Ўзбек халқи анъанавий ва замонавий ўйинларининг этнографик хусусиятлари (Қашқадарё мисолида) - История - Дипломные работы

Ўзбек халқи анъанавий ва замонавий ўйинларининг этнографик хусусиятлари (Қашқадарё мисолида)

Загружено в:

30.09.2019

Скачано:

0

Размер:

283.5 KB

Мавзу : Ўзбек халқи анъанавий ва замонавий ўйинларининг этнографик хусусиятлари (Қашқадарё мисолида) Режа I Боб. Анъанавий ўзбек халқ ўйинларининг шаклланиши ва ривожланиши. I . 1. Ўзбек халқи ўйинлари тарихидан. I .2. Халқ ўйинларининг турлари ва анъаналари. I .3.Халқ ўйинларини тиклаш ва ривожлантириш. II Боб. Замонавий халқ ўйинларининг шакли ва уларнинг мазмундорлиги. II.1. Мустақиллик даврида замонавий ўйинларининг ривожланиши. II.2. Ўзбек халқ ўйинларининг хаплқарао нуфузи.

Қадимдан ватанимизда байрам ва мусобақа- лар бир-бири билан чамбарчас боғлиқ ҳодиса- лар бўлиб келган. Кўпинча байрам кунлари йирик мусобақалар ўтказилган ва алоҳида ўтка- зилган мусобақалар ҳам байрамларга айланиб кетган. Ҳозирги кунда Ўзбекистон кўпгана халқаро мусобақалар ўтказиладиган жойга айланмоқца. Бундай йирик спорт тадбирлари энг аввало миллат соғлиғи мустаҳкамланаётганини, спорт- чиларимиз маҳорати ўсаётганини, Ўзбекистон- нинг жаҳонда обрўси ортиб бораётганини на- мойиш қилмоқца. Мустақил Республикамизни жаҳонга тани- тишда спортнинг аҳамияти катта бўлди. Ҳозир- ги кунда миллий ўйинлар, жумладан кураш, улоқ, халқаро спорт турлари — теннис, бокс, футбол кабилар дунё халқлари ўртасида ўзбек- ларнинг обрўсини оширмоқца. Спортни янада ривожлантириш, республи- камиз вакилларининг жаҳон чемпионатларида муваффақиятли иштирок этишларида 1999 йил, 27 майда эълон қилинган Ўзбекистон Респуб- ликаси Вазирлар Махкамасининг «Ўзбекистон- да физкультура ва спортни янада ривожланти- риш тўғрисида»ги қарори мухим аҳамиятга эга бўлди. Вазирлар Маҳкамасининг бу қарори жами-ятда соғлом турмуш тарзини шакллантириш, касалликларнинг олдини олиш ва огохланти- риш, аҳоли кенг қатламларини, айниқса ёшларни бадантарбия ҳамда спорт билан шу- ғулланишига жалб этиш, шунингдек Ўзбекис- тон Республикаси Президентининг 1998 йил 10 нрябрдаги «Ўзбекистон Республикаси соғ- лиқни сақпаш тизимини ислоҳ қилиш давлат дастури тўғрисида»ги Фармонини амалга оши-риш мақсадларини кўзлаб қабул қилинган эди. Вазирлар Маҳкамаси Ўзбекистон Республика-сида физкультура ва спортни ривожлантириш Давлат дастури концепциясини ҳамда уни амалга ошириш бўйича Ўзбекистон Респуб- ликаси Давлат Спорт Қўмитаси ва тегишли вазирликлар ҳамда идоралар^ ишлаб чиққан тадбирларни маъқуллади ва Ўзбекистон Рес- публикаси Давлат Спорт Қўмитаси, Миллий Олимпия Қўмитаси, Халқ таълим вазирлиги, Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, Му- дофаа вазирлиги, Ички ишлар вазирлиги, Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги, бошқа вазирликлар ҳамда идоралар, Қорақалпоғис- тон республикаси вазирлар Кенгаши, вило-ятлар ва

Тошкент шаҳри ҳокимликлари, Ка- саба уюшмалари Республика Кенгаши, «Ка- молот», «Соғлом авлод учун», «Маҳалла» хай- рия жамғармалари спортни ривожлантириш Давлат дастурини амалга оширишни таъмин- лаш юзасидан аниқ тадбирлар ишлаб чиқци: - ҳар бир туманда қишлоқ спорт-соғлом лаштириш клублари тузиш, улар фаолия-тига спортнинг оммавий, миллий турлари ва халқ ўйинларини кенпжорий этиш; - аҳоли барча қатламларини физкультура соғломлаштириш ва оммавий-спорт ишига кенг жалб этишга қаратилган мунтазам оммавий спорт мусобақаларини ташкил этиш ҳамда ўтка зиш тизимини ишлаб чиқиш ва амалга оши риш; - мамлакат ҳудудидаги барча спорт иншо отларини уларнинг идоравий рўйхат (инвента ризация) қилиш, шунингдек минтақавий ху сусиятларини хисобга олган ҳолда, оммавий мусобақаларни мунтазам ўтказиб туриш бўйи ча аниқ чоралар белгилаш; - аҳолининг жисмоний тайёргарлиги ва соғ лиғи даражасини аниқповчи махсус тестлар ишлаб чиқиш ҳамда жорий этиш. Ушбу тестларни муваффақиятли топшир-ганлар учун уч даражали «Алпомиш» ва «Барчиной» нишон лари таъсис этиш таклиф қилинди. Ушбу тестларни муваффақиятли топширган- лар учун Вазирлар Махкамасининг қарори би- лан «Алпомиш» ва «Барчиной» нишонлари таъ- сис этилди, шунингдек Тошкентда боксни ри- вожлантириш республика маркази ҳамда Тош- кент Отчопари негизида миллий спорт турла- рини ривожлантириш республика марказини яратиш, «спорт байрами» умумхалқ байрами- ни таъсис этиш назарда тутилди. XX аср охири — XXI аср бошида ўйин мада- нияти борасида ҳам икки йўналиш кўзга таш-ланмоқца. Биринчидан, миллий ўйинлар тик-ланмоқда, иккинчидан, янги ўйинлар пайдо бўлмоқда. Айтиш мумкинки, Иттифоқимизда ўтказил- ган халқ ўйинлари байрамлари ўзбек маъна- вий ва жисмоний маданияти тарихида янги ва ўчмас саҳифа бўлиб қолди. Илк бор Форишда ўтказилган «Халқ ўйинлари байрами»да ёнган «машъал» республикамизнинг кўплаб жойла- ридаги азалий ўйин-томоша анъаналарини тик-

лашга имконият яратди. Агар 1990 йил «Халқ ўйинлари» байрами икки қишлоқ — Сайёд ва Бирлашганда ўтка- зилган бўлса, 1991 йил у Фориш тумани да- ражасида ўтказилди, 1992 ва 1993 йиллар Жиз- зах вилояти даражасида — бу ҳудуд барча ту- манларнинг фаол иштирокида уюштирилди. Ниҳоят 1994 йил Фориш тажрибаси янги по- ғонага кўтарилди. Бу ерда I Республика «Халқ ўйинлари» олимпиадаси ўтказилиб, унда Ва- танимизнинг барча вилоятлари ва Қорақалпо- ғистон Республикаси вакиллари қатнашади. Олимпиадада азалий халқ ўйинлари «Бўрон», «Чавандоз», «Олиб қочар», «Чунка шувоқ», «Елка кураш», «Қирқ тош», «Минди», «Тор- тишмачоқ» каби турлари бўйича мусобақалар ўтказилиб, ғолиблар тақдирланди. Фориш туманининг «Қизил қир» сайилго- ҳида ўтган I Республика «Халқ ўйинлари» Олимпиадаси дастурида: очилиш маросими, тикланган халқ ўйинларининг намойиши, кўргазмали чиқишлар, кўрик танловлар, Рес- публика вилоятлари ғолибларининг мусобақа- лари, ғолибларни тақцирлаш ва ҳоказо тад- бирлар ўз аксини топди. 1996 йил эса II Республика «Халқ ўйинла- ри» олимпиадаси ҳам Форишда бўлиб ўтди. Анжуманлар 6 майда қадимий ва навқирон Жиззах шаҳрида бошланиб, 7 май куни гўзал ва азалий анъаналарга бой Фориш туманида авжга чиқци. Тоғли Форишнинг табиат томо- нидан яратилган «Қизил қир» сайилгоҳида Рес- публикамизнинг турли бурчакларидан келган вилоят беллашувларининг ғолиблари аждод- ларимизнинг қадимий ва файзли ўйинлари бўйича мусобақаларда қатнашдилар. Бу анжу- ман халқимизнинг тарихий меросини узилган томирларини тиклаш ва унга жон беришга хиз- мат қилди. Миллатимизнинг маънавий ва жис- моний қадриятларини тиклашга хизмат қила- диган бу йирик анжуман маданиятимиз тари- хида янги яна бир саҳифа бўлиб, у халқимиз-нинг рухий, ақлий, жисмоний баркамол бўли- шига йўл очади. Ҳар икки йилда ўтадиган халқ ўйинлари ан-жумани 1998 йил «Алпомиш» достони яра- тилганининг 1 минг йиллигига бағишланиб, Термиз шаҳрига кўчирилди. Бу фестиваль «Ал- помиш ўйинлари» деб номланди. У аждодла- римиз тарихида муҳим

ўрин тутган Алпомиш- дек халқ қаҳрамонларини шакллантиришда катта аҳамиятга эга бўлган «ёй отиш», «ка- мондан отиш», «нишонга уриш», «олишиш», «кураш» каби ўйин-мусобақалардан ташкил топди. Хуллас, «Алпомиш»га бағишланган Респуб- лика фестивалининг уюштиршшши Алпомиш давридаги достонларга кўчган халқ ўйинлари- нинг тикланишида муҳим воқеа бўлди. 1999 йил - - «Аёллар йили»га бағишланиб Жиззахда, 2001 йил Шаҳрисабзда «Тўмарис» қизлар ўйинлари фестивали ўтказилиши диқ- қатга сазовор бўлди. Агар Тўмарис жанг май- донида — ғолиб бўлган бўлса, бизнинг қизла- римиз спорт майдонларида ғолиб бўлишга ин-тилишди. «Тўмарис» фестивали - - ўзбек хо- тин- қизларини спорт соҳасидаги «уйқу»дан уй- ғотди, десак хато қилмаган бўламиз. Бу фес- ти^аль халқимиз орасида Тўмарисдек мард, жасур, кучли, гўзал қизлар борлигидан дало- лат беради. Фарғона вилоятида 2000 йил бўлиб ўтган «Алпомиш ўйинлари» - II фестивали халқ ўйинларининг яна бир погонага кўтарилгани- дан далолат берди. Фестиваль таркибига кир- ган («Кураш», «Қўл кураши», «Тепа кураш», «Минди», «Ёйдан отиш» каби) мусобақалар бўйича спортчиларнинг тажрибаси ортганлиги ва бу ўйинларга ишқибозларнинг қизиқиши ошганлиги ҳам маълум бўлди. Фестиваль дои- расида ўтган илмий-амалий анжуман эса халқ ўйинлари соҳасидаги ютуқлар билан бу бора- да қатор муаммолар мавжудлигига ҳам диқ- қатни жалб қилди. Жумладан, халқ ўйинлари бўйича илмий-услубий манбалар, ўқув қўллан- малари ва дарсликлар яратилиши лозимлиги, миллий ўйинларнинг муайян туркум ва турла-ри бўйича алоҳида туман, вилоят, республика мусобақалари (масалан от ўйинлари)ни ўтка- зиш даркорлиги, аҳолига халқ ўйинлари би- лан шуғулланиш учун қулай шароитлар яра- тиш зарурлиги, айниқса бу ўйинлар билан ёшлар шуғулланишига эътибор бериш муҳим-лиги ҳамда миллий ўйинлар бўйича Халқаро фестиваль ўтказиш вақти келганлиги қайд қилинди. Хуллас, минг йилликлар давомида халқ ўйинлари аждодларимизнинг жисмоний, маъ- навий, руҳий ва ақлий ривожланиши учун асо- сий восита бўлиб келган. Бироқ, кейинги аср- да қатор сабабларга кўра ва аввало шўролар-нинг миллий анъаналарга

салбий муносабати туфайли халқ ўйинлари эътибордан четда қола бошлади. Мустақиллик туфайли миллий қад- риятлар -- миллий онг, тарихий хотира, аза- лий анъаналар, диний эътиқодлар, халқ ижо- ди қаторида миллий ўиинлар ҳам жадал тик- лана бошлади. Бу борада Ўзбекистон Респуб- ликаси жисмоний тарбия ва спорт давлат қўми- тасининг жонбозлиги туфайли жиддий ишлар амалга оширилмоқца. «Халқ ўйинлари байра- ми» (1991, 1992, 1993 й.й. Фориш), «Миллий спорт ва халқ ўйинлари» I ва II Олимпиадала- ри (1994, 1996 й.й. Фориш), «Алпомиш» I Рес- публика халқ ўйинлари фестивали» (1998, Тер- миз»), «Тўмарис» қизлар миллий фестивали (1999, Жиззах), «Алпомиш» II Республика халқ ўйинлари фестивали (2000, Фарғона), «Тўма-рис» II (Шаҳрисабз. 2001) каби йирик анжу- манлар — ўзбек халқ ўйинлари тарихида янги даврни бошлаб бермокда.Узбек халқ ўйинларининг халқаро нуфузи. Ўзбекистонда тикланган азалий ўйинлар на- фақат собиқ иттифоқ (Ленинград, Москва, Махачкала шаҳарлари)дан келган мутахассис- ларни, балки дунёнинг бошқа бурчаклари -Америка, Германия, Туркия, Эрон, Япония, Голландия каби мамлакатлардан ташриф бу юрган меҳмонларни ҳам ўзига мафтун қилди. Ўзбекистон мустақилликка эришгандан сўнг баҳор келиб, табиат уйғониб, гўзаллашиб ке- тиши муқаррар бўлганидек, халқ анъаналари- га бўлган эътибор ҳам жонланиб кетди. Нати-жада халқ ўйинлари қатнашчиларининг гео- графияси (доираси) кенгайиб борди. 1996 йил Таиланд пойтахти Бангкоккда бўлиб ўтган Бутундунё халқ ўйинлари фести-валида Ўзбекистон делегациясининг қатнаши- ши, ўзбек халқ ўйинларининг «жаҳон миллий ўйинлари» гулдастасида ўзининг муносиб ўрин олишига имкон яратди. Халқ ўйин-мусобақаларининг бир тури - курашнинг халқаро аҳамияти ошмоқца. Узбек кураши бўйича жаҳон биринчилиги ўтказил-моқда, кўпгина мамлакатларда кураш федера- циялари тузилди, дунёда курашчиларнинг сони кўпаймоқца. Кураш — жаҳон олимпиада ўйин- лари сафидан муносиб ўрин олиш арафасида турибди. Халқ ўйинларининг яна бир тури - - улоқ (кўпкари)нинг ҳам Марказий Осиё геомуҳи- тида обрўйи ошмоқца. Анъанавий тарзда турли жойлар (Самарқанд, Навоий

