logo
  1. Главная страница
  2. Дипломные работы
  3. Экономика
  4. Мамлакат фискал сиёсатини амалга ошириш, ташқи савдони тартибга солиш ва иқтисодий ҳавфсизликни таъминлашда божхона хизмати

Мамлакат фискал сиёсатини амалга ошириш, ташқи савдони тартибга солиш ва иқтисодий ҳавфсизликни таъминлашда божхона хизмати

Загружено в:

27.09.2019

Скачано:

0

Размер:

237.5595703125 KB
Скачать
Мамлакат фискал сиёсатини амалга ошириш, ташқи савдони тартибга солиш ва иқтисодий ҳавфсизликни таъминлашда божхона хизмати Кириш………………………………………………………………………. .3 1-боб. Божхона органлари фаолияти ва уни ташкил этишнинг назарий асослари……………………………………………………………… . ..7 1.1 Божхона органлари фаолиятини ташкил этишнинг ху қ у қ ий ва и қ тисодий асослари………………………………………………………… .. …..7 1.2 Божхона органлари фаолиятида божхона назоратини ташкил этиш йўллари……………………………………………………………………… ... … 15 1.3 Божхона органлари фаолиятида божхона расмийлаштирувини амалга оширишнинг ўзига хос хусусиятлари………………………………………… .. 27 1- боб бўйича қисқача хулоса....................................................................... 2- боб. Божхона органлари фаолияти тезкор фискал вазифаларини жадаллаштириш масалалари……………………………………………… .. . 35 2.1 Божхона органлари фаолияти муаммолари ва хозирги холати ... ........3 5 2.2 Божхона органларининг фискал масалаларни ечиш билан билан бо ғ ли қ бўлган фаолиятини ривожлантириш …………….................…………3 8 2.3 Контрабанда ва божхона қ оидаларини бузилишига қ арши курашишда тезкор фаолият ………………………………………………………………… .. 5 1 2-боб бўйича қисқача хулоса........................................................................ 3- боб. Таш қ и савдони тартибга солиш ва и қ тисодий хавсизликни таъминлашда божхона органлари фаолиятини такомиллаштириш .......59 2 3.1 ТИФни тартибга солишда божхона органлари фаолиятини такомиллаштириш ва уни олдида турган вазифалар............................... …… . .59 3.2 Ўзбекистон божхона органларининг и қ тисодиётда тутган ўрни ва а ҳ амияти......................................................................................... ........................ 70 3.3 И қ тисодий хавсизликни таъминлашда б ожхона органлари фаолиятини такомиллаштириш ……………………………………………… 77 3-боб бўйича қисқача хулоса......................................................................... Хулоса ва таклифлар ……………………………………… .... ………… 82 Фойдаланилган адабиётлар рўйхати ……………………… .... ………. 85 3 Кириш Мавзунинг долзарблиги . Б ожхона органлари фаолиятини такомиллаштириш ва унда тезкор фискал масалаларни ечимини топиш борасида бугунги кунда давлатимиз божхона органларида кўплаб тадбирлар амалга ошириб келимнмо қ да. Бир ва қ тнинг ўзида муаммоларга хам дуч келинмо қ да. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 18 январ 2014 йилдаги Вазирлар Мажлисидаги қилган: « 2014 йил юқори ўсиш суръатлари билан ривожлантириш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, ўзини оқлаган ислоҳотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили бўлади » номли маърузасида таъкидлаб ўтилганидек: « Мамлакатимиз ялпи ички маҳсулоти 8 фоизга ўсди, саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажми 8,8 фоизга, қишлоқ хўжалиги – 6,8 фоизга, чакана савдо айланмаси – 14,8 фоизга ошди. Инфля ц ия даражаси прогноз кўрсаткичидан паст бўлди ва 6,8 фоизни ташкил этди. ». 1 Мамлакатнинг божхона органлари тизимида бошқарув жараёнлари хамда унинг бошқарув органларига малакали кадрлар тайёрлаш ва бошқариш, Давлат божхона қўмитаси ва унинг шахар, вилоят бошқармаларининг зиммасига юклатилгандир. Божхона органлари тизимида бошқарув жараёнлари хамда унинг бошқарув органларига малакали кадрлар тайёрлаш ва бошқариш, товарлар ва транспорт воситаларини божхона назорати ва расмийлаштирувидан ўтказиш технологиясини соддалаштириш божхона чегараси орқали товарлар оқимини кўпайтиради ва тезлатади. Жорий йилда республикамиз божхона органлари томонидан бир қатор ютуқларга эришилган бўлсада, божхона ишини ташкил этиш ва бошқаришда бир қатор муаммолар кўзга ташланмоқда. Шунинг учун 1 1 И.Каримов « 2014 йил юқори ўсиш суръатлари билан ривожлантириш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, ўзини оқлаган ислоҳотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили бўлади » мавзусидаги маърузаси. 2013 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузаси. Халқ сўзи, 18 январ 2014 й. 4 ҳам, Ўзбекистонда божхона ишини ташкил этиш ва бошқаришни такомиллаштиришга бағишланган магистрлик диссертация иши долзарб аҳамият касб этади. Тад қ и қ от объекти ва предмети. Магистрлик диссертациясида тад қ и қ от объекти қ илиб Ўзбекистон Республикаси божхона тизими ўрганлинган. Тад қ и қ от предмети сифатида божхона иши асослари, таш қ и и қ тисодий фаолият асослари, хал қ аро ху қ у қ , божхона ху қ у қ и, ва бош қ а бир қ атор фанларнинг назарий услубий асослари олинган. Тад қ и қ от ма қ сади ва вазифлари. Божхона органлари фаолиятини такомиллаштириш мамлакат фискал сиёсатини амалга ошириш, ташқи савдони тартибга солиш ва иқтисодий ҳавфсизликни таъминлашда божхона хизмати ва юзасидан илмий асосланган таклифлар ишлаб чи қ ишдан иборатдир. Тад қ и қ от вазифалари қ уйидагича . - божхона органлари фаолияти ва уни ташкил этишнинг назарий асосларини ёритиб бериш; - божхона органлари фаолияти тезкор фискал вазифаларини жадаллаштириш масалаларини ани қ кўрсатиш ва тахлил қ илиш; - божхона органлари фаолияти муаммолари ва хозирги холати диссертация да акс эттириш ; - Ўзбекистон божхона органларининг и қ тисодиётда тутган ўрни ва а ҳ амияти ; - ТИФни тартибга солишда б ожхона органлари фаолиятини такомиллаштириш ва уни олдида турган вазифалар фаолият ини кўриб чи қ ишдир . Тадқиқотнинг асосий масалалари ва фаразлари. Ўзбекистон Республикаси ташқи иқтисодий ва фискал фаолиятини тартибга солиш 5 тизимини божхона органларини таомилларини соддалаштиришда халқаро божхона меъёрлари ва қонунларини қўллаш орқали, контрабанда ва божхона қ оидаларини бузилишига қ арши курашишда тезкор фаолият. Мавзу бўйича қ ис қ ача адабиётлар тахлили. Бу борада тад қ и қ от олиб бориш Ўзбекистонда ва хорижий давлатларда мавжуд бўлиб В. Г Драгановнинг Божхона иши асослари, Ўзбеистонда Ў.Т. Комилов тахрири остида яратилган Божхона иши асослари ў қ ув қ ўлланмалари фикримиз исботидир. Бугунги кунда бир қ атор олимларимиз бу борада тад қ и қ от ишларини олиб борганлар ва яна такомиллаштириб бормо қ далар улардан А. Бекмуродов, И.Ас қ аров, Н.Махмудов, Ш. Шорахмедов, А.Алиев, С.Алимбоев, А. Шомагдиев, ва бош қ аларни санаб ўтишимиз мумкин. Тадқиқотда қўлланиладиган услубларнинг қисқача тавсифи. Диссетацияда ўртача миқдорлар, нисбий миқдорлар ва динамика қаторлари ҳамда иқтисодий индекслар усулларидан кенг фойдаланилган. Статистик та ққ ослаш ва ху қ у қ ий бахолаш усулларидан фойдаланилинди. Ишнинг назарий-амалий ахамияти. Бугунги кунда божхона органлари фаолиятини такомиллашириш ва тезкор фискал муаммоларнинг ечимини топиш амалий ахамияти жуда ю қ ори сабаби бу борада ечимини кутиб ётган масалалар жуда кўп, мазкур магистрлик диссертациясида атрофлича, билим ва кўникмаларга таянган холда ечимлар топишга харакат қ илинди. Магистрлик диссертацияси маълумотларидан маъруза мантлари учун ва бош қ а ма қ садларда маълумот манбаи сифатида фойдаланиш 6 мумкин. Ишнинг илмий янгилиги. Мамлакат фискал сиёсатини амалга ошириш, ташқи савдони тартибга солиш ва иқтисодий ҳавфсизликни таъминлашда божхона хизматининг муаммолари ечими назарий жихатдан акс эттирилади. Магистрлик диссертациясининг тузилиши. Магистрлик диссертацияси кириш, 3-боб, хулоса ва такли ф лар хамда фойдаланилган адабиётлар рўйхати қ исмларидан иборат бўлиб хар бир бобда 3 тадан масала кўриб чи қ илади. Диссертациянинг кириш қ исмида мавзунинг долзарблиги, ишнинг ма қ сади ва вазифалари, муаммонинг ўрганилинганлик даражаси, тад қ и қ от объекти ва предмети, тад қ и қ от усуллари ва услубиёти, ишнинг а малий ахамияти, диссертациянинг тузилиши хамда хулоса ва таклифларнинг қ ис қ ача умумлаштирилган ифодаси ўз аксини топган. Ишнинг биринчи боби божхона органлари фаолияти ва уни ташкил этишнинг назарий асослари, ху қ у қ ий ва и қ тисодий асослари, божхона назоратини ташкил этиш йўллари, божхона расмийлаштирувини амалга оширишнинг ўзига хос хусусиятлари назарий асослар кўриб чи қ илган. Иккинчи бобби бевосита тахлил, божхона органлари фаолияти муаммолари ва хозирги холати, фискал масалаларни ечиш билан билан боғлиқ бўлган фаолиятини ривожлантириш, контрабанда ва божхона қоидаларини бузилишига қарши курашишда тезкор фаолият ёритиб берилган. Учинчи боби эса таш қ и савдони тартибга солиш ва и қ тисодий хавсизликни таъминлашда божхона органлари фаолиятини такомиллаштириш, ТИФни тартибга солишда божхона органлари фаолиятини такомиллаштириш ва уни 7 олдида турган вазифалар, Ўзбекистон божхона органларининг и қ тисодиётда тутган ўрни ва а ҳ амияти, и қ тисодий хавсизликни таъминлашда божхона органлари фаолиятини такомиллаштириш кўриб чи қ илган. Хулоса ва таклифларнинг қ ис қ ача умулаштирилган ифодаси: тад қ и қ от натижалари шуни кўрсатадики мавзу янда такомиллаштирилиб борилиши мумкин. Айни қ са тўловларни ундириш масалари тад қ и қ этилса ма қ садга мувофи қ бўлар эди. 8 I -боб. Божхона органлари фаолияти ва уни ташкил этишнинг назарий асослари 1.1 Божхона органлари фаолиятини ташкил этиш нинг ху қ у қ ий ва и қ тисодий асослари Божхона органлари Ўзбекистон Республикасининг ягона божхона сиёсатини амалга ошириш ва и қ тисодий манфаатларини химоя қ илиш ма қ садида тузилади. Божхона назорати Ўзбекистон Республикасининг божхона иши сохасидаги қ онун хужжатлари ва хал қ аро шартномаларига риоя этилишини таъминлаш ма қ садида божхона органлари амалга оширадиган тадбирлар мажмуидан иборат. Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қ ўмитаси, Давлат божхона қ ўмитасининг қ ора қ алпогистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шахри бўйича бош қ армалари, божхона комплекслари ва божхона постлари божхона органларидир. 1 Божхона органлари ўз фаолиятида Ўзбекистон Республикаси Конституциясига, ушбу қ онунга, Ўзбекистон Республикасининг бош қ а қ онун хужжатларига ва хал қ аро шартномаларига амал қ иладилар. Божхона органлари қ онун хужжатларига мувофи қ ўз фаолиятини давлат хокимияти махаллий органларидан муста қ ил тарзда амалга оширадилар. Божхона органлари ўз ваколатлари доирасида қ абул қ иладиган қ арорлар барча юридик ва жисмоний шахслар томонидан ижро этилиши шарт. Божхона органлари ху қ у қ ни мухофаза қ илувчи органлар хисобланади ва давлат бюджети маблагларидан таъминланади, Ўзбекистон Республикаси Давлат гербининг 1 Ў .Камолов та ҳ рири остида Божхона иши асослари. Тошкенг 2000 йил. 9 тасвири туширилган ва ўз номи битилган мухрга эга. 2 Давлат божхона қ ўмитасининг тузилиши хамда унинг фаолиятини ташкил этиш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси тасди қ лайдиган Низом билан белгиланади. Божхона органларининг асосий вазифалари қ уйидагилардан иборат: юридик ва жисмоний шахсларнинг ху қ у қ лари хамда қ онун билан мухофаза этиладиган манфаатларини химоя қ илиш; Ўзбекистон Республикасининг и қ тисодий манфаатларини химоя қ илиш ва ўз ваколати доирасида унинг и қ тисодий хавфсизлигини таъминлаш; божхона сиёсатини ишлаб чи қ иш ва амалга оширишда иштирок этиш; божхона ха қ идаги қ онун хужжатларига риоя этилишини назорат қ илиш; божхона тўловларини ундириш; божхона назоратидан ўтказилиши керак бўлган товарлар ва транспорт воситалари шундай назоратдан ўтказилишини таъминлаш; божхона ха қ идаги қ онун хужжатлари бузилишининг, шу жумладан контрабанданинг олдини олиш, уни ани қ лаш ва уларга чек қ ўйиш; таш қ и и қ тисодий фаолиятга доир божхона статистикасини хамда товар номенклатурасини юритиш; Ўзбекистон Республикаси хал қ аро шартномаларининг божхона ишига оид қ исмидан келиб чи қ адиган мажбуриятлар бажарилишини таъминлаш. Бжхона органлари 2 Ў .