Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналари бухгалтерия ҳисоби ҳамда аудити - Экономика - Дипломные работы

Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналари бухгалтерия ҳисоби ҳамда аудити

Загружено в:

27.09.2019

Скачано:

0

Размер:

154.216796875 KB

Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналари бухгалтерия ҳисоби ҳамда аудити 5340900 -«Бухгалтерия ҳисоби ва аудит» - таълим йўналиши бўйича бакалавр дара асини олиш учун ёзилган БИТИРУВ МАЛАКАВИЙ ИШИ 1

М У Н Д А Р И Ж А бетлар КИРИШ Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида сут ва I БОБ. сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисобининг назарий асослари 1.1 Сут ва сутни қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисобининг ўрни ва аҳамияти 1.2 Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида бизнес ре анинг тузилиши “Тошкент Сифат Сут” МЧЖ корхонасида II БОБ. бухгалтерия ҳисобини ташкил этиш ва юритиш 2.1 Сут ва сут маҳсулотларини кайта ишлаш корхоналарида ишлаб чикариш хара атларини ҳисобга олиш Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида 2.2 “Директ-костинг” тизими бўйича хара атларни ҳисобга олиш “Тошкент Сифат Сут” МЧЖ корхонаси бухгалтерия III БОБ. ҳисоби аудитини такомиллаштириш йўллари 3.1 Аудитни ўтказишнинг аҳамияти ва манбалари 3.2 Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида аудиторлик текширувини ўтказиш тартиби ХУЛОСА ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ 2

ИЛОВАЛАР КИРИШ Битирув малакавий ишнинг долзарблиги. Корхона ва ташкилотларнинг иқтисодий мустакил ҳамда молиявий барқарор фаолият кўрсатишларида уларнинг ҳисоб-китоб юритилишини бозор иқтисодиёти талабларига мослаш, молияий барқарорлик борасида ишларни йўлга кўйиш, бор моддий, молиявий ва меҳнат бойликларидан самарали фойдаланган ҳолда ишлаб чиқариш ёки хизмат курсатишни ташкил этиш энг долзарб вазифалардан саналади. Шу боис бозор иқтисодиётини эркинлаштириш ҳар биримиздан бухгалтерия ҳисоби, молиявий ва иқтисодий таҳлил, аудит ҳакида билимга эга бўлишимизни талаб этади. Тадбиркорлик фаолиятининг муваффақияти, ҳисоб-китобларнинг пухталигига, пул оқимларининг оқилона бошқарилишига, молиявий масалалардаги қарорларнинг тўғри ва ўз вақтида қабул қилинишига ҳамда иқтисодий ва молиявий таҳлилнинг тўғри ва сифатли ташкил қилинишига узвий боғлиқдир. Айниқса бозорни туғри ўрганишда, ҳамкорларнинг молиявий ишончлилигини била олишда, ўзаро ҳисоб-китоб ишларида ютқазиб қўймаслик ва бойликлардан ўринли фойдалана олишда комплекс иқтисодий таҳлилнинг нати аларига асосланиб, таҳлил маълумотларига асосланиб, қарорларни белгилаш, фойда олишнинг зарурий шарти эканлиги та рибада исботлангандир. Ўзбекистон Республикаси ўз мустақиллигини қўлга киритгандан сўнг иқтисодий мустақиллигини кучайтириш, демократик давлатни яратиш борасида аҳон миқёсига мос келувчи тизимлар ва моделлар ярата бошлади. Уларни янада такомиллаштириш борасида ўтиш даврида ҳуқуқий асосларни шакллантириш, иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштиришнинг энг муҳим устивор йўналишлари белгиланди. Президентимиз И.А.Каримов таъкидлаганларидек, «Юқори қўшимча қийматга эга бўлган маҳсулотлар ишлаб чиқаришни кўпайтиришни 3

таъминлайдиган кимё, нефт-газ ва нефт-кимё саноатини, машинасозлик, металлни қайта ишлаш, қурилиш материаллари ишлаб чиқариш, енгил, озиқ-овқат саноатининг юқори технологияларга асосланган тармоқларини ва бошқа соҳаларни юксак дара ада риво лантириш олдимизга қўйилган мақсадларга эришишнинг асосий манбаи бўлиши даркор» 1 . Шуни таъкидлаб ўтиш керакки, иқтисодиётнинг тизими ва таркибий иҳатидан изчил янгилаш борасида кўрилган чора тадбирлар мамлакатимизда кичик бизнес ва тадбиркорликни риво лантиришига и обий таъсир кўрсатади. Иқтисодиётни риво лантириш араёнларини кенгайтириш ва чуқурлаштириш бўйича муҳим ишлар амалга оширилди. Корхоналарни қайта ташкил қилиш ва улар фаолиятининг рентабеллик дара асини ошириш иқтисодий риво ланишга ўз ҳиссасини қўшди. Мамлакатимизда ҳозирги кунга келиб бир неча корхоналарнинг қайта ташкил этилиши кузатилди. Буларга сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарини мисол қилиб олиш мумкин. Малакавий ишнинг объекти “Тошкент Сифат Сут” Маъсулияти Чекланган Жамиятнинг бухгалтерия бўлими маълумотлари ҳисобланади. Тадқиқотнинг предмети бўлиб, республикамизда фаолият юритаётган сут ва сутни қайта ишлаш корхоналари бухгалтерия ҳисоби ҳамда аудитини юритишнинг назарий ва услубий иҳатларини халқаро стандартлар асосида иқтисодиётини модернизациялаш шароитига мослаштириш ҳисобланади. Битирув малакавий ишнинг мақсади ва вазифалари. Битирув малакавий иш мавзусининг мақсади сут ва сутни қайта ишлаш корхоналари бухгалтерия ҳисоби ҳамда аудитининг мав уд ҳолатини тадбиқ қилиш ва уни такомиллаштириш юзасидан тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат. 1 Каримов И.А. 2013-Ватанимизни юксак босқичларга кўтарадиган йил бўлади. Т.: Ўзбекистон, 2013. – Б.9. 4

Юқоридаги мақсаддан келиб чиққан ҳолда, қуйидаги вазифалар белгилаб олинди: - Сут ва сутни қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисобининг ўрни ва аҳамиятини ўрганиш; - Қайта ишлаш корхоналарида бизнес ре анинг тузилишини ўрганиш ва уни такомиллаштириш бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш; - Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида ишлаб чикариш хара атларини ҳисобга олиш ва такомиллаштириш имкониятларини очиб бериш; - Қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисобини юритиш тартибини ўрганиш ва тавсиялар бериш; - Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида “Директкостинг” тизими бўйича хара атларни ҳисобга олиш бўйича таклифлар бериш; - Аудитини ўтказишнинг аҳамияти ва манбаларини ўрганиш; - Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида аудиторлик текширувини ўтказиш тартибини такомиллаштириш йўлларини белгилаш. Малакавий иш натижаларининг амалий аҳамияти. Малакавий ишдаги илмий хулосалар ва тавсиялар, сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисоби ва аудитини иқтисодиётни модернизациялаш шароити талаблари асосида ташкил қилишга имконият яратади. Тадқиқот нати аларидан маҳсулотларни қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисобини ташкил қилиш, юритиш тартиби ҳамда аудити борасида ҳамда олий ўқув юртларида назарий ёки амалий қўлланма сифатида фойдаланиш мумкин. 5

Битирув малакавий ишнинг тузилиши ва ҳажми. Битирув малакавий иши кириш, учта боб, хулоса, фойдаланилган адабиётлар рўйхати ва иловалардан иборат. Ишнинг таркиби унинг мақсади, вазифалари ва йўналишларини акс эттиради. Кириш қисмида мавзунинг долзарблиги, битирув малакавий ишининг объекти ва предмети, малакавий иш нати аларининг амалий аҳамияти, ишнинг мақсади ва вазифалари, ишнинг тузилиши ва ҳа ми ёритилган. Биринчи бобда Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисоби ва аудитининг назарий асослари, сут ва сутни қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисобининг ўрни ва аҳамияти, маҳсулотларни қайта ишлаш корхоналарида бизнес ре анинг тузилиши, маҳсулотларни кайта ишлаш корхоналарида ишлаб чикариш хара атларини ҳисобга олиш тартиблари ўрганилиб чиқилган. Иккинчи бобда “Тошкент Сифат Сут” МЧЖ корхонасида бухгалтерия ҳисобини ташкил этиш ва юритиш, маҳсулотларни қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисобини юритиш тартиби, сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида “Директ-костинг” тизими бўйича хара атларни ҳисобга олиш масалалари ёритилган. Учинчи бобда “Тошкент Сифат Сут” МЧЖ корхонаси бухгалтерия ҳисоби аудитини такомиллаштириш йўллари, аудитни ўтказишнинг аҳамияти ва манбалари, сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида аудиторлик текширувини ўтказиш тартиби юзасидан бир қанча таклифлар ишлаб чиқилган Хулосалар қисмида талаба томонидан битирув малакавий ишни ёзиш давомида келинган хулосалар ва ишлаб чиқилган амалий таклифлар умумлаштирилган ҳолда баён этилган. 6

I – Боб. Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисоби ва аудитининг назарий асослари 1.1 . Сут ва сутни қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисобининг ўрни ва аҳамияти Ўзбекистон Республикасида амият тараққиётининг барча абҳаларида, энг аввало, иқтисодий соҳада ислоҳатларни янада чуқурлаштириш ва эркинлаштириш борасида аниқ дастур ишлаб чиқилган. Бу дастурни орий этишдан кўзланган асосой мақсад Ўзбекистон демократик ва бозор ислоҳатларини амалга ошириш, аҳон ҳам амиятига кенг интеграциялашуви ва барқарор олға бориши учун мустаҳкам замин яратишдир. Республикамизнинг иқтисодий ва молиявий барқарорликка эришишида муҳим омиллар, ишлаб чиқариш ҳа мининг ўсиши, пул қадрсизланишини пасайтириш, экспорт ҳа мини ошириш ва бошқа шу каби макроиқтисодий ўсишни таъминлаш билан бирга мамлакатда фаолият юритаётган ҳар бир корхона, фирма, ташкилот, компанияларининг хў алик субъектлари сифатида риво лантиришни тақозо этади. Корхона ва ташкилотларнинг иқтисодий мустақил ҳамда молиявий барқарор фаолият кўрсатишларида уларнинг ҳисоб-китоб юритилишини бозор иқтисодиёти талабларига мослаш, молияий барқарорлик борасида ишларни йўлга қўйиш, бор моддий, молиявий ва меҳнат бойликларидан 7

самарали фойдаланган ҳолда ишлаб чиқариш ёки хизмат кўрсатишни ташкил этиш энг долзарб вазифалардан саналади. Шу боис бозор иқтисодиётини эркинлаштириш ҳар биримиздан бухгалтерия ҳисоби, молиявий ва иқтисодий таҳлил, аудит ҳакида билимга эга бўлишимизни талаб этади. Тадбиркорлик фаолиятининг муваффақияти, ҳисоб-китобларнинг пухталигига, пул оқимларининг оқилона бошқарилишига, молиявий масалалардаги қарорларнинг тўғри ва ўз вақтида қабул қилинишига ҳамда иқтисодий ва молиявий таҳлилнинг тўғри ва сифатли ташкил қилинишига узвий боғлиқдир. Юқоридагиларни инобатга олган ҳолда, сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисобини меъёрий ху атлар асосида, тўғри ва аниқ юритиш, улар фаолиятининг назорати ҳамда қарорлар қабул қилишда таҳлилнинг замонавий усулларидан фойдаланиб, корхонанниг молиявий ҳолатига и обий баҳо бериш учун уларнинг ҳисоб маълумотларини таҳлил қилинади. Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисобини юритиш бир неча меъёрий ху атларга асосан олиб борилади. Буларга Ўзбекистон Республикаси “Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида”ги қонун, бухгалтерия ҳисобининг миллий стандарти (БҲМС), “Маҳсулот (иш ва хизмат)лар таннархига киритиладиган, маҳсулот (иш ва хизмат)ларни ишлаб чиқариш ва сотиш хара атлари таркиби ҳамда молиявий нати аларни шакллантириш тартиби тўғрисида”ги Низом каби меъёрий ху атлардир. Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисоби қандай ташкил этилиши ва юритилиши уларнинг ўзига ҳос хусусиятларини эътиборга олган ҳолда амалга оширилади. Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида бухгалтериясини тўғри ташкил этиш, юритиш ва уларнинг 8

маълумотларини таҳлил қилиш орқали қандай нати аларга эришиш мумкинлигини кўрамиз. Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида молиявий ҳисоботларини таҳлил қилганимизда, биз корхоналарнинг устав капитали, пул маблағлари, асосий воситалари, айланма маблағлари, маҳсулот ҳа ми, корхона ишлаб чиқариш дастурининг ба арилиши ва ҳ.к. таҳлили маълумотлари асосида корхоналарда назоратни ва қарорлар қабул қилишни ташкил этиш мумкин. Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарнинг молиявий аҳволини таҳлил қилишнинг асосий мақсади бўлиб, самарали бошқарувни йўлга қўйиш, таҳлил маълумотлари асосида оптимал қарорлар қабул қилиш бўлиб ҳисобланади. Мазкур ишда сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисобини юритиш ва корхоналарнинг молиявий ҳолатининг таҳлили атрофлича ёритилган. Хусусан, сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисобини юритиш хусусиятлари, корхона мулки, баланснинг харакатчанлиги ва корхоналар фаолиятининг ишчанлик, асосий воситалар таркиби, ҳаракати ва улардан самарали фойдаланиш таҳлили ва корхоналар молиявийхў алик фаолиятига умумий таҳдилий баҳо бериш кўрсаткичлари аниқ ракамлар ёрдамида таҳлил қилинган. Уни тайёрлашда ҳукуматимизнинг саноат корхоналарнинг молиявий фаолиятига доир қарор, йўриқнома, низомларидан ва ушбу фан соҳасида муаллифларнинг янги дарсликларидан кенг фойдаланилган. «Тошкент Сифат сут» Маъсулияти Чекланган Жамиятнинг бошқарув тизими қуйидагилардан иборат. 9

1-расм «Тошкент Сифат сут» Маъсулияти Чекланган Жамият тизими Директор ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ врач общей практики агент по снаб ению ↓ ↓ ↓ ↓ главный бухгалтер зам.гл.бухгалтера ↓ ↓ бухгалтер материальный бухгалтер производственный Иқтисодиётни эркинлаштириш ва иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш шароитида мулкнинг турли шахсларга мансублиги ишлаб чиқариш, иш ба ариш ва хизмат кўрсатишда эркин рақобатнинг хукм суришига асос бўлади. Бу эса ўз навбатида ҳар бир корхонанинг яшовчанлигини ўзи таъминлаш заруратини туғдиради. Бу вазифани фақат бухгалтерия ҳисоби ва аудит, иқтисодий таҳлил орқали ба ариш мумкин бўлади. Ре али иқтисодиёт шароитида иқтисодий таҳлил етарли дара ада риво ланиб ўзининг мазмуни, предмети ва объектига эга бўлган эди. Аммо ↓ начальник отдела снаб ения зам директора по общим вопросам уборщи к адм помещений дворник зам директора по финансам заготовитель сырья главный специалист по ВЭД Юрисконсульт главный специалист по кадрам (офис менед ер)

унинг бир тури бўлган корхоналар молиявий ҳолатини таҳлилига ҳамда бухгалтерия ҳисобини юритишга деярли эътибор берилмади, чунки бунга объектив ҳолда зарурат ҳам йук эди. Корхоналарнинг бухгалтерия ҳисобини юритиш ва молиявий ҳолатини таҳлили корхоналарнинг хў алик фаолиятини назорат ва раҳбарлик қилиш, корхоналар ўз-ўзини тўла маблағ билан таъминлаш асосида энг замонавий хў алик механизмини ву удга келтириш, иқтисодий те амни ўтказиш, техника тараққиётини янада адаллаштириш, илғор хори ий та рибаларни тарқатиш, иш фаолиятида мав уд бўлган камчиликларга бархам бериш ва ички хў алик резервларини аниқлашда ўта муҳим дастак сифатида қўлланилади. Бозор муносабатлари шароитида ҳар қандай хў алик юритувчи субъектнинг ўз тасарруфидаги барча ресурслар – молиявий, моддий ва меҳнат ресурслари ҳаракати ҳамда улардан фойдаланиш самарадорлигини тўғри ташкил этиши зарур бўлади. Аммо кўпгина корхона ва ташкилотлар иқтисодий мустақиллик ҳамда ички ва ташқи бозорда битимлар тузиш ҳукукини қўлга киритганларидан сўнг, хў алик юритишнинг янги шароитларига тайёр эмасликлари аён бўлиб қолди. Ҳозирги шароитда мамлакат и тимоий-иқтисодий тараққиётини адаллаштиришда, иқтисодиётдаги ноқулай йўналишларни тез бартараф этишда иқтисодиётни тубдан қайта ислоҳ қилишни адаллаштириш биринчи навбатдаги вазифадир. Бухгалтерия ҳисоби ва иқтисодий таҳлилни такомиллаштиришнинг асосий йўналишлари иқтисодиётни бошқаришни қайта қуришнинг моҳияти ва уни амалга ошириш тамойиллари билан бевосита белгиланади. Иқтисодиётни бошқаришни тубдан қайта қуришнинг моҳияти – барча дара аларда асосан маъмурий раҳбарлик усулларидан иқтисодий усулларга, манфаатлар орқали

бошқаришага, демократлаштиришга, инсон омилини бутун чоралар билан кучайтиришга ўтишдир. Республикамизнинг иқтисодий ва молиявий барқарорликка эришишида муҳим омиллар, ишлаб чиқариш ҳа мининг ўсиши, пул қадрсизланишини пасайтириш, экспорт ҳа мини ошириш ва бошқа шу каби макроиқтисодий ўсишни таъминлаш билан бирга мамлакатда фаолият юритаётган ҳар бир корхона, фирма, ташкилот, компанияларининг хў алик субъектлари сифатида риво лантиришни тақозо этади. Корхона ва ташкилотларнинг иқтисодий мустақил ҳамда молиявий барқарор фаолият кўрсатишларида уларнинг ҳисоб-китоб юритилишини бозор иқтисодиёти талабларига мослаш, молияий барқарорлик борасида ишларни йўлга қўйиш, бор моддий, молиявий ва меҳнат бойликларидан самарали фойдаланган ҳолда ишлаб чиқариш ёки хизмат кўрсатишни ташкил этиш энг долзарб вазифалардан саналади. Шу боис бозор иқтисодиётини эркинлаштириш ҳар биримиздан бухгалтерия ҳисоби, молиявий ва иқтисодий таҳлил, аудит ҳакида билимга эга бўлишимизни талаб этади. Тадбиркорлик фаолиятининг муваффақияти, ҳисоб-китобларнинг пухталигига, пул оқимларининг оқилона бошқарилишига, молиявий масалалардаги қарорларнинг тўғри ва ўз вақтида қабул қилинишига ҳамда иқтисодий ва молиявий таҳлилнинг тўғри ва сифатли ташкил қилинишига узвий боғлиқдир. Айниқса бозорни туғри ўрганишда, ҳамкорларнинг молиявий ишончлилигини била олишда, ўзаро ҳисоб-китоб ишларида ютқазиб қўймаслик ва бойликлардан ўринли фойдалана олишда комплекс иқтисодий таҳлилнинг нати аларига асосланиб, таҳлил маълумотларига асосланиб, қарорларни белгилаш, фойда олишнинг зарурий шарти эканлиги та рибада исботлангандир. К орхоналарнинг бухгалтерия ҳисобини юритиш ва молиявий ҳолатини таҳлили корхоналарнинг хў алик фаолиятини назорат ва раҳбарлик қилиш,