вилоятлари)да ўтказилаётган улоқ мусобақаларида қўшни- қариндош давлат чавандозлари ҳам фаол қат- нашмоқдалар. Ўзбек халқи ҳаётида кураш, улоқ каби хал- қаро даражага чиқадиган ўйинлар кам эмас. Уларни чуқурроқ ўрганишимиз ва тарғиб қили- шимиз зарур. Бу борада халқ ўйинларининг (кўплаб турларига бағишланган олимпиада, фестиваль, байрамлар ўтказиш билан бир қаторда), аниқ бир турига оид туман, вилоят ва республика мусобақаларини ўтказиш ло- зим. Иккинчидан, республикамизда ўтадиган йи- рик мусобақаларга, спартакиадага халқ ўйин- ларидан ҳам қўшмоғимиз лозим. Афсуски, биз ҳозир фақат бир неча халқ ўйин ёки мусоба- қасини, жумладан, «Кураш», «Улоқ», «Қиз қувди» кабилардан фойдаланмоқдамиз. Ваҳо-ланки, ўзбек халқ тарихий бисотида минглаб ранг-баранг ўйинлар бўлган. Хуллас, маданий меросимизнинг бир қис- ми бўлган, авлод-аждодларимизга асрлар мо- байнида руҳ ва соғлиқ ато этиб келган халқ ўйинларини чуқур ўрганиш, жонлантириш миллий қиёфамизни саклаш демакдир. Унут- майлик, халқ ўйинлари аждодларимизнинг минг йилликлар давомида тўплаган улкан та- рихий- маданий бойлигидир. Уларни кўз қора- чиғидек асраш, эъзозлаш ва улардан оқилона фойдаланиш муқаддас иш эканлигини унут-маслигимиз керак. Агар ана шундай қила ол-сак, ўзимизнинг ҳам, келажак авлодларимиз- нинг халқ тилида айтганда, «жону тани омон бўлади. Ўзбек кураши 1992 йилда дзюдо бўйича Канадада ўтказилган жаҳон чемпионатида ва дзюдо Жаҳон Федерацияси конгрессвда би- ринчи бор тарғиб этила бошланди. Кейин Япония, Ҳиндистон, Буюк Британия, Монакода ўтказилган Халқаро спорт мусобақаларида ўзбек кураши тўғрисида батафсил маълумотлар берилди.Бизнинг миллий кураш чет эл мутахассисларида катта қизиқиш уйғотди. 1993 йили Термизда илк бор ал-Ҳаким ат- Термизий хотирасига бағишлаб

ўтказилган му- собақада фақат мамлакатимиз полвонлари иш- тирок этишганди. 1995 йил кураш мухлислари ва полвонлар учун ўта қувончли бошланди. Шу йили Вазир- лар Маҳкамасининг Ўзбекистон Республика- си Президенти соврини учун ал-Ҳаким ат-Термизий хотирасига бағишланган Узбек ку- раши бўйича Халқаро турнирини ташкил қилиш тўғрисидаги қарори қабул қилинганди. Иккинчи бор Термизда ўтказилаётган бу Хал- қаро турнирда машҳур, кураги ерга тегмаган паҳлавонлар билан бирга Тожикистон, Туркманистон,Грузия, Жанубий Кореядан келган полвонлар ҳам қатнашишди.Йигит кишига Ватан тупроғи мадад беради, деганларидек бу турнирда ҳам сурхондарёлик полвон Рустам Эргашев мутлақ ғолиблик мартабасига эришди. Ҳаким ат термизий хотирасига бағишланган турнирнинг чин маънодаги халқаро мақоми ва асл нуфузи учинчи турнирда янада яққол намоён бўлди.Унда дунёнинг турли давлатлари ва мамлакатимиз вилоятларидан келган 200 дан ортиқ полвон 7 вазн тоифасида бел олишишди. кураш бўйича Ўзбекистон Президенти Кубоги учун Биринчи Халқаро турнири ўтказилди, унда 20 дан ортиқ мамлакат спортчилари қат- нашди. Уша кунлари Тошкентда кураш бўйича таъсис конфесси ўтказилиб, унда «Кураш» Халқаро ассоциацияси тузилди ҳамда мамла- катимиз раҳбари Ислом Каримов унинг фах- рий Президенти этиб сайланди. Ўзбек кураши бутун спорт оламида спорт- нинг янги тури сифатида тан олиниши муно-сабати билан Президент Ислом Каримов 1999 йил 1 феврадца «Кураш» Халқаро ассоциаци- ясини қўллаб-қувватлаш тўғрисида» Фармон чиқарди. Бу фармон курашнинг Ўзбекистон- дагина эмас, балки бутун дунёда янада кўп тарқалишига кўмак берди. 1999 йилнинг 1 майи ўзбек спортчилари- нинггина эмас, балки бутун ўзбек халқининг хотирасида сакланиб қолади. Уша куни кураш- ни бутун дунё тан олди. Тошкентда кураш бўйича биринчи жаҳон чемпионати очилди. Кураш бўиича биринчи жаҳон чемпионати- да дунёнинг қарийб 50 мамлакатидан келган спортчилар қатнашди. Гиламга Ўзбекистон, АҚШ, Канада, Бразилия, Боливия, Чили, Жанубий Африка Республикаси, Япония, Хи- той, Ҳиндистон, Буюк Британия,

Германия, Россия, Туркия, Нидерландия, Латвия, Эрон, Конго каби мамлакат полвонлари тушдилар. Шу пайтгача спортнинг бирон тури бўйича ўтказилган жаҳон чемпионатларида шунчалик кўп мамлакат вакиллари қатнашмаган эди. Юртдошларимиз Т. Муҳаммадиев (90 кг дан ортиқ вазн тоифасида), К. Муродов (90 кг гача вазн тоифасида), А. Қурбонов (73 кг гача вазн тоифасвда) ўзбекча кураш бўйича би- ринчи жаҳон чемпиони бўлдилар. 1999 йил, 2 майда «ЖАР» спорт мажмуида ғолибларни шарафлаш ва чемпионатнинг тан- танали ёпилиш маросими бўлиб ўтди. Ҳар икки йилда Термизда Ўзбекистон Рес- публикаси Президенти соврини учун ал- Ҳаким ат-Термизий хотирасига бағишланган Ўзбек кураши бўйича Халқаро турнир ўтказилиши анъанага кирган. Унда Республикамиз ва жа- ҳоннинг кўплаб давлатидан 150 нафар полвон қатнашди. Турнирга республика ва Халқаро Кураш ассоциацияси, Сурхондарё вилоят Ҳокимлиги, турнирнинг ташкилий қўмитаси қизғин тайёргарлик кўрди. Жойларда кураш- нинг саралаш босқичи ўтказилиб, умидли пол- вонлар кашф этилди. Турнир ўтказиладиган бош майдон — «Алпомиш» стадионида ҳакам- лар, полвонлар ва томошабинлар учун барча шароит яратилди. Ўзбек курашининг жаҳон бўйлаб танилиши ва тан олинишида ҳукуматимиз қарори билан ҳар икки йилда бир марта ўтказилиб келинаёт- ган ушбу халқаро турнирнинг алоҳида ўрни бор. У маълум маънода курашнинг дунё бўйи- ча оммалашувига асос бўлди. «1999 йилнинг кузида Термизда Ўзбекис- тон Республикаси Президенти соврини учун ўтган кураш бўйича 2-Халқаро турнир мусо- бақаларида дунёнинг 30 дан ортиқ мамлака- тидан келган полвонлар иштирок этиб, ўзбек кураши дунё бўйича танилиб бораётганлиги- ни яна бир бор исботлашган эди. Ушбу тур- нирнинг очилиш маросимида хорижлик меҳ-монлар ўзбек курашининг обрўси кун сайин ошиб, дунё спортчилари ўзбекча атамаларни қизиқиб ўрганаётганлигини, бу кураш учин- чи минг йилликда дунё халқяарининг энг севимли спорт турларидан бири бўлиб қоли-шини ўз сўзларида таъкидлашган эди. Ўша 2-Халқаро турнирда япониялик Хироши Ка- мимото, ўзбекистонлик Тоштемир Муҳамма- диев, Ботир Ҳасанов, польшалик Павел Ма- лаванец, туркманистонлик Чори Баротов, қозоғистонлик Достон Примқулов каби

пол- вонларнинг ўзига хос кураш услуби томо- шабинлар олқишига сазовор бўлганди» (Чори Тўхтаев, «Халқсўзи»,2001й.).1999 йилнинг3—4апрель кунлари ўтказилган анъанавий 4-Халқаро турнир Халқаро Кураш ассоциацияси ташаббуси билан Осиёнинг очиқ чемпионати деб эълон қилинди.Ушбу турнирнинг финал баҳсларида ҳамюртларимиз Акобир Қурбонов билан Махтумқули Махму дов, Баҳром Авазов ва Шуҳрат Хўжаев,Тоштемир Муҳаммадиев билан Эрали Мамарасу ловнинг курашлари томошабинлар ёдидан кўтарилмаса керак, албатта. 2000 йил, 7 сентябрь куни ўзбек матбуоти да Англиядан келган хушхабар эълон қилинди. Узбек кураши халқаро уюшмаси ташкил этил ган куннинг икки йиллигини нишонлаш юза сидан Британия кураш уюшмасида 1 октябрда барча ёшдаги эркак ва аёллар ўртасида кураш турнири ўтказишга қарор қилди. Турнир Лон дон яқинидаги Бедфорд шаҳарчасида ўтказил ди. Кураш мусобақаларининг барчаси байрамо- на рухда ўтади. Унинг очилиш маросими ҳам, ёпилиш маросими ҳам ўйин-кулги, қўшиқ ва рақслардан иборат концерт ва шодиёна тад- бирлар асосида файзли бўлади. Ўзбек кураши- нинг халқаро ўйин мақомини олиши халқи- миз заковати, топқирлиги ва дунё халклари кўнглини ола билиш салохиятининг ёрқин ми- соли сифатида қадрлидир. Ёшлар мусобақалари Мамлакатимиз ёшларни жисмоний тария ва спорт машғулотларига узлуксиз жалб қилишни таъминлаш 2000 йилдан амалга оширила бошланди. Булар мактаб ўқувчила- рининг «Умид ниҳоллари», касб-ҳунар кол- лежлари ва академик лицей ўқувчиларининг, «Баркамол авлод», олий ўқув юртлари тала- баларининг «Универсиада» спорт мусобақа-ларидир. Жаҳонда ёшларнинг барча қатлам- ларини жисмоний тарбия ва спортга омма- вий жалб этишнинг бундай уч босқичлари узлуксиз тизими жаҳон тажрибасида ҳали кузатилмаган ва бунга илк маротаба Ўзбекис- тонда асос солинди.

Умид нихоллари Республикамизнинг барча умумий таълим макгаб ўрта ўқувчилари ўртасида «Умид ни- ҳоллари» спорт мусобақаларини ўтказиш яхши анъанага айланмокда. Бу мусобақалар-нинг асосий мақсади мактаб ўқувчиларини физкультура ва спорт ишларига жалб этиб, уларнинг ҳар томонлама камол топиши ва жисмоний бақувват бўлишига кўмак бериш. «Умид ниҳоллари» асосан уч босқичда: (спорт турлари бўйича) аввал туман, сўнг ви-лоят ва ниҳоят республика даражасида ўтка- зилади. Биринчи босқичга мактабларнинг энг яхши ёш спортчилари қатнашадилар. Иккин- чи босқич вилоят даражасида туман мусоба- қаларининг ғолиблари иштирокида ўтади. Яку- ний учинчи босқич республика даражасида вилоят мусобақалари ғолиблари қатнашадилар. Республика «Умид ниҳоллари» мусобақалари- нинг ғолиблари моддий ва маънавий рағбат-лантирилади. 2002 йил Фаргонада ўтказилган «Умид ни- ҳоллари» нафақат спорт, балки улкан мада- ният ва санъат байрамига айланди. «Умид ниҳоллари»нинг аҳамияти шундаки, бунда умумий ўрта таълим мактабларида би- лим олаётган миллионлаб болалар спортга уз- луксиз жалб қилинади, бу эса ўз навбатида, жараённи замон талаблари даражасига кўта- ради, Олимпия ҳаракатини ривожлантириш- га хизмат қилади (Озод Бек, Машъала ҳаро- рати қалбларга кўчажак // «Халқ сўзи», 13.04.02). Мактаб ўқувчилари ўртасида «Алпомиш» ва «Барчиной» спорт мусобақалари кенг шуҳрат қозонмоқца. Бу мусобақа ҳозирги ёшларимиз-ни ҳар томонлама маънавий ва жисмоний ка-мол топишида муҳим роль ўйнаб, улар ораси- да ҳам янги Алпомиш ва Барчинойларнинг пайдо бўлишига хизмат қилмоқда. Баркамол авлод 2001 йил май ойи биринчи ҳафтасида Жиз- зах шаҳрида Ўзбекистон Республикаси ўрта-махсус, касб-ҳунар ўқув муассасалари ўқув- чи-ёшлари ўртасида «Баркамол авлод» спорт мусобақалари катта тантаналар билан ўтка- зилди. Вилоятнинг бош ўйингоҳи ёшлик, барка- моллик шукуҳи билан тўлиб, ҳақиқий спорт ва санъат шодиёнасига айланди.