Камолов та ҳ рири остида Божхона иши асослари. Тошкенг 2000 йил. 10 ўз ваколатлари доирасида қ уйидаги ху қ у қ ларга эгадир: товарлар ва транспорт воситаларини, қ онун хужжатларида назарда тутилган холларда эса, жисмоний шахсларнинг ўзини кўздан кечириш; юридик ва жисмоний шахслардан кўздан кечириш учун товарлар ва транспорт воситаларини, шунингдек зарур хужжатларни та қ дим этишни талаб қ илиш; валюта назоратини амалга ошириш; молия, банк ва бош қ а ташкилотлардан, шунингдек юридик ва жисмоний шахслардан экспорт-импорт операцияларини амалга ошириш билан богли қ бўлган ахборот ва хужжатларни хамда қ онун хужжатларида белгиланган бош қ а ахборотни олиш; божхона назоратидан ўтказиш ма қ садида товарлар хамда бош қ а буюмлардан намуна ва нусхалар олиш; божхона назоратидан ўтказилиши лозим бўлган товарлар са қ ланаётган худудларга ва биноларга белгиланган тартибда кириш; божхона ха қ идаги қ онун хужжатларининг бузилишига доир материалларни белгиланган тартибда кўриб чи қ иш хамда жисмоний ва юридик шахсларни қ онун хужжатларига мувофи қ жавобгарликка тортиш; божхонага оид ху қ у қ бузарликларнинг бевосита предмети бўлган товарлар ва транспорт воситаларини қ онун хужжатларида белгиланган холларда ва тартибда ушлаб туриш хамда олиб қ ўйиш; экспорт қ илиниши ман этилган буюмлар ва махсулотлар Ўзбе қ истон Республикасидан таш қ арига олиб чи қ иб кетилаётганда: шунингдек акциз маркалари қ ўйилмаган 11 тамаки махсулотлари ва алкоголли ичимликлар Ўзбекистон Республикаси худудига олиб кирилганда, транспортировка (хал қ аро транзит бундан мустасно) қ илинганда ва са қ ланганда уларни мусодара этиш тўгрисида қ арор қ абул қ илиш; (Хатбоши ЎзР 01.05.1998 й. N 621-I-сон қ онунига мувофи қ киритилган) суриштирув ўтказиш ва тезкор- қ идирув фаолиятини амалга ошириш; божхонага оид ху қ у қ бузарликларни ани қ лашга хизмат қ иладиган техникавий ва махсус воситаларни қ ўллаш. Божхона органлари қ онун хужжатларида назарда тутилган бош қ а ху қ у қ ларга хам эгадирлар. Божхона органлари: ягона давлат божхона сиёсатини рўёбга чи қ аришда иштирок этишга; божхона ха қ идаги қ онун хужжатларига риоя этилиши, божлар тўгри хисобланиши, тўли қ ва ўз ва қ тида тўланишини назорат қ илишга; давлат хавфсизлигини, жамоат тартибини са қ лаш, фу қ ароларнинг хаёти ва соглигини химоя қ илиш, атроф мухитни мухофаза этиш чора-тадбирлари амалга оширилишига кўмаклашишга; божхона ха қ идаги қ онун хужжатларини қ ўлланиш бўйича белгиланган тартибда услубий кўрсатмалар ва норматив хужжатлар ишлаб чи қ иш хамда уларни нашр этишга; юридик ва жисмоний шахсларни товарлар ва транспорт воситаларини олиб ўтиш хамда божхона чегарасидан ўтиш ва қ тидаги ху қ у қ лари ва мажбуриятлари тўгрисида ўз 12 ва қ тида хабардор қ илишга; фаолият турлари билан шугулланиш ху қ у қ ини берадиган махсус рухсатномаларни (лицензияларни) қ онун хужжатларида белгиланган тартибда беришга; ўз хизмат вазифаларини бажаришлари натижасида ўзларига маълум бўлиб қ олган давлат сири ва тижорат сири хисобланган ахборотни ошкор этмасликка мажбурдирлар. 3 Божхона органлари қ онун хужжатларида назарда тутилган бош қ а вазифаларни хам бажарадилар. Божхона органлари ўз зиммаларига юклатилган вазифаларни давлат бош қ арувининг бош қ а органлари ва давлат хокимияти махаллий органлари билан хамкорликда бажарадилар. Мазкур органлар божхона назоратини амалга ошириш хамда божхона ха қ идаги қ онун хужжатларининг бузилишига қ арши курашда божхона органларига кўмаклашишлари шарт. 4 Божхона органлари ўз зиммаларига юклатилган вазифаларни бажариш ма қ садида бош қ а органлар ва ташкилотлар билан ани қ ланган ху қ у қ бузарликлар бўйича мавжуд материаллар тўгрисидаги ахборотни, шунингдек бош қ а ахборотни қ онун хужжатларида ва битимларда белгиланган тартибда ўзаро алмашадилар. Божхона органлари ўз ваколатлари доирасида чи қ арадиган хамма учун мажбурий тусдаги норматив хужжатлар тегишли вазирликлар, идоралар билан келишилиши ва қ онун хужжатларида белгиланган тартибда рўйхатдан ўтказилиши лозим. Божхона органлари қ онун хужжатларида белгиланган 3 Ўзбекистон Республикасининг «Божхона хизмати тўғрисида»ги қонуни. Т.: Иқтисодиёт ва хуқуқ дунёси 1997 й. 4 Драганов В.Г. Основы таможенного дело. М 1998 г 13 тартибда ўз ваколатларига кирадиган айрим харакатларнинг бош қ а органлар ва ташкилотлар томонидан бажарилишига йўл қ ўядилар. Божхона ха қ идаги қ онун хужжатларига риоя этилишини таъминлаш ма қ садида банклар ва бош қ а молия-кредит ташкилотлари: хўжалик юритувчи субъектлар томонидан бюджет олдидаги мажбуриятларнинг божхона тўловларига оид қ исмининг бажарилиши тўгрисидаги божхона органларининг хулосасига биноан ана шу субъектларнинг хисоб-китоб ва бош қ а хисобвара қ ларини ёпишлари мумкин; белгиланган муддатларда тўланмаган божхона тўловлари ва жарима суммаларини хўжалик субъектларидан сўзсиз тартибда ундириб олиш тўгрисидаги божхона органларининг фармойишларини (инкассо топшири қ ларини) бажарадилар; хўжалик субъектларининг сўмлардаги маблаглари етишмаса ва валюта хисобвара қ ларида маблаглари мавжуд бўлса, божхона органларининг та қ димномасига биноан мазкур валюта маблагларини валюта биржасида сотиш кунидаги курс бўйича бюджет олдидаги қ арзни қ оплаш учун зарур хажмларда сўзсиз сотишни амалга оширадилар. Хўжалик юритувчи субъектларнинг айби билан божхона тўловлари ва жарима суммаларини тўлаш кечиктирилган бўлса, шунингдек хўжалик юритувчи субъектлар ёки божхона органларининг божхона тўловларини ўтказиш ёки қ айтариш тўгрисидаги топшири қ лари банк ёки молия-кредит муассасаларининг айби билан бажарилмаган бўлса (бажариш кечиктирилган бўлса), хўжалик субъектларидан, банк ёки 14 молия-кредит муассасаларидан белгиланган тартибда пеня ундирилади. 5 Божхона органларининг мансабдор шахслари хизмат вазифаларини бажариш ва қ тида давлат хокимиятининг вакиллари хисобланадилар ва уларнинг божхона ха қ идаги қ онун хужжатларига риоя этиш борасидаги талабларини барча юридик ва жисмоний шахслар бажариши шарт. Божхона органлари мансабдор шахсларининг қ онуний фаолиятига аралашишга хеч ким ха қ ли эмас. Божхона органлари мансабдор шахсларининг қ онуний талабларини бажармаслик, уларнинг ўз хизмат вазифаларини бажаришига тўс қ инлик қ илиш, ўз хизмат вазифаларини бажаришлари муносабати билан уларнинг шаъни ва қ адр- қ имматини ха қ оратлаш, уларга қ аршилик кўрсатиш, тахдид, зўрлик қ илиш ёки уларнинг хаётига, соглигига ва мол-мулкига тажовуз қ илиш қ онун хужжатларида белгиланган жавобгарликка сабаб бўлади. Божхона органларининг мансабдор шахслари хизмат вазифаларини бажариш ва қ тида қ онун хужжатларида назарда тутилган тартибда табель ў қ отар қ уролини хамда махсус воситаларни са қ лаш, олиб юриш ва қ ўллаш ху қ у қ ига эгадирлар. Божхона органларида хизматни ўташ, божхона органларининг мансабдор шахсларини рагбатлантириш ва уларга нисбатан интизомий жазо чораларини қ ўлланиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан белгиланади. Ўзбекистон Республикаси Давлат 5 Ўзбекистон Республикасининг «Божхона хизмати тўғрисида»ги қонуни. Т.: Иқтисодиёт ва хуқуқ дунёси 1997 й. 15 божхона қ ўмитасининг раиси Ўзбекистон Республикаси Бош вазирининг та қ димига биноан Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан тасди қ ланади ва лавозимидан Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан озод қ илинади. Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қ ўмитаси раисининг ўринбосарлари, Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қ ўмитасининг қ ора қ алпо ғ истон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шахри бўйича бош қ армалари ва ихтисослаштирилган божхона мажмуалари бошли қ лари Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан тайинланади ва лавозимидан озод қ илинади 6 . Божхона органларининг ушбу модданинг биринчи ва иккинчи қ исмларида санаб ўтилмаган мансабдор шахслари Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қ ўмитаси томонидан белгиланадиган тартибда тайинланади. (ЎзР 03.12.2004 й. 714-II-сон қ онуни тахриридаги модда матни), (Олдинги тахририга қ аранг) Божхона органларининг мансабдор шахсларига улар эгаллаб турган лавозимларга хамда неча йил ишлаганликларига қ араб қ уйидаги махсус унвонлар берилади: кичик бошли қ лар таркиби - божхона хизматининг старшинаси; ўрта бошли қ лар таркиби - божхона хизматининг кичик лейтенанти, божхона хизматининг лейтенанти, божхона хизматининг катта лейтенанти, божхона хизматининг капитани; 6 Ў збекистон Республикаси Божхона кодекси. 2000 йил. 16 катта бошли қ лар таркиби - божхона хизматининг майори, божхона хизматининг подполковниги, божхона хизматининг полковниги; олий бошли қ лар таркиби - божхона хизматининг генерал-майори, божхона хизматининг генерал-лейтенанти, божхона хизматининг генерал-полковниги. Махсус унвонлар бериш ва улардан махрум этиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан белгиланади. Божхона органларининг мансабдор шахслари гайри қ онуний хатти-харакатлари ёки харакатсизликлари учун қ онун хужжатларида назарда тутилган тарзда жавобгар бўладилар. Божхона органи мансабдор шахсининг юридик ва жисмоний шахсларга етказган зарари қ онун хужжатларида назарда тутилган тартибда қ опланиши лозим. Нотўгри ундирилган божхона тўловлари ва жарима суммалари қ айтарилиши лозим, божхона органларининг гайри қ онуний хатти-харакатлари туфайли тказилган зарар эса, қ онун хужжатларида белгиланган тартибда қ опланади. Давлат божхона органлари мансабдор шахсларининг ижтимоий химоя қ илинишини кафолатлайди. 7 Божхона органлари мансабдор шахсларининг хаёти ва соглиги давлат бюджети маблаглари хисобидан мажбуран шахсий сугурта қ илиниши лозим. Ўз мансаб вазифаларини бажаришлари муносабати билан божхона органларининг мансабдор шахсларига тан жарохати етказилган ёки улар халок бўлган, шунингдек уларнинг мол- 7 Ў збекистон Республикаси Божхона кодекси. 2000 йил. 17 мулки йў қ қ илинган ёки унга зарар етказилган та қ дирда бунинг учун моддий товон тўлаш тартиби ва ми қ дори қ онун хужжатлари билан белгиланади. Божхона органлари ходимлари ва улар оила аъзоларининг пенсия таъминоти харбий хизматни, ички ишлар органларидаги хизматни ўтаган шахслар ва уларнинг оила аъзолари учун қ онун хужжатларида белгиланган шартлар ва нормалар бўйича амалга оширилади. Божхона органлари мансабдор шахсларига божхона органларида хизматни ўташнинг ўзига хос хусусиятларини хисобга олган холда пенсия тайинлаш учун ишлаган йилларини хисоблаб чи қ ариш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан белгиланади. Божхона органлари мансабдор шахслари ва улар оила аъзоларининг пенсия таъминотини ташкил этиш Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қ ўмитасининг пенсия хизмати зиммасига юклатилади. Божхона органлари ходимларининг иш ха қ и мансаб маошидан, махсус унвонлар ва ишлаган йиллари учун устамалардан хамда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан жорий этилган тартибда белгиланадиган бош қ а қ ўшимча ха қ лардан иборатдир. Божхона органларининг мансабдор шахслари бепул формали кийим-бош билан таъминланадилар. Божхона органлари мансабдор шахслари кийим-бошининг бичими, фар қ ловчи белгилари ва кийим-бош билан таъминлаш нормалари қ онун хужжатларида белгиланади. Формали кийим-бошни кийиб юриш тартиби Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қ ўмитаси томонидан белгиланади. 18 Божхона органларида махсус фонд ташкил этилиши мумкин. Бундай фондни ташкил этиш тартиби қ онун хужжатлари билан белгиланади. Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қ ўмитаси Ўзбекистон Республикасининг қ онун хужжатларига ва хал қ аро шартномаларига мувофи қ божхона иши, контрабандага, гиёхванд воситалар, психотроп моддаларнинг гайри қ онуний муомаласига қ арши кураш масалалари хамда ўз ваколати доирасидаги бош қ а масалалар бўйича хорижий давлатларнинг божхона ва бош қ а органлари хамда хал қ аро ташкилотлар билан хамкорликни амалга оширади. 8 1.2 Божхона органлари фаолиятида божхона назоратини ташкил этиш йўллари Ўзбекистон Республикаси Божхона кодекси 41 моддасига мувофи қ , товарлар ва транспорт воситалари божхона режимига мувофи қ божхона назорати бошланган пайтдан бошлаб у тугагунга қ адар божхона назорати остида бўлади. Божхона назорати Ўзбекистон Республикасининг божхона худудига олиб киришда – товарлар ва транспорт воситалари божхона чегарасини кесиб ўтган пайтдан эътиборан; божхона худудидан товарлар ва транспорт воситаларини олиб чи қ ишда – божхона декларацияси қ абул қ илиб олинган пайтдан эътиборан бошланади, товарлар ва транспорт воситаларини эркин муомалага чи қ арган пайтда эса якунланади. 8 Д авлат божхона хизмати т ўғ рисида Ў збекистон Р еспубликасининг қ онуни 29.08.1997 й. n 472- сон, 01.05.1998 й. 621--сон қ онуни, 03.12.2004 й. 714--сон қо нуни. 19 Биро қ , товарлар ва транспорт воситалари чи қ арилишдан қ атъий назар, уларга нисбатан божхона назорати, агар Ўзбекистон Республикасининг қ онун хужжатлари ёки ижро этилиши Ўзбекистон Республикасининг божхона органлари зиммасига юкланган хал қ аро шартнома бўзилганлиги мавжуд деб хисоблаш учун етарлича асос бўлса, исталган ва қ тда ўтказилиши мумкин. Мазкур қ оида БК нинг 51 – моддасида баён қ илинган. Кўрсатиб ўтилган холатда божхона органлари товарлар ва транспорт воситалари мавжудлигини текширишлари, уларни такрорий божхона кўригидан ўтказишлари, божхона декларациясида кўрсатилган маълумотларни қ айтадан текширишлари, хужжатларни ва таш қ и и қ тисодий хамда мазкур товарлар билан бундан кейинги тижорат операцияларига тегишли бўлган бош қ а ахборотларни текширишлари зарур. Текшириш декларант, мазкур операцияга бевосита ва билвосита ало қ адор бўлган ёки зарур хужжатларга эга бўлган исталган бош қ а шахс жойлашган жойда ўтказилиши мумкин. Шуни таъкидлаш мухимки, БКнинг 40-моддаси учинчи хатбошисига мувофи қ , Ўзбекистон Республикасининг божхона органлари божхона назоратини амалга ошириш учун Ўзбекистон Республикасининг божхона органлари рухсатисиз чи қ иб кетган транспорт воситаларини мажбурий равишда тўхтатиш, денгиз, дарё ва хаво кемаларини мажбурий равишда ор қ ага қ айтаришга ха қ лидир, чет эл кемалари ва бош қ а давлатларнинг худудида турган кемалар бундан мустасно. 