корхоналар ўз-ўзини тўла маблағ билан таъминлаш асосида энг замонавий хў алик механизмини ву удга келтириш. иқтисодий те амни ўтказиш, техника тараққиётини янада адаллаштириш, илғор хори ий та рибаларни тарқатиш, иш фаолиятида мав уд бўлган камчиликларга барҳам бериш ва ички хў алик резервларини аниқлашда ўта муҳим дастак сифатида қўлланилади. Бозор муносабатлари шароитида ҳар қандай хў алик юритувчи субъектнинг ўз тасарруфидаги барча ресурслар – молиявий, моддий ва меҳнат ресурслари ҳаракати ҳамда улардан фойдаланиш самарадорлигини тўғри ташкил этиши зарур бўлади. Аммо кўпгина корхона ва ташкилотлар иқтисодий мустақиллик ҳамда ички ва ташқи бозорда битимлар тузиш ҳукукини қўлга киритганларидан сўнг, хў алик юритишнинг янги шароитларига тайёр эмасликлари аён бўлиб қолди. Ҳозирги шароитда мамлакат и тимоий-иқтисодий тараққиётини адаллаштиришда, иқтисодиётдаги ноқулай йўналишларни тез бартараф этишда иқтисодиётни тубдан қайта ислоҳ қилишни адаллаштириш биринчи навбатдаги вазифадир. Бухгалтерия ҳисоби такомиллаштиришнинг асосий йўналишлари иқтисодиётни бошқаришни қайти қуришнинг моҳияти ва уни амалга ошириш тамойиллари билан бевосита белгиланади. Иқтисодиётни бошқаришни тубдан қайта қуришнинг моҳияти – барча дара аларда асосан маъмурий раҳбарлик усулларидан иқтисодий усулларга, манфаатлар орқали бошқаришага, демократлаштиришга, инсон омилини бутун чоралар билан кучайтиришга ўтишдир. Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисобини юритишнинг ҳамда таҳлил этишнинг ўзига хос хусусиятлари бўлиб, бунинг учун алоҳида билим ва маҳоратга эга бўлиш керак. Бунинг учун биз мамлакатимизда қабул қилинган Низом ва Қарорлар, меъёрий ху

атлар, бухгалтерия ҳисобининг миллий стандартлари, бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартлари, аудитнинг миллий стандартлари ва аудитнинг халқаро стандартларига асосан иш юритишимиз мақсадга мувофиқдир. Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисобининг асосий мақсад бўлиб, корхона ва ташкилотларнинг фаолиятини адаллаштириш, молиявий-хў алик фаолиятининг самарадорлигини ошириш ва шу каби аниқ мақсадларга йўналтирилган нати аларга эришишдир. 1.2 Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида бизнес режанинг тузилиши Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида асосан ишни бошлашдан олдин ушбу корхонанинг бизнес ре асини тузиш зарур. Биз, ушбу коррхоналарида иш араёнини йўлга қўйиш мақсадида корхоналарда сут маҳсулотларини ишлаб чиқариш бўйича бизнес ре анинг намунасини келтириб ўтамиз: МЧЖ “Тошкент Сифат Сут” корхонасининг фаолиятига Б И З Н Е С Р Е Ж А 1. Лойиханинг мақсади Ушбу лойихани тузишдан асосий мақсад давлат томонидан берилган қулайликлар, солик буйича имтиёзлар ҳамда кичик бизнес ва табиркорлик соҳасини риво лантириш борасида берилган бир қанча имкониятлардан фойдаланилган ҳолда экспорт ва импортни риво лантириш янада янги ва сифатли маҳсулот яратишдир. Ушбу лойиҳа кела акда корхона фойда олиши учун имконият яратиб берган ҳолда, олинган фойда корхонанинг кела акда маҳсулот турини кўпайтириш, сифатини ошириш, иш унумдорлигини ошириш, янги иш

ойларини яратиш, ҳамда энг асосийси олинган даромадлардан солиқ ва бошқа тўловларни ўз вақтида амалга ошириб, давлат хазинасини тўлдиришга қаратилади. Таклиф этилаётган лойиҳа Ўзбекистон Республикасини ички бозорини тўлдиришга имконият беради Корхона тулиқ номи - МЧЖ “Тошкент Сифат Сут” Юридик макоми – Маъсулияти Чекланган Жамият Юридик манзилгоҳи – Тошкент шаҳар, Учтепа тумани,Заргарлик 26 квартал, 23 дом №00445601 25.04.2011 й. бошлангич устав фонди 2 500 000 сум, 100% таъсисчи булиб ОАО «NBU Investment» ҳисобланади. Фаолият тури –сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш Корхона рахбари – Усманова А.С. Корхонада ишлаб чиқариладиган маҳсулот турлари: -Сут маҳсулоти. -Сутни кайта ишлашдан маҳсулотлар – қаймоқ, сметана, творог. Корхонага сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш учун 65313 кв.м. ой а ратилган. Корхона ойлашган худуд шаҳар Учтепа тумани,Заргарлик 26 квартал 23 дом. Корхона томонидан ишлаб чиқариладиган ва етиштириладиган маҳсулотлар ГОС Резерв шартномаси асосидан сотилиши маҳсулотимизни харидори аниқлигидан далолатдир. Ҳозирги кунда корхонада қуйдаги асосий воситалар мав уд: Корхонадаги мав уд асосий воситалар Жадвал-1 А/вноми Микдори Баланс нархи Минг сумда 1.Сут кайта ишлаш заводи 1дона ххххх хх 2.Транспорт воситалари 30 дона ххххх хх 3.Ахборот технологиялари: компютер, факс, телефон ва бошкалар. 50 дона ххххх хх

4.Музлатгич 30 дона ххххх хх ЖАМИ: хххххх хх Жадвал-2 Корхона молиявий холати Маркетинг бозори ва концепцияси. МЧЖ “Тошкент Сифат Сут” сут маҳсулотларини ишлаб чикаришва турини копайтириш. Маҳсулот сотиш истикболи режаси. Маҳсулот сотиш режа бахоси. № № Номи м.д.ж. упаковка масса за шт (кг) Нархи сумда дона 1 Молоко пастеризованное 2,5% тетра рекс 0,90 2 520 2 Кефир 1,0% тетра рекс 0,90 3 150 3 Кефир 2,5% финпак 0,90 2 835 4 Био-кефир 2,5% тетра рекс 0,90 3 150 5 Био-кефир 2,5% тетра рекс 0,45 2 048 6 Йогурт питьевой – абрикос 2,5% тетра рекс 0,45 1 890 7 Йогурт питьевой – персик 2,5% тетра рекс 0,45 1 890 8 Йогурт питьевой – вишня 2,5% тетра рекс 0,45 1 890 9 Йогурт питьевой – клубника 2,5% тетра рекс 0,45 1 890 10 Сметана 15,0% моностакан 0,20 1 418 11 Сметана 20,0% моностакан 0,45 2 153 12 Каймак 35,0% моностакан 0,20 1 365 13 Творог традиционный 0,0% пергамент 0,18 3 570 14 Творог традиционный 5,0% пергамент 0,18 3 728 15 Творог традиционный 9,0% пергамент 0,18 3 675 16 Сырок творожный - ваниль 4,5% пергамент 0,10 1 995 17 Творог фруктовый – ваниль 5,0% ванночка 0,18 2 363 18 Творог фруктовый – курага 5,0% ванночка 0,18 2 363 19 Творожная масса - ваниль 23,0% пергамент 0,20 2 310 20 Творожная масса - курага 23,0% пергамент 0,20 2 310 21 Глазир. сырок – ваниль 23,0% фольга 0,04 893 22 Глазир. сырок – шоколад 23,0% фольга 0,04 893 23 Глазир. сырок – кокос 23,0% фольга 0,04 893 24 Глазир. сырок – клубника 23,0% фольга 0,04 893 25 Глазир. сырок – сгущенка 23,0% фольга 0,04 893

3- Жадвал 2012 йил январ-июл ойларида сут саноати корхоналарида асосий техник- иқтисодий кўрсаткичлар бўйича М А Ъ Л У М О Т Корхоналар номи Маҳсулот жами (амалдаги нархларда) минг сўм Маҳсулот жами (солиштирма нархларда) минг сўм ҳисоб 2009й. ҳисоб 2010й. (+,-) ўсиш суръати ҳисоб 2009й. ҳисоб 2010й (+,-) ўсиш суръ ати ҳисоб 2009й. ҳисоб 2010й. (+,-) ўсиш суръати ҳисоб 2009й. ҳисоб 2010й. (+,-) ўсиш суръ- ати 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Тошкентсут 7742 12022 4280 155 458 1228 770 268 9367 10547 1180 113 917 1228 311 134 Олмалиқсут 97428 104170 6742 107 17363 17359 -4 100 104107 104170 63 100 17832 17359 -23 100 Сайхун-ободсут 274328 280538 6155 102 41345 23562 -17783 57 287338 275263 -12075 96 42689 24423 -18266 57 Шаҳрихон-сут 193250 210340 17090 109 23540 38000 14460 161 220410 224500 4090 102 45000 45000 0 100 Нестле- Узбекистан 4144432 7912302 3767870 191 747458 1043982 296524 140 5185983 7406395 2220412 143 Фарғонасут - 110170 110170 - 0 26675 26675 - - 96762 96762 - 0 27539 27539 0 Бухоросут 323819 235201 -88618 73 33465 39167 5702 117 349093 235201 -113892 67 49481 39167 -10314 79 Нукуссут 9657 14793 5136 153 3350 3876 526 116 14051 14793 742 105 3350 4084 734 122 Жами 5050711 8879536 3828825 176 866979 1193849 326870 138 6170349 8367631 2197282 136 1781609 1017155 -794454 57 К и ч и к б и з н е с Тошкентсутмаҳсулот 349915 400861 50946 115 50693 52905 2212 104 431190 436681 5491 101 65475 59049 -6696 99 Ангренсут 73695 91360 17665 124 10543 13496 2953 128 71380 91360 19980 128 10753 13496 2743 126 Чирчиқсут - 53750 53750 - - 3750 3750 - - 53750 53750 - - 3750 3750 - Бекободсут 29550 29550 0 100 3050 3050 0 100 29550 29550 0 100 3050 3050 0 100 Сирдарёсут 97475 117840 20365 121 7875 6000 -1875 76 101000 103400 2400 102 7000 5000 -2000 71 Гулистон-сут 34600 80280 45680 232 5400 14100 8700 261 30413 49296 18883 162 5445 8200 2755 151 Жиззахсут - 10789 10789 - - 6382 6382 - - 10879 10879 - - 6382 6382 -

Андижон-сут 298514 320506 21992 107 50283 46484 -3799 92 332115 333389 1274 100 60715 61070 355 101 Қўқонсут 57763 77166 19403 134 9023 6492 -2531 72 152300 220200 67900 145 11078 19255 8177 174 Марғилон-сут 8815 61663 52848 700 0 7645 7645 - 9830 65433 55603 666 1690 6413 4723 379 Бравосут 65779 137681 71902 209 13544 22907 9363 169 113448 114936 1488 101 26323 21587 -4736 82 Акташсут 37483 24628 -12855 66 5803 0 -5803 0 35287 24587 -10700 70 6069 - -6069 0 Пахтачисут 259778 282753 22975 109 50642 52188 1546 103 205374 210324 4950 102 37491 38996 1505 104 Булунғур-сут 49603 29246 -20357 59 10508 4373 -6135 42 59737 30987 -28750 52 10989 4680 -6309 43 Каттақўрғонсут 13399 1991 -11408 15 1252 941 -311 75 13469 1866 -11603 14 2158 878 -1280 41 Истиқлол 79118 86144 7026 109 9780 16796 7016 172 71934 92628 20694 129 10814 14513 3699 134 ТПФ Парвина 706058 830352 124294 118 95801 166668 70867 174 484391 736855 252464 152 57077 157609 100532 276 Шоҳонасут 42000 136241 94241 324 25000 23501 -1499 94 42000 136241 94241 324 25000 23501 -1499 94 Шаҳрисабз-сут - 37188 37188 - - 6000 21500 - - 37188 37188 - - 6000 21500 - Яккабоғсут 34797 62944 28147 181 6191 6613 422 107 37118 62944 25826 170 6402 6613 211 103 ЧП «Тева боши» 85164 85118 -46 100 21664 20853 -811 96 85164 85118 -46 100 21664 20853 -811 96 Термезсут 63100 86400 23300 137 9548 10700 1152 112 66809 84729 17920 127 10304 9729 -575 94 Афросиёб 47337 72647 25310 153 8037 11908 3871 148 47337 72647 25310 153 8037 11908 3871 148 Хўжайли-сут 16745 11238 -5507 67 8223 2619 -5604 32 17679 31578 13899 179 - 4495 4495 - Урганчсут - 69300 69300 - - 18238 18238 - - 69300 69300 - - 18238 18238 - ЧП «Муродов- Маруф» 100500 156400 55900 156 19492 10400 -9092 53 100500 156400 55900 156 19492 10400 -9092 53 Карманасут 65000 164167 99167 253 15600 35839 20239 230 65000 164167 99167 253 15600 35839 20329 230 ООО Фиас 53480 44000 -9840 82 - - - - 53840 44000 -9840 82 - - - - Бурхон - 68359 68359 - - - - - - 68359 68359 - - - - - Тўрткўлишонч - 14600 14600 - - - - - - 14600 14600 - - - - - Жами 2670028 3645252 975224 137 422452 570848 148396 135 2656865 3633392 976527 137 407396 571504 164108 140 си 7720739 12524788 4804049 162 1289431 1764697 475266 137 8827214 12001023 3173809 136 2189005 1588659 -600346 73

Қуйидаги адвалда МЧЖ “Тошкент Сифат Сут” корхонасининг 2012 йил 1-чорак ҳолатига сут қўйиш цехи фаолияти ҳақида маълумот келтирилган. 4-жадвал 2012 йилнинг I чорагида сут қуйиш цехи фаолияти ҳақида ҳисобот, минг сўм № Кўрсаткичлар Ўлчов бирлиг и Режа Ҳақи- қатда Бажарили ш %и Фар- қи (+,-) 1 2 3 4 5 6 7 1. Товар маҳсулоти ҳа ми минг сўм 4500,0 5200,0 116,0 +700,0 2. Ишловчилар сони киши 10 10 100,0 - 3. Цех ходимлари меҳнатига ҳақ тўлаш фонди минг сўм 1500,0 1800,0 120,0 +300,0 4. Бир ходимнинг меҳнат унумдорлиги минг сўм 150,0 180,0 120,0 +30,0 5. Ишлаб чиқариш хара атлари сметаси , шу умлада н: а) хомашё, асосий материаллар, сотиб олинадиган ярим тайёр маҳсулотлар ва бутловчи буюмлар б) ўзи ишлаб чиқарган ярим тайёр маҳсулотлар в) қайтарилган чиқиндилар чиқариб ташланади г) ёрдамчи материаллар д) ёнилғи ва энергия е) меҳнатга ҳақ тўлаш ха- ра атлари ) и тимоий суғуртага а - ратмалар з) янги маҳсулотни тайёрлаш и) ишлаб чиқариш машина-лари ва иҳозларидан фойдаланиш минг сўм минг сўм. минг сўм. минг сўм. минг сўм. минг сўм. минг сўм. минг сўм. минг сўм. минг сўм. минг сўм. минг сўм 3600,0 1100,0 - - - 300,0 1500,0 600,0 - 65,0 35,0 - 4160,0 1250,0 - - - 310,0 1800,0 720,0 - 55,0 25,0 - 116,0 114,0 - - - 103,0 120,0 120,0 - 85,0 71,0 - +560,0 +150,0 - - - +10,0 +300,0 +120,0 - -10 -10 -

хара атлари к) умумишлаб чиқариш хара атлари л) бошқа хара атлар Цех бўйича жами: сўм 3600,0 4160,0 116,0 +560,0 II БОБ. “Тошкент Сифат Сут” МЧЖ корхонасида бухгалтерия ҳисобини ташкил этиш 2.1. Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида ишлаб чиқариш харажатлари ҳисоби Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналрида бухгалтерия ҳисоби ишлаб чиқариш корхоналаридаги каби юритилади. Бу корхоналарда асосан хара атларни ҳисобга олиш тизимига эътибор бериш лозим. Республикамизда хара ат моддалари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 5 февралдаги 54-сонли қарори билан тасдиқланган (Ўз.Р. ВМ.нинг 2003 йил 25 декабрдаги 567-сонли қарори билан билан ўзгартиришлар киритилган) «Маҳсулот (ишлар, хизматлар)ни ишлаб чиқариш ва сотиш хара атларининг таркиби ҳамда молиявий нати аларни шакллантириш тартиби тўғрисида»ги Низомга асосланади. Бу Низомга асосланган ҳолда барча хара ат моддаларини қуйидагича ифодалаш мумкин: 1. Маҳсулотларни ишлаб чиқариш таннархига киритиладиган хара атлар: бевосита ва билвосита моддий хара атлар; бевосита ва билвосита меҳнат хара атлари; бошқа бевосита ва билвосита хара атлар, шу умладан ишлаб чиқариш йўналишидаги устама хара атлар.

2. Давр хара атлари: сотиш хара атлари; маъмурий хара атлар; бошқа операцион хара атлар ва зарарлар. 3. Молиявий фаолият бўйича хара атлар: фоизлар бўйича хара атлар; хори ий валюта операцияларида юзага келадиган салбий курс фарқлари; қимматли қоғозларга қўйилган маблағларни қайта баҳолаш; молиявий фаолият бўйича хара атлар. 4. Фавқулодда зарарлар. Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишда хара атлар алоҳида ўрин тутади. Хара атлар маҳсулотларни ишлаб чиқариш, товарлар сотиш, ишлар ба ариш ва хизматлар кўрсатиш билан боғлиқ бўлган сарфларнинг пулдаги ифодасидир. Республикамизда хара ат моддалари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 5 февралдаги 54-сонли қарори билан тасдиқланган (Ўз.Р. ВМ.нинг 2003 йил 25 декабрдаги 567-сонли қарори билан билан ўзгартиришлар киритилган) «Маҳсулот (ишлар, хизматлар)ни ишлаб чиқариш ва сотиш хара атларининг таркиби ҳамда молиявий нати аларни шакллантириш тартиби тўғрисида»ги Низомга асосланади. Бу Низомга асосланган ҳолда барча хара ат моддаларини қуйидагича ифодалаш мумкин: Маҳсулотларни ишлаб чиқариш таннархига киритиладиган хара атлар: бевосита ва билвосита моддий хара атлар; бевосита ва билвосита меҳнат хара атлари; бошқа бевосита ва билвосита хара атлар, шу умладан ишлаб чиқариш йўналишидаги устама хара атлар. Маҳсулотларни ишлаб чиқариш таннархига қўшиладиган хара атлар ишлаб чиқариш ёки маҳсулот (иш, хизмат)ларни қайта ишлашда

фойдаланиладиган табиий ва меҳнат ресурслари, хомашё ва материаллар, ёқилғи ва энергия, асосий воситалар ҳамда ишлаб чиқаришга тегишли бошқа хара атларнинг баҳосини ифодалайди. Ушбу хара атлар иқтисодий мазмунига кўра қуйидагича тартибда гуруҳланади: ишлаб чиқариш моддий хара атлари (қайтариладиган чиқитлар қиймати чиқариб ташланган ҳолда); ишлаб чиқариш хусусиятига эга бўлган меҳнатга ҳақ тўлаш хара атлари; ишлаб чиқаришга тегишли бўлган и тимоий суғурта а ратмалари; асосий воситалар ва ишлаб чиқариш аҳамиятига эга бўлган номоддий активлар амортизацияси; ишлаб чиқариш аҳамиятига эга бўлган бошқа хара атлар. Хў алик юритувчи субъектларда молиявий фаолият бўйича хара атлар муомалаларини бухгалтерия ҳисобида акс эттириш учун қуйидаги счетлар белгиланган: 9610-«Фоизлар кўринишидаги хара атлар»; 9620-«Курс фарқларидан зарарлар»; 9630-«Қимматли қоғозларни чиқариш ва тарқатиш бўйича хара атлар»; 9690-«Молиявий фаолият бўйича бошқа хара атлар». Мазкур счетлар транзит счетлар ҳисобланиб, актив характерга. Уларнинг дебет оборотлари хў алик муомалалари нати асида содир бўлган молиявий хара атларни, кредит оборотлари эса уларнинг ҳисобдан чиқарилишини ифодалайди. Корхоналарда ишлаб чиқариш хара атлари қўйилган вазифаларга мувофиқ хара ат элементлари ва калькуляция моддаларига бўлинади. Хара атларни элементлари бўйича гуруҳлаш ишлаб чиқариш хара атларини иқтисодий мазмунига қараб аниқлаш ва тегишли сметалар тузишга асос бўлади.