«Баркамол авлод» спорт мусобақалари қат- нашчиларига йўллаган табрик сўзида Узбеки- стон Президенти И. Каримов жумладан шун- дай деди: «Азиз ўгил-қизларим! Сиздек билим ва курашга ташна ўғил-қизларимни бағримга босиб айтмоқчиман: Сиз — Алпомиш, Жало- лиддин Мангуберди, Амир Темур каби мардз ва ботир инсонларнинг авлодисиз, сиз — буюк юрт фарзандларисиз.» («Маърифат». 2001, 2 май). универсиада Келажаги буюк Ўзбекистоннинг ёш авло- дини маънавий етук, жисмоний баркамол қилибтарбиялаш Республика ҳукуматининг доимо диққат марказида туради. Наманганда биринчи «Универсиада — 2000» спорт мусобақалари ўтказилди. Бир ҳафта даво- мида республика олий ўқув юртларининг бир ярим минг талабаси спортнинг тўққизта омма-вий турида ўз кучи, эпчшшиги, маҳорати ва омилкорлигини намойиш этди. Навоий вилоя- ти жамоаси энг кўп олий мукофотга сазовор бўлди. Умумий ҳисобда кейинги совринли ўрин- ларни «Тошкент-1» жамоаси ва Самарқанд жа- моаси спортчилари эгалладилар. Универсиада- нинг ўн беш қатнашчиси Ўзбекистон Прези- денти Ислом Каримовнинг фахрий соврини билан такдирланди, уларга мукофот тариқаси- да «Тико» енгил автомашиналари берилди. Универсиада очилиши катта театрлаштирил- ган бадиий-спорт томошаси шаклида ўткази- либ, унда кучли талаба спортчиларнинг на-мойиш чиқишлари ва республика таниқли ёш санъаткорларининг катта концерти намойиш этилди. Универсиада спорт, санъат, мадани- ят, ёшлик, гўзаллик, эркин ҳаёт завқининг ёрқин намойиши бўлди. «Универсиада - - 2002» спорт мусобақала- ри 2002 йил май ойида Қадимий ва Навқи- рон Бухоро шаҳрида анъанавий спорт шо- диёнаси сифатида бўлиб ўтди. Бухоро спорт байрами фақат мусобақалар билангина чекланмади, балки бу ободончи- лик, тозалик, меҳмондўстлик намойиши, шу- нингдек ватанга муҳаббат руҳини шаклланти- рувчи ажойиб тадбирга ҳамда айланди. Мусобақаларнинг тантанали очилиш маро-симида олимпия машъаласи ёқилиши катта аҳамиятга эга. Янги вужудга келган анъана бўйича машъала Паркент туманидаги «Физи- ка-қуёш» илмий ишлаб чиқариш марказининг 2600 градусли ўчоғида барча вилоятлардан тан- лаб олинган ўқувчилар иштирокида тантанали маросимда

ёндирилади. Бундан асосий мақ- сад — ўқувчилар қалбида жисмоний тарбия ва спортга қизиқиш, соғлом турмуш тарзини либ, унда кучли талаба спортчиларнинг на-мойиш чиқишлари ва республика таниқли ёш санъаткорларининг катта концерти намойиш этилди. Универсиада спорт, санъат, мадани- ят, ёшлик, гўзаллик, эркин ҳаёт завқининг ёрқин намойиши бўлди. «Универсиада - - 2002» спорт мусобақала- ри 2002 йил май ойида Қадимий ва Навқи- рон Бухоро шаҳрида анъанавий спорт шо- диёнаси сифатида бўлиб ўтди. Бухоро спорт байрами фақат мусобақалар билангина чекланмади, балки бу ободончи- лик, тозалик, меҳмондўстлик намойиши, шу- нингдек ватанга муҳаббат руҳини шаклланти- рувчи ажойиб тадбирга ҳамда айланди.Мусобақаларнинг тантанали очилиш маро-симида олимпия машъаласи ёқилиши катта аҳамиятга эга. Янги вужудга келган анъана бўйича машъала Паркент туманидаги «Физи ка-қуёш» илмий ишлаб чиқариш марказининг 2600 градусли ўчоғида барча вилоятлардан тан- лаб олинган ўқувчилар иштирокида тантанали маросимда ёндирилади. Бундан асосий мақ- сад — ўқувчилар қалбида жисмоний тарбия ва спортга қизиқиш, соғлом турмуш тарзини қарор топтириш туйғусини шакллантириш ва уларни ҳар жиҳатдан баркамол инсон қилиб вояга етказишдан иборат. Қуёшдан нур олган машъала ҳарорати, тафти мурғак қалбларни Ватан деб, миллат деб ёндиришга хизмат қила-ди. Машъаланинг ўчиб қолмаслиги учун рес- публика «Ватанпарвар» ташкилоти мутахассис- лари олов сақлаш қурилмасини тайёрлашган. Машъала дастаги чинор дарахтидан тайёрлан- ганлиги теран тарихимизга, халқимизнинг мус- таҳкам иймон-иродаси, мустақиллигимизнинг боқийлиги юқори қисми лола шаклида экан- лиги ёшлик, ёшариш ва янгиланишдан сўзлай- ди. Машъаланинг тож қисми оқ пўлатдан ясал- ган бўлиб, миллий бойлигимиз пахта шакли- даги нақшлар билан безатилган. Унинг қурғон- лари эса Ватанимиз сарҳадлари мустахкамли- гини, миллатимизнинг бирдамлигини англа- тади. Янги ой, тонг юлдузлари ва миллий гум- базлар хурлигимизни, тинч ва осуда ҳаёти- мизнинг рамзий ифодасини билдиради (Озод Бек, Машъала ҳарорати қалбларга кучажак // «Халқ сўзи», 13.04.02).

теннис Спорт мусобақалари орасида теннис баҳсла- ри энг қизиқарли ўйинлар сирасига кириб бор-моқда. Маълумки, ҳар бир ўйин, мусобақа бу нафақат спорт, балки байрам ҳамдир. Бу бай- рамона ҳолатни 1994 йил, 28 май --^5 июнь кунлари Тошкентда теннис бўйича Ўзбекис- тон Республикаси Президенти кубоги учун би- ринчи Халқаро турнирида яққол сезса бўлади. Бундай спорт байрами 1995 йил 2 сентябрь куни ушбу кубок учун иккинчи халқаро тур-нирида ҳам янада кўтаринки шаклда намоён бўлди. Унда дунёнинг 14 мамлакатидан спорт- чилар қатнашди. Марокашлик теннисчи Ка- рим Аламий турнир ғолиби бўлди. 1996 йил 2—8 сентябрь кунлари анъанавий III халқаро турнир^ ҳам муваффақиятли ўтди. Турнир якунида Узбекистон Президенти И. Каримов нутқ сўзлади ва мусобақа ғолиби ис- паниялик теннис устаси Фелекс Мантиллега бош совринни топширди. 1999 йилги турнирда жаҳоннинг 26 мамла- катидан 80 нафар спортчи иштирок этиши уни Халқаро спорт байрамига айлантириб, юр- тимиз обрўсига обрў қўшди. VII халқаро турнир 2000 йилнинг 11—17 сентябрь кунлари бўлиб ўтиб, унда Президент кубоги россиялик спортчи Марат Сафинга на- сиб этди. Ватанимиз истиқлолининг 10 йиллик тан- таналари давом этаётган кунларда мамлакати- мизда яна бир улкан байрам — теннис бўйича Ўзбекистон Республикаси Президенти кубоги учун 8-халқаро турнир бўлиб ўтди (соврин жамғармаси 550 минг АҚШ доллари миқцо- рида белгиланди). Турнирда йигирмадан ортиқ давлат, жумла- дан, АҚШ, Россия, Франция, Германия, Ита- лия, Исроилнинг таниқли дунё теннис рей-тингига эга теннис усталари қатнашди. Ўзбекистонда қисқа вақтда энг замонавий талабларга жавоб берадиган кортлар қурилиб, фойдаланишга топширилди. Мамлакатимиз жаҳоннинг теннис ўта ривожланган давлат- лари сафидан жой олди. Бу эса «Президент кубоги» «АТП Тур» туркумидаги расмий турнирлар сирасига кириб, довруғининг тин- май ошиб боришида ҳам^ муҳим омил бўлмоқ- да. Мазкур мусобақа Ўзбекистонни теннис бўйича

Осиёнинг энг етакчи давлатларидан бирига айлантирди. «10 сентябрь куни Тошкентдаги «Юнусо- бод» теннис кортида «Президент кубоги» хал- қаро турнирининг тантанали очилиш мароси- ми бўлиб, унда Ўзбекистон Республикаси Пре- зиденти Ислом Каримов сўзга чиқиб, мусоба- қада дунё теннисининг тан олинган усталари иштирок этаётганидан мамнун эканлигини таъ- кидлади. Мазкур теннис усталари Евгений Ка- фельников, Марат Сафин, Доминик Ҳорба- ти, Николас Кетфер, Марк Россе каби кўплаб ракетка усталари спортнинг мана шу гўзал, жозибадор ва оммабоп тури мухлисларининг муҳаббати ва ҳурмат- эътиборига сазовор бўлганлар» («Халқ сўзи», 2001 йил, 11 ок- тябрь). «Юнусобод» кортларида ўтган бу улкан спорт байрамининг шукуҳи жаҳоннинг кўплаб мамлакатларини қамраб олди, десак хато бўлмайди. Чунки талай хорижий телекомпа- ниялар, бошқа оммавий ахборот воситалари вакиллари мазкур мусобақани узлуксиз жа- ҳонга ёритиб турди. 16 сентябрь куни Ўзбекистон Республикаси Президенти И. Каримов «Президент кубоги» халқаро теннис турнирининг финал қисмини томоша қилиш учун «Юнусобод» спорт са ройига ташриф буюрди. Мукофотларни топ-шириш чоғида Ислом Каримов ҳақиқий спорт байрамини тақцим этгани учун барча теннис ихлосмандлари ва спорт ишқибозлари номи- дан мусобақанинг барча иштирокчиларига миннатдорчилик изҳор этди. Шундан сўнг давлатимиз раҳбари мазкур турнирда иккинчи бор ғалаба қозонган Марат Сафинга мусобақанинг бош соврини — «Ўзбе- кистон Республикаси Президенти кубоги»ни тантанали равишда топшириб, унга ўзбекона зарбоф тўн кийдирди. Марат Сафин турнирнинг жуда муваффа-қиятли ўтганини таъкидлар экан, бу нуфузли мусобақани ўтказишга бош қўшган барча таш- килотчиларга самимий миннатдорчилик бил- дирди. Хуллас, Президент Кубоги обрўйининг йил- дан-йилга ошиб бориши Ўзбекистон спорти- нинг халқаро нуфузини оширмоқца. Республикамизда ўтказилаётган Халқаро спорт мусобақалари ўзига хос спорт бай- рамларига айланиб кетмоқца. Мусобақа қат- нашчилари ўзбек одатларига кўра иззат-ҳур- мат билан кутиб олиниши, спорт анжума- нининг карнай-сурнай садолари билан тан- танали очилиши, мусобақаларнинг

тизимли ўтказилиши, ғолибларни шарафлаш шодиё- налари, унда давлат байроқларининг кўта-рилиши ва мадҳияларининг янграши, тад-бирларнинг тантанали ёпилиш маросимлари мазкур мусобақаларни ҳақиқий байрамга айлантириб юбормоқца. Мустақиллик шароитида ватанимизда қу- йидаги спорт турлари бўйича йирик халқаро мусобақалар спорт байрами холатида ўтказил- мокда: Кураш. 1993 йил мартда Термизда ўрта аср қомусий олими Ҳаким ат-Термизий хотира- сига багишлаб, кураш бўйича ўтказилган хал-қаро мусобақаларда жаҳоннинг турли мамла- катларидан тўрт юздан кўпроқ полвонлар қат- нашди. 1997 йил 22—23 ноябрда Тошкентда «Ўзбе- кистон мустақиллиги кубоги» учун эркин ку- раш бўйича биринчи Халқаро турнир бўлиб ўтди. Унда Европа ва Осиёнинг 40 та мамла- катидан келган 130 нафардан ортиқ спорч^чи қатнашди. 1997 йил ноябрда Тошкентда Собир Раҳи-мов хотирасига бағишланган юнон-рум кура- ши бўйича Халқаро турнир ўтказилди. Унда Ўзбекистон, Қозошстон, Қирғизистон, Тожи-кистон, Россиядан келган 200 спортчи қат- нашди. Жиззахда эса бокс бўйича Халқаро ёшлар турнири ўтказилди. Унда икки юздан ортиқ спортчи мукофотлар учун курашди. 1998 йил 22—24 майда эркин ва юнон-рум кураши бўйича Ўзбекистон Республикаси мус- тақиллиги Кубоги учун ўтказилган II Тош- кент Халқаро турнирда жаҳоннинг кўп мамла- катларидан келган 184 нафар полвон қатнаш- ди. 1998 йил 29 июнда Тошкентда самбо кура-ши бўйича еттинчи Халқаро турнир очилди. 1998 йил 6—7сентябрда Тошкентда кураш бўйича «Ўзбекистон Президенти Кубоги» учун биринчи Халқаро турнир бўлиб ўтди.Унда 20 дан ортиқ мамлакат вакиллари қатнашди. Ўзбе кистон Президентининг бош совринини тур- киялик полвон Салим Татар ўғли олди. Тошкентда «Паҳлавон» кубоги соврини учун самбо бўйича Халқаро ёшлар турнири бўлиб ўтди. Унда Ўзбекистон, Қозоғистон ва Турк- манистондан келган 200 дан кўпроқ спортчи қатнашди. 1999 йил 1—2 май кунлари Тошкентда ку раш бўйича биринчи жаҳон чемпионати бўлиб ўтди. Унда 48 мамлакатдан келган спортчилар қатнашди.Мамлакатимиз полвонлари 3 та ол тин, 3

та кумуш ва 4 та бронза медалига сазо вор бўлдилар. Акобир Қурбонов, Камол Му родов, Тоштемир Муҳамедов ўз вазн тоифа лари бўйича жаҳон чемпиони бўлишди. 25—30 май кунлари Тошкентда биринчи марта юнон-рум кураши бўйича эркак ва аёл- лар ўртасида анъанавий Осиё чемпионати бўлиб ўтди. Унда 14 мамлакатдан келган 500 нафардан ортиқ спортчи қатнашди. Чемпио- натда Ўзбекистон терма командаси эркин ку- раш бўйича команда хисобида 1-ўринни эгал- лади. Игорь Купеев (69 кг), Руслан Хинчагов (76 кг), Аслон Санакоев (85 кг) олтин медал- лар, Рамиль Исломов (63 кг), Георгий Каси- нов (103 кг) кумуш медаллар ва Адхам Очи- лов (54 кг), Дамир Заҳриддинов (58 кг), Со- слан Фраев (97 кг) бронза медали соҳиблари бўлдилар. Юнон-рум кураши бўйича эркаклар белла- шувида бухоролик спортчи Шуҳрат Саъдиев олтин медал сохиби бўлди. Эркин кураш бўйича аёллар ўртасида мам- лакатимиз вакили Марина Михеева (68 кг) тўртинчи ўринни эгаллади. Команда хисоби-да биринчи ўринни Ўзбекистон терма ко- мандаси, иккинчи ўринни Корея, учинчи ўринни Қозоғистон терма командалари эгал- лади. 26—30 май кунлари Тошкентда «Микаса» япон компанияси Кубоги учун волейбол бўйи- ча биринчи аёллар Халқаро турнири бўлиб ўтди. Унда Япония, Россия, Қозоғистон, Қирғизис- тон ва Ўзбекистон командалари қатнашди. Бош соврин — «Микаса» кубоги Ўзбекистон жис- моний тарбия институти спорт клуби волей-болчи аёлларига насиб этди. Бокс. 1994 йил 5—10 октябрь кунлари Тош- кентда бокс бўйича Ўзбекистон Республикаси мустақиллигига бағишланган турнир ўтказил- ди. 1995 йил 30 сентябрдан 8 октябргача Тош- кентда бокс бўйича Осиё чемпионати бўлиб ўтди. 1995 йил ноябрда Самарқандда бокс бўиича тренер Сидней Жаксон хотирасига бағишлан- ган мукофот учун анъанавий Халқаро турнир