20 Декларант ва товарлар хамда транспорт воситаларига нисбатан ваколатга эга бўлган бош қ а шахслар ёки уларнинг вакиллари товарлар ва транспорт воситаларини куздан кечириш пайтида хозир бўлишга ха қ лидир. Шу билан бирга, божхона органлари кўрсатиб ўтилган шахсларни куздан кечириш пайтида хозир бўлишларини талаб қ илишлари мумкин. Ташувчининг вакили, махсус ваколат бурилган шахси бўлмаган та қ дирда, транспорт воситасини бош қ арувчи жисмоний шахс божхона ма қ садлари учун ваколатли шахс деб хисобланади (БК нинг 44-моддаси, 2-хатбоши). Божхона органи ю қ орида санаб ўтилган шахслар йў қ лигида, қ уйидаги холларда товарлар ва транспорт воситаларини куздан кечиришга ха қ лидир:  Кўрсатилган шахслар товарлар ва транспорт воситалари та қ дим этилганидан сўнг ўн кун ўтганидан кейин келмаган бўлса;  Давлат хавфсизлиги, жамоат тартибига, инсон хаёти ва со ғ ли ғ ига, атроф табиий мухитга, хайвонот ва ўсимликлар, Ўзбекистон Республикасининг бадиий, тарихий ва археологик бойликлари са қ ланишига хавф мавжуд бўлганда ва кечиктириб бўлмайдиган бош қ а холатларда;  Товарлар хал қ аро почта жўнатмалари ор қ али юборилган бўлса;  Товарлар ва транспорт воситалари улар жойлаштирилган божхона режимини бузган холда божхона худудида қ олдирилган бўлса. Божхона назорати божхона органларининг мансабдор шахслари томонидан қ уйидаги йўллар билан ўтказилади: 21  Божхона ма қ садлари учун зарур бўлган хужжатлар ва маълумотларни текшириш;  Жисмоний ва мансабдор шахсларни о ғ заки сўраб – суриштириш;  Божхона кўригидан ўтказиш;  Товарлар, транспорт воситалари, бинолар ва бош қ а жойларни божхона томонидан идентификациялаш;  Товарлар ва транспорт воситаларини хисобга олиш;  Хисобга олиш ва хисобот тизимини текшириш;  Божхона назоратидан ўтказилиши лозим бўлган товарлар ва транспорт воситалари туриши мумкин бўлган ёхуд назорат қ илиш божхона органлари зиммасига юклатилган фаолият амалга оширилаётган худудлар, бинолар ва бош қ а жойларни текшириш;  қ онун хужжатларида назарда тўтилган бош қ а шаклларда (БК нинг 39 – моддаси). 9 Божхона назорати ўтказилаётганда инсон, хайвонот ва ўсимликлар хаёти ва со ғ ли ғ и учун хавфсиз бўлган хамда товарлар транспорт воситаларига зиён етказмайдиган техникавий ва бош қ а воситалар 10 қ ўлланилиши мумкин. Божхона назоратини ўтказиш қ оидалари Ўзбекистон Республикаси қ онун хужжатларида белгиланади. Шахсларга ва уларнинг товарлари ва транспорт воситаларига ғ айри қ онуний зарар етказмаслик божхона назоратини ўтказишнинг умумий қ оидаси хисобланади. БК нинг 49-моддасида зарурат бўлганда божхона органлари божхона назоратининг санаб ўтилган барча шаклларидан фойдаланишлари мумкинлиги таъкидланади, 9 Ў збекистон Республикаси Божхона кодекси. Тошкент 2000 йил 10 Ў збекистон Республикаси Божхона кодекси. Тошкент 2000 йил . 22 биро қ , одатда, улар ушбу шаклларнинг ижро этилиши устидан назорат қ илиш Ўзбекистон Республикаси божхона органларига юклатилган божхона иши ха қ идаги Ўзбекистон Республикаси қ онунлари, Ўзбекистон Республикасининг бош қ а қ онун хужжатлари ва Ўзбекистон Республикасининг хал қ аро шартномаларига риоя қ илиниши таъминланиши учун етарли бўлган шакллардангина фойдаланадилар. Шу билан бирга Божхона кодекси божхона назоратининг муайян шаклларидан озод қ илинган ани қ объектларни белгилайди. БК нинг 50 – моддасига мувофи қ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси депутатлари ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси аъзоларининг шахсий багажи, агар мазкур шахслар хизмат вазифаларини бажариш билан бо ғ лик холда Ўзбекистон Республикаси божхона чегарасидан ўтаётган бўлсалар, божхона текширувидан озод қ илинади. Шунингдек чет эл харбий кемалари, жанговар ва харбий транспорт хаво кемалари, шунингдек ўзи юриб келаётган харбий техникаси божхона текширувидан озод қ илинади. Божхона назоратининг муайян шаклларидан озод қ илиш Ўзбекистон Республикасининг қ онун хужжатлари ва ратификация қ илинганидан кейин хал қ аро шартномаларига мувофи қ амалга оширилиши мумкин (БК нинг 50-моддаси). Божхона сохасида иш кўрувчи шахслар божхона органларига рўйхати қ онун хужжатларида белгиланадиган, божхона назорати учун зарур хужжатлар ва маълумотларни топширишлари керак. Бундан таш қ ари БКнинг 43-моддасига мувофи қ божхона назоратини амалга ошириш учун божхона органлари “банклардан, бош қ а молия кредит муассаларидан 23 ва хўжалик юритувчи субъектлардан экспорт-импорт операциялари хамда назорат қ илиш божхона органлари зиммасига юклатилган фаолиятнинг бош қ а турларига доир маълумотларни олишга ха қ лидир”. 11 Божхона назорати учун зарур бўлган хужжатлар шахслар томонидан камида уч йил са қ ланиши лозим (БК нинг 43- моддаси 3-хатбошиси). Кўрсатиб ўтилган холда божхона органлари товарлар ва транспорт воситалари мавжудлигини текширишга, уларни такрорий божхона кўригидан ўтказишга, божхона декларациясида кўрсатилган маълумотларни қ айта текширишга, таш қ и и қ тисодий фаолият ва мазкур товарлар билан бундан кейинги тижорат операцияларига тегишли бўлган бош қ а хужжатлар ва ахборотларни текширишга ха қ лидир. Текшириш декларант, кўрсатиб ўтилган операцияларга билвосита ёки бевосита ало қ адор бўлган ёки зарур хужжатларга эга бўлган шахслар турган жойда ўтказилиши мумкин. Ху қ у қ ни бўзишлар ани қ ланган та қ дирда шахслар қ онун хужжатларига мувофи қ жавоб беради. Ўзбекистон Республикаси божхона органларига божхона назоратини амалга оширишда қ уйидаги ху қ у қ лар берилган: А). Божхона органларининг мансабдор шахслари хизмат гувохномаси асосида божхона назоратидан ўтказилиши керак бўлган шахсларнинг товарлари ва транспорт воситалари, божхона назорати учун зарур бўлган хужжатлари мавжуд бўлиши мумкин бўлган ёхуд назорат қ илиш Ўзбекистон Республикасининг божхона органлари 11 Ў збекистон Республикаси Божхона кодекси. Тошкент 2000 йил 24 зиммасига юкланган фаолият амалга оширилаётган худуд ва биноларга кира олиш ху қ у қ ига эга (БКнинг 52-моддаси); Б). Божхона органлари божхона назоратини ўтказишда ёрдам кўрсатиш учун қ онун хужжатларига мувофи қ мутахассислар ва экспертларни жалб этишга ха қ ли (БКнинг 53-моддаси); В). Божхона органлари божхона назорати остида бўлган хужжатлар, товарлар, транспорт воситалари, бинолар ва бош қ а жойларни божхона қ иёслашидан ўтказишга ха қ лидир. Бу уларга пломбалар, мухрлар қ ўйиш, ра қ амли, махфий ва бош қ а маркаларни босиш, намуналар ва нусхалар олиб, товарлар ва транспорт воситаларини таърифлаш, уларнинг чизмаларини тайёрлаш, масштабли тасвирлар, фотосуратлар, иллюстрациялар тайёрлаш, товарларга илова қ илинган ва бош қ а хужжатлардан хам узга қ иёслаш воситаларидан фойдаланиш ор қ али амалга оширилади. Қ иёслаш воситалари фа қ ат божхона органлари томонидан ёки уларнинг рухсати билан узгартирилиши, олиб ташланиши ёки йў қ қ илиниши мумкин. Товарлар ва транспорт восталарининг йў қ бўлиб кетиши, уларга қ айта тиклаб бўлмайдиган даражада путур етказилиши ёки уларнинг жиддий бўзилиши хавфи ту ғ илган холлар бундан мустасно. Қ иёслаш воситалари узгартирилганлиги, олиб ташланганлиги ёки йў қ қ илинганлиги тў ғ рисида божхона органларига дархол хабар қ илинади ва айни пайтда бундай хавф мавжуд бўлганлигини исботловчи далиллар та қ дим этилади (БКнинг 46-моддаси); Г). Божхона органлари товарлар ва транспорт воситаларини Ўзбекистон Республикаси божхона чегараси 25 ор қ али олиб ўтаётган шахсларнинг, божхона брокерлари ёки назорат қ илиш божхона органларига юкланган фаолиятни амалга оширувчи бош қ а шахсларнинг молия-хўжалик фаолиятини уз ваколатдари доирасида текширишга ёки текширишни тайинлашга ха қ лидир (БКнинг 48-моддаси). Бундай текширишлар давомида божхона органлари қ уйидагиларга ха қ лидир:  Таш қ и и қ тисодий фаолиятни ва бош қ а хўжалик фаолиятини амалга оширишга тегишли бўлган, божхона ишига ва божхона органлари функцияларига ало қ адор бўлган хар қ андай ахборот (шу жумладан, банк хужжатлари) билан танишиш. Бундай ахборот ва хужжатлар божхона органларига текин та қ дим этилади; 12  Мансабдор шахслар ва бош қ а ходимлардан маълумотномалар, ёзма ва о ғ заки тушунтиришлар олиш;  Бинони мухрлаш;  Белгиланган шаклдаги далолатнома бўйича хужжатларни олиб қ ўйиш, агар улар божхона органларининг мансабдор шахслари томонидан белгиланадиган бош қ а жойларда текширилиши керак бўлса. Кўрсатиб ўтилган текширишлар унинг молиявий – хўжалик фаолияти текширилаётган шахсга ғ айри қ онуний зарар етказмаслиги керак, текширишнинг натижалари ушбу шахсга дархол хабар қ илинади. Текшириш давомида олинган барча маълумот махфий хисобланади хамда фа қ ат божхона ма қ садларида фойдаланилиши мумкин, у ошкор қ илинмаслиги, божхона органларининг мансабдор шахслари томонидан шахсий 12 У .Комилов тащрири остида Божхона иши асослари . 2000 йил 26 ма қ садларда фойдаланилмаслиги, учинчи шахсларга ва давлат органларига берилмаслиги керак. Ўзбекистон Республикасининг қ онун хужжатларида назарда тўтилган холлар бундан мустасно. Уларга қ арши кўраш Ўзбекистон Республикаси божхона органлари ваколатларига кирмайдиган жиноят белгилари ани қ ланган холлар бунинг мисоли бўлиши мумкин. Ю қ орида Ўзбекистон Республикасининг божхона органлари шахсни куздан кечириш каби божхона назорати шаклини қ ўллаш ху қ у қ ига эгалиги қ айд этилди. Шуни таъкидлаш зарурки, ху қ у қ ий давлат кўриш шароитларида бундай чора, агар уюшган жиноятчилик, гиёвандлик моддалари, қ урол-яро ғ ва маданий-тарихий бойликлар контрабандаси ани қ ланган та қ дирда фа қ ат зарургина эмас, балки мажбурий чора хам хисобланади. Шу сабабли, шахсни куздан кечиришни божхона назоратининг мутла қ шакли сифатида батафсилро қ ёритиш зарурияти ту ғ илади. Уни қ ўллаш БКнинг 45-моддасида тартибга солинган. Шахсни куздан кечириш Ўзбекистон Республикасининг божхона чегараси ор қ али ўтаётган ёки божхона назорати зонасида ёки хал қ аро ало қ а учун очи қ бўлган аэропортнинг транзит зонасида турган жисмоний шахс ўзида Ўзбекистон Республикасининг қ онун хужжатлари ёки Ўзбекистон Республикасининг хал қ аро шартномаси бўзилиши объектлари хисобланган товарларни яширганлиги ва та қ дим этмаганлиги учун етарлича асослар бор деб хисобланган та қ дирда Ўзбекистон Республикаси божхона органи 27 ваколатли мансабдор шахснинг қ арорига биноан қ онун хужжатларида белгиланган тартибда ўтказилади. Шахсий куздан кечириш ўтказилишидан олдин жисмоний шахсга қ абул қ илинган қ арор эълон қ илиниши хамда унга яширилаётган товарларни ихтиёрий бериш таклиф қ илиниши керак, айни ва қ тда унга бундай куздан кечириш ўтказилиши пайтида унинг ху қ у қ ва мажбуриятлари тушунтирилиши зарур. Шахсни куздан кечириш божхона органининг куздан кечирилаётган шахс билан бир жинсдаги мансабдор шахслари томонидан уша жинсдаги икки гувох хозирлигида санитария-гигиена талабларига жавоб берувчи ажратилган хонада ўтказилади. Куздан кечирилаётган шахснинг танасини куздан кечириш фа қ ат тиббиёт ходимлари томонидан амалга оширилиши керак. Шахсни куздан кечириш ўтказилаётган бино яна бир талабга жавоб бериши, унга бош қ а жисмоний шахсларнинг киришини, шунингдек куздан кечириш пайтида уларни кузатиш имкониятини истисно қ илиши керак. Шахсни куздан кечириш ўтказилиши тў ғ рисида Ўзбекистон Республикаси ДБК томонидан белгиланадиган шакл бўйича баённома тўзилади. Уни куздан кечиришни амалга оширган божхона органи мансабдор шахси, куздан кечирилган жисмоний шахс, гувохлар ва агар куздан кечириш давомида куздан кечирилаётганнинг танаси куздан кечирилган бўлса, тиббиёт ходими имзо чекадилар. Унга нисбатан шахсий куздан кечириш ўтказилган жисмоний шахс тўзилаётган баённомада баёнот беришга ха қ лидир. 