Ишлаб чиқариш хара атларини калькуляция моддалари бўйича гуруҳлаш эса маҳсулотлар таннархини аниқлашлашга хизмат қилади. Мазкур хара атлар хомашё ва материалларни тайёрлаш, қайта ишлаш, брак маҳсулотларни тузатиш, ярим тайёр маҳсулотларни ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлади. Ишлаб чиқариш характерига эга бўлмаган хара атларга корхонанинг маданий- маиший объектларига сарфланадиган хара атлар киради. Шунингдек, корхоналарда хара атлар маҳсулот таннархига киритилишига кўра бевосита ва билвосита хара атларга а ратилади. Бевосита хара атлар корхоналарга маҳсулотларни ишлаб чиқариш билан тўғридан-тўғри боғлиқ бўлган хомашё ва материаллар, меҳнатга ҳақ тўлаш (а ратмалари билан бирга), ишлаб чиқаришда фойдаланилаётган асосий воситалар амортизацияси каби хара атлар киради. Бевосита моддий хара атлар ишлаб чиқариладиган маҳсулот (иш ва хизмат)ларнинг асосини ташкил этиб, унинг таркибига кирадиган ёки маҳсулотлар тайёрлаш, ишлар ба ариш ва хизматлар кўрсатишда фойдаланиладиган четдан сотиб олинадиган хомашё ва материаллар хара атларини ифодалайди. Юқоридагилардан ташқари «Хара атлар таркиби тўғрисидаги» Низомга мувофиқ, қуйидаги хара атлар ҳам бевосита моддий хара атлар таркибига киради: нормал технология араёнини таъминлаш ва маҳсулотларни ўраш учун маҳсулот (ишлар, хизматлар) ёки бошқа ишлаб чиқариш эҳтиё ига сарфланадиган (асбоб-ускуналар, бинолар, иншоотлар ва бошқа асосий воситалар синовини ўтказиш, назорат қилиш, сақлаш, тузатиш ва улардан фойдаланиш) учун ишлаб чиқариш араёнида фойдаланиладиган харид қилинадиган материаллар, шунингдек асбоб-ускуналарни тузатиш учун эҳтиёт қисмлар, инвентарлар қиймати, хў алик буюмлари ва асосий воситаларга кирмайдиган бошқа меҳнат воситалари.

сотиб олинадиган, келгусида корхонада монта қилинадиган ёки қўшимча ишлов бериладиган бутловчи буюмлар ва ярим тайёр маҳсулотлар; ташқи юридик ва исмоний шахслар, шунингдек корхонанинг ички таркибий бўлинмалари томонидан ба ариладиган фаолиятнинг асосий турига тегишли бўлмаган ишлаб чиқариш хусусиятига эга бўлган ишлар ва хизматлар. Ишлаб чиқариш характерига эга бўлган ишлар ва хизматларга маҳсулот ишлаб чиқариш бўйича муомалаларни ба ариш, хомашё ва материалларга ишлов бериш, уларни сифатини аниқлаш учун синовлар ўтказиш, белгиланган технологик араёнларга риоя этилиши устидан назорат қилиш, асосий ишлаб чиқариш воситаларини тузатиш ва бошқалар тегишли бўлади. Корхона ичида ташқи юридик шахсларнинг транспорт хизматлари (хомашё, материаллар, инструментлар, деталлар, танаворлар, юкларнинг бошқа турларини марказий омбордан цехга, шунингдек, тайёр маҳсулотни сақлаш учун омборга келтириш) ҳам ишлаб чиқариш хусусиятига эга бўлган хизматлар ҳисобланади. табиий хомашё (ер рекультивациясига а ратмалар, ихтисослаштириш, юридик шахслар томонидан амалга ошириладиган ерни рекультивация қилиш ишларига ҳақ тўлаш), илдизи билан бериладиган дарахтларга ҳақ тўлаш, саноат корхоналари томонидан сув хў алиги тизимидан белгиланган лимитлар доирасида ва ундан ортиқча олинадиган сув учун ҳақ тўлаш. Саноатнинг хомашё тармоқлари учун эса ёғоч-тахта материалларидан ёки фойдали қазилмалардан (рудадан) фойдаланишга ҳуқуқларнинг амортизация қилинадиган қиймати ёки атроф-муҳитни тиклаш хара атлари. технологик мақсадларга, энергиянинг барча турларини ишлаб чиқаришга, биноларни иситишга сарфланадиган ёнилғининг четдан сотиб олинадиган барча турлари, корхоналарнинг транспорти томонидан ба ариладиган ишлаб чиқаришга хизмат кўрсатиш бўйича транспорт ишлари; корхонанинг технологик, транспорт ва бошқа ишлаб чиқариш ва хў алик эҳтиё ларига

сарфланадиган барча турдаги харид қилинадиган энергия. Бунда корхонанинг ўзи томонидан ишлаб чиқариладиган электр энергиясига ва энергиянинг бошқа турларига, шунингдек харид қилинадиган энергияни истеъмол ойига трансформация қилиш ва узатиш хара атлари моддий хара атларнинг тегишли элементларига киритилади. ишлаб чиқариш соҳасида моддий бойликларнинг табиий йўқолиш нормалари доирасида ва улардан ортиқча йўқотилиши, яроқсизланиши ва кам чиқиши. корхонанинг транспорти ва ходимлари томонидан моддий ресурсларни етказиш билан боғлиқ хара атлар, умладан юклаш ва тушириш ишлари ишлаб чиқариш хара атларининг тегишли элементларига киритилиши зарур. корхоналар томонидан мол етказиб берувчилардан олинадиган идишлар ҳам моддий ресурслар қийматига киритилади. маҳсулот таннархига киритиладиган моддий ресурслар хара атларидан қайтариладиган чиқитлар қиймати, идиш ва ўраш- ойлаш материаллари қиймати уларнинг амалда сотилиши, фойдаланилиши ёки омборга кирим қилиниши нархи бўйича чиқариб ташланади. моддий хара атлар элементи бўйича акс эттириладиган моддий ресурслар қиймати сотиб олиш нархидан, шу умладан, қўшимча нарх (устама)дан, таъминот, ташқи иқтисодий ташкилотлар томонидан тўланадиган воситачилик тақдирлашларидан, товар бир алари хизматларидан, шу умладан брокерлик хизматларидан, бо лар ва йиғимлар, транспортда ташишга ҳақ тўлашдан, ташқи юридик шахслар томонидан амалга ошириладиган сақлаш ва етказиб беришга ҳақ тўлашдан келиб чиқиб шаклланади. Бевосита меҳнат хара атлари: бевосита ишлаб чиқариш ходимлари, ишлаб чиқариш араёнида ишлаётган машина операторлари ва бевосита ишлаб чиқаришда банд бўлган бошқа ходимлар меҳнат ҳақи хара атлари. Шунингдек,

«Хара атлар таркиби тўғрисида»ги Низомга кўра, бевосита меҳнат хара атларига қуйидагилар киритилади: хў алик юритувчи субъектда қабул қилинган меҳнатга ҳақ тўлаш шакллари ва тизимларига мувофиқ ба арилган нархномалар, тариф ставкалари ва лавозим маошларидан келиб чиқиб ҳисобланган амалда ба арилган иш учун ишлаб чиқариш хусусиятига эга бўлган ҳисобланган иш ҳақи, шу умладан, ба арилган ишни ҳисобга олиш бўйича дастлабки ҳу атларда назарда тутилган рағбатлантирувчи тусдаги тўловлар; касб маҳорати ва мураббийлик учун тариф ставкаларига ва окладларга устамалар; иш ре ими ва меҳнат шароитлари билан боғлиқ бўлган компенсация тусидаги тўловлар, шу умладан: технологик араён адвалида назарда тутилган тунги вақтда, ишдан ташқари вақтда, дам олиш ва байрам (ишланмайдиган) кунларда ишлаганлик учун тариф ставкалари ва окладларга устамалар ва қўшимча ҳақ; кўп сменали ре имда ишлаганлик, касбларни бирга қўшиб олиб борганлик ва хизмат кўрсатиш зоналарини кенгайтирганлик учун устамалар; ҳукумат томонидан тасдиқланган касблар ва ишлар рўйхати бўйича оғир, зарарли, алоҳида зарарли меҳнат ва табиий иқлим шароитларида ишлаганлик учун устамалар, шу умладан ушбу шароитлардаги узлуксиз иш ста и учун устамалар; алоқа, темир йўл, дарё, автомобиль транспорти ва катта йўллар ходимларининг ва доимий иши йўлда ўтадиган ёки қатнов тусига эга бўлган бошқа ходимларнинг иш ҳақига, хў алик юритувчи субъект ойлашган ойдан ўнаган пайтидан бошлаб шу ойга қайтиб келган пайтгача тўланадиган йўлда ўтган ҳар бир сутка учун тўланадиган устамалар; қурилишда, реконструкция қилишда ва мукаммал таъмирлашда бевосита банд бўлган, шунингдек, қонун ҳу атларида назарда тутилган ҳолларда вахта усули билан ишларни ба арган ходимлар учун ишнинг кўчма ва қатнов хусусияти учун устама; доимий равишда ер ости ишларида банд бўлган ходимларга уларнинг

шахтада (конда) иш ойига ўнаб кетишларидан олдин ва орқага қайтишларигача ўтадиган норматив вақт учун қўшимча ҳақ; меҳнатга ҳақ тўлашнинг районлар бўйича тартибга солинишига, шу умладан район коэффициентлари ва амалдаги қонун ҳу атларига мувофиқ чўл, сувсиз ва юқори тоғ ойларида ишлаганлик учун коэффициентлар билан белгиланган тўловлар; хў алик юритувчи субъект ойлашган ойдан (йиғилиш пунктидан) иш ойига ва орқага қайтадиган йўлда ўтадиган кунлар учун вахтада ишлаш адвалида назарда тутилган, шунингдек ходимларнинг метеорология шароитларига кўра ва транспорт ташкилотларининг айби билан йўлда тутилиб қолинган кунлар учун тариф ставкаси, оклад миқдорида тўланадиган суммалар (вахта усулида ишни ба аришда); o иш вахта усулида ташкил этилганда, иш вақти амланиб ҳисобланганда ва қонун ҳу атлари билан белгиланган бошқа ҳолларда ходимларга уларга иш вақтининг нормал давом этишидан ортиқ ишлаганлиги муносабати билан бериладиган дам олиш (ортиқча ишланган иш вақти учун дам олиш) кунлари учун ҳақ тўлаш; o ишланмаган вақт учун ҳақ тўлаш: амалдаги қонун ҳу атларига мувофиқ навбатдаги (ҳар йилги) ва қўшимча таътиллар учун компенсациялар, ўсмирларнинг имтиёзли соатлари, болани овқатлантириш учун оналар ишидаги танаффуслар, шунингдек тиббий кўриклардан ўтиш билан боғлиқ вақт учун ҳақ тўлаш; ма бурий таътилда бўлган ходимларга, асосий иш ҳақини қисман сақлаб қолган ҳолда, ҳақ тўлаш; донор ходимларга қонни текшириш, топшириш кунлари учун ва қон топширилган ҳар бир кундан кейин бериладиган дам олиш кунлари учун ҳақ тўлаш; давлат вазифаларини ба арганлик учун (ҳарбий йиғинлар, фавқулодда вазиятлар бўйича йиғинлар ва бошқалар) меҳнат ҳақи тўлаш. o хў алик юритувчи субъект штатида турмайдиган ходимлар меҳнатига

улар томонидан фуқаролик-ҳуқуқий тусдаги тузилган шартномалар бўйича ишлар ба арилганлиги учун ҳақ тўлаш, агар ба арилган иш учун ходимлар билан ҳисоб-китоб хў алик юритувчи субъектнинг ўзи томонидан амалга оширилса пудрат шартномаси ҳам шу умлага киради. o белгиланган тартибга мувофиқ ишлаб чиқариш араёнида қатнашувчи ходимлар меҳнатига ҳақ тўлаш фондига киритиладиган тўловларнинг бошқа турлари. Билвосита хара атлар эса маҳсулотлар ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлмаган хара атлар ҳисобланиб, уларга маъмурий-бошқарув хара атлари, бошқарув асбоб-ускуналарини сақлаш ва фойдаланиш хара атлари киради. Ре алаштирилишига қараб хара атларни қисқа ва узоқ муддатли хара атларга а ратиш мумкин. Қисқа муддатли хара атлар корхонанинг тактик мақсадларини амалга оширишга имкон беради. Узоқ муддатли хара атлар эса корхонани стратегик мақсадини амалга оширишда юзага келади. Уларга илмий текширишлар, янги технологияларни олиб кириш ва риво лантириш, тайёр маҳсулотларнинг янги турларини ишлаб чиқаришга сарфланган хара атлар киритилади. Корхоналар фаолиятида ярим ўзгарувчан хара атлар ҳам юзага келади. Ярим ўзгарувчан хара атлар бир вақтнинг ўзида ҳам ўзгарувчан, ҳам доимий хара ат хусусиятига эга бўлган хара атлар ҳисобланади. Уларга телефон хизмати хара атларини киритиш мумкин. Бунда бир ойлик аниқ тўланиши лозим бўлган сумма - доимий хара атлар, шаҳарлараро ва халқаро сўзлашув хара атлари эса ўзгарувчан хара атлар гуруҳига киритилади. Смета калькуляциясидан маҳсулотлар ишлаб чиқариш ёки ишлаб чиқаришда замонавий технологияни қўллаш ва келгуси даврларда сарфланадиган хара атлар сметасини тузишда фойдаланилади. Ушбу усул корхонада янги маҳсулот турларини ишлаб чиқариш, маҳсулотлар баҳосини белгилаш ва ишлаб чиқариш араёнининг иқтисодий самарадорлигини аниқлашда муҳим аҳамиятга эга.

Ишлаб чиқариш йўналишидаги ҳамма хара атлар маҳсулот таннархига киритилади. Бу эса ишлаб чиқаришга сарфланган хара атларни тўлиқ ва ўз вақтида ҳисобга олиш, шунингдек, моддий, меҳнат ва молиявий ресурсларни те аш ҳамда улардан самарали фойдаланиш устидан назорат қилишга имкон беради. 2.2.Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида “Директ- костинг” тизими бўйича харажатларни ҳисобга олиш Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида ишлаб чиқарилган маҳсулотлар таннархини пасайтириш ва самарали бошқариш таннарх аниқлашнинг замонавий тизимларини амалиётга орий қилишни тақозо этади. “Директ-костинг” ҳисоб тизими ҳам республикамиз бухгалтерия ҳисоби учун янги тизимлардан ҳисобланиб, бугунги кунда иқтисодий риво ланган мамлакатларда кенг қўлланилмоқда. Германия ва Австралияда мазкур усул “қисман хара атлар ҳисоби” деб аталади. Британияда у “мар инал хара атлар ҳисоби”, Францияда - “мар инал бухгалтерия” ёки “мар инал ҳисоб” деган номларни олган. Ўзбекистонда эса “чекланган, тўлиқ бўлмаган ёки қисқартирилган таннарх ҳисоби” тушунчалари қўлланилиб келмоқда. Ғарб мамлакатларида мар инал даромад усулидан ишлаб чиқаришни (экстенсив) риво лантириш модели ўрнига янги модел - интенсив риво ланиш модели сифатида фойдаланила бошланди. Бундай моделдан фойдаланиш, ўз навбатида, хара атларни бевосита ва билвосита, асосий ва қўшимча, доимий ва ўзгарувчан хара атларга аниқ бўлишни ва шу асосда бошқаришнинг стратегик вазифаларини ҳал этишни талаб қилади. Шуни назарда тутиш керакки, “Директ-костинг” тизимининг пайдо бўлиши соф бухгалтерия ҳисоби билан боғлиқ эди. Ҳисоб ходимлари ўша даврда шундай хулосага келишдики, барча хара атлар мазкур ҳисобот даврига

ва шу даврдаги ишлаб чиқарилган маҳсулот билан боғлиқ яъни улар маҳсулот сотилгандаги ҳисобот даврига тегишли бўлиши лозим. “Директ-костинг” тизимининг асосий мақсади корхона хара атларини ишлаб чиқариш ҳа ми ўзгаришига боғлиқ ҳолда доимий ва ўзгарувчан хара атларга бўлишдан иборат. Дастлабки босқичда таннархга фақат ўзгарувчан хара атлар киритилар эди, доимий хара атлар эса корхонанинг молиявий нати аларига ҳисобдан чиқарилар эди. Direct-Costing-System (бевосита хара атлар ҳисоби тизими)нинг номи ҳам шундан келиб чиққан, кейинроқ “Директ-костинг” тизими шундай ҳисоб тизимига айландики, унда таннарх фақат бевосита ўзгарувчан хара атлар қисмида ҳисоб қилинадиган бўлди. Мазкур номдаги бир қатор шартлиликлар ана шундан келиб чиққан. Амалиётда “Директ-костинг” тизимини турли вариантларда қўллаш имконияти мав уд. Бевосита хара атлар бўйича калькуляциялашни кўзда тутувчи классик “Директ-костинг” тизимида хара атларни калькуляциялаш ўзгарувчан хара атлар бўйича амалга оширилади. Бунда ишлаб чиқариш қувватларидан оқилона ва тўлиқ қуввати бўйича фойдаланиш хара атларини калькуляциялаш араёнига барча ўзгарувчан хара атлар ҳамда умумишлаб чиқариш хара атларининг бир қисми киради. Буларнинг барчаси ишлаб чиқариш қувватидан фойдаланиш коэффициентига мувофиқ аниқланади. “Директ-костинг” ҳисоб тизимида молиявий нати алар тўғрисидаги ҳисобот тизими қуйидаги кўринишда акс эттирилади (3- адвал). 5-жадвал «Тошкент Сифат Сут» МЧЖнинг 2012 йилги маълумотлари асосида “Директ-костинг” ва маҳсулотнинг тўлиқ таннархини ҳисоблаш тизимлари бўйича корхона молиявий натижасини аниқлашнинг қиёсий кўриниши № “Директ-костинг” тизими бўйича Сумма № Тўлиқ таннарх усули бўйича Сумма 1. Маҳсулот (товар, иш ва хизмат)ларни сотишдан 358357 1. Маҳсулот (товар, иш ва