бўлиб ўтди. Ўша йил июнда Андижон вилояти Избоскан тумани маркази Пойтуғда айбоксинг (Таиланд бокси) бўйича турнир бўлиб ўтди. 1997 йил 17 августда Тошкентда Россия, Қозоғистон, Белоруссия ва ўзбекистонлик жа- ҳон чемпионати, Олимпия ўйинлари, Халқаро турнир ғолиблари иштирокида Ўзбекистонда биринчи бор профессионал бокс бўйича Хал- қаро матч ўтказилди.1997 йил июлда Жиззахда бокс бўйича ёшларнинг истеъдодли мураббийси Азимжон Бадалов хотирасига бағишланган биринчи Хал- қаро турнир бўлиб ўтди. Турнирда Ўзбекистон, Тожикистон ва Туркманистоннинг 114 нафар боксчиси ўз маҳоратини намойиш қилишди. 1998 йил августда Жиззахда таниқли тренер Сидней Жаксон хотирасига бағишланган анъ- анавий Халқаро турнир бўлиб ўтди. Бу турнир- да Жиззах вилоятининг терма командаси би-ринчи ўрин эгаллади. 1998 йил сентябрда Самарқандца бокс бўйи-ча «Амир Темир кубоги» учун Халқаро турнир бўлиб ўтди. Унда Ўзбекистон, Қозошстон, Қир- ғизистон, Россия, Ҳиндистондан келган 100 дан ортиқ спортчи қатнашди. 1998 йил ноябрда Урганч шаҳрида бокс бўйи- ча очиқ чемпионат бўлиб ўтди. Унда республи- камиз ва Қозоғистон, Қирғизистон, Туркма- нистон ва Япониядан келган 100 дан ортиқ «чарм қўлқоп» устаси қатнашди. Зарафшонда ёпшар ўртасида Навоий тоғ-ме- таллургия комбинатининг 40 йиллигига ба- ғишланган Халқаро мусобақа бўлиб ўтди. Унда республикамиз, Қозошстон ва Қирғизистон «чарм қўлқоп» усталари куч синашдилар. Наво- ийлик ёш боксчиларнинг чиқишлари муваф- фақиятли бўлди. Акром Файзиев, Шуҳрат Улу- ғов, Ҳасан Эргашев ва Камолиддин Нормуро- дов ўз вазн тоифаларида биринчи ўринни эгал- лашди. Футбол. 1994 йил 11 апрель кунлари Тош- кентда футбол федерациялари Халқаро ассо- циацияси (ФИФА) ва Осиё футбол федерация- си (АФК) кўмагида

футбол бўйича биринчи марта халқаро турнири бўлиб ўтди. 1994 йил 20—29 май кунлари Тошкентда Осиё чемпионати финалига чиқиш учун Ўрта Осиё ва Қозоғистондаги бешта давлат ёшлар командаларининг футбол бўйича очиқ турни- ри ўтказилди. 1996 йил 2—6 октябрда Зарафшонда кичик футбол бўйича VI Халқаро турнир бўлиб ўтди.1996 йил 24 августда «Пахтакор» марказий стадионида Осиё чемпионатя сайланма гуру- хининг матчи бўлиб ўтди. Ўзбекистон терма командаси Яман комавдаси билан учрашди. Учрашув ўзбек футболчилари ғалабаси билан тугади. и Чирчиқда аёллар ўртасидаги футбол бўйича Ўрта Осиё чемпионатининг сўнгги тури бўлиб ўтди. Андижон шахридаш «Андижон қизи» фут- бол-хоккей клуби қизлари биринчи ўринни эгалладилар. Теннис. 1994 йил 3 майда Тошкентда «Буюк ипак йўли» шиори остида теннис бўйича Хал- қаро мусобақалар очидди. Бу мусобақаларда 22 мамлакат спортчилари қатнашди. 1994 йил 28 майдан 5 июнигача Тошкентда Президент Кубоги учун биринчи Халқаро тен- нис турнири ўтказилиб, Америка теннисчиси Чак Адамс унинг биринчи соҳиби бўлди.1995 йил 29 августда Тошкентда теннис бўии- ча очилган Ўзбекистон Республикаси Прези- денти Кубоги учун олиб борилган иккинчи Халқаро турнирда 14 мамлакат спортчилари қатнашди. 1996 йил 2—8 сентябрда Тошкентда теннис бўйича Ўзбекистон Республикаси Президенти Кубоги учун учинчи Халқаро турнир бўлиб ўтди.1996 йил 8—16 июнда Тошкентда Челенжер туркумидаги теннис бўйича Халқаро аёллар турнири бўлиб ўтди.

1996 йил апрелда Тошкентда теннис бўйича ёшлар анъанавий халқаро турнири бўлиб ўтди. 1997 йил 8 июнда Тошкентда теннис бўйича аёллар иккинчи Халқаро турнири бўлиб ўтди. 1996 йил 12 июлда Наманганда теннис бўйи- ча Халқаро ёшлар турнири ўтказидци. Унда Урта Осиё давлатларидан 13 ёшгача бўлган 44 нафар ёш спортчи қатнашди. 1998 йил апрелида Андижонда теннис бўйи- ча «Буюк ипак йўли» Халқаро турнири ўтка- зидди. Унда 20 та мамлакатдан келган таниқпи спортчилар қатнашди. Андижонда эса «Фью- черс» тенниси бўйича Халқаро турнир бўлиб ўтди. 1998 йил 2—8 июнда Тошкентда теннис бўйича аёллар Халқаро турнири бўлиб ўтди. 1997 йил октябрда Фарғонада «Буюк ипак йўли» Халқаро сателлит теннис турнири ўтка- зилди. Тошкентлик спортчи Вадим Куценко унинг ғолиби бўдци. 1996 йил октябрь ойида Тошкентда стол тенниси бўйича Ўзбекистон мустақиллигининг 5 йиллиги ва Амир Темур юбилейининг 600 йиллигига бағишланган Халқаро турнир бўлиб ўтди. 1998 йил 14— 20 сентябрда Тошкентда тен- нис бўйича «Ўзбекистон президенти Кубоги» учун бешинчи Халқаро турнир бўлиб ўтди. Унда 18 мамлакатдан келган 49 нафар энг кучли теннисчи қатнашди. Турнирнинг ёпи- лиш маросимида Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов нутқ сўзлади ва сурункасига

иккинчи бор турнир ғолиби бўлган инглиз теннисчиси Тим Хенманга кумуш Кубогини топширди. Самарқандда «Челленжер» туркумидаги Хал- қаро теннис турнири бўлиб ўтди. Яккама-якка олишувда ғалаба швециялик теннисчи аёл Фре- дерик Ионесонга насиб этди. Турнирнинг жуфт разряддаги бош мукофоти исроиллик дуэт Ноам бер-Эал Ранга топширилди. Қарши шаҳрида янги бунёд этилган «Ҳавас» спорт мажмуида теннис бўйича дунёнинг қарийб барча мамлакатларидан келган ракет- ка усталари иштирокида Халқаро турнир бўлиб ўтди. Унда Австрия, Белоруссия, Венг- рия, Миср, и Италия, Швеция спортчилари қатнашди. Ўзбекистонлик теннисчилар Олег Огородов ва Дмитрий Томошевич турнир ғолиби бўлишди. Фарғона шаҳрида «Истиқлол» Халқаро нири бўлиб ўтди. Унда жаҳоннинг 50 лан ортиқ мамлакатидан келган теннис ракетка- си усталари бир ҳафта давомида куч синаш- дилар. 1999 йил 8 апрелда Наманганда «Фьючерс истиқбол» тенниси бўйича Халқаро турнир бўлиб ўтди. Унда 15 мамлакатдан келган ~ нисчилар қатнашди. Шахмат. 1994 йил октябрда Термизда IV қаро шахмат фестивали бўлиб ўтди. У ўз иштн- рокчиларига Халқаро уста меъёрини бажаг имконини берар эди. Мазкур шахмат турнири- да Вьетнам, Катар, Германия, Исроил. А: рия, Россия, Қозоғистон, Озарбайжон ва Ўзбе-ьшстон шахматчилари қатнашдилар. 1997 йил 21 октябрда Тошкентда мамлака- тимиз мустақиллигининг 6 йиллигига бағиш- ланган «Труд» газетаси мукофоти учун иккин- чи Халқаро болалар шахмат турнири очилди. Унда Ўзбекистон, Қозоғистон, Туркманистон ва Қирғизистоннинг етти ёшдан ўн ёшгача бўлган шахматчилари қатнашди. 1997 йил 17—25 ноябрда Тошкентдаги «Жар» спорт^ мажмуида «Труд» газетаси совринлари

учун Ўзбекистон Республикаси етти йиллигига бағишланган болалар Халқаро шахмат турнири бўлиб ўтди. 1998 йилДошкентда «Труд» газетаси соврин- лари учун Ўзбекистон Республикаси мустақил-лигининг етти йиллигига бағишланган болалар Учинчи Халқаро шахмат турнири бўлиб ўтди. «Труд» газетасининг бош соврини тошкент-ликларга насиб этди. Шахсий ҳисобдаги мут- лақ биринчиликни усталикка номзод 16 яшар Жасур Мажидов эгаллади. Шашка. 1995 йил декабрда Тошкентда рус шашкаси бўйича иккинчи Халқаро турнир ўз ишини якунлади. 1996 йил 8 октябрда Самарқандда «рус на- кли» бўйича ўтказилган 64 катакли шашка бўйи- ча учинчи жаҳон чемпионати очилди. Баскетбол. 1997 йил октябрь ойида Бухорода баскетбол бўйича Халқаро эркаклар турнири ўтказилди. Тошкентда баскетбол бўйича анъанавий хал- қаро турнир бўлиб ўтди. Унда мамлакатимиз спортчиларидан ташқари, Хитой, Ҳиндистон. Қирғизистон ва Қозоғистондан келган спорт- чилар ҳам қатнашдилар. Ғолиблик шоҳсупаси- га юртимиз спортчилари кўтарилишди. Гимнастика. 1997 йил декабрда Навоий шаҳ- рида бадиий гимнастика бўйича Халқаро тур- нир ўтказилди. Сувда сузиш. 23—26 ноябрда Тошкентда Оила йилига бағишланган «Сув париси» баравар су-зиш бўйича биринчи марта Халқаро турнир ўтказилди. Унда Ўзбекистон, Греция, Қозоғис- тон, Россия спортчи қизлари қатнашди. Рос- сия спортчи қизлари турнир ғолиби бўлишди. Жуфт композициялар дастурида ўзбекистон- лик Татьяна Завадовская ва Юлия Велку брон- за медали совриндори бўлишди. Қиличбозлик. Тошкентда қиличбозлик бўйи- ча таниқли спортчи Собир Рўзиев соврини учун бўлиб ўтган Халқаро турнирда Ўзбекис- тон аёллар командаси биринчи ўринни эгалла- ди. Бу галаба шахсий ҳисобда ҳам олтин медал- га сазовор бўлган тошкентлик Светлана Фили- монова энг кўп хисса қўшди. Эркаклар орасида^қиличбоз юртдошларимиз- дан Р. Бахтиев, Е. Йўлдошев ва А.

Багдасаров муваффақиятли қатнашиб, ҳурмат шоҳсупаси- га кўтарилдилар. Хоккей. 1996 йил 8 апрелда Бухорода аёллар командалари ўртасида чим устида хоккей бўйи- ча халқаро турнир бўлиб ўтди. Отчопар. 1997 йил июнвда Тошкентда отчо- парлар конкурси бўйича Халқаро турнир бўлиб ўтди. Техник спорт турлари. 1998 йилнинг сентяб- рида Тошкент яқинидаги Аранчи аэродромида авиамодель бўйича Осиё тарихида биринчи чем- пионат бўлиб ўтди. Унда Узбекистон, Қозоғис- ток, Арманистон ва Индонезия командалари қатнашди. Эркин учадиган планерларда Алек- сандр Амелин (Қозоғистон), резина моторли моделларда Шавкат Исматиллаев, ичда ёнади- ган таймерларда Евгений Хаенок, радиобошқ-ариш планерларида Владимир Уцин (барчаси ўзбекистонлик) Осиёнинг биринчи чемпион- лари бўлишди. 1998 йил октябрда Ўзбекистонда Тошкент - Чимён дам олиш масканида энг кучли авто- ҳайдовчиларнинг ўн биринчи Халқаро мусоба- қалари бўлиб ўтди. Унда Ўзбекистон команда- си биринчи ўринни эгаллади. 1995 йил сентябрь ойида Тошкент шаҳрида илк бор Марказий Осиё халқларининг спорт ўйинлари муваффақиятли уюштирилди. Бай- рам «Пахтакор» стадионида карнай- сурнай на- волари билан бошланиб, театрлаштирилган бадиий спорт томошаси билан давом эттирил- ди. Кутилмаганда майдонга жангчилар кириб келди. Томошабинлар ичидан кўнгиллилар чи- қиб уларга қарши уриш бошладилар. Жанг авжга чиқци. Шу вақт бонг урилиб, майдондаги бар- ча жангчилар қотиб қолди. Диктор овози янг- ради: «Тарихимизда байрамлар, олимпиадалар бошланган вақгда урушлар тўхтатилган. Аж- додларимиз номи билан талаб қиламан: Уруш тўхтатилсин! Байрам - - олимпиада бошлан- син!» Майдонга Марказий Осиё халқларининг аф- сонавий қаҳрамонлари Алпомиш, Рустам, Ма- нас ва бошқалар сиймолари чиқади. Улар Мус- тақилликка эришган барча халкларни урушга эмас, дўстлашишга чақиришади. Халқпар ўрта- сида урушлар эмас,

дўстлик олимпиадалари ўтказишга ундашади. Майдонни раққосалар эгаллаб «Хуш келиб- сиз!» номли катга хореографик ўйин ижро эт- дилар. Ўйингоҳ йўлакчаларига беш қардош халқ- лар - - ўзбек, қозоқ, тожик, туркман, қирғиз халқларининг спортчи вакиллари кириб кели- шиб, майдондаги ўз жойини эгачлашади. Қардош халқ вакиллари тантанали равишда олимпиада байроғини олиб кириб стадион узра кўтаришади. Стадионга Юнонистондан келти- рилган рамзий олимпия олови олиб кирилади ва Марказий^Осиё халклари олимпиадаси оло- ви ёқилади. Ўзбекистон Президенти ва Олим- пиада қўмитаси раисининг қутловлари янграй- ди. Олимпиада очиқ деб эълон қилинади. Марказий Осиё халқтари ўйинларида катта бадиий спорт томошаси кўрсатилди. «Спорт ва санъат», «Спорт — тинчлик элчиси», «Эстрада юлдузлари -- спорт юлдузларига» номли эпи-зодларда Марказий Осиё халқларининг спорт, санъат, маданият соҳаларидаги ютуқлари та- раннум этилди. «Туркистон — умумий уйимиз» номли эпи- зодда Марказий Осиё халқларининг дўстлиги- ни ифодаловчи куй, қўшиқ ва рақслар ижро этилади. Очилиш маросими якунида байрам мушакбозлиги Тошкент оқшомини дўстлик нурлари билан чароғон этди. 1997 йили ўйинларнинг 2-турнири бўлиб ўтди. 1999 йил, 8 октябрь куни эса анъанавий ўйин- ларнинг 3-турнири старт олди. Унда Ўзбекис- тон спортчилари ўн ўйин тури бўйича 17 та олтин, 27 та кумуш медал сохиби бўлдилар. Энг асосийси ушбу анъанавий турнир Мар- казий Осиёда тинчлик, қардошлик ғояларини ёйишда ўзга хос вазифани бажармокда.