28 БКнинг 42-моддасида белгиланган тартибда Ўзбекистон Республикасининг божхона чегаралари бўйлаб, божхона расмийлаштируви жойларида, божхона органлари жойлашган жойларда, шунингдек қ онун хужжатлари билан белгиланган бош қ а жойларда божхона назорати зоналари таш қ ил этилади. Бундай зоналарда ва уларнинг чегаралари доираларида ишлаб чи қ ариш, тижорат фаолиятини амалга оширишга, шунингдек уларнинг чегаралари ор қ али транспорт воситалари, товарлар ва шахсларни, шу жумладан бош қ а давлат органларининг мансабдор шахсларини олиб ўтишга Ўзбекистон Республикаси божхона органларининг рухсати билан ва назорати остида йўлга қ ўйилади, Ўзбекистон Республикасининг қ онун хужжатларида назарда тўтилган холлар бундан мустасно. Божхона назорати остида бўлган, шу жумладан транзит режимида божхона худуди ор қ али ўтадиган товарлар ва транспорт воситалари жўнатиш божхона органидан бориш божхона органига товарлар ва транспорт воситаларини ташишга қ абул қ илиб олиган ташувчининг жавобгарлиги остида ташилиши мумкин. Транзит божхона режимини қ ўллаш хусусияти рухсат берувчи тусга эгадир. Товарларни мазкур божхона режими остида жойлаштиришга рухсатномани божхона органлари беради. Товарларнинг транзит божхона режими остида ўтишига риоя қ илиниши керак бўлган шартлар қ уйидагилар хисобланади:  Товарлар олиб кирилгандаги кўринишда олиб чи қ илиши керак, табиий эскириш бундан мустасно; 29  Улардан бирон бир бош қ а ма қ садларда, транзитдан таш қ ари, фойдаланмаслик кафолати;  Ушбу товарларнинг етказиб бериладиган божхона органига уз ва қ тида етказиб берилиши. Ўзбекистон Республикаси худуди бўйича товарлар транзити қ онун хужжатларда белгиланган йўналишлар бўйича амалга оширилиши мумкин. Агар божхона органи ташувчига ишонмаслик учун бирон-бир асосга эга бўлса, транзит товари божхона хамкорлигида ташилади ёки божхона ташувчисига тушувчи бўлади. Юк келиб тушувчи божхона органига топширилиши лозим бўлган хужжатлар кайси товарлар ва транспорт воситаларига тегишли бўлса, уша товарлар ва транспорт воситалари билан бир хил тартибда етказилади. Ташувчи қ уйидаги холлларда товарлар ва транспорт воситаларини ташиш учун қ абул қ илмасликка ха қ ли:  Божхона ва транспорт хужжатлари белгиланган тартибни бузган холда расмийлаштирилган бўлса;  Божхона томонидан транспорт воситасига ва товарлар жойлашган ўров идишларга қ ўйилган таъминлов чоралари ташилаётган товарларга ана шу таъминлов чораларини бузмасдан тегиш имкониятини истисно этмаса. Товарлар, транспорт воситалари ва уларга оид хужжатларни ташиш учун қ абул қ илиб олган ташувчи:  Уларни жўнатувчи божхона органи томонидан белгиланган манзилга, йўналишда ва муддатда, табиий эскириш ёхуд нормал ташиш ва са қ лаш шароитларидаги камайиш о қ ибатидаги узгаришларни истисно этганда, уларнинг ўров идишлари ёки холатини узгартирмасдан, 30 элтиб беришдан бош қ а ма қ садда фойдаланмасдан етказиб бериши;  Товар, транспорт воситалари ва уларга оид хужжатларни юк келиб тушадиган божхона органида кўрсатиши, бу орган мансабдор шахсларининг талабига биноан эса – товарлар ва транспорт воситалари амалда та қ дим этилиши;  Божхона назорати остида турган товарлар билан бир ва қ тда бош қ а товарларни ташимаслиги шарт. Юк элтиб бериладиган жойига етиб келганидан кейин ташувчи божхона органининг рухсатисиз товарлар ва транспорт воситаларини тўхташ жойида қ аровсиз қ олдириш, тўхташ жойини ўзгартириш, йўловчиларни тушириш, товарлар билан бирон-бир ортиш-тушуриш ва ўраш-жойлаш операцияларинини ўтказиш, қ иёслаш воситаларини ўзгартириш, олиб ташлаш ёки йў қ қ илиш ху қ у қ ига эга эмас. Агар ташувчи йўловчиларнинг ва транспорт воситаси экипажининг хаёти ва со ғ ли ғ и чинакам хавф остида қ олганлигини, товарлар ва транспорт воситасининг йў қ қ илиниши, қ айтариб бўлмайдиган тарзда қ ўлдан кетиши ёки жиддий бўзилиши хавфи мавжуд бўлганлигини исботласа, ушбу модданинг иккинчи ва учинчи қ исмларидаги талабларни бузганлик учун жавобгарлик юзага келмайди. Кўрсатилган талаблар бўзилишига сабаб бўлган холатлар тў ғ рисида ташувчи дархол божхона органини хабардор қ илиши шарт. Агар ташувчи ёхуд унинг транспорт воситаси Ўзбекистон Республикаси Божхона кодексининг талабларига риоя этилишини кафолатлай олмаса, божхона органи транспорт 31 воситаси фа қ ат тегишлича жихозланган ёки божхона кузатувига олинган ёки товарлар божхона ташувчиси томонидан қ онун хужжатларида белгиланган тартибда ташилган та қ дирдагина товарларнинг божхона назорати остида олиб ўтилишига йўл қ ўйишга ха қ ли. Ўзбекистон Республикаси худуди ор қ али олиб ўтилаётган товарлар ва транспорт воситаларининг бут са қ ланиши учун ташувчи жавобгар бўлади. Товарлар божхона органининг рухсатисиз бериб юборилган, йў қ отилган ёки юк келиб тушадиган божхона органига элтиб берилмаган та қ дирда, ташувчи тегишли равишда эркин муомалага ёки экспортга чи қ ариш режимларида тўланиши лозим бўлган бож тўловларини тўлаши шарт, товарлар халокат ёки енгиб бўлмас куч таъсири о қ ибатида йў қ бўлган ёхуд қ айтариб бўлмайдиган тарзда қ ўлдан кетган ёхуд камомад табиий эскириш ёки нормал ташиш ва са қ лаш шароитида камайиш туфайли юзага келган ёхуд органлар ёки мансабдор шахсларнинг қ онунга хилоф хатти харакатлари натижасида эгаликдан чи қ иб кетган холлар бундан мустасно. Ўзбекистон Республикасидан таш қ арида рўй берган бундай холлар Ўзбекистон Республикасининг дипломатик ваколатхоналари ёки консуллик муассасалари томонидан белгиланган тартибдан тасди қ ланиши лозим. 13 Божхона чегарасидан олиб ўтиш – товарлар ёки транспорт воситаларини хар қ андай усулда, шу жумладан хал қ аро почта жўнатмаларини юбориш, қ увур транспортидан хамда электр узатиш линияларидан узатиш йўли билан 13 Ў з бекистон .Рес публикаси Б ожхона К одекси 2004 Норма. 32 божхона худудига олиб кириш ёки олиб чи қ иш харакатларини амалга оширишдир. Шундай харакатлар жумласига қ уйидагилар киради:  Товарлар ёки транспорт воситалари божхона худудига олиб кирилганда, шу жумладан эркин божхона зоналари ва эркин омборлар худудидан олиб кирилганда – божхона чегарасидан амалда ўтиш;  Товарлар ёки транспорт воситалари божхона худудидан олиб чи қ илганда, шу жумладан эркин божхона зоналари ва эркин омборлар худудига олиб чи қ илганда – божхона декларациясини та қ дим этиш ёки товар ёхуд транспорт воситаларини олиб чи қ иш ма қ садини амалга оширишга бевосита қ аратилган узга харакатни бажариш. Товарлар ва транспорт воситаларини Ўзбекистон Республикасининг божхона чегараси ор қ али олиб ўтишнинг асосий принциплари Ўзбекистон Республикаси Божхона кодексининг 1-бобида баён этилган. Биринчидан, барча шахслар Ўзбекистон Республикасига товарлар ва транспорт воситаларини олиб киришда тенг ху қ у қ ка эга, қ онун хужжатларида назарда тўтилган холлар бундан мустаснодир (БКнинг 8-моддаси). Божхона кодекси ва Ўзбекистон Республикасининг бош қ а қ онун хужжатларида назарда тўтилган холлардагина мазкур ху қ у қ ни чеклаш ёки бекор қ илиш мумкин. Иккинчидан, товарлар ва транспорт воситаларининг мамлакатимиз божхона чегарасини кесиб ўтишига Ўзбекистон Республикаси божхона органлари томонидан белгиланган жойларда ва уларнинг ишлаш ва қ тида йўл қ ўйилади. Бош қ а жойларда ва божхона органларининг 33 ишлаш ва қ тидан таш қ ари товарлар ва транспорт воситалари божхона чегарасини фа қ ат божхона органлари билан келишиб кесиб ўтишлари мумкин (БК 11, 12-моддалари). Учинчидан, товарлар ва транспорт воситаларини божхона чегараси ор қ али олиб ўтиш уларнинг божхона режимларига мувофи қ амалга оширилади хамда божхона расмийлаштируви ва божхона назоратидан ўтказилиши керак. Товарлар ва транспорт воситаларини олиб ўтишнинг мухим умумий принципи БК 15 – моддасида баён этилган. Унга биноан, “божхона тўловлари бўйича имтиёзлар берилиб, шартли чи қ ариб юборилган товарлар ва транспорт воситаларидан, ана шу имтиёзлар нима муносабат билан берилган бўлса, улардан фа қ ат шу ма қ садларда фойдаланишга йўл қ ўйилади”. Бош қ а холларда бундай товарлар ва транспорт воситаларидан фойдаланишга Ўзбекистон Республикаси божхона органининг рухсати билан, божларни тўлаш хамда БК ва Ўзбекистон Республикасининг узга қ онун хужжатларида назарда тўтилган бош қ а талабларни бажариш шарти билан йўл қ ўйилади. 1.3 Божхона органлари фаолиятида божхона расмийлаштирувини амалга оширишнинг ўзига хос хусусиятлари Божхона расмиятчиликлари ва тартиблари товар мамлакат чегарасини кесиб ўтган пайтдан бошланади. Товарлар ва транспорт воситаларини божхона расмийлаштирувидан олдинги тартиблар (божхона декларацияси та қ дим этилгунга қ адар) давлатларнинг қ онун 34 хужжатлари ва бир қ анча хал қ аро хужжатлар билан тартибга солинади. Кўпинча чегарани кесиб ўтган ва мамлакат божхона худудига келган транспорт воситалари ва юклар улар божхона расмийлаштирувидан ўтиладиган ва божхона декларацияси та қ дим этиладиган пунктгача муайян йўлни босиб ўтишларига тў ғ ри келади. Жахондаги кўпчилик мамлакатларнинг қ оидаларида товарлар ва транспорт воситалари мамлакат чегарасини кесиб ўтар экан, транспорт воситаси куздан кечирилгандан ва транспорт воситаси ва юклар бирхиллаштирилгандан кейин энг қ ис қ а муддатда божхона расмийлаштирувидан ўтиш учун энг я қ ин божхона муассасига бориши назарда тутилади. Ушбу холатда амал қ илувчи асосий ху қ у қ ий қ оида товарлар ва транспорт воситалари улар бу йўлни божхона расмийлаштирувидан ўтишлари ёки йў қ лигидан қ атъий назар, божхона назорати остида босиб ўтишларидан иборатдир. 14 Хал қ аро қ оидалар божхона декларацияси та қ дим этилгунга қ адар амал қ илувчи божхона расмиятчиликлари энг кам бўлишини ва барча мамлакатларнинг товарлари ва транспорт воситаларига нисбатан бир хилда қ ўлланилишини, таш қ и савдо учун тўси қ яратмаслигини талаб этади. Кириш божхонаси товарлар ва транспорт воситалари божхона расмийлаштирувидан ўтиши керак бўлган жойдан бош қ а жойда жойлашган холларда божхона маъмурлари фа қ ат чегарани кесиб ўтишда транспорт воситалари ва юкларни бирхиллаштириш учун зарур бўлган хужжатларни – транспорт ва товарга илова қ илинган хужжатларни талаб 14 Свинухов В.Г. «Таможенно-тарифное регулирование ВЭД» М:., Экономист 2004 г. 35 қ илишга ха қ лидирлар. Бунда, одатда, божхона маъмурларига юк ўринлари сони, унинг маркировкаси, о ғ ирлиги ва номи тў ғ рисидаги маълумотлар мавжуд бўлган хужжатлар, шунингдек транспорт воситаларини бирхиллаштириш учун зарур бўлган хужжатлари кифоядир. 15 Киото конвенцияси тавсиялари божхона декларацияси та қ дим этилгунга қ адар божхона расмиятчиликлари энг кам, хал қ аро савдо учун энг кам но қ улайлик яратувчи оддий бўлиши кераклигини алохида таъкидлайди. Ю қ орида айтиб ўтилган ма қ садлар учун та қ дим этиладиган хужжатлар хорижий тилда та қ дим этилган та қ дирда божхона, одатда, уларнинг уз миллий тилига таржима қ илинишини талаб қ илмаслиги керак. Кўпчилик мамлакатларда амал қ илувчи қ оидалар, шунингдек қ уйидагиларни назарда тутади:  Юклар ва транспорт воситалари мамалакат божхона чегарасини кесиб ўтиши мумкин бўлган пунктлар миллий қ онун хужжатлари билан белгиланади;  Юкни ташувчи юклар божхона расмийлаштируви пунктига шикастланмасдан ёки товарларнинг ўрами, таш қ и кўриниши ва хусусияти ўзгартирилмасдан ташилиши учун жавобгар бўлади;  Юк божхонага унинг иш ва қ тидан таш қ ари пайтда келган та қ дирда, божхона маъмурлари қ ўшимча ха қ эвазига божхонани очишлари ва транспорт воситалари хамда юкларни ўтказиб юборишлари керак (агар буни юк эгаси ёки тушувчи илтимос қ илса); 15 Ў .Комилов та ҳ рири остида Божхона иши асослари . 36  Божхона маъмурлари хорижий божхона хизмати там ғ асини тан олишлари, биро қ , божхона расмийлаштируви пунктига бораётган юкка уз там ғ аларини қ ўйишлари мумкин;  Импорт қ илинаётган мамлакатнинг божхона худудига бориш йўлида авария юз берган, юк шикастланган ёки нобуд бўлган та қ дирда, божхона маъмурлари томонидан эътироф этиладиган далолатномалар тўзилиши керак. Ма қ сади ички истеъмол ёки экспорт учун юкларнинг божхона расмийлаштируви операциялар мажмуидан иборат. У қ уйидагиларни уз ичига олади: божхона декларациясини ва унга илова қ илинган хужжатларни та қ дим этиш, уларни текшириш ва қ абул қ илиш, товарларни божхонага та қ дим этиш ва уларнинг божхона назоратидан ўтказилиш эхтимоли, божлар ва йи ғ имлар хисоблаб чи қ илиш ва тўланиши, товарларнинг божхона томонидан чи қ арилиши. Дунёнинг кўпчилик мамлакатларида божхона расмийлаштируви хам чегара божхона муассасалари, хам мамлакатнинг божхона худуди ичида жойлашган божхона муассасалари томонидан амалга оширилади. Экспорт ва имопрт юкларини ўтказиш бўйича операцияларни амалга оширувчи божхоналар рўйхати мунтазам равишда эълон қ илинади. Кўпчилик мамлакатларда товарларнинг айрим ўзига хос тоифаларини (олмос ва бриллиантлар, санъат буюмлари ва осори ати қ алар ва айрим бош қ а буюмлар) божхона назоратидан малакали ходимларга эга бўлган, бунинг учун махсус мўлжалланган божхона муассасалари томонидан ўтказишни назарда тутувчи тартиб амал қ илади. Юкларни декларациялаш (божхона декларациясини та қ дим этиш) – божхона расмийлаштирувининг мажбурий 37 тартибидир. Кўпчилик давлатларда декларант (божхона декларациясини тўлдирувчи ва берувчи шахс) нафа қ ат юк эгаси, балки унинг номидан юкни тасарруф қ илувчи, товарлар ва транспорт воситаларини божхона назоратидан ва расмийлаштирувидан ўтказиш учун божхона органига та қ дим қ илувчи бош қ а шахс (транспорт агенти, божхона брокери ва бош қ алар) бўлиши мумкинлигини назарда тутувчи тартиб амал қ илади. Одатда, бундай шахслар доираси миллий қ онун хужжатлари билан белгиланади ва анча кенг бўлиши мумкин. Декларант барча холларда божхона декларациясида мавжуд бўлган маълумотларнинг ишончлилиги ва бож хамда бош қ а йи ғ имлар тўланиши учун божхона маъмурлари олдида жавоб берувчи шахс хисобланади. Декларант товарларга декларация та қ дим этишда қ ийинчиликларга дуч келган холларда “божхона маъмурлари унга узларидаги мавжуд исталган зарур ахборотни та қ дим этишлари хамда божхона декларацияси тўлдирилишида декларантга кўмаклашишлари керак” (Киото Конвенцияси, В. 1 - илова). 