2. 3. 4. 5. тушган тушум Ўзгарувчан хара атлар (сотилган маҳсулот (то-вар, иш, хизмат)ларнинг таннархи) Мар инал даромад (1ў-2ў) (маҳсулот (товар, иш, хизмат)ларни сотишнинг ялпи фойдаси (зарар)) Доимий хара атлар (давр хара атлари) Асосий (операцион) фойда (зарар) 288916 69441 45568 23873 2. 3. хизмат)ларни сотишдан тушган тушум Сотилган маҳсулотларнинг тўлиқ таннархи Асосий (операцион) фойда (зарар) 358357 334484 23873 Жадвал маълумотлари молиявий нати ани аниқлаш тартибидан келиб чиқиб “Директ-костинг” ҳисоб тизими ва маҳсулотнинг тўлиқ таннархи ўртасидаги фарқли иҳатларни ифода этади. Шундай қилиб, “Директ-костинг” ҳисоб тизими қуйидаги хусусиятларга эга: ҳисобни биринчи навбатда мар инал даромад яъни оралиқ молиявий нати ани аниқлашга йўналтирилиши; маҳсулотни фақат ўзгарувчан хара атлар нуқтаи-назаридан ҳисобга олиш ва ишлаб чиқариш таннархини аниқлаш; корхона бўйича доимий хара атлар ҳисоби ва уларни якуний молиявий нати ани аниқлаш учун операцион фойдани камайтиришга қаратиш; баҳони тезкор бошқариш араёни асоси сифатида мар инал даромадни аниқлаш; сотиш ҳа ми, таннарх ва фойда ўртасидаги ўзаро боғлиқлик ва муносабатни аниқлаш; зарарсизлик нуқтасини белгилаш. “Директ-костинг” ҳисоби тизимининг асосий афзалликлари қуйидагилар:

маҳсулот таннархини ҳисоблашдаги соддалаштириш ва аниқлик (чунки, таннарх фақат ўзгарувчан хара атлар қисмидагина ре алаштирилади ва ҳисобга олинади); маҳсулот турлари ўртасида доимий хара атларни шартли тақсимлаш учун мураккаб ҳисоб-китоблар қилинмаслиги (улар маҳсулот таннархи таркибига киритилмайди ва молиявий нати алар ҳисобидан қопланади); рентабеллик дара аси (зарарсизлик нуқтаси, сотиш ҳа ми), маҳсулот баҳосининг қуйи чегарасини аниқлаш имконияти; маҳсулотнинг хилма-хил турлари бўйича рентабеллик дара асини қиёсий таҳлил қилиш имконияти; маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотишнинг қулай дастурини аниқлаш имконияти; ўзи ишлаб чиқарган маҳсулот ёки хизматлар ҳамда уларни четдан сотиб олишдаги танлов имконияти. “Директ-костинг” ҳисоб тизими раҳбарларга корхона миқёсида ва турли маҳсулотлар бўйича мар инал даромаднинг ўзгаришига эътиборни кучайтиришга имкон беради, бунда юқори рентабелли маҳсулотни аниқлашда сотиш баҳоси ва ўзгарувчан хара атлар суммаси ўртасидаги тафовут алоҳида маҳсулотлар таннархига доимий хара атларни киритиш нати асида яшириниб қолмайди, мазкур тизим бозор шароити ўзгаришига авобан харидоргир маҳсулотларни тез илғаб олиш имконини беради. Эркин бозор рақобати шароитида “Директ-костинг” ҳисоб тизими корхонани бошқариш тизими - маркетингнинг таркибий қисмига айланади. Бундан ташқари, “Директ-костинг” ҳисоб тизими доимий хара атлар устидан тезкор назорат ўрнатишга кўмаклашади, чунки таннархни назорат қилиш араёнида стандарт (норматив) хара атлар (“Директ-костинг” ҳисоб тизими «Стандарт-кост» тизими билан биргаликда ташкил этилади) ёки

мослашувчан сметалардан фойдаланилади. Модомики, “Директ-костинг” тизимида стандартлар қўлланилар экан, бунда ўзгарувчан ва доимий хара атларга нормалар белгиланади. Шуни назарда тутиш керакки, тўлиқ таннарх ҳисоби тизимида қўшимча хара атлар тақсимланмаган суммасининг бир қисми бир ҳисобот давридан бошқасига ўтади, шу боис, уларни назорат қилиш сустлашади. Бундай ҳолда “Директ-костинг” тизими қўшимча хара атлар тақсимланишининг меҳнатталаблигини камайтиришга ёрдам беради. Шунингдек, “Директ-костинг” тизимининг назарий ва амалий иҳатларини тадўиқ қилиш унга хос бўлган қуйидаги камчиликларни аниқлашга имкон беради: рақобат курашида баҳоларни сунъий равишда пасайтириш кузатилса, доимий хара атлар мар инал даромад ҳисобидан ўопланиши мумкин бўлмайди яъни корхона зарар кўра бошлайди. “Директ-костинг” тизимини мухолифларининг фикрича, бу тизим ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг тўлиқ таннархини счетлар тизимида аниқлаш мушкул. Шу боис, тайёр маҳсулот ёки тугалланмаган ишлаб чиқиришнинг тўлиқ таннархини аниқлаш зарур бўлганда шартли-доимий хара атларни қўшимча тарзда тақсимлаш талаб этилади. фақат ишлаб чиқариш таннархи яъни моддаларни қисқартирилган номенклатура нуқтаи-назаридан ҳисоб олиб бориш ҳисоб талабларига авоб бермайди, чунки бунда зарурий маҳсулотнинг тўла таннархи ҳисоб-китоб қилинмайди. “Директ-костинг” тизимини Ўзбекистон корхоналарини бошқаришда қўллашнинг имкониятлари ва мақсадга мувофиқлигини таҳлил этиш тадқиқотнинг навбатдаги босқичи ҳисобланади. Мустақиллик йилларигача маҳсулотнинг тўлиқ таннархини калькуляция қилиш Ўзбекистон бухгалтерия ҳисоби учун анъанавий ҳисобланган. Ундаги ҳисоб маҳсулотнинг тўлиқ таннархи ҳақида маълумотлар олишга қаратилган.

Бу вариантда маҳсулот таннархи доимий ва ўзгарувчан, асосий ва қўшимчаларга, бевосита ва билвосита, узлуксиз ишлаб чиқариладиган ва даврийга бўлинишидан қатъий назар, унга корхонанинг барча хара атлари киради. Бевосита маҳсулотга тааллуўли бўлмайдиган хара атлар ҳисобот даври мобайнида йиғиб-тақсимловчи счетларда тўпланади, сўнгра ҳисоб сиёсати бўйича тасдиқланган базага мутаносиб равишда маҳсулот таннархига ўтказилади, бироқ бу вариантда маҳсулот бирлиги таннархи маҳсулотни ишлаб чиқариш ҳа ми ўзгарганда ўзгариши ҳисобга олинмайди. Агар корхона маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотишни кенгайтирса маҳсулот бирлиги таннархи пасаяди, агар корхона маҳсулот ишлаб чиқариш ҳа мини қисқартирса, таннарх ўсади. Бундай шароитда Ўзбекистон корхоналарида “Директ-костинг” тизимини қўллаш зарурлиги ва мақсадга мувофиқлиги долзарб бўлиб қолади. “Директ-костинг” тизими элементларини республикамиз амалиётига қўллашда 1994 йил бурилиш даври бўлди. Бунда корхоналар аста-секин таннархни калькуляция қилишнинг Ўзбекистон ҳисоби учун ноанъанавий бўлган усулини ўзлаштира бошладилар. Бу усул “Директ-костинг” тизими асосида орий қилина бошлади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 26 мартда 164-сонли «Ўзбекистонда бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботи тўғрисидаги Низомни тасдиқлаш ва бухгалтерия ҳисоби счетлар тизимини такомиллаштириш тўғрисида»ги қарори асосида бухгалтерия ҳисобини риво лантириш бўйича бир неча қадамлар қўйилди. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан тасдиқланган ва БМТнинг халқаро экспертлари иштирокида ишлаб чиқилган «Маҳсулот (иш, хизматлар)ни ишлаб чиқариш ва сотиш хара атлари таркиби ҳамда молиявий нати аларни шакллантириш тўғрисида»ги Низом (1995 йил 27 январ) қабул қилинди.

Шундан сўнг, Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 1995 йил 4 апрелдаги 17-02/28-сонли Йўриқномаси тасдиқланиб, унда маъмурий бошқарувга оид хара атлар «Давр хара атлари» деб аталиши ва улар «Фойда ва зарарлар» счетига ҳисобдан чиқарилиши белгилаб қўйилди. Албатта, бу тарихга айланган ҳақиқат, бироқ шу даврдан бошлаб Ўзбекистонда «Директ-костинг» тизими ва мар инал даромад концепциясига асос солинди, десак, муболаға бўлмайди. Мазкур қоида 21-БҲМСга асосан, бухгалтерия ҳисобида қўшимча хара атлар 9000-“Асосий (операцион) фаолиятдан олинган даромадлар ҳисоби” счетларининг дебети ва 9400-“Давр хара атлари ҳисоби” счетларининг кредити бўйича қайд этилишини назарда тутган. III БОБ. «Тошкент Сифат Сут» МЧЖ корхонаси бухгалтерия ҳисоби аудитини такомиллаштириш йўллари 3.1 Қайта ишлаш корхоналарида аудиторлик текширувини ўтказишнинг аҳамияти ва манбалари «Тошкент Сифат Сут» МЧЖда ички ҳисоб-китоб муомалалари ходимлар ва ёлланган шахслар билан меҳнат ҳақи бўйича, ҳисобдор шахслар билан ва бошқа муомалалар бўйича ходимлар билан ҳисоб-китобларни ўз ичига олади. Бу ҳисоб-китоблар асосан нақд пул билан амалга оширилади. Шунинг учун ички ҳисоб-китоблар атайлаб ёки билмасдан кўп ҳато-камчиликларга йўл қуйиладиган соҳа бўлиб, аудитордан текширувда махсус эътибор қаратишни талаб этади. Корхонада ички ҳисоб-китобларни аудиторлик текширувидан ўтказишдан асосий мақсад бухгалтерлик ҳисоботидаги ички ҳисоб-китоб муомалаларига доир дебиторлар ва ма буриятлар акс эттириладиган бўлимнинг ишончлилиги, қўлланилаётган ҳисоб ва солиққа тортиш услубиётининг амалдаги меъёрий ҳу атларга мувофиқлиги тўғрисида фикр шакллантиришдан иборат.

«Тошкент Сифат Сут» МЧЖ корхонасида ички ҳисоб-китоб муомалаларини аудиторлик текширувидан ўтказишнинг мақсади қуйидагиларни аниқлашдан иборат: тўлиқлик – барча муомалаларнинг бухгалтерия ҳисоботида акс эттирилганлиги, ҳисобга олинмай қолган ҳисоб-китоблар йўқлиги; мавжудлик – баланс тузиш санасига ички ҳисоб-китоблар (меҳнат ҳақи, ҳисобдор суммалар ва бошқалар) бўйича ма буриятлар мав удлиги ва ушбу ма бурият суммаларнинг катта-кичиклиги; ҳуқуқ ва мажбуриятлар – ички ҳисоб- китобларга доир ма буриятлар суммалари қонунийлиги ва тўғрилиги ўчта (шаклан, қонунийлик ва ҳаққонийлик) мезонларидан келиб чиққан ҳолда; баҳолашлар – ички ҳисоб-китобларга доир ма буриятларнинг меъёрий ҳу атларга мувофиқ равишда баҳоланганлиги; аниқлиги – меҳнат ҳақи ва ундан ушланадиган суммалар, хизмат сафари бўйича сўткалик хара атлар суммаси ва бошқаларнинг тўғри ҳисобланганлиги, бухгалтерлик ҳисоботи маълумотларининг синтетик ва аналитик ҳисоб регистрларидаги маълумотларга мослиги; ҳисоб даврининг чекланганлиги – ички ҳисоб- китобларга доир барча ма буриятлар қачон ву удга келган бўлса, айнан мана шу ҳисоб даврида акс эттирилганлиги; тақдим этиш ва баён қилиш – ички ҳисоб-китобларга доир ма буриятларнинг барчаси ҳисоб ва ҳисоботга оид меъёрий ҳу атларга мувофиқ баён қилинган, тўркўмланган ва тақдим қилинганлиги. Қуйилган мақсадга эришиш учун аудитор томонидан аудиторлик текширувида қуйидаги вазифалар ҳал этилиши лозим. 6- адвал Ички ҳисоб-китоблар аудитида ҳал этиладиган вазифалар Аудитнинг вазифалари Ички ҳисоб-китоблар муомаларини аудиторлик текширувидан ўтказиш бўйича саволлар 1. Ички ҳисобкитобларга доир муомалаларни ҳисобга олиш ва ички назорат Меҳнат ҳақи тўлаш ва ҳисобдор суммаларни беришни белгиловчи ҳу атларнинг мав удлиги ва таҳлили.

самарадорлигининг ҳолатини баҳолаш Кадрлар, иш вақти ва ишлаб чиқарилган маҳсулот (иш, хизмат) ҳисобини ҳу атлаштиришнинг ташқил этилишини баҳолаш. Ҳақ тўлаш ва иш ҳақидан ушланадиган суммалар турларининг классифиқатори (тўркўмлагичи) мав удлиги. Иш ҳақи ва ҳисобдор суммалар берилиши устидан назорат. Ҳисобот кўрсаткичларининг синтетик ва аналитик ҳисоб регистрлари маълумотларига мослиги. 2. Ходимлар билан меҳнат ҳақи бўйича ҳисоб-китоблар тўғрисидаги ҳисоб ва ҳисобот маълумотларининг ишончлилигини текшириш. Ҳақ турлари бўйича иш ҳақи ҳисоблашнинг тўғрилиги. Иш ҳақидан ушланадиган суммалар тўғрилиги. Иш ҳақи хара атларини таннарх таркибига қўшишнинг асослилиги. Иш ҳақи ҳисоблаш ва ундан ушланадиган суммаларни бухгалтерия ҳисоби регистрларида акс эттириш. Солиққа тортиш мақсадида ами даромадни ҳисобга олишнинг тўғрилиги. 3. Давлат бюд етидан ташқа-ри фондлар, и тимоий Суғурта ва таъминот фондлари билан ҳисоб- китобларни ҳисоб- лашнинг тўғрилиги Бюд етдан ташқари и тимоий Суғурта ва таъминот фондларига тўловларни ҳисоблаш базасини аниқлашнинг тўғрилиги. И тимоий Суғурта ва таъминот фондлари билан ҳисоб-китобларни ҳисобда акс эттиришнинг тўғрилиги. 4. Ҳисобдор шахслар билан ҳисоб- китобларга доир ҳисоб ва ҳисобот маълумотларининг ишончлилигини текшириш. Ҳисобдор шахсларга бўнак беришнинг асосланганлиги. Бўнак ҳисоботларининг ўз вақтида тақдим этилиши. Ҳисобдор суммаларни ишлатишнинг ҳу атлар билан асосланганлиги. Ҳисобдор суммаларни хара атлар таркибига қўшишнинг асослилиги. Солиққа тортишнинг тўғрилиги. Ҳисобдор шахслар билан ҳисоб-китобларни бухгалтерия ҳисобида акс эттиришнинг тўғрилиги. 5. Ходимлар билан бошқа муомалалар Кредитга сотилган товарлар учун ҳисоб-китобларни ҳисобга олишнинг тўғрилиги.

бўйича ҳисоб-китоблар тўғрисидаги ҳисоб ва ҳисобот маълумотларнинг ишончлилигини текишириш. Қарз беришнинг қонунийлиги ва асослилиги. Берилган қарзлар бўйича ҳисоб-китобларни ҳисобга олишнинг тўғрилиги. Камомад ва ўғирликларнинг айибдор шахслар зиммасига тўлиқ олиб борилиши. Моддий зарарни қоплашга доир ҳисоб-китобларни ҳисобга олишнинг тўғрилиги. 6. Ички ҳисоб-китоб муомалаларини текшириш нати алари бўйича умумий хулоса Текширув бўйича ишчи ҳу атлар материалларини Умумлаштириш ва таҳлил қилиш. Хатоларнинг катта- кичиклигини ( иддийлигини) аниқлаш. Хатоларнинг ҳисобот ишончлилигига таъсирини аниқлаш. Аудитор текширув чоғида ҳисобот кўрсаткичларида иддий ҳатолар йўқлигига етарли дара ада ишонч ҳосил қилиши лозим. Далил-исботларни тўплаш учун ҳар хил манбалардан шаклланадиган ахборот базасидан фойдаланилади. Аудитор текширувни бошлашдан олдин ички ҳисобкитобларни текшириш учун зарур бўлган меъёрий ҳу атлар пакети, синтетик ва аналитик ҳисоб регистрлари ва бошланғич ҳу атларни комплектлайди. Ички ҳисоб-китоб муомалаларини бухгалтерия ҳисобида акс эттириш ва солиққа тортиш бўйича белгиланган қоидаларни тартибга солувчи меъёрий ҳу атлар пакети аудитор томонидан «Тошкент сифат сут» корхонаси фаолиятининг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда шакллантирилади. «Тошкент сифат сут» корхонасида бухгалтерия ҳисобининг автоматлаштирилган шаклидан фойдаланилади, шунга мувофик ички ҳисобкитоб муомалаларини ҳисобга оладиган счётлар бўйича синтетик ва аналитик ҳисоб регистрлари корхонада қўлланиладиган ҳисоб шаклига боғлиқ. Масалан, адвал-автоматлаштирилган (ёки комьпютерлаштирилган) шаклида – 4210«Меҳнат ҳақи бўйича берилган бўнак», 6510-«Суғурта бўйича тўловлар», 6710«Меҳнат ҳақи бўйича ходимлар билан ҳисоб-китоблар», 6720-«Депонентланган меҳнат ҳақи», 4220-«Хизмат сафари учун берилган