Қадимдан ватанимизда байрам ва мусобақа лар бир-бири билан чамбарчас боғлиқ ҳодиса лар бўлиб келган. Кўпинча байрам кунлари йирик мусобақалар ўтказилган ва алоҳида ўтка зилган мусобақалар ҳам байрамларга айланиб кетган. Ҳозирги кунда Ўзбекистон кўпгана халқаро мусобақалар ўтказиладиган жойга айланмоқда. Бундай йирик спорт тадбирлари энг аввало миллат соғлиғи мустаҳкамланаётганини, спорт чиларимиз маҳорати ўсаётганини, Ўзбекистон нинг жаҳонда обрўси ортиб бораётганини на мойиш қилмоқца. Мустақил Республикамизни жаҳонга тани тишда спортнинг аҳамияти катта бўлди. Ҳозир ги кунда миллий ўйинлар, жумладан кураш, улоқ, халқаро спорт турлари — теннис, бокс, футбол кабилар дунё халқлари ўртасида ўзбек ларнинг обрўсини оширмоқда. Спортни янада ривожлантириш, республи камиз вакилларининг жаҳон чемпионатларида муваффақиятли иштирок этишларида 1999 йил 27 майда эълон қилинган Ўзбекистон Респуб ликаси Вазирлар Махкамасининг «Ўзбекистон да физкультура ва спортни янада ривожланти риш тўғрисида»ги қарори мухим аҳамиятга эга бўлди. Вазирлар Маҳкамасининг бу қарори жамиятда соғлом турмуш тарзини шакллантириш, касалликларнинг олдини олиш ва огохланти риш, аҳоли кенг қатламларини, айниқса ёшларни бадантарбия ҳамда спорт билан шу ғулланишига жалб этиш, шунингдек Ўзбекис тон Республикаси Президентининг 1998 йил 10 ноябрдаги «Ўзбекистон Республикаси соғ лиқни сақпаш тизимини ислоҳ қилиш давлат дастури тўғрисида»ги Фармонини амалга ошириш мақсадларини кўзлаб қабул қилинган эди. Вазирлар Маҳкамаси Ўзбекистон Республикасида физкультура ва спортни ривожлантириш Давлат дастури концепциясини ҳамда уни амалга ошириш бўйича Ўзбекистон Респуб ликаси Давлат Спорт Қўмитаси ва тегишли вазирликлар ҳамда идоралар ишлаб чиққан тадбирларни маъқуллади ва Ўзбекистон Рес публикаси Давлат Спорт Қўмитаси, Миллий Олимпия Қўмитаси, Халқ таълим вазирлиги, Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, Му дофаа вазирлиги, Ички ишлар вазирлиги, Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги, бошқа вазирликлар ҳамда идоралар, Қорақалпоғис тон республикаси вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳри

ҳокимликлари, Ка саба уюшмалари Республика Кенгаши, «Ка молот», «Соғлом авлод учун», «Маҳалла» хай рия жамғармалари спортни ривожлантириш Давлат дастурини амалга оширишни таъмин- лаш юзасидан аниқ тадбирлар ишлаб чиқди: - ҳар бир туманда қишлоқ спорт-соғлом лаштириш клублари тузиш, улар фаолиятига спортнинг оммавий, миллий турлари ва халқ ўйинларини кенг жорий этиш; - аҳоли барча қатламларини физкультура соғломлаштириш ва оммавий-спорт ишига кенг жалб этишга қаратилган мунтазам оммавий спорт мусобақаларини ташкил этиш ҳамда ўтка зиш тизимини ишлаб чиқиш ва амалга оши риш; - мамлакат ҳудудидаги барча спорт иншо отларини уларнинг идоравий рўйхат (инвента ризация) қилиш, шунингдек минтақавий ху сусиятларини хисобга олган ҳолда, оммавий мусобақаларни мунтазам ўтказиб туриш бўйи ча аниқ чоралар белгилаш; - аҳолининг жисмоний тайёргарлиги ва соғ лиғи даражасини аниқловчи махсус тестлар ишлаб чиқиш ҳамда жорий этиш. Ушбу тестларни муваффақиятли топшир-ганлар учун уч даражали «Алпомиш» ва «Барчиной» нишон лари таъсис этиш таклиф қилинди. Ушбу тестларни муваффақиятли топширган лар учун Вазирлар Махкамасининг қарори би лан «Алпомиш» ва «Барчиной» нишонлари таъ сис этилди, шунингдек Тошкентда боксни ри вожлантириш республика маркази ҳамда Тош кент Отчопари негизида миллий спорт турла рини ривожлантириш республика марказини яратиш, «спорт байрами» умумхалқ байрами ни таъсис этиш назарда тутилди. XX аср охири — XXI аср бошида ўйин мада нияти борасида ҳам икки йўналиш кўзга ташланмоқда. Биринчидан, миллий ўйинлар тикланмоқда, иккинчидан, янги ўйинлар пайдо бўлмоқда. Айтиш мумкинки, Иттифоқимизда ўтказил ган халқ ўйинлари байрамлари ўзбек маъна вий ва жисмоний маданияти тарихида янги ва ўчмас саҳифа бўлиб қолди. Илк бор Форишда ўтказилган «Халқ ўйинлари байрами»да ёнган «машъал» республикамизнинг кўплаб жойла ридаги азалий ўйин-томоша анъаналарини тик лашга имконият яратди.

Агар 1990 йил «Халқ ўйинлари» байрами икки қишлоқ — Сайёд ва Бирлашганда ўтка зилган бўлса, 1991 йил у Фориш тумани да ражасида ўтказилди, 1992 ва 1993 йиллар Жиз зах вилояти даражасида — бу ҳудуд барча ту манларнинг фаол иштирокида уюштирилди. Ниҳоят 1994 йил Фориш тажрибаси янги по ғонага кўтарилди. Бу ерда I Республика «Халқ ўйинлари» олимпиадаси ўтказилиб, унда Ва танимизнинг барча вилоятлари ва Қорақалпо ғистон Республикаси вакиллари қатнашади. Олимпиадада азалий халқ ўйинлари «Бўрон», «Чавандоз», «Олиб қочар», «Чунка шувоқ», «Елка кураш», «Қирқ тош», «Минди», «Тор тишмачоқ» каби турлари бўйича мусобақалар ўтказилиб, ғолиблар тақдирланди. Фориш туманининг «Қизил қир» сайилго ҳида ўтган I Республика «Халқ ўйинлари» Олимпиадаси дастурида: очилиш маросими, тикланган халқ ўйинларининг намойиши, кўргазмали чиқишлар, кўрик танловлар, Рес публика вилоятлари ғолибларининг мусобақа лари, ғолибларни тақдирлаш ва ҳоказо тадбирлар ўз аксини топди. 1996 йил эса II Республика «Халқ ўйинла ри» олимпиадаси ҳам Форишда бўлиб ўтди. Анжуманлар 6 майда қадимий ва навқирон Жиззах шаҳрида бошланиб, 7 май куни гўзал ва азалий анъаналарга бой Фориш туманида авжга чиқди. Тоғли Форишнинг табиат томо нидан яратилган «Қизил қир» сайилгоҳида Рес публикамизнинг турли бурчакларидан келган вилоят беллашувларининг ғолиблари аждод ларимизнинг қадимий ва файзли ўйинлари бўйича мусобақаларда қатнашдилар. Бу анжу ман халқимизнинг тарихий меросини узилган томирларини тиклаш ва унга жон беришга хиз- мат қилди. Миллатимизнинг маънавий ва жис моний қадриятларини тиклашга хизмат қила диган бу йирик анжуман маданиятимиз тари хида янги яна бир саҳифа бўлиб, у халқимизнинг рухий, ақлий, жисмоний баркамол бўли шига йўл очади. Ҳар икки йилда ўтадиган халқ ўйинлари анжумани 1998 йил «Алпомиш» достони яра тилганининг 1 минг йиллигига бағишланиб, Термиз шаҳрига кўчирилди. Бу фестиваль «Ал помиш ўйинлари» деб номланди. У аждодла римиз тарихида муҳим ўрин тутган Алпомиш дек халқ қаҳрамонларини шакллантиришда катта аҳамиятга

эга бўлган «ёй отиш», «ка мондан отиш», «нишонга уриш», «олишиш», «кураш» каби ўйин-мусобақалардан ташкил топди. Хуллас, «Алпомиш»га бағишланган Респуб лика фестивалининг уюштирилиши Алпомиш давридаги достонларга кўчган халқ ўйинлари нинг тикланишида муҳим воқеа бўлди. 1999 йил - - «Аёллар йили»га бағишланиб Жиззахда, 2001 йил Шаҳрисабзда «Тўмарис» қизлар ўйинлари фестивали ўтказилиши диқ қатга сазовор бўлди. Агар Тўмарис жанг май донида — ғолиб бўлган бўлса, бизнинг қизла римиз спорт майдонларида ғолиб бўлишга интилишди. «Тўмарис» фестивали - ўзбек хо тин- қизларини спорт соҳасидаги «уйқу»дан уй ғотди, десак хато қилмаган бўламиз. Бу фес- тиваль халқимиз орасида Тўмарисдек мард, жасур, кучли, гўзал қизлар борлигидан дало лат беради. Фарғона вилоятида 2000 йил бўлиб ўтган «Алпомиш ўйинлари» - II фестивали халқ ўйинларининг яна бир поғонага кўтарилгани дан далолат берди. Фестиваль таркибига кир ган («Кураш», «Қўл кураши», «Тепа кураш», «Минди», «Ёйдан отиш» каби) мусобақалар бўйича спортчиларнинг тажрибаси ортганлиги ва бу ўйинларга ишқибозларнинг қизиқиши ошганлиги ҳам маълум бўлди. Фестиваль дои расида ўтган илмий-амалий анжуман эса халқ ўйинлари соҳасидаги ютуқлар билан бу борада қатор муаммолар мавжудлигига ҳам диқ қатни жалб қилди. Жумладан, халқ ўйинлари бўйича илмий-услубий манбалар, ўқув қўллан малари ва дарсликлар яратилиши лозимлиги, миллий ўйинларнинг муайян туркум ва турлари бўйича алоҳида туман, вилоят, республика мусобақалари (масалан от ўйинлари)ни ўтка зиш даркорлиги, аҳолига халқ ўйинлари би лан шуғулланиш учун қулай шароитлар яра тиш зарурлиги, айниқса бу ўйинлар билан ёшлар шуғулланишига эътибор бериш муҳимлиги ҳамда миллий ўйинлар бўйича Халқаро фестиваль ўтказиш вақти келганлиги қайд қилинди. Хуллас, минг йилликлар давомида халқ ўйинлари аждодларимизнинг жисмоний, маъ навий, руҳий ва ақлий ривожланиши учун асо сий восита бўлиб келган. Бироқ, кейинги аср да қатор сабабларга кўра ва аввало шўроларнинг миллий анъаналарга салбий муносабати туфайли халқ ўйинлари эътибордан четда қола

бошлади. Мустақиллик туфайли миллий қад риятлар - миллий онг, тарихий хотира, аза лий анъаналар, диний эътиқодлар, халқ ижо ди қаторида миллий ўиинлар ҳам жадал тик- лана бошлади. Бу борада Ўзбекистон Респуб ликаси жисмоний тарбия ва спорт давлат қўми тасининг жонбозлиги туфайли жиддий ишлар амалга оширилмоқда. «Халқ ўйинлари байра ми» (1991, 1992, 1993 й.й. Фориш), «Миллий спорт ва халқ ўйинлари» I ва II Олимпиадала ри (1994, 1996 й.й. Фориш), «Алпомиш» I Рес публика халқ ўйинлари фестивали» (1998, Тер миз»), «Тўмарис» қизлар миллий фестивали (1999, Жиззах), «Алпомиш» II Республика халқ ўйинлари фестивали (2000, Фарғона), «Тўмарис» II (Шаҳрисабз. 2001) каби йирик анжу манлар — ўзбек халқ ўйинлари тарихида янги даврни бошлаб бермоқда. Ўзбек халқ ўйинларининг халқаро нуфузи. Ўзбекистонда тикланган азалий ўйинлар на фақат собиқ иттифоқ (Ленинград, Москва, Махачкала шаҳарлари)дан келган мутахассис ларни, балки дунёнинг бошқа бурчаклари -Америка, Германия, Туркия, Эрон, Япония, Голландия каби мамлакатлардан ташриф бу юрган меҳмонларни ҳам ўзига мафтун қилди. Ўзбекистон мустақилликка эришгандан сўнг баҳор келиб, табиат уйғониб, гўзаллашиб ке тиши муқаррар бўлганидек, халқ анъаналари га бўлган эътибор ҳам жонланиб кетди. Нати- жада халқ ўйинлари қатнашчиларининг гео графияси (доираси) кенгайиб борди. 1996 йил Таиланд пойтахти Бангкоккда бўлиб ўтган Бутундунё халқ ўйинлари фестивалида Ўзбекистон делегациясининг қатнаши ши, ўзбек халқ ўйинларининг «жаҳон миллий ўйинлари» гулдастасида ўзининг муносиб ўрин олишига имкон яратди. Халқ ўйин-мусобақаларининг бир тури - курашнинг халқаро аҳамияти ошмоқда. Ўзбек кураши бўйича жаҳон биринчилиги ўтказилмоқда, кўпгина мамлакатларда кураш федера циялари тузилди, дунёда курашчиларнинг сони кўпаймоқда. Кураш — жаҳон олимпиада ўйин лари сафидан муносиб ўрин олиш арафасида турибди. Халқ ўйинларининг яна бир тури - улоқ (кўпкари)нинг ҳам Марказий Осиё