16 Божхона хизматларининг ушбу тури айрим мамлакатларда пулли тусга эга бўлиши мумкин. Юк декларациясининг расмий иш қ о ғ озлари хам сотилиши мумкин. Декларация текширилгандан ва қ абул қ илингандан кейин юклар божхона текширувидан ўтказилиши (яъни улар божхона маъмурлари томонидан физик инспекция қ илиниши) мумкин. Божхона текширувининг асосий ма қ сади – божхона маъмурларига та қ дим этилган юкнинг божхона 16 М.Холмедов ва бошқалар. «Ўзбекистон Республикасида божхона режимларини қўллаш асослари», Т.: Иқтисодиёт ва хуқуқ дунёси, 2005 й. 38 декларацияси ва унга илова қ илинган хужжатларда таърифга мувофи қ лигини ани қ лашдир. Хал қ аро нормалар билан божхона текшируви божхона декларцияси берилган ва у қ абул қ илинганидан кейин энг қ ис қ а муддатда ўтказилиши белгиланган. Бир қ анча холларда миллий қ онунчилик юк ва транспор воситаларининг барча божхона расмийлаштирувини, шу жумладан уларнинг физик инспекция қ илинишини ўтказиш учун ани қ чекланган муддатларни белгилайди. Киото Конвенцияси юкнинг бош қ а ваколатли маъмурлар (караттин, санитария ва инспекцияларнинг бош қ а турлари) томонидан инспекция қ илиниши божхона текшируви пайтида ўтказилишини тавсия қ илади. Кўпчилик давлатларда қ онунчилик юкнинг божхона текшируви мажбурийлигини белгиламай ди, биро қ , ушбу ху қ у қ божхона маъмурларига берилади, хар бир ани қ холатда масалани хал этишни уларга қ олдиради. Кўпчилик давлатларнинг божхона маъмурлари юкни текшириш божхона декларациясини текширган ва қ абул қ илиб олган божхона хизматчиси томонидан амалга оширилиши қ оидасига риоя қ илади. Юкларнинг айрим тоифаларини текшириш экспертлар жалб қ илинишини, божхона лабораторияларидан фойдаланишни талаб қ илиши мумкин. Бир қ анча мамлакатлар амалиёти бош қ а чораларни хам, масалан, юкларнинг айрим тоифаларини ўтказиш ихтисослаштирилган хизматлар ва божхоналар таш қ ил этилишини назарда тутади. Бу ха қ даги ахборот божхона хизматлари томонидан берилади ва эълон қ илиниши шарт. 39 Кўпчилик мамлакатларнинг қ оидалари божхона текширувида декларант (ёки унинг вакили) хозир бўлишини талаб этади. Уз навбатида, бу, декларант юкни юк текшириладиган жойга етказиши кераклигини, уни идишдан чи қ аришни, кейин ўраб – жойлашни ва текшириш ўтказиш учун зарур бўлган бош қ а операциялар ўтказиши кераклигини англатади. Агар ушбу операцияларни божхона маъмурлари бажарган холларда декларант харажатлар ха қ ини тўлайди. 17 Кўпчилик давлатларнинг қ оидалари товарлар декларантнинг талабига кўра божхона маъмурлари томонидан қ уйидаги манзилларда инспекция қ илинишини белгилайди: А). Божхона декларацияси та қ дим этилган божхона муассасаси худудида; Б). Бош қ а божхона муассасасида; В). Декларант (экспорт қ илувчи ёки импорт қ илувчи) биносида, шу жумладан етказиб бериш пунктида; Г). Юкнинг бўзилишини ёки одамларга бош қ а бирор зарар етказилишини истисно қ илувчи ( қ орон ғ и бино, совутгич ва бош қ алар) махсус жихозланган бинода. Агар бу кўшимча харажатлар билан бо ғ ли қ бўлса, ха қ ини декларант тўлайди. Киото Конвенцияси катнашчи мамлакатлар божхона маъмурларига танлаб текширишни тавсия қ илади, айни қ са қ уйидаги холларда: А). Экспорт ёки импорт операциялари мунтазам равишда юкни чегарадан олиб ўтишнинг барча қ оидаларини 17 М.Холмедов ва бошқалар. «Ўзбекистон Республикасида божхона режимларини қўллаш асослари», Т.: Иқтисодиёт ва хуқуқ дунёси, 2005 й. 40 бажарувчи бир корхона ёки жисмоний шахс томонидан содир этилса; Б). Декларацияда ва унга илова қ илинган хужжатлардаги маълумотларни текшириш осон бўлса; В). импорт (ёки экспорт) божлари ва соли қ лар ставкалари кўп бўлмаса. Божхона маъмурлари зарур холларда товарлар намуналарини текшириш учун олишлари мумкин. Одатда, улар бож ставкасини белгилаш ма қ садида товарни тавсифлаш тў ғ рисидаги масалани бош қ ача тарзда хал этиш мумкин бўлмаган холларда нусхалар ва намуналар оладилар. Барча мамлакатлар қ онунчилиги ушбу масалани хал этишни божхона маъмурлари ихтиёрига колдиради. Биро қ , юкни нусха ва намуналар олиш тугаллангунгача чи қ аришга рухсат берилади Юкларнинг тбожхона расмийлаштирувини жадаллаштириш ма қ садида хал қ аро амалиётда турли давлатлар божхона хизматлари ўртасида хамкорлик, хамкорлик қ илувчи мамлакатлар божхона маъмурлари томонидан амалга оширилган расмийлаштиришни ўзаро тан олиш тў ғ рисидаги битимлар кенг қ ўлланилмокда. Ушбу холда божхона маъмурлари транспорт хужжатларига тегишли белги қ ўядилар ва юкни ўтказадилар. Бундай тизим божхона расмийлаштируви билан бо ғ ли қ чи қ имларни жиддий равишда қ ис қ артиради. Божлар ва йи ғ имларни хисоб чи қ иш ва тўлаш одатда, божхона декларацияси та қ дим этилган ва божхона расмийлаштируви амалга оширилган божхона муассасасида ўтказилади. Биро қ , божхона маъмурлари бож ва йи ғ имлар 41 тўланадиган бош қ а муассасани хам кўрсатишлари мумкин. Қ оидага кўра, божлар ва йи ғ имлар божхона маъмурлари товарни ўтказганга қ адар тўланади. Биро қ , хал қ аро амалиётда ушбу жихатларни каттик қ ўллаш қ абул қ илинмаган. Кўплаб мамлакатларнинг божхона қ оидалари бож тўловчининг илтимосига кўра бож ва йи ғ имлар тўланиши кечитирилишига йўл қ ўяди. Бундай амалиёт, жумладан, мунтазам равишда товарларни импорт қ илувчи шахсларга нисбатан амал қ илади. Божхона муассасалари бож тўланишини кечиктиришга рухсат берар экан, тўловчидан тўловчидан кафолат ёки таъминлашни талаб қ илиши мумкин. Бож ва бош қ а йи ғ имлар тўланадиган сана турли мамлакатлар қ онунчилиги томонидан турлича белгиланади: А). Божхона декларацияси берилишининг рўйхатдан ўтказилган санаси бўйича ; Б). Божхонада қ айд этилган божхона декларацияси қ абул қ илинган санаси бўйича; В). товар божхонага ха қ и қ атда та қ дим этилган сана бўйича (баъзан – текшириш санаси бўйича). Бож тўланганлигини тасди қ лаб, божхона декларацияси нусхасига белги қ ўяди. Ушбу нусха декларантда қ олади ёки унга бож тўланганлигини тасди қ ловчи хужжат берилади. I - боб бўйича қисқача хулоса Ички истеъмол ёки экспорт учун божхона томонидан товарнинг чи қ арилиши ўзида божхона расмийлаштирувининг якунловчи операциясини ифодалайди. Биро қ , хал қ аро амалиёт ва Киото Конвенцияси тавсиялари ушбу операцияни товарларнинг божхона расмийлаштируви ва қ тига кўра 42 охиргиси деб хисобламайди. Юк божхона томонидан ю қ орида айтиб ўтилган барча операциялар тугаллангунга қ адар чи қ ариши мумкин. Агар божхона маъмурлари божхона тозалаши билан бо ғ ли қ барча операцияларни декларант бажаришига ишонсалар, улар товарни декларант божхона учун ма қ бул бўлган товарга илова қ илинган хужжатлар ёки товар тў ғ рисидаги асосий маълумотлар мавжуд бўлган бош қ а расмий хужжатни та қ дим этиши шарти билан чи қ аришлари мумкин. Киото Конвенцияси тў ғ ридан тў ғ ри божхона маъмурларига, агар божхона текшируви дархол ўтказилиши мумкин бўлмаса, товарни операциялар тугаллангунга қ адар чи қ аришни тавсия қ илади. Масалан, эксперт ча қ ирилган ва унинг хулосасини кўтиш зарур бўлган холда ёки намуналар (нусхалар) тахлили натижалари махсус лабораториядан келишини кўтиш зарур бўлган холларда, декларант, агар бож экспертиза натижасида ошса, қ ўшимча бож тўлаш мажбуриятини уз зиммасига олади. Жахонда хамма жойда бож соли ғ и даражаси пасайишидан кейин божхона расмийлаштируви ва тадбирларини соддалаштириш ва бирхиллаштириш, кўплаб операцияларни маълумотлар ва хужжатларни ишлаш техник, шу жумладан электрон воситалар ихтиёрига топшириш жараёни бормокда. Жахон божхона таш қ илоти ва Европа божхонасининг фаолияти жахоннинг кўплаб мамлакатларида компьютер тизими таш қ ил этилишига кўмаклашди. Киото Конвенцияси божхона ма қ садларида компьютерларни қ ўллашга нисбатан махсус илова билан тўлдирилди. Илова божхона 43 расмийлаштирувини жадаллаштириш, у билан бо ғ ли қ моддий чи қ имларни қ ис қ артириш (яъни амалда божхона декларациясини тўлдирмасдан), пайдо бўлувчи тўрачилик тўси қ ларини бартараф этиш учун замонавий электрон техникани қ ўллаш бўйича тавсиялар беради. 44 II - боб. Божхона органлари фаолияти тезкор фискал вазифаларини жадаллаштириш масалалари 2.1 Божхона органлари фаолияти муаммолари ва хозирги холати И қ тисодиётнинг хозирги кундаги тара ққ иёти ва Ўзбекистон Республикасининг жахон и қ тисодиётига илдамлик билан интеграциялашуви зарурияти божхона хизматини ислох қ илишни талаб этмо қ да. Ушбу ислохотларнинг асосий ма қ сади таш қ и савдони тартибга солиш ва мамлакат и қ тисодий хавфсизлигини таъминлашнинг энг самарали ва рационал йўлларини топишдан ва уларни амалиётга жорий этишдан иборат. Ўзбекистон Республикасининг я қ ин келажакда Бутунжахон савдо ташкилотига (БЖСТ) аъзо бўлишдир. Ушбу йўналишда амалга оширилиши лозим бўлган асосий масала- таш қ и и қ тисодий фаолиятни БЖСТ талаб ва меъёрлари асосида тартибга солиш механизмини, миллий и қ тисодий манфаатларни хисобга олган холда, бос қ ичма-бос қ ич амалиётга жорий этиш ва божхона ор қ али тартибга солишнинг ху қ у қ ий базасини такомиллаштиришдан иборат. Божхона ор қ али тартибга солишнинг ху қ у қ ий, маъмурий, ташкилий-техник тизимини хал қ аро уй ғ унлаштириш жараёнига киришиш зарур. Я қ ин келажакдаги бош вазифалардан бири - БЖСТ талабларига мос келувчи ва Ўзбекистон бозорида чет эл товарларининг носо ғ лом ра қ обати вужудга келишининг олдини олувчи химоя чоралари тизимини, шу жумладан антидемпинг, компенсацион, махсус божларни ва импорт квоталарини татби қ этиш тизимини ишлаб чи қ иш ва такомиллаштиришдан, четдан келтирилаётган ва мамлакат 45 худудида ишлаб чи қ арилаётган акцизли товарлар бўйича соли қ нинг бу тури ставкаларини уй ғ унлаштиришдан иборат. 18 Бугунги кунда айрим бў ғ инлари легитим савдони амалга оширишга хала қ ит бераётган сертификациялаш, умуман сертификациялаш тизими такомиллаштирилиши лозим. Ўзбекистон Республикаси аъзо бўлган ва аъзо бўлишга интилаётган конвенцияларга мувофи қ экспорт назорати тизимини ишлаб чи қ иш ва қ урол-яро қ , харбий техника, прекурсорлар, ядро ва бўлинувчи материаллар, икки хил ма қ садларда ишлатилиши мумкин бўлган товарлар, ўсимлик ва хайвонот дунёсининг йў қ олиб бораётган турлари, интеллектуал мулк объектлари каби махсус товарлар устидан ўрнатилган божхона назорати ишончлилик даражасини оширишга, контрабанда ва божхона қ онунчилиги бузилишининг олдини олишнинг самарадорилигига эришмо қ лозим. Божхона ор қ али тартибга солиш бир ва қ тнинг ўзида хам давлат манфаатларига хам тадбиркорликни имкон қ адар эркинлаштиришга, орти қ ча тўси қ ларга бархам бериш ва мамлакат товарларининг жахон бозорига чи қ ишини ра ғ батлантиришга қ аратилмо ғ и лозим. Концепцияни қ абул қ илишнинг ма қ садга мувофи қ лиги яна шундан маълум бўладики, божхона хизмати муаммолларини хал қ илишда барча давлат институтлари, шу жумладан и қ тисодий, таш қ и и қ тисодий тузилмалар, транспорт ташкилотлари хам иштирок этишлари лозим. Бу хамкорлик ўз навбатида божхона хизмати фаолиятини 18 20 06 - 20 10 йиллларга мылжалланган божхона иши концепцияси. 46 замонавий талабларга жавоб берадиган даражага кўтариш имконини беради. Муста қ илликнинг 12 йили мобайнида Ўзбекистонда маъмурий буйру қ бозликка асосланган нотариф усуллардан таш қ и и қ тисодий фаолиятнинг божхона тариф усуллари ор қ али тартибга солишга аста-секинлик билан ўтишни таъминлаш учун барча зарур шароитлар яратилган. Божхона ишини ху қ у қ ий, и қ тисодий ва ташкилий тартибга солишнинг асосий тамойиллари ани қ ланди. Божхона иши умум қ абул қ илинган хал қ аро меъёрлар ва амалиёт билан уй ғ унлашиш йўналишида ривож топди. Бу ўз навбатида Ўзбекистоннинг божхона сиёсатидаги юту қ ларининг и қ тисодий ўзгаришлар ва давлатнинг таш қ и и қ тисодий фаолияти ислохотларининг зарур элементи сифатида тан олинишини таъминлади. Бу эса мамлакатнинг жахон и қ тисодий хамдўстлик давлатлар қ аторига киришини таъминлайди. 