бўнаклар», 4230-«Умум хў алик хара атлари учун берилган бўнаклар», 4290-«Ходимларга берилган бошқа бўнаклар», 6870-«Ҳисобдор шахслардан қарзлар», 4710- «Кредитга сотилган товарлар бўйича ходимларнинг қарзлари», 4720-«Берилган қарзар бўйича ходимларнинг қарзлари», 4730-«Моддий зарарни қоплаш бўйича ходимларнинг қарзлари» ва 4790-«Ходимларнинг бошқа қарзлари» счётлари бўйича дебет ва кредит оборотининг машинаграммалари текширилади. Аудитор учун дастлабки ху атлар ички ҳисоб-китоб муомалаларини текширишда асосий маълумот манбаси бўлиб ҳисобланади. Жумладан, ходимлар ва ёлланган шахслар билан ҳисоб-китобларни текширишда: ишга қабул қилиш ва бошқа ишга ўтказиш тўғрисидаги, таътилга чиқариш тўғрисидаги, меҳнат шартномасини тўхтатиш тўғрисидаги буйруқлар; контрактлар, меҳнат шартномалари; штатлар адвали; шахсий карточкалар(Т2ш); иш вақтини ҳисобга олиш табели(Т-13ш); меҳнатга лаёқатсизлик варақаси; ҳисоблашув-тўлов ведомости(Т-49ш); ҳисоб-китоб ведомости (Т-51ш); тўлов ведомости (Т-53ш); шахсий cчет (Т-54ш); и ро варақалари; даромад ва даромад солиғини ҳисобга олиш бўйича солиқ карточкаси; -и тимоий Суғурта ва таъминотга доир ҳисоб-китобларни текширишда: «И тимоий Суғурта амғармаси маблағлари бўйича ҳисоб-китоблар ведомости» (Ф. 4-ИСЖ), «Рўйхатга олинганлик тўғрисидаги маълумотлари», «Суғурта қилдирувчига хабарнома», «И тимой Суғурта амғармасига ўтказилган бадаллар ҳисобидан пенсия ва нафақаларни тўлаш бўйича ведомость»; -ҳисобдор шахслар билан ҳисоб-китобларни текширишда: бўнак (аванс) ҳисоботи; хизмат сафари гувоҳномаси; хизмат сафарига борувчи ва келувчи ходимларни рўйхатга олиш дафтари; 4220-«Хизмат сафари учун берилган бўнаклар», 4230-«Умумхў алик ҳара атлари учун берилган бўнаклар» ва 6970 –«Ҳисобдор шахслардан қарзлар» счётлари бўйича инвентаризация рўйхатлари;

-ходимлар билан бошқа муомалалар бўйича ҳисоб-китобларни текширишда: Кредитга сотилган товарлар учун топшириқнома-ма бурият; қарз шартномаси; моддий зарарни қоплаш тўғрисидаги буйруқ (фармойиш); суд қарори; и ро варақалари; тўлов топшириқлари, касса кирим ордерлари. Дастлабки ҳу атларни текширишда аудитор дастлабки ҳу атларнинг белгиланган тартибда тасдиқланган намунавий шаклларидан фойдаланилганлигини ҳам аниқлаши зарур. «Тошкент Сифат Сут» МЧЖ корхонасида ички ҳисоб-китоб муомалаларини аудиторлик текширувидан ўтказиш ушбу муомалаларни ҳисобга олиш ва ички назоратнинг аҳволини олдиндан баҳолашни назарда тутади. Бунда ходимларни ишга ёллаш ва ишдан бўшатишда қонунчиликка риоя қилинишини, рўйхатдаги ҳисоб ва назорат ходимларига хизмат вазифаларини, иш вақтини ва ба ариладиган ишларни тақсимлаш ҳолати; меҳнатга ҳақ тўлаш, мукофотлаш ва моддий ёрдам тўғрисидаги низомларга риоя қилиниш ва бошқаларни аниқлайди. Аудитор ички назоратнинг ҳолатини ўрганганидан сўнг («аъло», «яхши», «ўрта») ички ҳисоб-китоб муомалаларини текшириш учун танлаш ҳа мини аниқлайди. Корхонанинг ташқи ҳисоб-китоб муомалалари мол етказиб берувчилар ва пудратчилар, харидорлар ва буюртмачилар билан, турли дебиторлар ва кредиторлар билан, мустақил балансга а ралиб чиққан бўлинмалар билан, шўъба ва тобе корхоналар билан, ссудалар бўйича банклар билан, солиқлар ва бошқа йиғимлар бўйича бюд ет билан ҳамда бюд етдан ташқари ташкилотлар билан шунингдек, даъволар бўйича ҳисоб-китобларни ўз ичига олади. «Тошкент Сифат Сут» МЧЖ корхонасининг тўлов лаёқати, молиявий аҳволи ва инвестицион муҳити кўп иҳатдан ушбу ҳисоб-китобларнинг ҳолатига боғлиқ. Ташқи ҳисоб-китобларнинг аҳволи тўғрисидаги ҳисобот

кўрсаткичларининг аниқлигига ишонч ҳосил қилиш барча ҳисобот талабгорлари учун зарурдир. Шу боисдан, аудитор ташқи ҳисоб-китоб муомалаларининг ҳолатини махсус пухта текширувдан ўтказиши лозим. Ташқи ҳисоб-китоб муомалаларини аудиторлик текширувидан ўтказишдан мақсад ташқи ҳисоб-китобларга доир ма буриятларни (дебитор ва кредитор қарзларни) акс эттирадиган бухгалтерия ҳисоботи кўрсаткичларининг ишончлилиги, ҳамда қўлланилаётган ҳисоб юритиш услубиётининг меъёрий ҳу атларга мувофиқлиги тўғрисида хулоса шакллантиришдан иборат. 7-жадвал Ташқи ҳисоб-китоблар аудитида ҳал этиладиган вазифалар Аудитнинг вазифалари «Ташқи ҳисоб-китоб муомалалари Аудити» бўлимининг текширув дастури бўйича саволлар Ташқи ҳисоб-китоб муомалаларини ҳисобга олиш ва назорат қилишнинг ҳолатини текшириш Ташқи ҳисоб-китоб муомалалари бўйича қарздорликни инвентаризация қилиш материалларининг мав удлиги ва таҳлили. Дебитор ва кредитор қарзлар ву удга келишининг ҳу атлар билан асосланганлиги ва қонунийлиги, уларни қайтаришнинг реаллиги. Шубҳали ҳисоб-китобларни ва талаб қилинмаган қарздорликни аниқлаш Бухгалтерия ҳисоботи кўрсаткичларининг синтетик ва аналитик ҳисоб маълумотларига мослиги Мол етказиб берувчилар ва пудратчилар билан ҳисоб-китобларнинг тўғрилиги ва тўлиқлигини текшириш Олинган моддий қийматлик (иш, хизмат)лар учун ҳисоблашишлар бўйича дастлабки ҳу атлар ва шартномалар мав удлиги ва расмийлаштирилишининг тўғрилиги. Дастлабки ҳу атлар маълумотларининг шартномалар ва ҳисоб регистрларига мослиги. Ҳисоб регистрларидаги счётларда мол етказиб берувчилар ва пудратчилар билан ҳисоб-китобларни акс эттиришнинг тўлиқлиги ва тўғрилиги. Ҳисоб-китобларнинг ўз вақтида амалга оширилаётганлиги ва қарздорликларнинг реаллиги. Мол етказиб берувчилар ва пудратчилар билан ҳисобкитоблар бўйича кредитор қарздорликларни ҳисобдан ўчириш тартибига риоя қилиниши Харидорлар ва буюртмачилар билан Харидорларга сотилган маҳсулот (иш, хизмат) лар учун дастлабки ҳу атлар ва шартномалар мав удлиги ва

ҳисоб-китобларни ҳисобга олишнинг тўғрилигини текшириш расмийлаштирилишининг тўғрилиги. Дастлабки ҳу атлар маълумотларининг шартномалар ва ҳисоб регистрларига мослиги. Харидорлар ва буюртмачилар билан ҳисоб-китобларни ҳисоб регистрларидаги счётларда акс эттиришнинг тўлиқлиги ва тўғрилиги. Олинган бўнакларнинг асосланганлиги ва тўғри расмийлаштирилиши. Ҳисоб-китобларнинг ўз вақтидалиги, харидорлар ва буюртмачилар қарзларининг реаллиги ва таъминланганлиги. Харидорлар ва буюртмачиларнинг дебитор қарзларини ҳисобдан ўчириш тартибига риоя қилинишини текшириш Даъволар бўйича ҳисоб-китобларни ҳисобга олишни текшириш Даъволар бўйича ҳу атлар расмийлаштирилишининг ўз вақтидалиги, асосланганлиги ва тўғрилиги. Даъволарни ҳисобда акс эттиришнинг тўлиқлиги ва тўғрилиги. Даъволар бўйича қарздорликларнинг реаллиги Бошқа дебиторлар ва кредиторлар билан ҳисоб-ки-тобларни ҳисобга олишнинг тўлиқлиги ва тўғрилиги Депонентланган иш ҳақини ҳисобга олишнинг ўз вақтидалиги, асосланганлиги ва тўғрилиги. И ро варақалари бўйича иш ҳақидан ўшланган суммаларнинг асосланганлиги ва тўғрилиги, уларни олувчиларга ўтказиб беришнинг тўлиқлиги ва тўғрилиги. Транспорт ташкилотлари билан ва ноти орат тавсифдаги муомалалар бўйича турли ташкилотлар билан ҳисобкитобларнинг тўғрилиги ва ўз вақтидалиги. Баланс тузиш санасига турли дебиторлар ва кредиторлар билан ҳисоб-китоблар бўйича қарздорликлар ҳаққонийлиги. Масъулияти чекланган амиятлар Таъсис шартномаларининг мав удлиги ва тўғри тузилганлиги. таъсис шартномаси бўйича ҳисоб- китобларни ҳисобга олишнинг тўлиқлиги ва тўғрилигини текшириш Таъсис шартномаси бўйича ҳисоб юритишнинг қонунийлиги ва бу шартнома бўйича муомалаларнинг ҳу атлар билан асосланганлиги. Таъсис шартномаси доирасида хў алик фаолиятини солиққа тортиш ва мулкларни алоҳида ҳисобга олишнинг тўғрилиги Шартнома иштирокчилари ўртасида фойданинг тақсимланиши.

Ташқи ҳисоб- китоб муомалаларини аудиторлик текширувидан ўтказиш нати аларини Умумлаштириш Ҳисоб-китоблар аҳволининг корхона тўлов лаёқатига таъсирини баҳолаш. Аниқланган хатоларнинг иддийлик дар асини ва уларнинг ҳисоботлар ишончлилигига таъсирини баҳолаш. Қуйилган вазифаларни ҳал этишга эришиш учун ҳар хил усуллар ва ахборот манбаларидан фойдаланиб, исбот-далилларга эга бўлиш зарур. Шунингдек ««Тошкент Сифат Сут» МЧЖ да ташқи ҳисоб-китоб муомалаларини текшириш чоғида аудитор қуйидаги маълумот манбаларидан фойдаланади:  ташқи ҳисоб-китоб муомалаларини ҳисобга олиш ва солиққа тортиш масалаларини тартибга соладиган, асосий меъёрий ҳу атлар;  ҳисоб сиёсати тўғрисидаги буйруқ.  бухгалтерия ҳисоботлари  корхонада тузилган, ташқи ҳисоб-китоб муомалаларининг синтетик ва аналитик ҳисоби регистрлари;  ташқи ҳисоб-китоб муомалаларини ҳисобга оладиган дастлабки ҳу атлар. «Тошкент Сифат Сут» МЧЖ корхонасининг ҳисоб юритиш сиёсати тўғрисидаги буйруқ бўйича аудитор қуйидагилар билан танишади: • ташқи ҳисоб-китоб муомалаларини ҳисобга олишда қўлланиладиган ишчи счётлар ре аси; • бухгалтерия ҳисобининг шакли ва корхонада тузиладиган ҳисоб регистрларининг рўйхати; • ташқи ҳисоб-китоб муомалаларини ҳисобга олиш билан боғлиқ бўлган дастлабки ҳу атлар айланиши (ҳу атлар айланиш графиги); • ташқи ҳисоб-китоб муомалалари расмийлаштириладиган ҳу атларни имзолаш ҳуқуқи берилган шахслар рўйхати;

• ташқи ҳисоб-китоб муомалаларини инвентаризация қилиш. Аудитор бухгалтерия баланси (1-шакл) нинг активидаги II-«Жорий активлар» бўлими маълумотларидан «Дебитор қарзлар» моддаси ва пассивидаги II - «Ма буриятлар» бўлими маълумотларидан «Кредитор қарзлар» моддаси бўйича қарздорликларнинг аҳволини аниқлайди. «Тошкент Сифат Сут» МЧЖ корхонасида текширув ўтказиш араёнида аудиторга бухгалтерия ҳисобининг корхонада қўлланиладиган шаклидан келиб чиққан ҳолда ҳар хил синтетик ва аналитик ҳисоб регистрлари тақдим қилиниши мумкин. Текширув учун зарур бўлган ҳисоб регистрларининг рўйхати ҳисоб юритиш сиёсати тўғрисидаги буйруқда белгиланган бўлиши мумкин. Бухгалтерия ҳисоби компьютерлаштирилган шароитда 3110-3190, 4010, 4020, 4110, 4120, 4210, 4310, 4320, 4410, 4510, 4550, 4610, 6410, 6450, 6310, 6320, 6390, 6510, 6530, 6810-6890, 6520 счётлар бўйича дебет ва кредит оборотлар ҳамда қолдиқларининг босмадан чиқарилган вараги, аналитик ведомостлар ва Бош дафтар (оборот-қолдиқли ведомость), реализацияга доир реестрлар ва дафтарлардан фойдаланилади. Шунингдек, «Тошкент Сифат Сут» МЧЖ корхонасида аудитор ташқи ҳисоб-китоб муомалаларини расмийлаштириш ва акс эттириш бўйича дастлабки ҳу атларни талаб қилиб олади. Масалан, шартномалар (олдисотти, етказиб бериш, комиссия, пуллик хизмат, пудрат ва ҳоказо), накладнойлар, товар-транспорт накладнойлари, счётлар,счёт-фактуралар, ўнатувчи ҳу атлар, ба арилган ишлар далолатномаси, банк ҳу атлари (банк кўчирмалари, тўлов топшириқномалари, чеклар реестри), касса ҳу атлари (касса чиқим ордерлари ва касса кирим ордерларининг квитанциялари), авизолар, ҳаридорлар, мол етказиб берувчилар ва бошқа дебитор ҳамда кредиторлар билан ҳисоб- китобларни инвентаризация қилиш далолатномаси (инв-17 шакл). Ташқи ҳисоб-китоб муомалалари устидан ўрнатилган ички назоратни баҳолаш учун аудитор қуйидагиларни аниқлайди:

 ҳисоб-китобларни инвентаризация қилиш тартиби, муддатлари ва нати алари;  ҳу атлар айланиш графигининг мав удлиги ва унга риоя қилинишини назорат қилиш;  тўловлар ва ҳисоб-китоблар ҳолати ҳамда бошқалар устидан назорат қилиш шакллари, муддатлари ва и рочилари. «Дебитор ва кредитор қарзларнинг ҳолати тўғрисидаги маълумотнома» (2 а -шакл) маълумотларига мувофиқ муддати ўтган дебитор ва кредитор қарзлар миқдори, дебитор қарзларнинг молиявий нати а ҳисобига ҳисобдан ўчирилиши, шунингдек энг катта миқдордаги қарздор дебитор-ташкилотлар рўйхати аниқланади. Текширув араёнида ушбу маълумотларнинг ҳаққонийлигини исботлаш ва муддати ўтиб кетган дебитор қарзларни ўндириш имкониятини аниқлаш зарур. Аналитик ва синтетик ҳисоб регистрлари маълумотларига мувофиқ аудитор қуйидагиларни аниқлайди: - ҳисоб-китоб муносабатлари ва уларнинг сони; - қўлланиладиган тўлов шакллари (нақд пулсиз, нақд пуллик, ўзаро қарз суришиш йўли билан, бевосита товар ёки маҳсулот алмашиш йўли билан); - аналитик ҳисобни юритиш тартиби (ҳисоб-китоб турлари, иштирокчилари, ву удга келиш муддатлари ва шунга ўхшаш); - ностандарт бухгалтерия ёзувлари. Ҳисоб-китоб муносабатларининг иштирокчилари кўп ва тўловлар шакллари хилма-хил бўлганида аудиторлик риск кучайиб, буни мазкур соҳа бўйича танлаб текшириладиган ҳисоб-китоб шакллари ва тўлов турларини аниқлашда эътиборга олиш лозим. Ташқи ҳисоб-китоб муомалаларини ҳисобга олишнинг аҳволини баҳолаш ҳисоб-китобларнинг турлари бўйича амалга оширилади. Бевосита текшириш бухгалтерия баланси, Бош дафтар 3110-3190, 4010, 4020, 4110, 4120, 4310, 4320,

4390, 4510, 4550, 4610, 6010, 6020, 6110, 6120, 6410, 6450, 6310, 6320, 6390, 6510, 6520, 6530, 6810-6890 счётлар бўйича синтетик ва аналитик ҳисоб регистрлари маълумотларининг мослигини аниқлашдан бошланади. Текширув чоғида қуйидаги қоидаларга риоя қилинишига эътибор берилади:  ҳисоб-китоб счётлари сальдоларининг балансда ёйиқ ҳолда акс эттирилиши;  шубҳали қарзлар бўйича резерв яратилган дебитор қарзлар резерв ҳисобидан камайтирилиши лозим. Айни вақтда тегишли ҳисоб-китоб счётлари бўйича аналитик ҳисоб маълумотларига асосан дебитор қарзларнинг «муддати ўтганлари» а ратиб кўрсатилган ҳолда узоқ муддатли ва қисқа муддатли қарзларга гуруҳланишининг тўғрилиги текширилади. Ҳисобот тузиш талабларидан келиб чиққан ҳолда қайтариш муддати бир йилдан ошиқ қарзлар узоқ муддатли қарзлар қаторига киради. Аниқланган номувофиқликлар бўйича тафовутларнинг катта-кичиклиги, тавсифи ва ву удга келиш сабаблари аниқланади. Қарздорликларнинг ҳаққонийлигини аниқлаш учун инвентаризация маълумотлари ҳисоб-китобларнинг ҳар бир тури бўйича таҳлил қилинади. Ҳисоб-китоб муомалаларини инвентаризация қилиш маълумотлари бўлмаганда ёки, агар инвентаризация маълумотлари шубҳали бўлса, аудиторлар вазият тақозосига кўра ёппасига ёки танлаб инвентаризация ўтказадилар. Қарздорликларнинг ҳаққонийлиги ҳар бир ҳисоб-китоб тури бўйича дебитор ва кредитор қарзлар қолдиқлари суммаларининг тегишли ҳу атлар билан асосланганлигини текшириш йўли билан ҳам аниқланади. Тегишли ҳу атлар билан тасдиқланмаган қарздорлик суммалари нореал қарзлар қаторига ўтказилади. Қарзларни ву удга келиш муддатлари бўйича таҳлил қилишда

аниқланган, муддати ўтиб кетган қарздорлик суммалари ҳам нореал қарзлар қаторига қўшилади. Нореал қарзлар аниқланганида аудитор уларнинг ву удга келиш сабаблари, айбдор шахслари ва тегишли баланс моддалари ишончлилигига таъсирини аниқлайди. Ташқи ҳисоб-китоб муомалалари бўйича қолдиқларни тасдиқлашда шубҳали қарзларнинг мав удлиги аниқланади. №21 - БҲМСга мувофиқ шартномада белгиланган муддатда (агар бундай муддат белгиланмаган бўлса - бунинг учун нормал зарур вақт давомида) ундириб олинмаган ва тегишли кафолат билан таъминланмаган дебитор қарзлар шубҳали қарзлар деб тан олинади. Шубҳали қарзлар мав уд бўлган ҳолатлар аниқланганида шубҳали қарзлар бўйича резерв яратиш фактлари ва уларнинг тўғрилиги текширилади. Бунинг учун 4910-«Шубҳали қарздар бўйича резервлар» счёти маълумотларининг ҳаққонийлиги аниқланади. Шу уринда шуни эътироф этиш керакки, «Тошкент Сифат Сут» МЧЖ да шубҳали қарздар бўйича резерв ташкил этилмаган,акс холда корхонанинг ҳисоб сиёсати тугрисидаги буйруқда акс эттириларди. Ташқи ҳисоб-китоб муомалаларини ҳисобга оладиган счётлар бўйича қолдиқлар тўғрилиги дастлабки тасдиқланганидан сўнг ҳисоб-китоб счётлари бўйича оборотлар ишончлилиги текширилади. 3.2 Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида аудиторлик текширувини ўтказиш тартиби Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида ўз активлари ҳамда пассивляри, яъни ма буриятлари аудиторлик текширувидан ўтказилади. Корхона балансида бўлган асосий воситаларни, товар-моддий бойликларини, даромадларини, устав капитали шакллантирилган қимматли қоғозлари,