геомуҳи тида обрўйи ошмоқда. Анъанавий тарзда турли жойлар (Самарқанд, Навоий вилоятлари)да ўтказилаётган улоқ мусобақаларида қўшни- қариндош давлат чавандозлари ҳам фаол қат нашмоқдалар. Ўзбек халқи ҳаётида кураш, улоқ каби хал- қаро даражага чиқадиган ўйинлар кам эмас. Уларни чуқурроқ ўрганишимиз ва тарғиб қили шимиз зарур. Бу борада халқ ўйинларининг (кўплаб турларига бағишланган олимпиада, фестиваль, байрамлар ўтказиш билан бир қаторда), аниқ бир турига оид туман, вилоят ва республика мусобақаларини ўтказиш ло зим. Иккинчидан, республикамизда ўтадиган йи- рик мусобақаларга, спартакиадага халқ ўйин ларидан ҳам қўшмоғимиз лозим. Афсуски, биз ҳозир фақат бир неча халқ ўйин ёки мусоба қасини, жумладан, «Кураш», «Улоқ», «Қиз қувди» кабилардан фойдаланмоқдамиз. Ваҳоланки, ўзбек халқ тарихий бисотида минглаб ранг-баранг ўйинлар бўлган. Хуллас, маданий меросимизнинг бир қис ми бўлган, авлод- аждодларимизга асрлар мо байнида руҳ ва соғлиқ ато этиб келган халқ ўйинларини чуқур ўрганиш, жонлантириш миллий қиёфамизни сақлаш демакдир. Унут майлик, халқ ўйинлари аждодларимизнинг минг йилликлар давомида тўплаган улкан та рихий-маданий бойлигидир. Уларни кўз қора- чиғидек асраш, эъзозлаш ва улардан оқилона фойдаланиш муқаддас иш эканлигини унутмаслигимиз керак. Агар ана шундай қила олсак, ўзимизнинг ҳам, келажак авлодларимиз нинг халқ тилида айтганда, «жону тани омон бўлади. Ўзбек кураши 1992 йилда дзюдо бўйича Канадада ўтказилган жаҳон чемпионатида ва дзюдо Жаҳон Федерацияси конгрессда би ринчи бор тарғиб этила бошланди. Кейин Япония, Ҳиндистон, Буюк Британия, Монакода ўтказилган Халқаро спорт мусобақаларида ўзбек кураши тўғрисида батафсил маълумотлар берилди.Бизнинг миллий кураш чет эл мутахассисларида катта

қизиқиш уйғотди. 1993 йили Термизда илк бор ал-Ҳаким ат- Термизий хотирасига бағишлаб ўтказилган му собақада фақат мамлакатимиз полвонлари иш тирок этишганди. 1995 йил кураш мухлислари ва полвонлар учун ўта қувончли бошланди. Шу йили Вазир лар Маҳкамасининг Ўзбекистон Республика си Президенти соврини учун ал-Ҳаким ат-Термизий хотирасига бағишланган Ўзбек ку раши бўйича Халқаро турнирини ташкил қилиш тўғрисидаги қарори қабул қилинганди. Иккинчи бор Термизда ўтказилаётган бу Хал қаро турнирда машҳур, кураги ерга тегмаган паҳлавонлар билан бирга Тожикистон, Туркманистон,Грузия, Жанубий Кореядан келган полвонлар ҳам қатнашишди.Йигит кишига Ватан тупроғи мадад беради, деганларидек бу турнирда ҳам сурхондарёлик полвон Рустам Эргашев мутлақ ғолиблик мартабасига эришди. Ҳаким ат Термизий хотирасига бағишланган турнирнинг чин маънодаги халқаро мақоми ва асл нуфузи учинчи турнирда янада яққол намоён бўлди.Унда дунёнинг турли давлатлари ва мамлакатимиз вилоятларидан келган 200 дан ортиқ полвон 7 вазн тоифасида бел олишишди. Кураш бўйича Ўзбекистон Президенти Кубоги учун Биринчи Халқаро турнири ўтказилди, унда 20 дан ортиқ мамлакат спортчилари қат нашди. Ўша кунлари Тошкентда кураш бўйича таъсис конфесси ўтказилиб, унда «Кураш» Халқаро ассоциацияси тузилди ҳамда мамла катимиз раҳбари Ислом Каримов унинг фах рий Президенти этиб сайланди. Ўзбек кураши бутун спорт оламида спорт нинг янги тури сифатида тан олиниши муносабати билан Президент Ислом Каримов 1999 йил 1 февралда «Кураш» Халқаро ассоциаци ясини қўллаб-қувватлаш тўғрисида» Фармон чиқарди. Бу фармон курашнинг Ўзбекистон дагина эмас, балки бутун дунёда янада кўп тарқалишига кўмак берди. 1999 йилнинг 1 майи ўзбек спортчилари нинггина эмас, балки бутун ўзбек халқининг хотирасида сақланиб қолади. Ўша куни кураш ни бутун дунё тан олди. Тошкентда кураш бўйича биринчи жаҳон чемпионати очилди. Кураш бўиича биринчи жаҳон чемпионати да дунёнинг қарийб 50 мамлакатидан келган спортчилар қатнашди. Гиламга Ўзбекистон, АҚШ, Канада, Бразилия, Боливия,

Чили, Жанубий Африка Республикаси, Япония, Хи той, Ҳиндистон, Буюк Британия, Германия, Россия, Туркия, Нидерландия, Латвия, Эрон, Конго каби мамлакат полвонлари тушдилар. Шу пайтгача спортнинг бирон тури бўйича ўтказилган жаҳон чемпионатларида шунчалик кўп мамлакат вакиллари қатнашмаган эди. Юртдошларимиз Т. Муҳаммадиев (90 кг дан ортиқ вазн тоифасида), К. Муродов (90 кг гача вазн тоифасида), А. Қурбонов (73 кг гача вазн тоифасвда) ўзбекча кураш бўйича би ринчи жаҳон чемпиони бўлдилар. 1999 йил, 2 майда «ЖАР» спорт мажмуида ғолибларни шарафлаш ва чемпионатнинг тан танали ёпилиш маросими бўлиб ўтди. Ҳар икки йилда Термизда Ўзбекистон Рес публикаси Президенти соврини учун ал-Ҳаким ат-Термизий хотирасига бағишланган Ўзбек кураши бўйича Халқаро турнир ўтказилиши анъанага кирган. Унда Республикамиз ва жа ҳоннинг кўплаб давлатидан 150 нафар полвон қатнашди. Турнирга республика ва Халқаро Кураш ассоциацияси, Сурхондарё вилоят Ҳокимлиги, турнирнинг ташкилий қўмитаси қизғин тайёргарлик кўрди. Жойларда кураш нинг саралаш босқичи ўтказилиб, умидли пол вонлар кашф этилди. Турнир ўтказиладиган бош майдон — «Алпомиш» стадионида ҳакам лар, полвонлар ва томошабинлар учун барча шароит яратилди. Ўзбек курашининг жаҳон бўйлаб танилиши ва тан олинишида ҳукуматимиз қарори билан ҳар икки йилда бир марта ўтказилиб келинаёт ган ушбу халқаро турнирнинг алоҳида ўрни бор. У маълум маънода курашнинг дунё бўйи ча оммалашувига асос бўлди. «1999 йилнинг кузида Термизда Ўзбекис тон Республикаси Президенти соврини учун ўтган кураш бўйича 2-Халқаро турнир мусо бақаларида дунёнинг 30 дан ортиқ мамлакат идан келган полвонлар иштирок этиб, ўзбек кураши дунё бўйича танилиб бораётганлиги ни яна бир бор исботлашган эди. Ушбу тур нирнинг очилиш маросимида хорижлик меҳмонлар ўзбек курашининг обрўси кун сайин ошиб, дунё спортчилари ўзбекча атамаларни қизиқиб ўрганаётганлигини, бу кураш учин чи минг йилликда дунё халқларининг энг севимли спорт турларидан бири бўлиб қолишини ўз сўзларида таъкидлашган эди. Ўша 2-Халқаро турнирда япониялик Хироши Ка мимото, ўзбекистонлик Тоштемир Муҳамма диев, Ботир Ҳасанов, польшалик Павел

Ма лаванец, туркманистонлик Чори Баротов, қозоғистонлик Достон Примқулов каби пол- вонларнинг ўзига хос кураш услуби томо шабинлар олқишига сазовор бўлганди» (Чори Тўхтаев, «Халқсўзи»,2001й.).1999 йилнинг3—4апрель кунлари ўтказилган анъанавий 4-Халқаро турнир Халқаро Кураш ассоциацияси ташаббуси билан Осиёнинг очиқ чемпионати деб эълон қилинди.Ушбу турнирнинг финал баҳсларида ҳамюртларимиз Акобир Қурбонов билан Махтумқули Махму дов, Баҳром Авазов ва Шуҳрат Хўжаев,Тоштемир Муҳаммадиев билан Эрали Мамарасу ловнинг курашлари томошабинлар ёдидан кўтарилмаса керак, албатта. 2000 йил, 7 сентябрь куни ўзбек матбуоти да Англиядан келган хушхабар эълон қилинди.Ў збек кураши халқаро уюшмаси ташкил этил ган куннинг икки йиллигини нишонлаш юза сидан Британия кураш уюшмасида 1 октябрда барча ёшдаги эркак ва аёллар ўртасида кураш турнири ўтказишга қарор қилди. Турнир Лон дон яқинидаги Бедфорд шаҳарчасида ўтказил ди. Кураш мусобақаларининг барчаси байрамо на рухда ўтади. Унинг очилиш маросими ҳам, ёпилиш маросими ҳам ўйин-кулги, қўшиқ ва рақслардан иборат концерт ва шодиёна тад бирлар асосида файзли бўлади. Ўзбек кураши нинг халқаро ўйин мақомини олиши халқи миз заковати, топқирлиги ва дунё халклари кўнглини ола билиш салохиятининг ёрқин ми соли сифатида қадрлидир. Ёшлар мусобақалари Мамлакатимиз ёшларни жисмоний тарбия ва спорт машғулотларига узлуксиз жалб қилишни таъминлаш 2000 йилдан амалга оширила бошланди. Булар мактаб ўқувчила рининг «Умид ниҳоллари», касб-ҳунар кол лежлари ва академик лицей ўқувчиларининг, «Баркамол авлод», олий ўқув юртлари тала баларининг «Универсиада» спорт мусобақаларидир. Жаҳонда ёшларнинг барча қатлам ларини жисмоний тарбия ва спортга омма вий жалб этишнинг бундай уч босқичлари узлуксиз тизими жаҳон тажрибасида ҳали кузатилмаган ва бунга илк маротаба Ўзбекис тонда асос солинди.

Умид нихоллари Республикамизнинг барча умумий таълим макгаб ўрта ўқувчилари ўртасида «Умид ни ҳоллари» спорт мусобақаларини ўтказиш яхши анъанага айланмоқда. Бу мусобақаларнинг асосий мақсади мактаб ўқувчиларини физкультура ва спорт ишларига жалб этиб, уларнинг ҳар томонлама камол топиши ва жисмоний бақувват бўлишига кўмак бериш. «Умид ниҳоллари» асосан уч босқичда: (спорт турлари бўйича) аввал туман, сўнг вилоят ва ниҳоят республика даражасида ўтка зилади. Биринчи босқичга мактабларнинг энг яхши ёш спортчилари қатнашадилар. Иккин чи босқич вилоят даражасида туман мусоба- қаларининг ғолиблари иштирокида ўтади. Яку ний учинчи босқич республика даражасида вилоят мусобақалари ғолиблари қатнашадилар. Республика «Умид ниҳоллари» мусобақалари нинг ғолиблари моддий ва маънавий рағбатлантирилади. 2002 йил Фаргонада ўтказилган «Умид ни ҳоллари» нафақат спорт, балки улкан мада ният ва санъат байрамига айланди. «Умид ниҳоллари»нинг аҳамияти шундаки, бунда умумий ўрта таълим мактабларида би лим олаётган миллионлаб болалар спортга уз луксиз жалб қилинади, бу эса ўз навбатида, жараённи замон талаблари даражасига кўтар ади, Олимпия ҳаракатини ривожлантириш га хизмат қилади. Мактаб ўқувчилари ўртасида «Алпомиш» ва «Барчиной» спорт мусобақалари кенг шуҳрат қозонмоқда. Бу мусобақа ҳозирги ёшларимиз-ни ҳар томонлама маънавий ва жисмоний ка-мол топишида муҳим роль ўйнаб, улар ораси да ҳам янги Алпомиш ва Барчинойларнинг пайдо бўлишига хизмат қилмоқда. Баркамол авлод 2001 йил май ойи биринчи ҳафтасида Жиз зах шаҳрида Ўзбекистон Республикаси ўрта-махсус, касб-ҳунар ўқув муассасалари ўқув чи-ёшлари ўртасида «Баркамол авлод» спорт мусобақалари катта тантаналар билан ўтка зилди. Вилоятнинг бош ўйингоҳи ёшлик, барка моллик шукуҳи билан тўлиб, ҳақиқий спорт ва санъат шодиёнасига айланди.