1992 йилда Ўзбекистон Республикасини БЖБТга қ абул қ илиниши бунинг исботидир. Мазкур ташкилотга бугунги кунда жахоннинг 161 давлати аъзо. Муста қ иллик йиллари давомида Ўзбекистон Республикаси божхона хизмати томонидан Европа хамжамияти қ ўмитаси билан, Буюк Британия, Франция, Германия, Дания, Бельгия, Испания, А Қ Ш, Хитой, Малайзия, МДХ га аъзо давлатлар божхона хизматлари билан ало қ а ўрнатилди. Республикада божхона хизматининг ривожланишида 1995 йил 10 февралда Алмати шахрида “МДХга аъзо давлатларнинг божхона қ онунчилиги асослари” имзоланганлиги мухим бос қ ич бўлди. Давлат ва жамият жиддий ижтимоий-и қ тисодий зарар келтириши 47 мумкин бўлган божхона қ оидаларини бузиш холатларига, контрабанданинг фав қ улодда хавфли кўринишларига қ арши курашиш божхона хизматининг асосий вазифаларидан бири деб таъкидланди. Божхона органларига ху қ у қ ни мухофаза қ илиш органи ма қ омининг берилиши мамлакатнинг и қ тисодий манфаатларини химоя қ илиш ишларини ю қ ори даражада фаоллаштиришга йўл очиб берди. Ўзбекистон Республикаси божхона органлари “ТASIS” дастури лойихалари доирасида БЖБТ ишларида, и қ тисодий хамкорлик Ташкилотига (ЭКО) аъзо давлатлар божхона хизматлари рахбарлари йи ғ илишларида ва бош қ а хал қ аро форумларда фаол эштирок этмо қ далар. Нуфузли хал қ аро ало қ алардан асосий ма қ сад - Республика божхона хизматини миллий и қ тисодиётни тариф ва бош қ а усуллар ёрдамида химоя қ иладиган самарали механизмга айлантириш. Бу механизм давлатнинг таш қ и и қ тисодий ало қ аларининг ривожланишига, хал қ аро мажбуриятларнинг ўз ва қ тида бажарилишига хизмат қ илиши керак. Мазкур ма қ садга эришиш стратегик қ адамларини ишлаб чи қ ишни, жахоннинг ривожланган давлатлари божхона хизмати амалиёти ва хал қ аро ху қ у қ ий меъёрларини хисобга олган холда Ўзбекистон божхона хизматини ривожлантиришнинг давлат дастурини ишлаб чи қ ишни қ атъий талаб этади. ДБ Қ нинг “Ягона автоматлаштирилган ахборот тизими” (ЯАТТ) яратиш концепциясига мувофи қ хозирги ва қ тга келиб ташкилотлараро таш қ и савдо операциялари бўйича ягона электрон ахборот тизими ишлаб чи қ илди ва амалиётга киритилди, ГАТТнинг ДБ Қ Марказий аппарати ва худудий 48 бош қ армалари божхона постлари базасида пилот лойиха ишланмо қ да, автоўтиш жойларини кўрикдан ўтказиш техник воситалари билан бос қ ичма-бос қ ич таъминлаш бошланди. 19 2.2 Божхона органларининг фискал масалаларни ечиш билан билан боғлиқ бўлган фаолиятини ривожлантириш И қ тисодий қ изи қ ишларни ва Ўзбекистон Республикаси и қ тисодий хавфсизлигини ўз ваколат доирасида таъминлаш. Вазифалар: - Давлат бюджетига божхона тўловларини камайтирмасдан тўли қ тўланишини таъминлаш. - “Тайинланган давлатда” тамойили асосида эгри соли қ ларни ундириш устидан назорат ўрнатиш; - Божхона ишини олиб боришда ташкилот ва фу қ ораларнинг ху қ у қ ларини бузмасдан божхона ва Ўзбекистон Республикасининг бош қ а қ онунчилигини бажарилишини таъминлаш; - Товарларга божхона тўловларини белгилашни такомиллаштириш . Божхона иши ва сиёсатининг ички и қ тисодий жараёнларда тутган ўрнинг ошиши ва уларнинг ТИФ эркинлаштирилиши билан бир ва қ тда тасир доирасининг кенгайиши божхона тариф ва нотариф усуллари билан тартибга солиш билан бо ғ ли қ бўлган мураккаб муносабатларга янгича ёндашиш зарурлигини та қ азо этмо қ да. Божхона органларининг таш қ и савдони тариф ва нотариф усуллари билан тартибга солиш ишларини 19 Ў збекистон Республикаси ДБ Қ 200 6 -20 1 0 йилларга м ў лжалланган концепцияси 49 такомиллаштириш борасидаги асосий йўналишлари қ уйидагилардан иборат бўлмо ғ и лозим: - божхона тариф сиёсатини такомиллаштиришга йўналтирилган норматив-ху қ у қ ий хужжатлар ишлаб чи қ иш; - божхона тўловлари хисобини юритишнинг автоматлаштирилган тизимини яратиш базасида божхона тарифларини тартибга солиш сохасида маълумотлар шаклланишининг ягона тизимига бос қ ичма-бос қ ич ўтиш; - тариф усуллари билан бош қ аришнинг комплекс технологияларини ишлаб чи қ иш ва амалиётга жорий қ илиш; - тўли қ автоматлаштирилган хисобга олиш тизими маълумотлар базасига асосланган танланма назорат ва текширув технологияларини амалиётга жорий этиш; Зарурий ишлар: - товарларнинг божхона қ ийматини самарли назорат қ илиш механизмини келгусида такомиллаштирилиши; - БЖСТ талаблари билан мувофи қ лашган холда товарлар божхона қ ийматини ани қ лаш ва назорат қ илиш тартибини амалиётга татби қ этиш; - ТИФ қ атнашчиларига божхона тўловлари бўйича имтиёзлар берилишининг ягона тартибини ишлаб чи қ иш; - ТИФ ТН асосида товарлар классификацияси ва ишлаб чи қ арилган мамлакатини ани қ лашнинг назорат қ илиш механизмини келгусида такомиллаштириш; - Ўзбекистон Республикаси ТИФ ТНни 10-11та белгили даражада такомиллаштириш; - та қ дим этиладиган товар мувофи қ лик сертификати ишончлилигини назорат қ илиш ма қ садида Ўзбекистон Республикаси божхона органларининг бенефициар 50 мамлакатларнинг ваколатли органлари билан ўзаро хамкорлик қ илиш тартибини ишлаб чи қ иш ва амалиётга татби қ этиш; - божхона тўловлари ундирилишини БЖСТ талаблари билан уй ғ унлаштириш; - ТИФ қ атнашчилари томонидан божхона ва соли қ қ онунчилигига амал қ илинишини назорат қ илинишини таъминлаш ма қ садида Ўзбекистон Республикаси божхона ва соли қ органларининг ўзаро хамкорлик қ илиш бўйича механизмини ишлаб чи қ иш ва амалиётга татби қ этиш; - барча ТИФ қ атнашчиларига бир хил шароит яратиш, соли қ ва божхона тўловларини тўлаш бўйича алохида имтиёзларни йў қ қ илиш. Ушбу тамойилга риоя этиш натижасида таш қ и савдо операцияларини амалга оширишда со ғ лом ра қ обат мухити яратиш; - божхона тўловлари бўйича тушумларни хисобга олишнинг автоматлаштирилган тизимини шакллантириш; - божхона тўловлари бўйича статистик хисоботларни қ айта ишлаш ва хисобини назорат қ илишни автоматлаштириш. Ю қ орида қ айд этилган чора-тадбирлар қ уйидагига қ аратилган: - миллий ишлаб чи қ арувчиларни улар учун но қ улай бўлган чет эл ра қ обати таъсиридан химоя қ илиш; -республикада импорт ўрнини босувчи ишлаб чи қ аришни ривожлантириш; - бюджетнинг даромадлар қ исмини шакллантириш. Таш қ и и қ тисодий ало қ аларни и қ тисодий усуллар билан тартибга солиш чораларини мамлакатнинг социал-и қ тисодий холати ва унинг хал қ аро майдондаги ўрни ўзгаришлари билан мутаносиб бўлиши лозим. 1- гистограмма 51 200 5-20 1 4 йилларда кузатилган божхона божларининг ўртача арифметик ставкаси 20 Божхона божларининг уртача арифметик ставкаси051015202530 18 16 21 29 28 10.3 15.3 14. 6Божхона божлари ставкаси (2005-2014, %д а) 2006 2007 2008 2009 2010 2012 2013 2014% 2-гистограмма 200 5-20 1 4 йилларда божхона божаларининг максимал даражаси (автомобил ставкаларидан таш қ ари) 21 Бо жла рнинг ма ксима л да ра жа си (а вто мо б ил ста вка ла рида н та ш= а ри)05101520253035404550 50 40 30 30 30 30 30 30Бо жхо на б о жла ри ста вка си ( 2005-2014, % да ) 2006 2007 2008 2009 2010 2012 2013 2014% 3-гистограмма 200 5-20 1 4 йилларда божхона божаларининг максимал даражаси (автомобил ставкаларини қ ўшган холда) 22 20 Ўзбекистон Республикаси ДБҚнинг статистика бўлими 2005-2014 йй маълумотлари асосида тайёрланган. 21 Ўзбекистон Республикаси ДБҚнинг статистика бўлими 2005-2014 йй маълумотлари асосида тайёрланган. 22 Ўзбекистон Республикаси ДБҚнинг статистика бўлими 2005-2014 йй маълумотлари асосида тайёрланган. 52 Божларн ин г м аксим ал даражаси (автом обил ставкаларидан =ушган холда)01 02 03 04 05 06 07 08 09 01 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 3 0 3 0Б ож хона бож лари ставкалари (2005-2014 % да) 2006 2007 2008 2009 2010 2012 2013 2014 Фа қ ат шу холдагина таш қ и и қ тисодий ало қ аларни давлат томонидан тартибга солиш масалаларини давлат манфаатларига ва унинг и қ тисодий хавфсизлигини таъминлашга йўналтириб ечиш мумкин. 23 Божхона тарифларини тартибга солиш давлат сиёсатини шакллаштиришда божхона хизматининг таш қ и савдо божхона статистикаси маълумотлари асосида фаол қ атнашишини таъминлаш зарур. Божхона хизматини ривожлантириш ва такомиллаштиришга хар томонлама ёрдамлашиш, божхона қ онунчилигининг хал қ аро стандартлар билан мутаносиб ва уй ғ унлигини таъминлаш, божхона хизматини бош қ ариш самарадорлигини ошириш, хал қ аро савдо сохасида содир бўлаётган улкан жараёнлар билан хамоханг бўлиш. Вазифалар: - Ўзбекистон Республикасининг хал қ аро мажбуриятларининг, жумладан, божхона ишига оид мажбуриятларининг бажарилишини таъминлаш. 23 Балабанов Основы внешнеэкономический деятельность. М.20 1 0 г 53 - Хорижий давлатлар божхона ва бош қ а мутасадди органлари, божхона иши масалалари билан шу ғ улланувчи хал қ аро ташкилотлар билан хамкорликни амалга ошириш. Республика божхона хизмати умум қ абул қ илинган хал қ аро меъёр ва тажрибалар билан я қ инлашиш йўналишида ривожланмо қ да ва хал қ аро божхона ху қ у қ ларини қ абул қ илиш ва қ ўллашга тайёргарлик кўрмо қ да. Мазкур хамкорлик қ уйидаги асосий йўналишларда ўз аксини топади: - МДХ мамлакатлари билан хамкорлик; - хорижий давлатлар билан хамкорлик; - божхона ишига оид хал қ аро ташкилотлар билан хамкорлик. Ху қ у қ ий базани бош қ а давлатлар божхона хизматларининг тегишли базалари билан изчил я қ инлаштириш, жахон божхона тажрибасини ўрганиш ва қ ўллаш Ўзбекистон Республикаси божхона сиёсатининг мухим йўналишларидан бири бўлиб қ олмо қ да. Хорижий мамлакатлар божхона хизматлари билан ало қ алар жахон божхона тажрибасидан изчил фойдаланиш замирида амалга оширилмо қ да. Айрим мамлакатлар, жумладан А Қ Ш, ХХР, Белгия, Финляндия, Австрия, Польша, Руминия, Венгрия, Словакия ва Чехия давлатлари божхона хизматлари билан, Жахон божхона ташкилоти билан хамкорлик ха қ идаги Меморандум талаблари доирасида божхона хамкорлиги тў ғ рисида шартномалар имзолаш ва уларнинг амалда тадби қ этилишини таъминлаш борасидаги ишларни давом эттириш назарда тутилмо қ да. 54 Хорижий мамлакатлар божхона маъмуриятлари билан ўрнатиладиган ало қ алар қ уйидаги масалалар бўйича ёрдам олишга йўналтирилади: - кадрлар тайёрлаш ва бош қ а техник ёрдам; - контрабанда ва и қ тисодий ху қ у қ бузарликка қ арши кураш борасида тажриба алмашиш; - экспорт назорати; - божхона хизматларини ислох қ илиш ва замонавийлаштириш тажрибаларини ўрганиш; - хал қ аро стандартлар асосида божхона расмиятчиликларини уй ғ унлаштириш ва енгиллаштириш; - Давлат божхона қ ўмитаси идораларида жорий этиш ма қ садида замонавий божхона технологияларидан фойдаланиш бўйича тара ққ ий этган мамлакатлар ил ғ ор тажрибасини ўрганиш; - божхона органларини хал қ аро стандарт талабларига мос замонавий техник воситалар билан таъминлаш ма қ садида хорижий инвестицияларни жорий этиш. Хорижий божхона хизматлари билан икки томонлама ало қ алар ўрнатиш жараёнида чет эл ишбилармон доиралари билан хамкорлик мухим йўналишлардан бири бўлиб, у жахон савдо талаблари доирасида таш қ и и қ тисодий фаолият юритиш имконини бериши, айни ва қ тда давлат и қ тисодий хавфсизлигини химоя қ илиши керак. А Қ Ш божхона хизмати билан ўзаро манфаатли хамкорлик ало қ аларини янада ривожлантириш ишларига алохида эътибор қ аратилади, бу эса, Ўзбекистон Республикасининг мухим ва исти қ болли шериги билан савдо-и қ тисодий ало қ аларини тобора кучайтириш имконини яратади. Унда 55 А Қ Шнинг жахон и қ тисодидаги пеш қ адамлиги, мамлакатимизда кўп сонли йирик Америка ширкатларининг мавжудлиги, тегишли ресурслар ва тажрибага эга А Қ Ш божхона хизматининг улкан имкониятлари назарда тутилади. 24 Европа Иттифо қ и давлатлари божхона хизматлари билан уларнинг тажрибаларидан республикамиз божхона фаолиятида фойдаланиш ма қ садида я қ ин ало қ алар ўрнатиш ишини йўлга қ уйиш керак бўлади. Мазкур фаолият асосан ТАСИС, ТРАСЕКА ва Европа Иттифо қ ининг бош қ а лойихалари доирасида хамда Евробожхона билан я қ ин хамкорлик олиб бориш ор қ али амалга оширилади. Божхона хизматининг я қ ин келажакдаги асосий вазифаси божхона иши билан шу ғ улланувчи хал қ аро ташкилотларнинг, жумладан БЖБТ, БЖСТ, Европа хамжамияти комиссияси (шунингдек, XXI-Директорлик) фаолиятида иштирок этишдан иборат бўлади. БЖБТ ва БЖСТ томонидан божхона иши, божхона сиёсати ва божхона қ онунчилиги сохаларининг турли йўналишларига оид давлатлараро хамкорлик бўйича кенг кўламли бой тажриба тўпланган. Божхона хизмати томонидан Жахон тара ққ иёт банки, Жахон валюта жам ғ армаси тарафидан қ ўллаб - қ увватланган ва БЖБТ ишлаб чи ққ ан божхона хизматларини ислох қ илиш ва замонавийлаштириш Дастурини хисобга олган холда ислохотлар ўтказиш мўлжалланмо қ да. Бундай Дастур божхона хизматини ривожлантириш Концепцияси 24 Алиев А. Ташқи иқтисодий фаолиятни давлат томонидан тартибга солиш– Ўқув қўлланма. Т., 2011. 56 мавжудлиги ва Хукумат томонидан тегишли қ ўллаб- қ увватланишни назарда тутади. Киота конвенцияси иловасига киритилган ўзгартиришлар асосида, мазкур конвенция талабларини чу қ урро қ ўрганиш, кейинчалик унга қ ўшилиш ва божхона хизмати олдида турган долзарб муаммоларни инобатга олган холда, унинг иловаларига бос қ ичма - бос қ ич қ ўшилиш каби вазифалар турибди. Бу эса, республикада божхона ишини тартибга солувчи асосий қ онун ва бош қ а норматив-ху қ у қ ий хужжатларга ўзгартиришлар киритилишини талаб қ илади. БЖБТ Сиёсий комиссияси, йи ғ илиш ва комиссиялари ишида божхона хизматининг изчил иштирокини таъминлаш лозим бўлади. Я қ ин келажакда мазкур фаолият БЖБТ билан фаол ёзишмалар олиб бориш, услубий тавсияларни ўрганиш, жахон божхона тизими тара ққ иёти анъаналарини тахлил қ илиш ор қ али амалга оширилади. 25 Ю қ оридагилар, Ўзбекистон Республикасининг божхона хизматини ривожлантириш сохасидаги хал қ аро обрўсини таъкидлаган холда, келажакдаги хамкорлик ва таш қ и ало қ аларни мустахкамлаш ишларининг қ уйидагилар ор қ али амалга оширилишини белгилайди: - Ўзбекистон Республикасининг БЖСТга аъзо бўлиши учун тайёргарлик жараёнида фаол иштирок этиш; - Бутунжахон божхона ташкилоти штаб-квартирасида фаолият кўрсатиш учун унга Ўзбекистон Республикаси божхона тизими вакилларини юбориш; 25 Хамкорлик масалалари мухокамаси. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримовнинг Жахон божхона ташкилоти Бош котиби Кунио Микурияни қабули. Халқ сўзи. 5 май 2010 йил. № 87. 