дебиторлик ва кредиторлик қарзларини ва шу каби актив ва ма буриятларига эътибор берилади. Республикамизда ислоҳотларнинг чуқурлаштирилиши ва иқтисодиётнинг эркинлаштирилиши нати асида бухгалтерия ҳисоботи ахборотларининг фойдаланувчиларнинг турлари кўпаймоқда. Ҳар қандай аудиторлик текширувини бошлащдан олдин аудитнинг ре асини тузиш ва иддийлик дара асини аниқлашдан бошланади. Ҳар қандай фаолият, хусусан аудиторлик фаолияти ҳам самарали бўлиши учун даставвал, унинг пухта ва аниқ ре аси ёки дастурини тузиш лозим. Уларнинг мазмуни қуйилган мақсад ва уни ба ариш учун белгиланган аниқ вазифалардан келиб чиқади. Ре алаштириш аудиторлик текширувининг бошланғич босқичи бўлиб, аудиторлар ре а тузгунга қадар бевосита текширув араёнинни бошламасликлари лозим. Аудитни ре алаштириш қуйидаги босқичларда амалга оширилади: - аудитни дастлабки ре алаштириш; - аудитнинг умумий ре асини тайёрлаш ва тузиш; - аудит дастурини тайёрлаш ва тузиш. Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида аудиторлик ре алаштириш қуйидаги босқичлардан ташкил топади: - Корхона фаолияти билан танишиш; - Корхонанинг ички назорат тизимини боҳолаш; - Аудиторлик далилларини тўплаш; - Корхонанинг иддийлик ва риск дара исини аниклаш; - Корхона маълумотлари таҳлилини ўтказиш, сўнг аудиторлик танлашни амалга ошириш; - Корхона аудиторлик дастурини тузиш ва бевосита дастурни амалга ошириш;

- Ба арилган ишлар нати аларини таҳлил қилиш, барча оралиқ ва умумий ху атларни тайёрлаш - Текширув нати аларини умумлаштириб, аудиторлик ҳисоботи ва аудиторнинг хулосасини ми озга тақдим этиш ва хоказо. Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарини аудиторлик текширувидан ўтказиш учун қуйидаги ху атлар зарурдир:  таъсис ху атлари;  корхона устави;  шартномалар;  топшириш ху атлари;  cчетлар;  корхона ҳисоботлари;  корхона таъсислари йиғилишлар баённомалари;  молиявий ҳисобот шакллари;  ҳисоб сиёсати ва хоказо. «Тошкент Сифат Сут» МЧЖ корхонасиниг аудиторлик фаолиятини текширишдан олдин иддийлик дарадасини аниқлаш лозимдир. Корхонанинг ҳисобот маълумотларидин келиб чиқкан ҳолда унинг иддийлик дара асини аниқлаш қуйидаги кўрсаткичлар ёрдамида аниқланади: Баланс фойдаси. Баланс фойдасини аниқлаш учун баланснинг 450 сатрини яъни тақсимланмаган фойданинг ўтган йил кўрсаткичини ҳамда ҳозирги давр фойда кўрсаткичларининг ўртача қийматини база кўрсаткичидаги улушига купайтириш йули билан аниқлаймиз. Сотилган маҳсулотдан соф тушум. Молиявий нати алар тўгрисидаги ҳисоботнинг 010 сатрини, яъни ўтган йил ва ҳисобот йили кўрсаткичларининг ўрртача қийматини база кўрсаткичидаги улушига кўпайтириш йўли билан аниқланади. Баланс валютаси. Баланс валютасини аниқлаш учун корхонанинг ами активларининг ами пассивларга нисбатининг ўтган йил ҳамда орий йил

кўрсаткичларининг ўртача қийматининг база кўрсаткичининг улушига купайтмаси тушунилади. Хусусий капитал. Хусусий капитал малумотларидан фойдаланиб иддийлик дара асини аниқлаш учун устав капиталидан резерв капиталининг айирмаси курсаткичларининг ўтган йил ва ҳисобот йили ўртача қийматини база кўрсаткичидаги улушига кўпайтириш йўли билан аниқланади. Умумий харажатлар. Умймий хара атлардан фойдаланиб иддийлик дара асини аниклаш учун молиявий нати алар тўгрисидаги ҳисобот маълумотларидан фойдаланиб, яъни сотилган маҳсулотлар таннархига давр хара атларининг йиғиндиси кўрсаткичини ўтган йил ҳамда ҳисобот йили маълумотларининг ўртача суммасини база кўрсаткичидаги улушига кўпайтириш йўли билан аниқланади. 8-жадвал «Тошкент Сифат Сут» Маъсулияти Чекланган Жамиятининг жиддийлик даражаси аниқлаш учун кўрсаткичлар (минг сўм) № Кўрсатки ч номи Бухгалтерл ик ҳисоботини нг сатр коди Ўтган йил кўрсатки члари Ҳисобот йили кўрсаткич лари Ўтган йил ва ҳисобот йили кўрсаткичл арининг ўртачаси База кўрса ткич идаги улуш и (%) Жиддийл ик даражаси ни аниқлаш учун кўрсатки члар 1 Баланс фойдаси Сатр 450 (шакл№1) 3 015 461 4 832 769 3 924 115 5% 196 206 2 Сотишдан тушган соф тушум Сатр 010 (шакл№2) 12 874085 24 466 158 18 670122 2% 373 402 3 Баланс валютаси Сатр 400/780 (шакл№1) 96 783548 100 966 976 98 875262 2% 1 977 505 4 Хусусий капитал Сатр 410- 430 (шакл№1) 89 482768 90 472 010 89 977389 5% 4 498 869 5 Умумий хара атла р Сатр 020, 040 (шакл№2) 11 632440 18 829 348 15 230894 2% 304 618

Кўрсаткичларни аниқлаганимиздан сўнг қуйидаги амалларни ба ариш мақсадга мувофиқдир. - (1+2+3+4+5)/5 = (196 206+373 402+1 977 505+ 4 498 869+ 304 618)/5= 1 470 120 минг сўм. - Энг ката ва энг кичик қурсаткичларсиз: (2+3+5)/3=(373 402+1 977 505+304 615)/3= 885 174 минг сўм. - Жиддийлик дара асини яхлитлаб оладиган бўлсак 890 000 минг сўмни ташкил этади. «Тошкент Сифат Сут» МЧЖ асосий воститаларининг аудитини кўрадиган бўлсак, корхона 2012 йилнинг биринчи ярим йиллиги мобайнида корхонанинг асосий воситаларининг қиймати, яъни қўшилаётган корхоналарга ўз асосий воситаларини топшириш нати асида 3 084 606.5 минг сўм қийматида бўлган асосий воситалар топширилди. Асосий восталарни аудит теширувидан ўтказиш, корхона фаолияти умумий аудитининг бир қисми ҳисобланади. Унинг мақсади бўлиб бухгалтерия ҳисоботи асосий воситалар бўлимининг ишончлилиги тўғрисида фикр шакллантириш ва корхонада асосий воситалар билан боғлиқ муаммоларни ҳисобга олиш ҳамда солиққа тортиш услубиётини ташкил этишнинг Ўзбекистон Республикасида амал қилаётган меъёрий ху атларга мувофиқлигини аниқлашдан иборатдир. Асосий воситаларни аудиторлик текширувидан ўтказашда фойдаланиладиган манбалар бухгалтерлик ҳисобнинг корхонада қабул қилинган ташкилий шаклга ҳам боғлиқ бўлади. Асосий воситаларнинг ҳаракатига оид муомалалар меъёрий ҳу атлар ва дастлабки ҳу атлаштиришнинг унификацияланган идоралараро шакллари билан расмийлаштарилиши лозим. Улар қаторига қуйидагиларни киритиш мумкин: - асосий воситалар буҳгалтерия ҳисоби ва солиққа тортиш масалаларини тартибга соладиган асосий меъёрий ҳу атлар, яъни Бухгалтерия Ҳисобининг

Миллий стандартлари №5, Солиқ Кодекси ва хоказо; - корхонанинг ҳисоб сиёсати; - топшириш далолатномалари; - асосий воситаларни ҳисобга олишда корхонада қулланиладиган аналитик ва синтетик ҳисоб регистрлари; - бухгалтерия ҳисоботлари; - асосий воситаларни қабул қилиш-топшириш далолатномалари; - таъмирланган қайта иҳозланган ва замонавийлаштирилган объектларни қабул қилиш-топшириш далолатномалари; - асосий воситаларни ҳисобдан чиқариш далолатномалари ва ҳоказо. Асосий воситаларни корхоналар қўшилаётганда топшириш далолатномаси асосида келиб тушганини текширишда ҳар бир объектнинг номи, инвентарь рақами, бошланғич қиймати, тўпланган амортизация суммаси, чиқарилган ёки қурилган йили, объектнинг синов нати алари, унинг техник талабларига мувофиқлиги ва бошқа маълумотлар текширилади. Асосий воситаларни топшириш далолатномаси бухгалтерияга ўз вақтида топширилган бўлиши лозим. Корхона бухгалтериясида асосий воситаларнинг аналитик ҳисоби, уларнинг ҳар бир тури бўйича очиладиган инвентар карточкаларда юритилади. Бу карточкаларда объект ҳақида барча маълумотлар, яъни дастлабки ёки тикланиш қиймати, амортизация а ратмаларининг меъёри, кирим қилинган пайтда эскириш дара аси қайд этилган бўлиши керак. «Тошкент Сифат Сут» МЧЖ корхонасининг асосий воситалари таркибидан қўшилаётган корхоларга молиявий ёрдам сифатида қуйидаги қийматда асосий воситалар топшириш далолатномаси асосида корхонанинг асосий фондидан топширилди. Нати ада корхонанинг асосий фондининг саломоғи анча камайишига олиб келди. Корхона асосий воситаларининг аудитини ўтказаётганда унинг эскиришининг ҳисобланишини тўғрилигини текшириш лозим. Аудитор асосий воситаларга амортизация ҳисоблашнинг тўғрилигини текширишда ўрнатилган ҳар ойлик

эскириш ҳисоблаш қоидаларига бухгалтерия томонидан риоя қилинаётганлигини аниқлаш лозим бўлади. Бунда текшириш учун асосий воситаларга амортизация суммасини ҳисоблашда тўлдириладиган олтинчи шакл ҳисоб-китоб адвали асос бўлиб хизмат қилади. Аудиторга хизмат қилиш муддати ўтиб, амортизация ҳисоблаш тўхтатилган асосий воситалар объектларининг рўйхати тақдим этилиши лозим. Агарда корхонада амортизация ҳисоблашнинг тезлаштирилган методи қўлланиладиган бўлса, ушбуҳолат корхонанинг ҳисоб сиёсатида кўрсатилган бўлиши лозим. Амортизация а ратмаларининг ҳисобланишини текшириш чоғида аудитор амортизация ҳисоблаш усулларига эътибор бериши лозим.Асосий воситаларнинг ҳар бир гуруҳлари бўйича амортизация ҳисоблашнинг танланган у ёки бу усулини қўллаш бутун фойдали хизмат қилиш муддати давомида бошқасига ўзгартирилмасдан амалга оширилиши лозим. Аммо солиққа тортиш мақсадида амортизация а ратмалари ҳисоблаш Ўзбекистон Республикаси Солиқ Кодексига мувофиқ асосий воситалар объектларининг дастлабки қийматига нисбатан амалга оширилади. Асосий воситаларнинг танлаб текширувини ўтказаётганда, аудитор танлаб текшириш усули билан асосий воситаларнинг фойдали хизмат қилиш муддати тўғри белгиланганлигини аниқлайди. Чунки ҳисобот давридаги амортизация а ратмалари суммалари ва амортизация а ратмалари нормаларини белгилаш шунга боғлиқ. Амортизация а ратмалари нормалари ни нотўғри белгиланган холатлар аниқланганда, аудитор бунинг оқибатида маҳсулот, иш ва хизматлар таннархи қанчалик ўзгарганини, яъни ошган ёки камайганини аниқлайди. Шунингдек амортизация ҳисоблаш муддатларининг бошланиш ва тўхтаталиш муддатлари, амортизацияҳисоблашнинг мунтазамлиги. Амортизация ҳисоблашда пасайтирувчи оширувчи коэффицентларни қўллашнинг тўғрилигини текшириш зарур. Амортизация а ратмалари ҳисобкитобларининг тўғрилиги танлаш асосида амалга оширилади.

Амортизация а ратмаларини маҳсулот иш ва хизматлар таннархига олиб боришнинг тўғрилигини текшириш амортизация а ратмаларини аудиторлик текширувидан ўтказишнинг муҳим масалаларидан бири ҳисобланади. Амортизация ҳисобланадиган объектлар асосий воситаларнинг қайси гуруҳига тегишлилигини, асосий воситалар маҳсулот ишлаб чиқаришда ишлатилаётганлиги ёки оператив лизинг шартномаси асосида берилганлигини аниқлаши лозим. Ноишлаб чиқариш соҳасидаги асосий воситалар бўйича ҳисобланган амортизация а ратмалари ўз маблағлари манбалари ҳисобига зарарлар счетига олиб борилади. Шунингдек, «Тошкент Сифат Сут» МЧЖ корхонасининг қўшиб юборилиши нати асида қўшилаётган корхоналарнинг молиявий ёрдам сифатида асосий воситалар топширилганда уларнинг эскириш қийматлари ҳам топширилди, ва умумий эскириш қийматининг салмоғи камайди. «Тошкент Сифат Сут» Маъсулияти Чекланган Жамиятининг топширилган асосий воситаларига ҳали амортизация ҳисобланмаган, яъни янги асосий воситалардир. Асосий воситаларни солиққа торитшга келадиган бўлсак, юқоридаги маълумотлардан кўринадики, асосий воситаларнинг эскириш қиймати унча ката бўлмаганлиги сабабли, бюд етга мулк солиғи а ратмалари янада камаяди. «Тошкент Сифат Сут» Маъсулияти Чекланган Жамиятининг ўзларининг орий активларини ҳам бош корхонага эгалик хуқуқи билан топширишади. Жорий активлар ичида энг ката ўринни товар-моддий бойликлар эгаллайди. Шунинг учун корхоналар қайта ташкил этилганда уларнинг товар моддий бойликларини аудитини ўтказиш мақсадга мувофиқдир. Корхоналар товар-моддий захираларини аудиторлик текширувидан ўтказишнинг асосий мақсади бўлиб, уларни топшириқ далолатномалари асосида тўғри бансга олиш ҳамда сақланиши, те амли ва оқилона ишлатилишини аниқлашдан иборатдир. Шунингдек, ҳисобот кўрсаткичларининг ишончлилигини ва товар-моддий захиралар билан боғлиқ

муомилалар ҳисоби ва солиққа тортиш услубининг Ўзбекистон Республикасида амал қилаётган қонунчилик ҳамда меъёрий ҳу атларга мувофиқлигини аниқлаш лозим. Ушбу мақсадга муомилалар моҳиятини, ҳамда назорат тузилмаси ва рискларни ҳисоблаш орқали эришилади. Товар-моддий захираларни текшириш, улар ҳа ми катта бўлган корхоналарда аудитнинг асосий қисми деб қаралади. Товар-моддий захираларини текширишда қуйидаги маълумот манбаларидан фойдаланилади: - қўшилаётган корхоналарнинг топшириш далолатномалари; - моддий бойликларни қабул қилиш, ҳисобга олиш, сақлаш ва беришга алоқадор меъёрий ҳу атлар; - корхорна ҳисоб сиёсати; - товар-моддий захиралари билан боғлиқ муомилаларни расмийлаштиришга доир дастлабки ҳу атлар; - ташкилий-хуқуқий ҳу атлар ва материаллар; - товар-моддий захираларини ҳисобга олишга доир бухгалтерия ҳисоби регистрлари ва буҳгалтерия ҳисоботлари. Корхоналар товар-моддий захираларининг тўлиқ кирим қилиниши текшириш чоғида аудитор топшириш далолатномасига асосан, яъни топшириш далолатномасида кўрсатилган материаллар рўйхати, нархи, қанчалиги, умумий суммаси ва шу каби маълумотларга асосан ҳисоб регистрлари билан таққаосланади. Корхонанинг яна бир ўзгарувчан кўрсаткичлардан бири бу корхонанинг даромадидир. Корхоналар даромадларини ўтказиш учун топшириқ далолатномаси асосида топширилади. Бу далолатномада сотилган маҳсулотларнинг ҳа ми, бирламчи ҳу атнинг рақами ва муомила амалга оширилган санаси, ишларнинг кимга кўрсатилганлиги ҳақидаги малумотлар бўлиши зарур.

