tovushi 6 marta takrorlangan, bu hol she’r mazmunini tushunishda, g‘oyani b о ‘rttirishda, insonning yig‘loqi holatini ifodalash maqsadida ishlatilgan. Bu t о ‘rtlikning tarjimada berilishi : Yig‘la, desang, yig‘lay men Faqat dil b о ‘lsin butun. K о ‘z siz qolsam y ig‘lab men 25](/data/documents/2fadf561-49e9-443a-8878-73b487d79c79/page-56.png)
![Yurak y ig‘lar sen uchun. Tarjimada alliteratsiya holati (y) tovushi takrori asosida qisman qayta yaratilgan. Ba’zan tarjimada aynan shu tovush takrorini berishga tarjimon intiladi. In s ecret we met In s ilence I grieve That thy heart could forget Thy s pirits de ci eve . (Byron. When we two parted) Asliyatda [S] tovushi 4 marta takrorlanib kelgan va u sukut saqlanganligini ifodalash uchun ishlatilgan. Yuqoridagi tо‘rtlikning tarjimada berilishi. Sevgimiz edi pinhon, Sukut saqlab yonarman Qalbing bevafo ekan Sevging ham yolg‘on ekan . Ba’zan alliteratsiya boshqa usul bilan qayta yaratiladi yoki qurbon beriladi: W hen w e two parted In s ilence and tears H alf - broken - h earted To s ever for year s . (Byron. When we two parted) Ayrildik bi z о ‘shanda,](/data/documents/2fadf561-49e9-443a-8878-73b487d79c79/page-57.png)
![Til unsi z u, k о ‘ z giryon. Yuraklar p ora – p ora K о ‘ p ga ch о ‘zilar hijron . Oldingi ikki misrada alliteratsiya [z] tovushi takrori bilan, keyingi ikki misrada [p] tovushi takrori bilan qayta yaratilgan. О‘zbek she’riyatida uchraydigan alliteratsiyaning xorijiy tildagi tarjimasi: Kecha oqshom falakda oy bо‘zarib botganda, Zuhro yulduz miltirab xira xanda otganda. ( A.Oripov. “Birinchi mu h abbatim”) Asliyatda [z] va [x] tovushlari takrori ishlatilgan . La s t night a s the wan moon wa s learing the s ky As Venus s miled a s ad s mile above me high … Tarjimada alliteratsiya [s] tovushi takrori asosida qayta yar a tilgan. Xira xanda – sad smile. “Xira xanda otganda” jumlasi ustalik bilan san’atkorona “smiled a sad smile” deb tarjima qilingan. Bu hol ingliz she’riyatiga xosdir . 3.3 Assonans va uning tarjimada berilishi Aynan bir xil yoki ohangdosh unli tovushlarning muayyan misra, band, she’r davomida tez -tez takrorlanishi “assonans” deyiladi Yoz fasli, yor fasli, d о ‘stlarning suxbati, She’r bahsi, ishq dardi, bodaning kayfiyati. Gar bu uch ishni muvofiq topsang ul uch vaqt ila Mundan ortiq b о ‘lmagay, Bobur, jahonning ishrati. Bu she’riy parchada a , u , i , tovushlari ketma – ket takrorlanib kelib, g‘azalning jarangdorligini ta’sirchanligini oshirgan.](/data/documents/2fadf561-49e9-443a-8878-73b487d79c79/page-58.png)
![Ingliz she’riyatidan misol : The f ie lds br ea th sw ee t, the daisies k i ss our f ee t, Young lovers m ee t, old wives a sunn i ng s i t, I n every str ee t th e se tunes our cars do gr ee t . (Thomas Hashe. Song) Yuqoridagi she’riy parchada ch о ‘ziq [i:] tovushi 8 marta takrorlangan, unga ohangdosh b о ‘lgan qisqa [i] tovushi 4 marta takrorlangan. Bu tovushlar qofiyadosh s о ‘zlarda uchraydi va tinglovchiga huzur bag‘ishlaydi, she’rni xotirada saqlab qolishga