57 - Марказий Осиё, Россия Федерацияси ва бош қ а етакчи хорижий божхона хизматлари хузурида Ўзбекистон Республикаси божхона хизмати ваколатхоналарини ташкил этиш; - Ўзбекистон Республикаси божхона хизматларига техник ёрдам кўрсатиш бўйича Евробожхона дастурини хаётга татби қ этиш; - жахоннинг тара ққ ий этган мамлакатлари билан божхона иши ва бу сохада ўзаро ёрдамни ривожлантириш бўйича давлатлараро ва идоралараро шартномалар имзолашни давом эттириш; - тара ққ ий этган мамлакатлар божхона хизматлари хузурида республика божхона хизматлари ходимларининг таълим олиш ва амалиёт ўтказишларини ташкил этиш. 26 Хорижий мамлакатлар божхона хизматлари билан ало қ алар божхона иши сохасидаги жахон тажрибаларидан изчил фойдаланиш рухида амалга оширилиши лозим. Жахон божхона маъмуриятлари билан ўрнатиладиган ало қ алар кадрлар тайёрлаш ва қ айта тайёрлаш, техник ёрдам олиш, контрабанда ва и қ тисодий ху қ у қ бузарликка қ арши кураш бўйича маълумот алмашуви, экспорт назорати, божхона хизматларини ислох қ илиш ва замонавийлаштириш, жахон стандартларига мувофи қ божхона расмийлаштирувларини уй ғ унлаштириш ва соддалаштириш йўналишлари бўйича хамкорлик масалаларига қ аратилади. Ўзбекистон Республикаси таш қ и савдо божхона статистикаси қ уйидагича шаклланади: 26 ДБ Қ нинг 2006 2010 йилларга мўлжалланган концепцияси 58 - Ўзбекистон Республикасининг тегишли қ онунларига асосланган ху қ у қ ий база негизида; - ТИФ қатнашчилари томонидан тақдим этиладиган божхона юк декларацияларида мавжуд бўлган кўрсаткичлар мажмуаси асосида. Хозирги вақтга келиб расмий маълумотлар шаклини ва бу борадаги услубий ишларни жахон мамлакатлари амалиётидан келиб чиққан холда ривожлантириш зарурияти пайдо бўлди. Божхона статистикаси оптималлаштиришга қаратилган қуйидаги чора-тадбирларни амалга оширишни назарда тутади: - товар айланиши ва тизими макрои қ тисодий вазият тахлили билан бо ғ ланган холда, асосий тенденцияларнинг тахлили; - фойдаланувчиларни таш қ и савдо ва божхона статистикаси билан тезкор таъминлаш; - божхона органлари ваколатидаги бозор конъюнктурасини тахлил қ илиш. - божхона сиёсати сохасидаги таклифларни ишлаб чи қ иш. - тўловларнинг ўз ва қ тида ва тўли қ тўланишини, Ўзбекистон Республикаси экспортёрларига тегишли экспорт қ илинган товарларни назорат қ илиш; - Ўзбекистон Республикасига импорт қ илинаётган товарлар тўловини импортёрлар ху қ у қ ларини бузмасдан назорат қ илиш; - Ички ишлаб чи қ арувчилар учун божхона тарифларини тартибга солиб, статистик маълумотларни қ ўллаган холда нархлаш базасини такомиллаштириш хамда назорат қ илиш; - Таш қ и савдо операцияларида хар хил йўналишлар бўйича қ атъий белгиланмаган кенг сўровлар билан таъминлаш. 59 Замонавий ало қ а воситаларидан фойдаланилган холда узлуксиз холда МДХ мамлакатлари, чегарадош давлатлар ва Республикамиз билан фаол савдо олиб борувчи мамлакатлар билан Таш қ и савдо статистик маълумотларини алмашиб туриш. Давлатнинг божхона тариф сиёсатида божхона хизматининг фаол иштирок этишини таъминлаш. Таш қ и савдо-божхона статистикаси божхона тарифларини ани қ лашда мухим восита сифатида хизмат қ илиши керак. "Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг шартномавий-ху қ у қ ий базаси тў ғ рисида"ги Ўзбекистон Республикаси қ онунига, Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Ўзбекистон Республикасида таш қ и савдо фаолиятини янада эркинлаштириш чора-тадбирлари тў ғ рисида" 2003 йил 26 сентябрдаги ПФ-3321-сон Фармонига 27 хамда Ўзбекистон Республикасининг таш қ и и қ тисодий фаолиятни тартибга солувчи бош қ а норматив- ху қ у қ ий хужжатларга мувофи қ ишлаб чи қ илган ва Ўзбекистон Республикаси божхона органларида импорт контрактларини хисобга олиш ва таш қ и савдо операциялари мониторингини амалга ошириш тартибини белгилаб беради. Таш қ и савдо операциялари мониторинги тизими хўжалик юритувчи субъектлар томонидан тузиладиган экспорт- импорт контрактлари бажарилиши устидан зарур назоратни таъминлаш хамда божхона, соли қ органлари ва ваколатли банклар ўртасида ахборот айирбошлаш ма қ садида жорий этилади. 27 Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Ўзбекистон Республикасида таш қ и савдо фаолиятини янада эркинлаштириш чора-тадбирлари тў ғ рисида" 2003 йил 26 сентябрдаги ПФ-3321-сон Фармони 60 Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қ ўмитаси ва Таш қ и и қ тисодий ало қ алар агентлиги Ўзбекистон Республикасига импорт қ илинадиган товарларга нарх белгиланиши тенденцияси устидан доимий мониторингни амалга оширадилар. Мониторинг натижалари бўйича ТСО маълумотлари, шунингдек хар ойда оммавий ахборот воситаларида эълон қ илинадиган ва электрон шаклда ТСОга киритиладиган му қ обил манбалардаги маълумотлар асосида импорт қ илинадиган товарларга нарх маълумотлари бюллетени тузилади. Импорт товарларнинг нархлари тў ғ рисидаги маълумотларнинг му қ обил манбалари сифатида ишлаб чи қ арувчи корхоналар ёки етказиб берувчиларнинг расмий эълон қ илинадиган маълумотномалари, бюллетенлари, биржа котировкаларидан, улар уюшмалари ёки бирлашмаларининг йи ғ ма нарх маълумотномаларидан, товарларнинг хорижий ишлаб чи қ арувчи компаниялари ваколатхоналарининг, уларнинг расмий рўйхатдан ўтказилган дилерлари ёки дистрибьютерларининг маълумотларидан, шунингдек нархлар конъюнктурасини холис шакллантирадиган умумий фойдаланиладиган нарх тў ғ рисидаги маълумотларнинг бош қ а ишончли манбаларидан фойдаланиш мумкин. Бюллетень таш қ и и қ тисодий фаолият субъектларининг импорт қ илинадиган товарларга нарх хосил бўлишида шаклланаётган тенденциялардан хабардорлигини ошириш, шунингдек уларни божхонада расмийлаштириш тартиб- қ оидаларини самаралиро қ ва холисона амалга ошириш учун хизмат қ илади. 61 Бюллетень маълумотлари Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги, Монополиядан чи қ ариш ва ра қ обатни қ ўллаб- қ увватлаш давлат қ ўмитаси хамда Давлат соли қ қ ўмитаси билан келишилиши керак. Бюллетендан божхона органлари бахолашда ва божхона қ ийматини назорат қ илишда "Божхона тарифи тў ғ рисида"ги Ўзбекистон Республикаси қ онунида назарда тутилган холларда фойдаланади. 28 Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қ ўмитаси ўзининг барча худудий бўлимлари ва божхона постларини босма нусхалар билан, ТСОга уланган та қ дирда эса - шунингдек бюллетеннинг электрон версиялари билан мунтазам таъминлайди. Ху қ у қ ни бузиш содир этилганлиги холати тасди қ ланган та қ дирда, соли қ органлари томонидан қ онун хужжатларида назарда тутилган чоралар кўрилади ва текшириш материаллари зарур чоралар кўриш учун белгиланган тартибда тегишли органларга берилади. 29 ТСОдаги мавжуд ахборотни химоя қ илишнинг белгиланган қ оидалари бузилганлиги, улардан таш қ и савдо операцияларини амалга оширувчи хўжалик юритувчи субъектларга ёки давлатга зарар етказилишига олиб келган шахсий ма қ садларда ёки учинчи шахсларнинг манфаатлари йўлида фойдаланганлиги учун идораларнинг рахбарлари ёки бош қ а ходимлари қ онун хужжатларига мувофи қ жавоб берадилар. 30 28 Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Мащкамасининг 2013 йил 30 сентябрдаги 416-сон =арори 29 Алимбекова К. Контрабанда ва БҚҚК. Ўқув қўлланма. ТДИУ.2014 й. 30 Вазирлар Мащкамасининг 2003 йил 30 сентябрдаги 416-сон =арори 62 Импорт контрактларини хисобга қ ўйиш ва таш қ и савдо операцияларининг божхона мониторингини амалга ошириш тартиби тў ғ рисидаги Низомга ИЛОВА Импорт контрактларини хисобга қ ўйиш ва таш қ и савдо операцияларининг божхона мониторингини амалга ошириш СХЕМАСИ Таш қ и и қ тисодий ало қ алар агентлигида 5-10 кун мобайнида: 1) Давлат бюджетидан мабла ғ билан таъминланадиган; 2) Ўзбекистон Республикаси хукумати томонидан ёки унинг кафолати остида жалб қ илинган кредитлар ( қ арзлар) хисобига мабла ғ билан таъминланадиган; 3) устав сармоясида давлат улуши 50 фоиздан орти қ бўлган ва ўз валюта ресурслари билан таъминланмаган хўжалик юритувчи субъектлар томонидан тузиладиган импорт контрактларини экспертизадан ўтказиш. Эксперт хулосаси бериш ва ахборотни таш қ и савдо операцияларининг ягона электрон ахборот тизимига (ТСО) киритиш. Импорт контрактлар экспертизадан ўтказилмасдан: Импорт контрактлар тузувчи қ олган барча хўжалик юритувчи субъектлар. Марказий банк Давлат соли қ қ ўмитаси Ваколатли банк Хисобга қ ўйиш ва Импорт битишув паспортини расмийлаштириш хамда 2 кундан ортиє бўлмаган муддатда ахборотни ТСОга киритиш Ваколатли банк хисобга қ ўйиш ва импорт битишув паспортини расмийлаштириш хамда 2 кундан орти қ бўлмаган муддатда ахборотни ТСОга киритиш Таш қ и савдо операцияларининг ягона электрон ахборот тизими Божхона мониторинги 1. Импорт контрактларини божхонада расмийлаштириш 2. Экспорт-импорт операцияларини божхонадан кейин назорат қ илиш худудий божхона бош қ армаси хисобга қ ўйиш ва 2 кундан орти қ бўлмаган муддатда ахборотни ТСОга киритиш худудий божхона бош қ армаси хисобга қ ўйиш ва 2 кундан орти қ бўлмаган муддатда ахборотни ТСОга киритиш 63 Божхона ва валютага оид қ онун хужжатлари, хисоб-китобларни амалга ошириш тартиби бузилиши божхона органлари томонидан ани қ ланган та қ дирда 64 2.3 Контрабанда ва божхона қ оидаларини бузилишига қ арши курашишда тезкор фаолият Божхона органларининг ваколатларига кирувчи ушбу ва бош қ а вазифларни бажаришга Ўзбекистон Республикаси божхона чегаралари ор қ али товарларнинг, хусусан жиноий хусусиятга эга бўлган товарларнинг но қ онуний олиб ўтилишига бевосита қ аршилик кўрсатувчи ани қ ма қ садга йўналтирилган харакатларни бажариш ор қ али эришилади. 31 И қ тисодий манфаатларини химоялашнинг ташкилий- ху қ у қ ий нормаларини янада такомиллаштириш учун божхона органлари қ уйидаги тадбирларни амалга оширишлари зарур бўлади: - божхона органларининг Ўзбекистон Республикаси божхона чегараси ор қ али товарларни олиб ўтишда контрабандага қ арши курашиш ва товарларни олиб кириш ва олиб чи қ иш учун белгиланган тартибга риоя қ илиш бўйича функцияларини ривожлантириш. Ушбу функциялар юридик ва жисмоний шахслар томонидан Ўзбекистон Республикаси божхона чегарасида Ўзбекистон Республикаси божхона қ онунчилиги билан белгиланган ху қ у қ ий муносабатларга риоя қ илиниши, божхона иши сохасидаги жиноятларга қ арши курашишни таъминлаш бўйича сиёсий, ху қ у қ ий, ташкилий, и қ тисодий, тезкор ва бош қ а чораларни амалга оширишдан иборат; - и қ тисодий божхона қ онунбузарлигига қ арши курашиш шакл ва услубларини такомиллаштириш. қ онунбузарлик холатларини текширишда прокуратура, ички ишлар, соли қ , 31 Кучаров А., Тиллахўжаев Ш. Божхона таомиллари. Ўқув қўлланма. ТДИУ. 2011 й. 65 миллий хавфсизлик, Ўзбекистон Республикаси Бош прократураси қ ошидаги Соли қ ва валюта жиноятларга қ арши курашиш Департаменти ва Ўзбекистон Республикасининг бош қ а давлат органлари билан ўзаро хамкорликда ишлаш механизмининг услубини ишлаб чи қ иш зарур; - контрабанданинг ўта хавфли турларига қ арши курашиш шакл ва услубларини такомиллаштириш; - энерготашувчи, интеллектуал мулк ху қ у қ ларини химоя қ илишни таъминлаш, валюта , наркотик моддалар, қ урол- аслаха ва ў қ -дориларнинг но қ онуний олиб ўтилиши устидан назоратни кучайтириш. Тезкор маълумотларни олиш учун шарт-шароитлар яратиш, ху қ у қ бузарликка қ арши курашишнинг самарали механизмини ўрнатиш, контрабандага қ арши курашиш бўлинмалари ташкилий тузилмаларини такомиллаштириш ва уларни техника воситалари билан таъминлаш зарур; - контрабанданинг, шунингдек коррупциялашган ху қ у қ бузарликларни олдини олиш ма қ садида тезкор қ идирув чора-тадбирларини амалга ошириш. 1. Назорат остида етказиб бериш ва бош қ а махсус операцияларни амалга оширишда чет эл божхона ва ху қ у қ ни мухофаза қ илиш органлари хамкорлик қ илиш усулларини такомиллаштириш. 2. Валюта назоратини амалга ошириш масалаларида, пул мабла ғ ларини но қ онуний ўзлаштиришга қ арши курашда ва бош қ а молиявий фрибгарликларни олдини олишда, божхона органлари, молия ва банк тизими билан ўзаро ало қ аларини мустахкамлаш. 