«Тошкент Сифат Сут» Маъсулияти Чекланган Жамиятининг 2012 йилнинг биринчи ярим йиллиги учун корхонанинг даромадлари қуйидаги кўрсаткичларга эга. 9-жадвал Корхонанинг даромадлари минг сўм Кўрсатилган ишларнинг номи Ишлар бажаришдан олинган даромад Умумий суммадаги улуши Ба арилган иш ва кўрсатилган хизматлар бўйича 24 466 158 100% Биринчи навбатда корхонанинг хусусий капиталининг узгаришини аудитдан ўтказиш лозимдир. Корхонанинг хусусий капитали таркибига устав капитали, қўшилган капитал, захира капитали ҳамда тақсимланмаган фойдани ўз ичига олади. Бунинг учун бизга корхонанинг Устави (Низоми), таъсис ҳу атлари, акционерлар йиғилишларининг протоколлари ҳамда корхонанинг ҳусусий капитали тўғрисидаги ҳисоботи бирламичи ҳу атлар керак бўлади. Корхонанинг хусусий капиталини текшириш, унинг суммалари хаққонийлиги ва ҳаракатини тўғри ҳисобга олиш муҳим вазифа ҳисобланади. Текшириш ҳисобот даврига тузилган баланс маълумотларини корхона устави, таъсис шартномаси ва тегишли ҳисоб регистрларидаги ушбу ҳисобот даврига мав уд бўлган қолдиқлар билан солиштиришдан бошланади. Корхонанинг устав капитали унинг устави ва таъсис шартномасига мувофиқ қоидага кўра, таъсисчиларнинг ҳиссалари ҳисобига барпо этилади. У корхонанинг ҳу алик фаолиятидан олинадиган фойдаси ҳисобига, зарур бўлганда таъсисчиларнинг мақсадли бадаллари ҳисобига ҳам тўлдирилиши мумкин. Устав каиталини аудиторлик текширувидан ўтказишдан мақсад, устав капиталининг ҳолати акс эттириладиган молиявий ҳисобот кўрсаткичларининг

ишончлилиги, ҳамда уни ҳисобга олишуслубиятининг меъёрий ҳу атларга мувофиқлиги тўғрисида фикр шакллантиришдан иборат. Текширувни корхона юридик мақомида ва уставида белгиланган фаолият турларини, таъсисчилар ва улар улушлирининг таркиби ҳамда суммасини, увтав капиталининг молиявий-ху алик фаолиятини амалга ошириш учун етарлилигини аниқлашдан бошлаш мақсадга мувофиқдир. «Тошкент Сифат Сут» Маъсулияти Чекланган Жамиятининг хусусий капитали таркибига корхонанинг резерв капитали, хусусан резерв капитали 6 259 214.3 минг сўмни, беғараз олинган мулкнинг қиймати 1470 минг сўмни ҳамда асосий востиларани қайта боҳолаш нати асида юзага келган фарқ 3 015.4 минг сўмни ташкил қилади. Шунингдек, мақсадли фойдаланиш учун олинган маблағлар 30 июн 2006 йил ҳолатига 39 347 007.3 минг сумни ташкил қилади, ҳамда орий йилинг тақсимланмаган фойдаси 4 832 769 минг сўмни ташкил қилади. Булардан кўринадики корхонанинг хусусий капитали самарали ва тулиқ шаклланган бўлиб, корхона қайта ташкил этилгандан сўнг анча риво ланганини кўриш мумкин. Ўзбекистон Республикасида амият тараққиётининг барча абҳаларида энг аввало, иқтисодий соҳада ислоҳатларни янада чуқурлаштириш ва эркинлаштириш борасида аниқ дастур ишлаб чиқилгандир. Бу дастурни орий этишдан кўзланган асосий мақсад Ўзбекистоннинг демократик ва бозор ислоҳатларини амалга ошириш, аҳон ҳам амиятига барқарор олға бориши учун мустаҳкам замин яратишдир. Президентимиз И.А. Каримов: «Олдимизда турган биринчи ва асосий вазифа – бу изчил иқтисодий ўсиш чуқур таркибий ўзгаришларни амалга ошириш, ишлаб чиқаришни мустаҳкамлаштириш ва илғор технологиялар билан қайта қуроллаштиришнинг бош шарти бўлган макроиқтисодий ва молиявий барқарорликка эришиш муаммосидир»* деб этганлар. Бу Республика иқтисодиётида фаолият юритаётган барча соҳа корхоналарининг фойда қуриш

мақсадида, бозор иқтисодиёти талабларидан келиб чиққан ҳолда ишлаб чиқариши ёки хизмат кўрсатишини талаб этади. Хулоса Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида бухгалтерия ҳисоби тизимидаги амалга оширилаётган ислоҳотлар янгидан юзага келаётган объектларни ҳисобга олиш араёнидаги муаммоларни назарий ва амалий иҳатдан ҳал қилиш учун йўналтирилган. Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналар фаолияти ҳам бухгалтерия ҳисобининг янги объекти сифатида ўрганилиши лозим бўлган муаммолардан ҳисобланади. Президентимиз таъкидлаганидек, «Ўзбекистонга инвестор ва кредиторларни кириб келиши учун биз аввало уларга шароитларни яратиб беришимиз ҳамда улар қизиққан республикамиздаги корхона ва ташкилотларни ҳисобот маълумотлари билан таъминлашимиз даркор бўлади». 2 Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш механизмини амал қилишининг ўзига хос хусусиятлари ва мав уд муаммолари, Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарда бухгалтерия ҳисоби ва аудиторлик фаолиятини 2 Каримов И.А. Ўзбекистон кела аги буюк сари. –Т.: «Ўзбекистон», 1995, 92–бет

такомиллаштириш юзасидан ба арилган битирув малакавий ишимиз якунида қуйидаги хулосаларга келинди: 1. Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисобининг ўрни ва аҳамиятини ўрганилди яъни “Тошкент Сифат Сут” МЧЖнинг молиявий хў алик фаолияти ўрганилган холда ҳозирги модернизациялаш шароитида қайта ишлаш корхоналарининг аҳамияти беқиёс эканлиги кўрсатиб берилди; 2. Қайта ишлаш корхоналарида бизнес ре анинг тузилиши ўрганилди ва бизнес ре анинг тузилиши янгича вариантда таклиф этилди; 3. Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида ҳам иқтисодиётнинг бошқа тармоқларида сингари муҳтарам Президентимиз И.Каримов ўз маърузаларида маҳсулот таннархини пасайтириш юзасидан кўп маротаба таъкидлаб ўтганларидек, ишлаб чиқариш хара атларини тўғри ҳисобга олиниши бўйича таклифлар берилди; 4. Қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисобини юритиш хусусиятлари“Тошкент Сифат Сут” МЧЖ мисолида ўрганилди ва уни такомиллаштиришга оид таклифлар ишлаб чиқилди; 5. Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида “Директкостинг” тизими бўйича хара атларни ҳисобга олиш бўйича таклифлар берилди; 6. Қайта ишлаш корхоналарида аудиторлик текширувини ре алаштириш, уни ўтказишда қўлланиладиган аудиторлик амаллари ва аудиторлик ташкилотлари томонидан профессионал хизматлар кўрсатиш бўйича янги хизмат турлари кўрсатиш имконияти ишлаб чиқилди. Шунингдек, сут ва сут маҳсулотлари ишлаб чикариш корхоналарда аудиторлик текширувининг мақсади ва вазифалари белгилиб олинди;

7. Сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида аудиторлик текширувини ўтказиш тартиби кўриб чиқилди ҳамда такомиллаштириш йўлларини белгилаш юзасидан таклифлар берилди. 8. Аудиторлик текширувини ўтказишнинг амалдаги ҳолати кўриб чиқилиб, сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарда ўтказилаётган аудиторлик текширувининг хусусиятлари бўйича ўтказиладиган аудиторлик амаллари кўриб чиқилди. Замонавий иқтисодиётнинг эркинлигини ҳисобга олган ҳолда шуни таъкидлаб ўтиш оизки, сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида бухгалтерия ҳисоби ва аудиторлик текширувини ўтказишни доимо такомиллаштириб бориш зарур. Тадқиқотда ишлаб чиқилган илмий янгиликлар, шакллантирилган хулосалар хў алик юритувчи субъектларда бухгалтерия ҳисоби ва аудитни янада такомиллашувига олиб келади, деб ҳисоблаш мумкин. ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ I. Ўзбекистон Республикаси Қонунлари ва Президент фармонлари 9. 1. Ўзбекистон Республикаси Конститутцияси. Т.: «Ўзбекистон», 2002 й. 10. 2. Ўзбекистон Республикаси «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида» ги Қонуни. 1996 йил 30 апрель. 11. 3. Ўзбeкистoн Рeспубликaсининг «Аудиторлик фаолияти тўғрисида»ги Қoнуни. // Xaлқ сўзи, 2000-йил 26-мaй. 12. 4. Маҳсулот (иш, хизматлар) ни ишлаб чиқариш ва сотиш хара атлари таркиби ҳамда молиявий нати аларини шаклланиш тартиби тўғрисидаги Низомини тасдиқлаш тўғрисидаги Ўзбекистон республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 5 февралдаги 54-сонли Қарори. II. Ўзбекистон Республикаси Президентнинг асарлари.

13. 5. Каримов И.А. «Эришилган ютуқларни мустаҳкамлаб, марралар сари ҳаракат қилишимиз лозим», «Халқ сўзи» газетаси 11.02.2006 йил. 14. 6. Каримов И.А. «Янгиланиш ва барқарор тараққиёт йўлидан янада изчил харакат қилиш, халқимиз учун фаровон турмуш тарзини яратиш асосий вазифамиздир», «Халқ сўзи» газетаси 13.02.2007 йил. 15. 7. Каримов И.А. «Мамлакатимиз тараққиётининг қонуний асосларини мустаҳкамлаш фаолиятимиз меъзони бўлиши даркор», «Халқ сўзи» газетаси 25.02.2008 йил. 16. 8. Каримов И.А. «Жаҳон-молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари» - Т.: «Ўзбекистон », 2009 йил. 56 бет. 17. 9. И.А.Каримовнинг 2011 йилнинг асосий якунлари ва 2012 йилда Ўзбекистоннинг и тимоий иқтисодий риво лантиришнинг устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг ма лисидаги “2012 йил ватанимиз тарақиётини янги босқичга кўтариладиган йил бўлади” номли маърузаси // Халқ сўзи, 2012 йил 20 январь, № 14 (5434). a. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг меъёрий ҳуқуқий ҳужжатлари. 18. 10. Бухгалтерия ҳисобининг миллий стандартлари. № 0-23. Т.: - 1998- 2002 йил. IV. Дарсликлар. 19. 11. А. Каримов ва бошқалар. «Бухгалтерия ҳисоби». Т.: «Шарқ» НМАК, 2004 йил. 591 бет. 20. 12. О. Бобо онов «Молиявий ҳисоб». – Т.: «Шарқ» НМАК, 2000 йил. 476 бет. 21. 13. А. Абдуллаев «Молиявий ҳисоб».– Т.: «Фан ва техналогия», 2005 йил. 286 бет.

22. 14. И. Очилов «Молиявий ҳисоб». – Т.: «Иқтисод ва молия», 2006 йил. 396 бет. 23. 15. А. Ваҳобов, А. Ибрагимов «Молиявий таҳлил». – Т.: «Шарқ» НМАК, 2002 йил. 24. 16. Ю. Иткин, А.С. Сотиболдиев «Замонавий бухгалтерия ҳисоби». Т.: 2002 й. V. Ўқув қулланма. 25. 17. И .O чил o в , Д . Султ o н o в « Су ғ урт a ҳ ис o би в a ҳ ис o б o ти ». – Т.: «Иқтисод ва молия», 2006 йил. 26. 18. А.Пўлатов ва бошқалар «Бошқарув ҳисоби», Т.: ТИМИ, 2007 йил. 27. 19. Б. Хасанов «Бошқарув ҳисоби», Т.: ТИМИ, 2005 йил. 28. 20. З.С. Абдуллаев ва бошқалар «Иқтисодиётда ахборот технологиялар», Т.: ТИМИ, 2007 йил. 242 бет. VI. Интернет сайтлари. www . buhgalteriya . com . ua www . referat . uz www . glavbukh . ru www . saldo . ru www . ziyonet . uz

1-илова 2012 йил январ-июл ойларида сут саноати корхоналарида асосий техник-иқтисодий кўрсаткичлар бўйича М А Ъ Л У М О Т Корхоналар номи Маҳсулот жами (амалдаги нархларда) минг сўм Маҳсулот жами (солиштирма нархларда) минг сўм ҳисоб 2011й. ҳисоб 2012й. (+,-) ўсиш суръати ҳисоб 2011й. ҳисоб 2012й (+,-) ўсиш суръ ати ҳисоб 2011й. ҳисоб 2012й. (+,-) ўсиш суръати ҳисоб 2011й. ҳисоб 2012й. (+,-) ўсиш суръ- ати 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Тошкентсут 7742 12022 4280 155 458 1228 770 268 9367 10547 1180 113 917 1228 311 134 Олмалиқсут 97428 104170 6742 107 17363 17359 -4 100 104107 104170 63 100 17832 17359 -23 100 Сайхун-ободсут 274328 280538 6155 102 41345 23562 -17783 57 287338 275263 -12075 96 42689 24423 -18266 57 Шаҳрихон-сут 193250 210340 17090 109 23540 38000 14460 161 220410 224500 4090 102 45000 45000 0 100 Нестле- Узбекистан 4144432 7912302 3767870 191 747458 1043982 296524 140 5185983 7406395 2220412 143 Фарғонасут - 110170 110170 - 0 26675 26675 - - 96762 96762 - 0 27539 27539 0 Бухоросут 323819 235201 -88618 73 33465 39167 5702 117 349093 235201 -113892 67 49481 39167 -10314 79 Нукуссут 9657 14793 5136 153 3350 3876 526 116 14051 14793 742 105 3350 4084 734 122 Жами 5050711 8879536 3828825 176 866979 1193849 326870 138 6170349 8367631 2197282 136 1781609 1017155 -794454 57 К и ч и к б и з н е с Тошкентсутмаҳсулот 349915 400861 50946 115 50693 52905 2212 104 431190 436681 5491 101 65475 59049 -6696 99 Ангренсут 73695 91360 17665 124 10543 13496 2953 128 71380 91360 19980 128 10753 13496 2743 126 Чирчиқсут - 53750 53750 - - 3750 3750 - - 53750 53750 - - 3750 3750 - Бекободсут 29550 29550 0 100 3050 3050 0 100 29550 29550 0 100 3050 3050 0 100 Сирдарёсут 97475 117840 20365 121 7875 6000 -1875 76 101000 103400 2400 102 7000 5000 -2000 71 Гулистон-сут 34600 80280 45680 232 5400 14100 8700 261 30413 49296 18883 162 5445 8200 2755 151 Жиззахсут - 10789 10789 - - 6382 6382 - - 10879 10879 - - 6382 6382 - Андижон-сут 298514 320506 21992 107 50283 46484 -3799 92 332115 333389 1274 100 60715 61070 355 101 1 - илованинг давоми 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Қўқонсут 57763 77166 19403 134 9023 6492 -2531 72 152300 220200 67900 145 11078 19255 8177 174 Марғилон-сут 8815 61663 52848 700 0 7645 7645 - 9830 65433 55603 666 1690 6413 4723 379 Бравосут 65779 137681 71902 209 13544 22907 9363 169 113448 114936 1488 101 26323 21587 -4736 82 Акташсут 37483 24628 -12855 66 5803 0 -5803 0 35287 24587 -10700 70 6069 - -6069 0 Пахтачисут 259778 282753 22975 109 50642 52188 1546 103 205374 210324 4950 102 37491 38996 1505 104 Булунғур-сут 49603 29246 -20357 59 10508 4373 -6135 42 59737 30987 -28750 52 10989 4680 -6309 43

Каттақўрғонсу т 13399 1991 -11408 15 1252 941 -311 75 13469 1866 -11603 14 2158 878 -1280 41 Истиқлол 79118 86144 7026 109 9780 16796 7016 172 71934 92628 20694 129 10814 14513 3699 134 ТПФ Парвина 706058 830352 124294 118 95801 166668 70867 174 484391 736855 252464 152 57077 157609 100532 276 Шоҳонасут 42000 136241 94241 324 25000 23501 -1499 94 42000 136241 94241 324 25000 23501 -1499 94 Шаҳрисабз-сут - 37188 37188 - - 6000 21500 - - 37188 37188 - - 6000 21500 - Яккабоғсут 34797 62944 28147 181 6191 6613 422 107 37118 62944 25826 170 6402 6613 211 103 ЧП «Тева боши» 85164 85118 -46 100 21664 20853 -811 96 85164 85118 -46 100 21664 20853 -811 96 Термезсут 63100 86400 23300 137 9548 10700 1152 112 66809 84729 17920 127 10304 9729 -575 94 Афросиёб 47337 72647 25310 153 8037 11908 3871 148 47337 72647 25310 153 8037 11908 3871 148 Хўжайли-сут 16745 11238 -5507 67 8223 2619 -5604 32 17679 31578 13899 179 - 4495 4495 - Урганчсут - 69300 69300 - - 18238 18238 - - 69300 69300 - - 18238 18238 - ЧП «МуродовМаруф» 100500 156400 55900 156 19492 10400 -9092 53 100500 156400 55900 156 19492 10400 -9092 53 Карманасут 65000 164167 99167 253 15600 35839 20239 230 65000 164167 99167 253 15600 35839 20329 230 ООО Фиас 53480 44000 -9840 82 - - - - 53840 44000 -9840 82 - - - - Бурхон - 68359 68359 - - - - - - 68359 68359 - - - - - Тўрткўлишонч - 14600 14600 - - - - - - 14600 14600 - - - - - Жами 2670028 3645252 975224 137 422452 570848 148396 135 2656865 3633392 976527 137 407396 571504 164108 140 Ҳаммаси 7720739 12524788 4804049 162 1289431 1764697 475266 137 8827214 12001023 3173809 136 2189005 1588659 -600346 73

2-илова «Тошкент Сифат Сут» Маъсулияти Чекланган Жамият 2010 йилги маълумотлари асосида сут маҳсулотларини ишлаб чиқариш калькуляцияси, минг сўмда № Кўрсаткичлар Сариёғ, килоли Сариёғ, 200 гр. Брынза, ёғли Брынза, ёғсиз Пишлоқ «Турист » Пишлоқ «Дўстлик» Пишлоқ «Адыгей » Сут, 2,5% Қатиқ Ряженка 1. Тўғри материал хара атлари 1995954 2006977 888711 386977 883285 834485 740142 90860 53213 96826 2. Тўғри меҳнат хара атлари: 19300 28952 9882 9882 32818 35124 17506 3052 4482 5774 шу умладан асосий иш ҳақи 13786 20680 7059 7058 23441 25088 12504 2180 3201 4124 3. Эгри материал хара атлари 50000 81000 20000 20000 40000 180000 20000 10000 20000 40000 4. Эгри меҳнат хара атлари 45356 68038 23220 23220 77124 82540 41138 7172 10534 13568 5. И/ч хусусиятидаги устама хара атлар: 129982 197135 64914 64914 170612 194731 115972 20953 29748 38567 шу умладан, асосий воситалар эскириши 15192 22789 7779 7779 25832 27647 13779 2402 3528 4545 6. жами: и/ч таннархи 2240592 2382102 1006727 504993 1203839 1335880 934758 132037 117977 194675 7. Ре алаштирилган фойда 112030 238210 100673 100999 60192 164388 93669 26407 23595 38947 8. Рентабеллик дара аси, %да 5 10 10 20 5 12,3 10 20 20 20

9. Жами: Улгуржи баҳо 2352622 2620312 1107400 605992 1264031 1500268 1028427 158444 141572 233622 10 ҚҚС 470524 524062 221480 121198 252806 300054 205685 31689 28314 46724 11 Жами: 1т.ни сотиш баҳоси 2823146 3144374 1328880 727190 1516837 1800322 1234112 190133 169886 280346 12. Жами: 1 л/кг.ни сотиш баҳоси 2823 629 1329 727 1517 180 1234 196 175 144 3илованинг давоми, минг сўм № Кўрсаткичлар Простокваша 1%-0,5л Сметана 10%-0,5 л Творог 5% вес. Творог 5%- 250гр Ёғсиз пишлоқ, 100гр Ёғсиз творог Простокваша 2,5%- 0,5л Просток ваша 2,5% вес қаймоқ 50.% вес. Казеин технич. вес. 1. Тўғри материал хара атлари 53629 311306 375299 379263 392183 247605 92932 91857 1308121 1269760 2. Тўғри меҳнат хара атлари 5774 14294 8986 10298 15820 8986 5774 4482 15204 23232 шу умладан асосий иш ҳақи 4124 10210 6418 7356 11300 6418 4124 3201 10860 16594 3. Эгри материал хара атлари 40000 80000 40000 60000 60000 40000 40000 20000 142584 165890 4. Эгри меҳнат хара атлари 13568 33590 21116 24202 37178 21116 13568 10554 35730 65892 5. и/ч хусусиятидаги 38567 97586 60551 69066 106393 60551 38567 29748 89270 164630