«Баркамол авлод» спорт мусобақалари қат нашчиларига йўллаган табрик сўзида Ўзбеки- стон Президенти И. Каримов жумладан шун дай деди: «Азиз ўғил-қизларим! Сиздек билим ва курашга ташна ўғил-қизларимни бағримга босиб айтмоқчиман: Сиз — Алпомиш, Жало лиддин Мангуберди, Амир Темур каби мард ва ботир инсонларнинг авлодисиз, сиз — буюк юрт фарзандларисиз .» универсиада Келажаги буюк Ўзбекистоннинг ёш авло дини маънавий етук, жисмоний баркамол қилиб тарбиялаш Республика ҳукуматининг доимо диққат марказида туради. Озод Бек. Машъала ҳаро рати қалбларга кўчажак // «Халқ сўзи», 13.04.02. «Маърифат». 2001, 2 май. Наманганда биринчи «Универсиада — 2000» спорт мусобақалари ўтказилди. Бир ҳафта даво мида республика олий ўқув юртларининг бир ярим минг талабаси спортнинг тўққизта оммавий турида ўз кучи, эпчиллиги, маҳорати ва омилкорлигини намойиш этди. Навоий вилоя ти жамоаси энг кўп олий мукофотга сазовор бўлди. Умумий ҳисобда кейинги совринли ўрин ларни «Тошкент-1» жамоаси ва Самарқанд жамоаси спортчилари эгалладилар. Универсиада нинг ўн беш қатнашчиси Ўзбекистон Прези денти Ислом Каримовнинг фахрий соврини билан такдирланди, уларга мукофот тариқаси да «Тико» енгил автомашиналари берилди. Универсиада очилиши катта театрлаштирил ган бадиий-спорт томошаси шаклида ўткази либ, унда кучли талаба спортчиларнинг намойиш чиқишлари ва республика таниқли ёш санъаткорларининг катта концерти намойиш этилди. Универсиада спорт, санъат, мадани ят, ёшлик, гўзаллик, эркин ҳаёт завқининг ёрқин намойиши бўлди. «Универсиада - - 2002» спорт мусобақала- ри 2002 йил май ойида Қадимий ва Навқи рон Бухоро шаҳрида анъанавий спорт шо диёнаси сифатида бўлиб ўтди. Бухоро спорт байрами фақат мусобақалар билангина чекланмади, балки бу ободончи лик, тозалик, меҳмондўстлик намойиши, шу нингдек ватанга муҳаббат руҳини шаклланти рувчи ажойиб тадбирга ҳамда айланди. Мусобақаларнинг тантанали очилиш маросимида олимпия машъаласи ёқилиши

катта аҳамиятга эга. Янги вужудга келган анъана бўйича машъала Паркент туманидаги «Физи ка-қуёш» илмий ишлаб чиқариш марказининг 2600 градусли ўчоғида барча вилоятлардан тан лаб олинган ўқувчилар иштирокида тантанали маросимда ёндирилади. Бундан асосий мақ сад — ўқувчилар қалбида жисмоний тарбия ва спортга қизиқиш, соғлом турмуш тарзини қарор топтириш туйғусини шакллантириш ва уларни ҳар жиҳатдан баркамол инсон қилиб вояга етказишдан иборат. Қуёшдан нур олган машъала ҳарорати, тафти мурғак қалбларни Ватан деб, миллат деб ёндиришга хизмат қила ди. Машъаланинг ўчиб қолмаслиги учун рес публика «Ватанпарвар» ташкилоти мутахассис лари олов сақлаш қурилмасини тайёрлашган. Машъала дастаги чинор дарахтидан тайёрлан ганлиги теран тарихимизга, халқимизнинг мус таҳкам иймон- иродаси, мустақиллигимизнинг боқийлиги юқори қисми лола шаклида экан лиги ёшлик, ёшариш ва янгиланишдан сўзлай- ди. Машъаланинг тож қисми оқ пўлатдан ясал ган бўлиб, миллий бойлигимиз пахта шакли даги нақшлар билан безатилган. Унинг қўрғон лари эса Ватанимиз сарҳадлари мустаҳкамли гини, миллатимизнинг бирдамлигини англа тади. Янги ой, тонг юддузлари ва миллий гум базлар хурлигимизни, тинч ва осуда ҳаётимизнинг рамзий ифодасини билдиради . Спорт мусобақалари орасида теннис баҳсла ри энг қизиқарли ўйинлар сирасига кириб бормоқда. Маълумки, ҳар бир ўйин, мусобақа бу нафақат спорт, балки байрам ҳамдир. Бу бай- рамона ҳолатни 1994 йил, 28 май -5 июнь кунлари Тошкентда теннис бўйича Ўзбекис- тон Республикаси Президенти кубоги учун би ринчи Халқаро турнирида яққол сезса бўлади. Бундай спорт байрами 1995 йил 2 сентябрь куни ушбу кубок учун иккинчи халқаро турнирида ҳам янада кўтаринки шаклда намоён бўлди. Унда дунёнинг 14 мамлакатидан спорт чилар қатнашди. Марокашлик теннисчи Ка рим Аламий турнир ғолиби бўлди. 1996 йил 2—8 сентябрь кунлари анъанавий III халқаро турнир ҳам муваффақиятли ўтди. Турнир якунида Ўзбекистон Президенти И. Каримов нутқ сўзлади ва мусобақа ғолиби ис паниялик теннис устаси Фелекс Мантиллега бош

совринни топширди. 1999 йилги турнирда жаҳоннинг 26 мамла катидан 80 нафар спортчи иштирок этиши уни Халқаро спорт байрамига айлантириб, юр тимиз обрўсига обрў қўшди. VII халқаро турнир 2000 йилнинг 11—17 сентябрь кунлари бўлиб ўтиб, унда Президент кубоги россиялик спортчи Марат Сафинга на сиб этди. Ватанимиз истиқлолининг 10 йиллик тан таналари давом этаётган кунларда мамлакати мизда яна бир улкан байрам — теннис бўйича Ўзбекистон Республикаси Президенти кубоги учун 8-халқаро турнир бўлиб ўтди (соврин жамғармаси 550 минг АҚШ доллари миқдо рида белгиланди). Турнирда йигирмадан ортиқ давлат, жумла дан, АҚШ, Россия, Франция, Германия, Ита лия, Исроилнинг таниқли дунё теннис рейтингига эга теннис усталари қатнашди. Ўзбекистонда қисқа вақтда энг замонавий талабларга жавоб берадиган кортлар қурилиб, фойдаланишга топширилди. Мамлакатимиз жаҳоннинг теннис ўта ривожланган давлат лари сафидан жой олди. Бу эса «Президент кубоги» «АТП Тур» туркумидаги расмий турнирлар сирасига кириб, довруғининг тин май ошиб боришида ҳам муҳим омил бўлмоқ да. Мазкур мусобақа Ўзбекистонни теннис бўйича Осиёнинг энг етакчи давлатларидан бирига айлантирди. «10 сентябрь куни Тошкентдаги «Юнусо- бод» теннис кортида «Президент кубоги» хал- қаро турнирининг тантанали очилиш мароси- ми бўлиб, унда Ўзбекистон Республикаси Пре- зиденти Ислом Каримов сўзга чиқиб, мусоба- қада дунё теннисининг тан олинган усталари иштирок этаётганидан мамнун эканлигини таъ кидлади. Мазкур теннис усталари Евгений Ка фельников, Марат Сафин, Доминик Ҳорба ти, Николас Кетфер, Марк Россе каби кўплаб ракетка усталари спортнинг мана шу гўзал, жозибадор ва оммабоп тури мухлисларининг муҳаббати ва ҳурмат - эътиборига сазовор бўлганлар» «Юнусобод» кортларида ўтган бу улкан спорт байрамининг шукуҳи жаҳоннинг кўплаб мамлакатларини қамраб олди, десак хато бўлмайди. Чунки талай хорижий телекомпа ниялар, бошқа оммавий ахборот воситалари вакиллари мазкур мусобақани узлуксиз жа- ҳонга ёритиб турди.

16 сентябрь куни Ўзбекистон Республикаси Президенти И. Каримов «Президент кубоги» халқаро теннис турнирининг финал қисмини томоша қилиш учун «Юнусобод» спорт са ройига ташриф буюрди. Мукофотларни топ-шириш чоғида Ислом Каримов ҳақиқий спорт байрамини тақцим этгани учун барча теннис ихлосмандлари ва спорт ишқибозлари номи- дан мусобақанинг барча иштирокчиларига миннатдорчилик изҳор этди. Шундан сўнг давлатимиз раҳбари мазкур турнирда иккинчи бор ғалаба қозонган Марат Сафинга мусобақанинг бош соврини — «Ўзбе кистон Республикаси Президенти кубоги»ни тантанали равишда топшириб, унга ўзбекона зарбоф тўн кийдирди. Марат Сафин турнирнинг жуда муваффақиятли ўтганини таъкидлар экан, бу нуфузли мусобақани ўтказишга бош қўшган барча таш- килотчиларга самимий миннатдорчилик бил- дирди. Хуллас, Президент Кубоги обрўйининг йил- дан-йилга ошиб бориши Ўзбекистон спорти- нинг халқаро нуфузини оширмоқца. Республикамизда ўтказилаётган Халқаро спорт мусобақалари ўзига хос спорт бай- рамларига айланиб кетмоқца. Мусобақа қат- нашчилари ўзбек одатларига кўра иззат-ҳур- мат билан кутиб олиниши, спорт анжума- «Халқ сўзи», 2001 йил, 11 ок тябрь. нининг карнай-сурнай садолари билан тан танали очилиши, мусобақаларнинг тизимли ўтказилиши, ғолибларни шарафлаш шодиё налари, унда давлат байроқларининг кўтарилиши ва мадҳияларининг янграши, тадбирларнинг тантанали ёпилиш маросимлари мазкур мусобақаларни ҳақиқий байрамга айлантириб юбормоқда. Мустақиллик шароитида ватанимизда қу йидаги спорт турлари бўйича йирик халқаро мусобақалар спорт байрами холатида ўтказил моқда: Кураш. 1993 йил мартда Термизда ўрта аср қомусий олими Ҳаким ат-Термизий хотира сига багишлаб, кураш бўйича ўтказилган халқаро мусобақаларда жаҳоннинг турли мамла катларидан тўрт юздан кўпроқ полвонлар қат нашди. 1997 йил 22—23 ноябрда Тошкентда «Ўзбе кистон мустақиллиги кубоги» учун

эркин ку раш бўйича биринчи Халқаро турнир бўлиб ўтди. Унда Европа ва Осиёнинг 40 та мамла катидан келган 130 нафардан ортиқ спорчтчи қатнашди. 1997 йил ноябрда Тошкентда Собир Раҳимов хотирасига бағишланган юнон-рум кура ши бўйича Халқаро турнир ўтказилди. Унда Ўзбекистон, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Россиядан келган 200 спортчи қат нашди. Жиззахда эса бокс бўйича Халқаро ёшлар турнири ўтказилди. Унда икки юздан ортиқ спортчи мукофотлар учун курашди. 1998 йил 22—24 майда эркин ва юнон-рум кураши бўйича Ўзбекистон Республикаси мус тақиллиги Кубоги учун ўтказилган II Тош кент Халқаро турнирда жаҳоннинг кўп мамла- катларидан келган 184 нафар полвон қатнаш ди. 1998 йил 29 июнда Тошкентда самбо кураши бўйича еттинчи Халқаро турнир очилди. 1998 йил 6—7сентябрда Тошкентда кураш бўйича «Ўзбекистон Президенти Кубоги» учун биринчи Халқаро турнир бўлиб ўтди. Унда 20 дан ортиқ мамлакат вакиллари қатнашди. Ўзбе кистон Президентининг бош совринини тур киялик полвон Салим Татар ўғли олди. Тошкентда «Паҳлавон» кубоги соврини учун самбо бўйича Халқаро ёшлар турнири бўлиб ўтди. Унда Ўзбекистон, Қозоғистон ва Турк манистондан келган 200 дан кўпроқ спортчи қатнашди. 1999 йил 1—2 май кунлари Тошкентда ку раш бўйича биринчи жаҳон чемпионати бўлиб ўтди. Унда 48 мамлакатдан келган спортчилар қатнашди. Мамлакатимиз полвонлари 3 та ол тин, 3 та кумуш ва 4 та бронза медалига сазо вор бўлдилар. Акобир Қурбонов, Камол Му родов, Тоштемир Муҳамедов ўз вазн тоифа лари бўйича жаҳон чемпиони бўлишди. 25—30 май кунлари Тошкентда биринчи марта юнон-рум кураши бўйича эркак ва аёл лар ўртасида анъанавий Осиё чемпионати бўлиб ўтди. Унда 14 мамлакатдан келган 500 нафардан ортиқ спортчи қатнашди. Чемпио натда Ўзбекистон терма командаси эркин ку раш бўйича команда хисобида 1-ўринни эгал лади. Игорь Купеев (69 кг), Руслан Хинчагов (76 кг), Аслон Санакоев (85 кг)

олтин медал лар, Рамиль Исломов (63 кг), Георгий Каси нов (103 кг) кумуш медаллар ва Адхам Очи лов (54 кг), Дамир Заҳриддинов (58 кг), Со слан Фраев (97 кг) бронза медали соҳиблари бўлдилар. Юнон-рум кураши бўйича эркаклар белла шувида бухоролик спортчи Шуҳрат Саъдиев олтин медал сохиби бўлди. Эркин кураш бўйича аёллар ўртасида мам- лакатимиз вакили Марина Михеева (68 кг) тўртинчи ўринни эгаллади. Команда хисобида биринчи ўринни Ўзбекистон терма ко мандаси, иккинчи ўринни Корея, учинчи ўринни Қозоғистон терма командалари эгал лади. 26—30 май кунлари Тошкентда «Микаса» япон компанияси Кубоги учун волейбол бўйи ча биринчи аёллар Халқаро турнири бўлиб ўтди. Унда Япония, Россия, Қозоғистон, Қирғизис тон ва Ўзбекистон командалари қатнашди. Бош соврин — «Микаса» кубоги Ўзбекистон жис моний тарбия институти спорт клуби волейболчи аёлларига насиб этди. Бокс. 1994 йил 5—10 октябрь кунлари Тош кентда бокс бўйича Ўзбекистон Республикаси мустақиллигига бағишланган турнир ўтказил ди. 1995 йил 30 сентябрдан 8 октябргача Тош кентда бокс бўйича Осиё чемпионати бўлиб ўтди. 1995 йил ноябрда Самарқандда бокс бўиича тренер Сидней Жаксон хотирасига бағишлан- ган мукофот учун анъанавий Халқаро турнир бўлиб ўтди. Ўша йил июнда Андижон вилояти Избоскан тумани маркази Пойтуғда айбоксинг (Таиланд бокси) бўйича турнир бўлиб ўтди. 1997 йил 17 августда Тошкентда Россия, Қозоғистон, Белоруссия ва ўзбекистонлик жа ҳон чемпионати, Олимпия ўйинлари, Халқаро турнир ғолиблари иштирокида Ўзбекистонда биринчи бор профессионал бокс бўйича Хал қаро матч ўтказилди. 1997 йил июлда Жиззахда бокс бўйича ёшларнинг истеъдодли мураббийси Азимжон Бадалов хотирасига бағишланган биринчи Халқаро турнир бўлиб ўтди. Турнирда Ўзбекистон, Тожикистон ва Туркманистоннинг114нафар боксчиси ўз маҳоратини намойиш қилишди. 1998 йил августда Жиззахда таниқли тренер Сидней Жаксон хотирасига