undaydi. Tarjimon she’rning musiqiyligini qayta yaratishda assonansdan ustalik bilan foydalanishi lozim. Tarjimasi: Atr o f –g о ‘zal , xush hav o , o chilmish guli min o , Qiz Yorin kutar tanh o , o ft o bda mudrar m o m o , K о ‘cha – kuyda, b o g‘da – yo eshitilar sh о ‘x nav o . Asliyatdagi [i:] va [i] tovush takrori tarjimada [o:] va [a] tovushlari bilan berilgan. Ruhshunoslarning ta’kidlashicha [i:] tovushi yaxshi kayfiyatni ifodalaydi, о ‘zbek tilida bu hol [o] tovushi bilan berilgan, chunki о ‘zbeklar “ajoyib” deyishadi. Ingliz tilshunoslarining ta’kidlashlariga k о ‘ra “alliteration or the repetition of consonant sounds, especially at the beginning of words, and assonance or the repetition of vowel sounds are witty guide to poetic technique”. Amerikalik shoir Jon Xolandar “the assonance sweetens the sound of the poem,” deydi. Mirzo Boburning “Charxning men k о ‘rmagan …” nomli g‘azalidan bir bandni olamiz. Oshiq о ‘ lgach k о ‘ rdim о ‘ l u mni о ‘ zimga ey rafiq, О ‘ zga k о ‘ nglimning b u olamda havosi qoldim u ?](/data/documents/2fadf561-49e9-443a-8878-73b487d79c79/page-59.png)
![Yuqorida keltirilgan bandda ( о ‘) va (u) tovushlari takrori ishlatilgan Tarjimada aynan shu tovushning takrorini berish qiyin, iloji y о ‘q desa ham b о ‘ladi. Lekin bu takror t о ‘la yoki qisman boshqa unli tovush bilan berilishi mumkin . O fr ie nd, an d wh e n in love f e ll I for d ea th did cry I. For is there a ny other will that’s in me l e ft yet? ( О ‘) va (u) tovushlari ingliz tiliga [ye] va [ ә ] tovushlari takrori bilan berilgan. Haqiqatdan ham Jon Xolandar ta’kidlashicha, assonans bu “Assonance is the spirit of rhyme” ya’ni assonans qofiyaning yuragidir. Assonans she’rga musiqa bag‘ishlaydi, dilrabo etadi, uni xushohang qiladi. Unli tovushlar takrori k о ‘pincha turoq ichida, band ichida, qofiyada uchraydi. ХУЛОСА Ишга хотима ясаб, қуйидагиларни таъкидлаш зарур: Лингвистик компрессия, ахборотни ихчамлаштириш, маънога эга бўлган хажмни пайдо қилиш ёки мазмун билан бойитиш деб тушуниш керак. Тил ўзгарадиган йўналиш ва бу ўзгаришнинг тезлиги тенг таъсир қилувчи кучлар, жумладан тилнинг ривожланиши ва ишлашини мухим омилларидан бири сифатида экономия тамойили киради. Компрессия тил ресурсларини торайтирмайди. Ифодалаш усулларининг тилдаги кузатилаётган ўсиши экономия тамойилини инкор этмайди, негаки тилни ортиқчаликдан халос қилиш учун уларни бошқариб туради. Компрессия барча сохаларига кириб боради: фонетика , сўз ясалиши, синтаксис, стилистика. Тилнинг тежамкорлиги тил тизимининг барча қисмларида экономия барча кўринишларининг умумлашиши билан аниқланади. Тилда инвариант равишда бир нечта омиллар таъсир кўрсатиб, улар тежамкорлик билан сўз ясашга ва синтаксик муносабатларни ифодалашнинг аналитик усулларига замин яратади. Қисқарган конструкциялар ривожланишнинг стимули бўлиб нутқнинг қисқа ва аниқлигига интилиш, куч ва вақтни тежаш, муайян стилистик самаранинг яратилишига интилиш](/data/documents/2fadf561-49e9-443a-8878-73b487d79c79/page-60.png)