устама хара атлар шу умладан, асосий воситалар эскириши 4545 11252 8986 8105 12453 7072 4545 3528 7200 12800 6. жами: и/ч таннархи 151538 536776 505952 542829 611574 378258 190841 156621 1590909 1689404 7. Ре алаштирилган фойда 30308 107335 101190 108566 122315 75652 38168 31324 159091 310692 8. Рентабеллик дара аси, %да 20 20 20 20 20 20 20 20 10 18,4 9. Жами: улгуржи баҳо 181846 644131 607142 651395 733889 453910 229009 187945 1750000 2000096 10 ҚҚС 36369 128826 121428 130279 146748 90782 45802 37589 350000 400019 11 Жами: 1т.ни сотиш баҳоси 218215 772957 728570 781674 880667 544692 274811 225534 2100000 2400115 12. Жами: 1 л/кг.ни сотиш баҳоси 112 386 728 195 88 545 142 232 2100 2400

4-илова «Тошкент Сифат Сут» Маъсулияти Чекланган Жамият мисолида 1 тонна сметана (25% вес) учун К А Л Ь К У Л Я Ц И Я № Харажат моддалари Ҳақиқий шартнома баҳоси 01.01.2010га Режа бўйича (прогноз) 16.01.2010га - Тўғри материал хара атлари 445887-23 - Тўғри меҳнат ҳақи хара атлари - ҳаммаси, шу умладан: 1589-49 3. Ишлаб чиқариш ходимларининг асосий иш ҳақи 1043-40 4. Ишлаб чиқариш билан боғлиқ эгри меҳнат ҳақи хара атлари 386-89 5. Ишлаб чиқариш билан боғлиқ эгри материал хара атлари 718-07 6. Ишлаб чиқариш хусусиятига эга бўлган устама хара атлар - ҳаммаси, шу умладан: 893-36 7. Ишлаб чиқариш хусусиятига эга бўлган асосий воситалар ва номоддий активлар амортизацияси 722-14 8. Жами ишлаб чиқариш таннархи 449468-04 9. Ре алаштирилган фойда 70791-21 10 . Даромад рентабеллиги 15,75 11 . Шартнома (эркин, улгур и, сотиш) баҳо, ҚҚСсиз 520259-26 12 . Шартнома (эркин, улгур и, сотиш) баҳо, ҚҚС билан (520259,26+52025, 93) 572285-18 5 илова «Тошкент Сифат Сут» Маъсулияти Чекланган Жамиятининг 2012 йил учун бухгалтерия баланси, минг сўмда Кўрсаткичларнинг номи Сатр коди Ҳисобот даври Ҳисобот даври

бошига охирига 1 2 3 4 АКТИВ 1. Узоқ муддатли активлар Асосий воситалар: Бошланғич (қайта тиклаш) қиймати (0100, 0300) 010 253377 251344 Эскириш суммаси (0200) 011 87838 90971 Қолдиқ (баланс) қиймати (сатр.010-011) 012 165239 160373 Номоддий активлар: Бошланич қиймати (0400) 020 - - Амортизация суммаси (0500) 021 - - Қолдиқ (баланс) қиймати (сатр.020-021) 022 - - Узоқ муддатли инвестициялар, ами (сатр. 040+050+060+070+080), шу умладан: 030 Қимматли қоғозлар (0600) 040 2065 2065 Шўъба хў алик амиятларига инвестициялар (0620) 050 - - Қарам хў алик амиятларига инвестициялар (0630) 060 - - Чет эл капитали мав уд бўлган корхоналарга инвестициялар (0640) 070 - - Бошқа узоқ муддатли инвестициялар (0690) 080 - - Ўрнатиладиган асбоб-ускуналар (0700) 090 - - Капитал қўйилмалар (0800) 100 942 1734 Узоқ муддатли дебиторлик қарзлари (0910, 0920, 0930, 0940) 110 - - Шундан муддати ўтган 111 - - Узоқ муддатли кечиктирилган хара атлар (0950, 0960, 0990) 120 - - I бўлим бўйича жами (сатр. 012+ 022+030+090+100+110+120) 130 168546 164172 II. Жорий активлар Товар-моддий заҳиралари, ами (сатр.150+160+170+180) шу умладан: 140 Ишлаб чиқариш заҳиралари (1000, 1100, 1500. 1600) 150 13194 20192 Тугалланмаган ишлаб чиқариш (2000, 2100, 2300, 2700) 160 - - Тайёр маҳсулот (2800) 170 734 3942 Товарлар (2900 дан 2980 нинг айирмаси) 180 6710 569 Келгуси давр хара атлари (3100) 190 - - Кечиктирилган хара атлар (3200) 200 - - Дебиторлар, ами (сатр.230+240+250+260+270+280+ 290+300) 210 - - шундан: муддати ўтган 211 - - Харидорлар ва буюртмачилар қарзи (4000дан 4900нинг айирмаси) 220 - 12278 А ратилган бўлинмаларнинг қарзи (4110) 230 - - Шўъба ва қарам хў алик амиятларининг қарзи (4120) 240 3645 14605 Ходимларга берилган бўнаклар (4200) 250 10954 13332 Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга берилган бўнаклар (4300) 260 - - Бюд етга солиқ ва йиғимлар бўйича бўнак тўловлари (4400) 270 663 14372 Мақсадли давлат амгармалари ва суғурталар бўйича бўнак тўловлари (4500) 280 - - Таъсисчиларнинг устав капиталига улушлар бўйича қарзи (4600) 290 - - Ходимларнинг бошқа операциялар бўйича қарзи (4700) 300 - - Бошқа дебиторлик қарзлари (4800) 310 1631 - Пул маблағлари, ами (сатр.330+340+350+360) 320 Кассадаги пул маблағлари (5000) 330 - - Ҳисоблашиш счетидаги пул маблағлари (5100) 340 131 119 Чет эл валютасидаги пул маблағлари (5200) 350 - -

Бошқа пул маблағлари ва эквивалентлари (5500, 5600, 5700) 360 - - 1 2 3 4 Қисқа муддатли инвестициялар (5800) 370 - - Бошқа орий активлар (5900) 380 - - II бўлим бўйича жами (сатр.140+190+200+210+320+370+380) 390 37622 80129 Баланс активи бўйича жами (сатр.130+190) 400 206208 244301 ПАССИВ I.Ўз маблағлари манбалари Устав капитали (8300) 410 26788 54780 Қўшилган капитал (8400) 420 - - Резерв капитали (8500) 430 105537 120206 Сотиб олинган хусусий акциялар (8600) 440 - - Тақсимланмаган фойда (копланмаган зарар) (8700) 450 36618 1429 Мақсадли тушумлар (8800) 460 9334 9334 Келгуси давр хара атлари ва тўловлари учун заҳиралар (8900) 470 - - I бўлим бўйича жами (сатр.410+420+430- 440+450+ 460+470) 480 178277 185749 II.Ма буриятлар Узоқ муддатли ма буриятлар, ами (сатр.500+510+520+530+540+550+ 560+570+580+590) 490 шу умладан: узоқ муддатли кредиторлик қарзлари (сатр.500+520+540+560+590) 491 шундан: муддати ўтган узоқ муддатли кредиторлик қарзлари 492 - - Мол етказиб берувчи ва пудратчиларга узоқ муддатли қарзлар (7000) 500 - - А ратилган бўлинмаларга узоқ муддатли қарз (7110) 510 - - Шўъба ва қарам хў алик амиятларга узоқ муддатли қарз (7120) 520 7430 4836 Узоқ муддатли кечиктирилган даромадлар (7210, 7220, 7230) 530 - - Солиқ ва ма бурий тўловлар бўйича узоқ муддатли кечиктирилган ма буриятлар (7240) 540 - - Бошқа узоқ муддатли кечиктирилган ма буриятлар (7250, 7290) 550 752 1708 Харидорлар ва буюртмачилардан олинган бўнаклар (7300) 560 3289 13567 Узоқ муддатли банк кредитлари (7810) 570 - - Узоқ муддатли қарзлар (7820, 7830, 7840 ) 580 - - Бошқа узоқ муддатли кредиторлик қарзлари (7900) 590 - - Жорий ма буриятлар, ами (сатр.610+630+640+650+660+670+ 680+690+700+710+720+730+740+ 750+760) 600 шу умладан: кредиторлик қарзлари (сатр.610+630+650+670+680+690+ 700+710+720+760) 601 шундан: муддати ўтган орий кредиторлик қарзлари 602 - - Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга қарз (6000) 610 14157 27268 А ратилган бўлинмаларга қарз 620 - - Шўъба ва қарам хў алик амиятларига қарз (6120) 630 - - Кечиктирилган даромадлар (6210, 6220, 6230) 640 - - Солиқ ва ма бурий тўловлар бўйича кечиктирилган ма буриятлар (6240) 650 - - Бошқа кечиктирилган ма буриятлар (6250, 6290) 660 - - Олинган бўнаклар (6300) 670 - - Бюд етга тўловлар бўйича қарз (6400) 680 - 1073 Суғурталар бўйича қарз (6510) 690 320 133 Мақсадли давлат амгармаларига тўловлар бўйича қарз (6520) 700 - - Таъсисчиларга бўлган қарзлар (6600) 710 - - Меҳнатга ҳақ тулаш бўйича қарз (6700) 720 1983 967 Қисқа муддатли банк кредитлари (6810) 730 - 9000 Қисқа муддатли қарзлар (6820, 6830, 6840) 740 - -

Узоқ муддатли ма буриятларнинг орий қисми (6950) 750 - - Бошқа кредиторлик қарзлар (6950дан ташқари 6900) 760 - - II бўлим бўйича жами (сатр.490+600) 770 27931 58552 Баланс пассиви бўйича жами (сатр.480+770) 780 206208 244301 6 -илова «Тошкент Сифат Сут» Маъсулияти Чекланган Жамиятининг 2012 йил учун бухгалтерия баланси, минг сўмда Кўрсаткичларнинг номи Сатр коди Ҳисобот даври бошига Ҳисобот даври охирига 1 2 3 4 АКТИВ 1. Узоқ муддатли активлар Асосий воситалар: Бошланғич (қайта тиклаш) қиймати (0100, 0300) 010 186739 332452 Эскириш суммаси (0200) 011 96868 180121 Қолдиқ (баланс) қиймати (сатр.010-011) 012 89871 152331 Номоддий активлар: Бошланғич қиймати (0400) 020 Амортизация суммаси (0500) 021 Қолдиқ (баланс) қиймати (сатр.020-021) 022 Узоқ муддатли инвестициялар, ами (сатр. 040+050+060+070+080), шу умладан: 030 Қимматли қоғозлар (0600) 040 3539 - Шўъба хў алик амиятларига инвестициялар (0620) 050 Қарам хў алик амиятларига инвестициялар (0630) 060 Чет эл капитали мав уд бўлган корхоналарга инвестициялар (0640) 070 Бошқа узоқ муддатли инвестициялар (0690) 080 Ўрнатиладиган асбоб-ускуналар (0700) 090 Капитал қўйилмалар (0800) 100 Узоқ муддатли дебиторлик қарзлари (0910, 0920, 0930, 0940) 110 Шундан муддати ўтган 111 Узоқ муддатли кечиктирилган хара атлар (0950, 0960, 0990) 120 I бўлим бўйича жами (сатр. 012+ 022+030+090+100+110+120) 130 93410 152331 II. Жорий активлар Товар-моддий заҳиралари, ами (сатр.150+160+170+180) шу умладан: 140 Ишлаб чиқариш заҳиралари (1000, 1100, 1500. 1600) 150 32254 29005 Тугалланмаган ишлаб чиқариш (2000, 2100, 2300, 2700) 160 Тайёр маҳсулот (2800) 170 25214 20102 Товарлар (2900 дан 2980 нинг айирмаси) 180 471 487 Келгуси давр хара атлари (3100) 190 Кечиктирилган хара атлар (3200) 200 Дебиторлар, ами (сатр.230+240+250+260+270+280+ 290+300) 210 28208 41954

шундан: муддати ўтган 211 Харидорлар ва буюртмачилар қарзи (4000дан 4900нинг айирмаси) 220 12702 7200 А ратилган бўлинмаларнинг қарзи (4110) 230 Шўъба ва қарам хў алик амиятларининг қарзи (4120) 240 2758 6136 Ходимларга берилган бўнаклар (4200) 250 12731 27107 Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга берилган бўнаклар (4300) 260 Бюд етга солиқ ва йиЁимлар бўйича бўнак тўловлари (4400) 270 Мақсадли давлат амгармалари ва суғурталар бўйича бўнак тўловлари (4500) 280 Таъсисчиларнинг устав капиталига улушлар бўйича қарзи (4600) 290 Ходимларнинг бошқа операциялар бўйича қарзи (4700) 300 Бошқа дебиторлик қарзлари (4800) 310 17 1511 Пул маблағлари, ами (сатр.330+340+350+360) 320 Кассадаги пул маблағлари (5000) 330 2 - Ҳисоблашиш счетидаги пул маблағлари (5100) 340 2123 39917 Чет эл валютасидаги пул маблағлари (5200) 350 Бошқа пул маблағлари ва эквивалентлари (5500, 5600, 5700) 360 1 2 Қисқа муддатли инвестициялар (5800) 370 Бошқа орий активлар (5900) 380 II бўлим бўйича жами (сатр.140+190+200+210+320+370+380) 390 88272 131465 Баланс активи бўйича жами (сатр.130+190) 400 181682 283796 ПАССИВ I.Ўз маблағлари манбалари Устав капитали (8300) 410 12436 51998 Қўшилган капитал (8400) 420 61018 121651 Резерв капитали (8500) 430 3808 6162 Сотиб олинган хусусий акциялар (8600) 440 Тақсимланмаган фойда (копланмаган зарар) (8700) 450 15691 5610 Мақсадли тушумлар (8800) 460 10000 26243 Келгуси давр хара атлари ва тўловлари учун заҳиралар (8900) 470 I бўлим бўйича жами (сатр.410+420+430- 440+450+ 460+470) 480 102953 211664 II.Ма буриятлар Узоқ муддатли ма буриятлар, ами (сатр.500+510+520+530+540+550+ 560+570+580+590) 490 шу умладан: узоқ муддатли кредиторлик қарзлари (сатр.500+520+540+560+590) 491 шундан: муддати ўтган узоқ муддатли кредиторлик қарзлари 492 Мол етказиб берувчи ва пудратчиларга узоқ муддатли қарзлар (7000) 500 А ратилган бўлинмаларга узоқ муддатли қарз (7110) 510 Шўъба ва қарам хў алик амиятларга узоқ муддатли қарз (7120) 520 Узоқ муддатли кечиктирилган даромадлар (7210, 7220, 7230) 530 Солиқ ва ма бурий тўловлар бўйича узоқ муддатли кечиктирилган ма буриятлар (7240) 540 Бошқа узоқ муддатли кечиктирилган ма буриятлар (7250, 7290) 550 Харидорлар ва буюртмачилардан олинган бўнаклар (7300) 560

Узоқ муддатли банк кредитлари (7810) 570 Узоқ муддатли қарзлар (7820, 7830, 7840 ) 580 Бошқа узоқ муддатли кредиторлик қарзлари (7900) 590 Жорий ма буриятлар, ами (сатр.610+630+640+650+660+670+ 680+690+700+710+720+730+740+ 750+760) 600 шу умладан: кредиторлик қарзлари (сатр.610+630+650+670+680+690+ 700+710+720+760) 601 52078 20890 шундан: муддати ўтган орий кредиторлик қарзлари 602 Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга қарз (6000) 610 30692 9584 А ратилган бўлинмаларга қарз 620 Шўъба ва қарам хў алик амиятларига қарз (6120) 630 2916 3423 Кечиктирилган даромадлар (6210, 6220, 6230) 640 Солиқ ва ма бурий тўловлар бўйича кечиктирилган ма буриятлар (6240) 650 Бошқа кечиктирилган ма буриятлар (6250, 6290) 660 Олинган бўнаклар (6300) 670 Бюд етга тўловлар бўйича қарз (6400) 680 16440 5907 Суғурталар бўйича қарз (6510) 690 1281 1024 Мақсадли давлат амгармаларига тўловлар бўйича қарз (6520) 700 - 16 Таъсисчиларга бўлган қарзлар (6600) 710 Меҳнатга ҳақ тулаш бўйича қарз (6700) 720 659 699 Қисқа муддатли банк кредитлари (6810) 730 9816 - Қисқа муддатли қарзлар (6820, 6830, 6840) 740 Узоқ муддатли ма буриятларнинг орий қисми (6950) 750 Бошқа кредиторлик қарзлар (6950дан ташқари 6900) 760 90 237 II бўлим бўйича жами (сатр.490+600) 770 78729 72132 Баланс пассиви бўйича жами (сатр.480+770) 780 181682 283796 7илова «Тошкент Сифат Сут» Маъсулияти Чекланган Жамиятининг 2012 йил учун молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботи, минг сўмда Кўрсаткичлар номи Сатр коди Ўтган йилнинг шу даврида Ҳисобот даврида Даромадлар (фойда) Харажатлар (зарар) Даромадлар (фойда) Харажатлар (зарар) 1 2 3 4 5 6 Маҳсулот (иш, хизмат) ларни сотишдан тушган тушум 010 430028 Х 463114 Х Қўшилган қиймат солиғи 020 Х 71671 Х 16988 Акцизлар 030 Х - Х - Маҳсулот (иш, хизмат) ларни сотишдан олинган соф тушган тушум (010-020-030040) 050 358357 Х 446126 Х Сотилган маҳсулот (иш, хизмат)ларнинг ишлаб 060 Х 288916 Х 384892

чиқариш таннархи Сотишдан тушган ялпи молиявий нати а (050-060) 070 69441 - 61234 - Сотиш хара атлари 080 Х 1684 Х 1721 Маъмурий хара атлар 090 Х 6425 Х 13418 Бошқа операцион хара атлар ва асосий фаолиятнинг бошка араёнларидан даромадлар 100 142 37601 32 23296 Асосий фаолиятнинг фойдаси (зарари) (070-080-090-105100) 110 23873 - 22831 - Уюшма ва шўъба корхоналаридан олинган дивидендлар 120 - Х - Х Бошқа олинган дивидендлар 125 14 Х 17 Х Уюшма ва шўъба корхоналаридан олинган ва берилган қарзлар бўйича фоизлар 130 - - - - Бошқа олинган ва тўланган фоизлар 135 - - - - Валюта курсининг фарқи 140 - - - - Молиявий фаолият бўйича бошқа даромадлар ва хара атлар 145 23580 18036 38862 21752 Умумхў алик фаолиятининг фойдаси (зарари) (110+120+125+130+140+145) 150 29431 - 39958 - Фавўулодда фойда ва зарар 160 11233 - - - Даромад (фойда) солиғи тўлагунга қадар фойда (зарар) (150-180) 170 40664 - 39958 - Даромад (фойда)дан солиқ 180 Х 11316 Х 34199 Юқоридаги моддаларга кирмайдиган бошқа солиқ ва а ратмалар 190 Х 2348 Х 328 Ҳисобот давридаги соф фойда (зарар) (170-180-190) 200 27000 - 5431 -

Похожие

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларида бухгалтерия ҳисоби ҳамда таҳлилни юритиш

Акциядорлик жамиятларида инвестициялар ҳисоби ва аудитини такомиллаштириш масалалари (Қашқадарё вилояти “Бешкент пахта тозалаш” АЖ мисолида)

Қишлоқ хўжалиги корхоналарида бухгалтерия ҳисобини такомиллаштириш хусусиятлари

Аудиторлик касбига малакавий талаблар ва аудиторлик фаолиятини лицензиялаш

Бошқаришнинг корхона мажбуриятлари тавсифи ва уларни самарали такомиллаштириш йўллари