бағишланган анъ анавий Халқаро турнир бўлиб ўтди. Бу турнир да Жиззах вилоятининг терма командаси биринчи ўрин эгаллади. 1998 йил сентябрда Самарқандца бокс бўйи-ча «Амир Темир кубоги» учун Халқаро турнир бўлиб ўтди. Унда Ўзбекистон, Қозошстон, Қир ғизистон, Россия, Ҳиндистондан келган 100 дан ортиқ спортчи қатнашди. 1998 йил ноябрда Урганч шаҳрида бокс бўйи ча очиқ чемпионат бўлиб ўтди. Унда республи камиз ва Қозоғистон, Қирғизистон, Туркма нистон ва Япониядан келган 100 дан ортиқ «чарм қўлқоп» устаси қатнашди. Зарафшонда ёпшар ўртасида Навоий тоғ-ме таллургия комбинатининг 40 йиллигига ба- ғишланган Халқаро мусобақа бўлиб ўтди. Унда республикамиз, Қозошстон ва Қирғизистон «чарм қўлқоп» усталари куч синашдилар. Наво ийлик ёш боксчиларнинг чиқишлари муваф- фақиятли бўлди. Акром Файзиев, Шуҳрат Улу ғов, Ҳасан Эргашев ва Камолиддин Нормуро- дов ўз вазн тоифаларида биринчи ўринни эгал- лашди. Футбол. 1994 йил 11 апрель кунлари Тош кентда футбол федерациялари Халқаро ассо- циацияси (ФИФА) ва Осиё футбол федерация- си (АФК) кўмагида футбол бўйича биринчи марта халқаро турнири бўлиб ўтди. 1994 йил 20—29 май кунлари Тошкентда Осиё чемпионати финалига чиқиш учун Ўрта Осиё ва Қозоғистондаги бешта давлат ёшлар командаларининг футбол бўйича очиқ турни ри ўтказилди. 1996 йил 2—6 октябрда Зарафшонда кичик футбол бўйича VI Халқаро турнир бўлиб ўтди. 1996 йил 24 августда «Пахтакор» марказий стадионида Осиё чемпионати сайланма гуру- хининг матчи бўлиб ўтди. Ўзбекистон терма командаси Яман комавдаси билан учрашди. Учрашув ўзбек футболчилари ғалабаси билан тугади. Чирчиқда аёллар ўртасидаги футбол бўйича Ўрта Осиё чемпионатининг сўнгги тури бўлиб ўтди. Андижон шахридаш «Андижон қизи» фут бол-хоккей клуби қизлари биринчи ўринни эгалладилар. Теннис. 1994 йил 3 майда Тошкентда «Буюк ипак йўли» шиори

остида теннис бўйича Хал- қаро мусобақалар очидди. Бу мусобақаларда 22 мамлакат спортчилари қатнашди. 1994 йил 28 майдан 5 июнигача Тошкентда Президент Кубоги учун биринчи Халқаро тен нис турнири ўтказилиб,Америка теннисчиси Чак Адамс унинг биринчи соҳиби бўлди. 1995 йил 29 августда Тошкентда теннис бўии ча очилган Ўзбекистон Республикаси Прези денти Кубоги учун олиб борилган иккинчи Халқаро турнирда 14 мамлакат спортчилари қатнашди. 1996 йил 2—8 сентябрда Тошкентда теннис бўйича Ўзбекистон Республикаси Президенти Кубоги учун учинчи Халқаро турнир бўлиб ўтди.1996 йил 8—16 июнда Тошкентда Челенжер туркумидаги теннис бўйича Халқаро аёллар турнири бўлиб ўтди. 1996 йил апрелда Тошкентда теннис бўйича ёшлар анъанавий халқаро турнири бўлиб ўтди. 1997 йил 8 июнда Тошкентда теннис бўйича аёллар иккинчи Халқаро турнири бўлиб ўтди. 1996 йил 12 июлда Наманганда теннис бўйи ча Халқаро ёшлар турнири ўтказидди. Унда Ўрта Осиё давлатларидан 13 ёшгача бўлган 44 нафар ёш спортчи қатнашди. 1998 йил апрелида Андижонда теннис бўйи- ча «Буюк ипак йўли» Халқаро турнири ўтка- зидди. Унда 20 та мамлакатдан келган таниқпи спортчилар қатнашди. Андижонда эса «Фью- черс» тенниси бўйича Халқаро турнир бўлиб ўтди. 1998 йил 2—8 июнда Тошкентда теннис бўйича аёллар Халқаро турнири бўлиб ўтди. 1997 йил октябрда Фарғонада «Буюк ипак йўли» Халқаро сателлит теннис турнири ўтка зилди. Тошкентлик спортчи Вадим Куценко унинг ғолиби бўдци. 1996 йил октябрь ойида Тошкентда стол тенниси бўйича Ўзбекистон

мустақиллигининг 5 йиллиги ва Амир Темур юбилейининг 600 йиллигига бағишланган Халқаро турнир бўлиб ўтди. 1998 йил 14— 20 сентябрда Тошкентда тен нис бўйича «Ўзбекистон президенти Кубоги» учунбешинчиХалқаротурнирбўлибўтди. Унда18 мамлакатдан келган 49 нафар энг кучли теннисчи қатнашди. Турнирнинг ёпи лиш маросимида Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов нутқ сўзлади ва сурункасига иккинчи бор турнир ғолиби бўлган инглиз теннисчиси Тим Хенманг акумуш Кубогини топширди. Самарқандда «Челленжер» туркумидаги Хал- қаро теннис турнири бўлиб ўтди. Яккама-якка олишувда ғалаба швециялик теннисчи аёл Фре- дерик Ионесонга насиб этди. Турнирнинг жуфт разряддаги бош мукофоти исроиллик дуэт Ноам бер-Эал Ранга топширилди. Қарши шаҳрида янги бунёд этилган «Ҳавас» спорт мажмуида теннис бўйича дунёнинг қарийб барча мамлакатларидан келган ракет- ка усталари иштирокида Халқаро турнир бўлиб ўтди. Унда Австрия, Белоруссия, Венг- рия, Миср, и Италия, Швеция спортчилари қатнашди. Ўзбекистонлик теннисчилар Олег Огородов ва Дмитрий Томошевич турнир ғолиби бўлишди. Фарғона шаҳрида «Истиқлол» Халқаро нири бўлиб ўтди. Унда жаҳоннинг 50 лан ортиқ мамлакатидан келган теннис ракетка- си усталари бир ҳафта давомида куч синаш илар. 1999 йил 8 апрелда Наманганда «Фьючерс истиқбол» тенниси бўйича Халқаро турнир бўлиб ўтди. Унда 15 мамлакатдан келган ~ нисчилар қатнашди. Шахмат. 1994 йил октябрда Термизда IV қаро шахмат фестивали бўлиб ўтди. У ўз иштн- рокчиларига Халқаро уста меъёрини бажаг имконини берар эди. Мазкур шахмат турнири- да Вьетнам, Катар, Германия, Исроил. А: рия, Россия, Қозоғистон, Озарбайжон ва Ўзбе-ьшстон шахматчилари қатнашдилар. 1997 йил 21 октябрда Тошкентда мамлака тимиз мустақиллигининг 6 йиллигига бағиш ланган «Труд» газетаси мукофоти учун иккин чи Халқаро болалар шахмат турнири очилди. Унда Ўзбекистон,Қозоғистон,Туркманистон ва Қирғизистоннинг етти ёшдан ўн ёшгача бўлган шахматчилари қатнашди.

1997 йил 17—25 ноябрда Тошкентдаги «Жар» спорт мажмуида «Труд» газетаси совринлари учун Ўзбекистон Республикаси етти йиллигига бағишланган болалар Халқаро шахмат турнири бўлиб ўтди. 1998 йилДошкентда «Труд» газетаси соврин лари учун Ўзбекистон Республикаси мустақиллигининг етти йиллигига бағишланган болалар Учинчи Халқаро шахмат турнири бўлиб ўтди. «Труд» газетасининг бош соврини тошкент-ликларга насиб этди. Шахсий ҳисобдаги мут лақ биринчиликни усталикка номзод 16 яшар Жасур Мажидов эгаллади. Шашка. 1995 йил декабрда Тошкентда рус шашкаси бўйича иккинчи Халқаро турнир ўз ишини якунлади. 1996 йил 8 октябрда Самарқандда «рус на кли» бўйича ўтказилган 64 катакли шашка бўйи ча учинчи жаҳон чемпионати очилди. Баскетбол. 1997 йил октябрь ойида Бухорода баскетбол бўйича Халқаро эркаклар турнири ўтказилди. Тошкентда баскетбол бўйича анъанавий хал қаро турнир бўлиб ўтди. Унда мамлакатимиз спортчиларидан ташқари, Хитой, Ҳиндистон. Қирғизистон ва Қозоғистондан келган спорт чилар ҳам қатнашдилар. Ғолиблик шоҳсупаси га юртимиз спортчилари кўтарилишди. Гимнастика. 1997 йил декабрда Навоий шаҳ рида бадиий гимнастика бўйича Халқаро тур нир ўтказилди. Сувда сузиш. 23—26 ноябрда Тошкентда Оила йилига бағишланган «Сув париси» баравар су-зиш бўйича биринчи марта Халқаро турнир ўтказилди. Унда Ўзбекистон, Греция, Қозоғис- тон, Россия спортчи қизлари қатнашди. Рос- сия спортчи қизлари турнир ғолиби бўлишди. Жуфт композициялар дастурида ўзбекистон лик Татьяна Завадовская ва Юлия Велку брон за медали совриндори бўлишди. Қиличбозлик. Тошкентда қиличбозлик бўйи ча таниқли спортчи Собир Рўзиев соврини учун бўлиб ўтган Халқаро турнирда Ўзбекис- тон аёллар командаси биринчи ўринни эгалла ди. Бу галаба шахсий ҳисобда ҳам олтин медал- га сазовор бўлган тошкентлик Светлана Фили монова энг кўп хисса қўшди. Эркаклар орасида^қиличбоз юртдошларимиз дан Р. Бахтиев, Е. Йўлдошев ва А.

Багдасаров муваффақиятли қатнашиб, ҳурмат шоҳсупаси га кўтарилдилар. Хоккей. 1996 йил 8 апрелда Бухорода аёллар командалари ўртасида чим устида хоккей бўйи ча халқаро турнир бўлиб ўтди. Отчопар. 1997 йил июнвда Тошкентда отчо парлар конкурси бўйича Халқаро турнир бўлиб ўтди. Техник спорт турлари. 1998 йилнинг сентяб рида Тошкент яқинидаги Аранчи аэродромида авиамодель бўйича Осиё тарихида биринчи чем- пионат бўлиб ўтди. Унда Ўзбекистон, Қозоғис- ток, Арманистон ва Индонезия командалари қатнашди. Эркин учадиган планерларда Алек- сандр Амелин (Қозоғистон), резина моторли моделларда Шавкат Исматиллаев, ичда ёнади ган таймерларда Евгений Хаенок, радиобошқариш планерларида Владимир Уцин (барчаси ўзбекистонлик) Осиёнинг биринчи чемпион лари бўлишди. 1998 йил октябрда Ўзбекистонда Тошкент - Чимён дам олиш масканида энг кучли авто ҳайдовчиларнинг ўн биринчи Халқаро мусоба қалари бўлиб ўтди. Унда Ўзбекистон команда си биринчи ўринни эгаллади. 1995 йил сентябрь ойида Тошкент шаҳрида илк бор Марказий Осиё халқларининг спорт ўйинлари муваффақиятли уюштирилди. Бай- рам «Пахтакор» стадионида карнай-сурнай на волари билан бошланиб, театрлаштирилган бадиий спорт томошаси билан давом эттирил ди. Кутилмаганда майдонга жангчилар кириб келди. Томошабинлар ичидан кўнгиллилар чи- қиб уларга қарши уриш бошладилар. Жанг авжга чиқци. Шу вақт бонг урилиб, майдондаги бар- ча жангчилар қотиб қолди. Диктор овози янг ради: «Тарихимизда байрамлар, олимпиадалар бошланган вақгда урушлар тўхтатилган. Аж додларимиз номи билан талаб қиламан: Уруш тўхтатилсин! Байрам - олимпиада бошлан- син!» Майдонга Марказий Осиё халқларининг аф сонавий қаҳрамонлари Алпомиш, Рустам, Ма- нас ва бошқалар сиймолари чиқади. Улар Мус- тақилликка эришган барча халкларни урушга эмас, дўстлашишга чақиришади. Халқпар ўрта сида урушлар эмас,

дўстлик олимпиадалари ўтказишга ундашади. Майдонни раққосалар эгаллаб «Хуш келиб сиз!» номли катга хореографик ўйин ижро эт дилар. Ўйингоҳ йўлакчаларига беш қардош халқ лар - ўзбек, қозоқ, тожик, туркман, қирғиз халқларининг спортчи вакиллари кириб кели- шиб, майдондаги ўз жойини эгачлашади. Қардош халқ вакиллари тантанали равишда олимпиада байроғини олиб кириб стадион узра кўтаришади. Стадионга Юнонистондан келти рилган рамзий олимпия олови олиб кирилади ва Марказий^Осиё халклари олимпиадаси оло- ви ёқилади. Ўзбекистон Президенти ва Олимп иада қўмитаси раисининг қутловлари янграй- ди. Олимпиада очиқ деб эълон қилинади. Марказий Осиё халқтари ўйинларида катта бадиий спорт томошаси кўрсатилди. «Спорт ва санъат», «Спорт — тинчлик элчиси», «Эстрада юлдузлари- спорт юлдузларига» номли эпи-зодларда Марказий Осиё халқларининг спорт, санъат, маданият соҳаларидаги ютуқлари та- раннум этилди. «Туркистон — умумий уйимиз» номли эпи- зодда Марказий Осиё халқларининг дўстлиги- ни ифодаловчи куй, қўшиқ ва рақслар ижро этилади. Очилиш маросими якунида байрам мушакбозлиги Тошкент оқшомини дўстлик нурлари билан чароғон этди. 1997 йили ўйинларнинг 2-турнири бўлиб ўтди. 1999 йил, 8 октябрь куни эса анъанавий ўйин- ларнинг 3-турнири старт олди. Унда Ўзбекис- тон спортчилари ўн ўйин тури бўйича 17 та олтин, 27 та кумуш медал сохиби бўлдилар. Энг асосийси ушбу анъанавий турнир Мар- казий Осиёда тинчлик, қардошлик ғояларини ёйишда ўзга хос вазифани бажармокда.

Похожие

Хоразмшохлар даврида ўзбек давлатчилиги ва унинг ўзига хос хусусиятлари

Юкори Қашқадарё аҳолиси туй маросимлари

Иккинчи жаҳон уруши йилларида Қашқадарё вилоятининг ижтимоий-иқтисодий ҳаёти тарихи

Қашқадарё воҳаси Яккабоғ туманининг тарихи

Ўзбекистон ва Корея муносабатлари (2000- 2018)