66 3. ДБ Қ тезкор қ идирув бўлинма ходимларининг назарий ва амаллий билимларини ошириш ма қ садида, уларни Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги, Миллий хавфсизлик хизмати, шунингдек чет эл божхона органларининг махсус ў қ ув базаларида қ айта тайёрлаш. Ўзбекистон Республикаси ДБ Қ нинг суриштирув органлари фаолиятини такомиллаштириш Ху қ у қ ий фаолиятни қ ўллаш. Божхона органлари фаолиятини аналитик маълумотлар билан таъминлаш. Жиноят статистикасини ва тезкор маълумотлар хисобини юритилишини режалаштиришда, божхона ишига тааллу қ ли жиноятларнинг умумий хисоботини олиб боришда, ху қ у қ ни мухофаза қ илиш органлари билан ўзаро маълумотлар алмашуви механизмини ўрнатиш. Контрабанда ва божхона қ оидалари бузилишига қ арши курашиш бўлинмаларнинг моддий-техника базасини ривожлантириш. Олинаётган маълумотларга кура, худудимиздан ноконуний олиб чикилаетган кора ва рангли металлар ушбу кушни давлатлар оркали Хитой Халк республикасига етказилмокда. Бу максадларда Козогистон ва Киргизистон давлатларининг республикамиз билан айрим чегарадош худудларида Хитойнинг норасмий равишда ташкил этилган кора ва рангли металларни қабул қилиш пунктлари фаолият олиб бормокда. Чегаралардан ноқонуний олиб ўтилаётган 17,4 кг тилла буюмлар, 665,2минг АҚШ доллари, 14022 Евро, 2,0 млн Россия рубли, 189,3 млн ўзбек суми, 4,3 млн козоқ тенгеси, ва 652,1 минг қиргиз соми ва бошқа валюталар ушланган. Валюта ва валюта қимматликларини божхона чегараси орқали ноконуний равишда олиб ўтишда аникланган холатлар юзасидан 83та жиноят 67 иши кузгатилган, 1949та маъмурий ишлар юритилган. Валюталардан АҚШ долларини ноқонуний равишда олиб чиқилиш холатларини кўрадиган бўлсак 2013 йилда 1025 та (2012 й.562) холатда микдори 665181 доллар, қиймати 743738,7 минг сум (2012 йил микдори 525906 доллар, қиймати 532143,3 минг сўм) ни ташкил этган. Ундан таш қ ари давлат стратегияси учун мухим б ў лган 779,2 минг литр (20 12 й. 1124,9 литр) нефт махсулотлари, 2175,5 тонна (20 13 й. 1438,7 тонна) рангли ва кора металл, 221 тонна (20 12 й 389,9 тонна) минерал угит, 559,6 минг (20 13 й. 1045,6 минг) пачка сигарет, 118,9 минг литр (20 11 й. 163,4 минг) спирт ва спиртли ичимликлар, 39,1 тонна (20 12 й. 21,4 тонна) пахта хом ашёси , 2308,3 тонна дон, ун ва макарон махсулотлари, 57,7 минг литр усимлик ё ғ и, 12,9 тонна чой, 569 бош чорва моллари, 68,1 тонна г ў шт ва г ў шт махсулотлари хамда бош қ а товарлар ушлаб колинган. 32 Тахлиллар шуни к ў рсатмокдаки, ташки иктисодий фаолият билан бо ғ лик 1825 та қ онунбузилиш холатлари ани қ ланган бўлиб, бу умумий к ў рсаткичнинг 7 фоизини ташкил этади. Кораколпо ғ истон Республикаси, Жиззах, Сирдарё, Сурхондарё вилоятларида ТИФ сохасидаги конунбузарлик холатларини аниклаш бошка вилоятларга нисбатан сезиларли даражада кам аникланган. Утган йил давомида ТИФ сохасида жами 28та жиноят иши кузгатилган. «Тошкент-Аэро ИБКда 6 та, Кашкадарёда 5 та, Анджон ва Бухорода 4 та, Наманган, Фаргона ва Хоразмда 2 тадан, Кораколпогистон, Самарканд ва Тошкент шахарда 1 тадан жиноят иши қў згатилган. Спирт ва алкаголли махсулотлар хамда тамаки махсулотларини божхона чегараси оркали ноконуний равишда олиб утилиш холатларини тахлилини к ў риб чикамиз. 20 13 йилда спирт махсулотларини но қ онуний 1349та (20 12 й.3327та) 33 холат ани қ ланган бўлиб, умумий микдори 118987 литр (20 11 й. 163399 литр)ни киймати эса 178952,6 минг с ум (20 11 й. 250005,6 минг с ум)ни ташкил этган. Тахлил шуни к ў рсатиб турибдики 20 13 йилда 20 12 йилга 32 Ўзбекистон Республикаси ДБҚнинг суриштирув бўлимии йиллик тахлилий хисоботидан. 2013 йил. 33 Ўзбекистон Республикаси ДБҚнинг суриштирув бўлимии йиллик тахлилий хисоботидан. 2013 йил. 68 нисбатан сезиларли даражада кам холатлар аникланган. Бу эса спирт махсулотларининг ноконуний олиб утилиш холатлари камайганидан дарак беради. 20 13 йилда тамаки махсулотларининг 510 та (20 11 й.1336 та) холат ани қ ланган. Микдори 559602 кути (20 13 й.1045605 кути) бўлиб, киймати 227564,7 минг с ум (20 12 й. 361186,7) лик махсулотлар ушлаб колинган.Бу эса ў тган йилга нисбатан тамаки махсулотлари контрабандаси камайганлигидан далолат беради. Ги ёх вандлик воситаларини но қ онуний айланиши б ў йича маълумот Вилоятлар 01.01-31.12. 20 12 йил 01.01-31.12. 20 13 й ил Узгариш (фарки қ/-) Холат Вазни Холат Вазни Холат Вазни Коракалпогистон Респ. 7 558,0 12 6927,42 5 6369,42 Андижон 14 2763,12 9 478 - 5 -2285,12 Бухоро 13 67228,4 13 451,25 4 туп 0 -66777,15 Жиззах 2 210,45 7 684,29 52 туп 5 473,84 Кашкадаре 12 5986,07 13 3291,3 1 -2694,77 Навоий 6 193,9 5 79,65 23 туп - 1 -114,25 Наманган 17 4616,14 35 туп 7 815,21 - 10 -3800,93 Самарканд 11 18427,456 7 1572,43 - 4 -16855,026 Сурхондаре 13 85491,1 18 24732,66 5 -60758,44 Сирдаре 9 600,96 9 413,58 0 -187,38 Фаргона 11 191,46 8 туп 10 557,82 1 туп - 1 366,36 Хоразм 14 3477,77 6 1711,35 - 8 -1766,42 Тошкент 17 21539,4 7 1423,05 7 туп - 10 -20116,35 Тошкент шахри 10 5936,806 30 туп 8 4553,29 - 2 -1383,516 Тошкент-Аэро 8 1642,31 1 0,11 - 7 -1642,2 ЖАМИ 164 219963,342 73 туп 132 47691,410 87 туп - 32 -171171,932 Манба : http: // www. customs.uz. http: // www. cenrasia.ru/news. божхона органлари томонидан гиёхвандлик воситалари , курол ярог ва ук дори контрабанда холатларига Қарши мунтазам равишда , халкаро хамкорлар билан Қарши кураш олиб бормокдалар . Бу фаолият оркали мамлакатимиз 69 миллий хавфсизлигини таъминлаш каби асосий вазифаларни бажариб келмокдалар . Психотроп моддаларнинг ноконуний айланишини олдини олиш буйича маълумот Вилоятлар 01.01-31.12. 20 12 йил 01.01-31.12. 20 13 й ил Узгариш (фарки қ/-) Холат сони Холат сони Холат сони Коракалпогистон Респ. - - 2 16 та таблетка 2 16 та таблетка Бухоро 1 531та таблетка 1 дона ампула 57 811та таблетка 56 280та таблетка -1дона ампула Жиззах - - - - - - Кашкадаре 1 198та таблетка 23та ампула 2 532та таблетка 1 330та таблетка Навоий - - - - - - Наманган - - 1 1600та таблетка 1 1600та таблетка Самарканд 8 1972та таблетка 2 180та таблетка -6 -1794та таблетка Сурхондаре 2 5040та таблетка - - -2 -5040та таблетка Сирдаре - - - - - - Фаргона 1 904та таблетка 13та ампула 1 300та таблетка - -604та таблетка Хоразм 10 363та таблетка 5та ампула 12 353та таблетка 46 та ампула 2 10та таблетка 41та ампула Тошкент 1 47710та таблетка 1 47710та таблетка Тошкент шахри 1 3017та таблетка 6 158020та таблетка 11 ампула 5 Тошкент-Аэро 2 20та таблетка 1990та ампула 2 217329та таблетка - ЖАМИ 42 12065та таблетка 8062та ампула 87 426860та таблетка 57 ампула 45 Манба : http: // www. customs.uz. http: // www. cenrasia.ru/news . 70 Психотроп моддаларнинг 2012 йил ва 2013 йилларда аникланган холатлар вилоятлар кесимида аникланган. 200 9 йилда жами республика буйича 42 та холат аникланган, 12065 та таблетка, 8062та ампула ушлаб колинган. Хоразм вилоятида 10 та холат ани қ ланган . 20 12 йилда 87та холат аникланган. Ундан 57 холат Бухорода аникланган. Жами 426860та таблетка ва 57та ампула ушлаб колинган. Бу холатлар оркали божхона органлари канча-канча одамларни соглигини, тинчлигини саклаб колмокдалар. Ўзбекистон божхонаси олдига куйилган вазифаларнинг мухимлигини Президент 2004 йили Тошкентда Жахон божхона ташкилоти хомийлигида бўлиб утган божхона хизматлари рахбарларининг халкаро конференцияси иштирокчиларига мурожаатида таъкидлади. И.Каримовнинг табригида шундай дейилади: «Ўзбекистон Республикаси вакиллари мазкур анжуманда иштирок этаетган бошка мамлакатлар каби наркотик моддаларнинг ноконуний айланиши ва таркатилишига қарши кураш муаммоларига алохида ахамият бериб келмокда. Тобора купрок худуд ва давлатларни камраб олаетган бу мудхиш жиноятчиликнинг авж олиши ана шу иллатга қарши курашда жахон хамжамиятининг саъй-харакатларини зудлик билан жипслаштиришни такозо этмокда. Наркобизнесга қарши курашда гоят кескин чоралар тарафдори булмиш Ўзбекистон бу борада зарур булган хамма ишни килиб келди ва бундан буен хам бу йулда катъий туради. Ушбу вазифани амалга оширишда божхона органлари энг фаол роль уйнашлари лозим. Хозирги замон учун гоят долзарб мавзудаги конференцияни утказишда Ўзбекистонга ишонч билдирилгани мамлакатимизнинг бу олижаноб ишга кушаетган салмокли хиссасининг Жахон божхона ташкилоти томонидан эътироф этилишидир». 34 II- боб бўйича қисқача хулоса 34 Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2004 йили Тошкентда Жахон божхона ташкилоти хомийлигида бўлиб утган божхона хизматлари рахбарларининг халкаро конференциясидаги маърузаси. Ўзбекисто 2004 йил. 71 Ўзбекистон Республикасининг и қ тисодий хавфсизлигини таъминлаш, унинг и қ тисодий манфаатларини химоялаш, контрабандага ва божхона қ оидаларини бузилишига қ арши курашиш, божхона ишини амалга оширишда фу қ аро ва ташкилотларнинг ху қ у қ ва манфаатларини химоя қ илиш, наркотик моддалар, қ урол-яро ғ хамда республиканинг бадиий, тарихий ва археологик ахамиятга эга бўлган бойликларини божхона чегараси ор қ али но қ онуний олиб ўтилишининг олдини олиш Ўзбекистон Республикаси хукумати томонидан божхона органлари олдига қ ўйилган мухим вазифлардан бўлиб хисобланади. Мамлакатимиз иқтисодий хавфсизлигини таъминлашда Давлат божхона органларини мамлакатимизнинг бошқа ҳуқуқни ҳимоя қилиш органлари ҳамда халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликда контрабанда ва божхона қоидаларини бузилишига (БКБ) қарши олиб бораётган ишлари катта аҳамиятга эгадир. Шу билан бирга божхона тизимини ягона автоматлаштирилган ахборот тизимини жорий этиш ва наркотик воситалар, ҳамда психотроп моддаларни ноқонуний муомаласига қарши курашда замонавий техника ва технологиялар асосида божхона назоратини самарасини кучайтириш. Шу сабабли, ушбу диссертацияда ҳозирги даврнинг долзарб масаласига яъни, наркотик воситалар ва психотроп моддаларни ноқонуний муомаласига қарши кураш ни ахамиятини оширишга багишланган. Ўзбекистон Республикаси наркобизнес ва курол-ярок контрабандаси, экстремизм ва терроризмга қарши халкаро майдонда барча давлатлар билан кенг миқёсда хамкорлик қилиш давр талаби кшриб чиқилмоқда. 72 III- боб. Ташқи савдони тартибга солиш ва иқтисодий хавфсизликни таъминлашда божхона оргналари фаолиятини такомиллаштириш 3.1. ТИФни тартибга солишда божхона органлари фаолиятини такомиллаштириш ва уни олдида турган вазифалар Ўзбекистон Республикасининг божхона ха қ идаги қ онун хужжатларига мувофи қ , божхона чегараси ор қ али олиб ўтиладиган товарлар ва транспорт воситалари божхона расмийлаштирувидан ўтиши керак. Уни ўтказиш тартиби ва шартлари БК нинг IV “Божхона расмийлаштируви” бўлимида баён қ илинган қ оидалар ва Ўзбекистон Республикасининг бош қ а қ онун хужжатлари, шу жумладан Давлат божхона қ ўмитасининг меъёрий хужжатлари билан тартибга солинади. Божхона кодексида “божхона расмийлаштируви” тушунчасига қ уйидагича таъриф берилади: товарлар ва транспорт воситалари устидан божхона назоратини таъминлаш ма қ садида божхона органларининг мансабдор шахслари томонидан ўтказиладиган операциялар мажмуи. Биро қ , мазкур тушунча мохиятини ани қ лаш учун қ уйидаги анча кенг таъриф ма қ садга мувофи қ хисобланади: божхона расмийлаштируви – товарларни олиб ўтувчи шахслар ва божхона органларининг мансабдор шахслари томонидан товарлар ва транспорт воситаларининг муайян божхона режими остида олиб ўтилиши ёки ушбу режим амал қилишининг тугалланиши мақсадида Божхона кодекси билан белгиланган тартибда ва шартларда амалга ошириладиган, ўзаро боғлиқ ташқилий – хуқуқий ва техник тадбирлар тизимидир. Божхона расмийлаштируви товарлар ва транспорт воситаларининг чегара ор қ али олиб ўтилишининг қ онунийлигини белгилаш ва тасди қ лаш имкониятини беради, 73 товарларнинг олиб ўтилиши тартибига риоя қ илишга кўмаклашади, таш қ и савдо битишувлари қ онунийлигини тасди қ лайди хамда бош қ а чоралар билан биргаликда божхона назоратини амалга оширишини таъминлайди. 2013 йилда Давлат божхона қўмитаси ва унинг худудий бошқармаларининг асосий эътибори божхона тизимининг хуқуқий- меъёрий базасини такомиллаштириш, фискал вазифаларни бажариш, товарларнинг хақиқий миқдори ва қийматидан келиб чиққан холда божхона тўловларини ундириш, божхона чегарасидан ўтаётган барча юк ва транспорт воситаларини тўлиқ божхона назоратидан ўтказиш, контрабанда ва божхона қоидаларини бузилишига қарши курашиш, халқаро хуқуқ меъёрлари хамда мамлакатимиз иқтисодиётини ривожлантириш манфаатларидан келиб чиққан холда божхона таомилларини соддалаштиришга қаратилди. Ўзбекистон Республикаси божхона органлари ўз олдиларига қўйилган фискал вазифаларни адо этиб, республикамиз бюджетига 2013 мобайнида 4 триллион 549, 18 миллиард сўм миқдорида божхона тўловлари ундирилган. 2012 йилда эса бу кўрсатгич 3 триллион 697 миллиард сўмни ташкил этади. 2013 йилда 2012 йилга нисбатан 852 миллиард сўм кўм, яъни божхона тўловларини ундириш 165% га ошганлигини кўриш мумкин. (1-диаграмма) 1- диаграмма Ўзбекистонда 2003-2013 йилларда божхона тўловларининг ундирилиш динамикаси (млрд сўм) 74 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 20130500100015002000250030003500400045005000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12291.8 370.8 470.9 675.3 1111 1666.6 1736.5 2083.2 2555 3697.3 4549.02 Манба: Ўзбекистон Республикаси Божхона қўмитаси маълумотлари асосида тузилган Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона органлари томонидан берилган имтиёзлар миқдори 2013 йилда 10.508.648 млрд (2012 йилда 7.695.859 млрд) сўмни ташкил этди. Бу 2012 йилда берилган имтиёзларга нисбатан 1.739.118 млрд сўм кўпдир. 2013 йилда божхона тўловлари бўйича имтиёзлар миқдори 10.508.648 миллиард сўмни ташкил қилиб, 2012 йилга нисбатан 2 баробар кўп демакдир. (2-диаграмма). 35 2-диаграмма Ўзбекистонда 2003-2013 йилларда божхона тўловлари бўйича берилган имтиёзлар динамикаси (млрд. сўм) 35 Ўзбекистон Республикаси Давлат Божхона қўмитасининг статистик маълумотлари, 2014 й. 75 20 03 2 00 4 2 00 5 20 06 20 07 2 00 8 20 09 20 10 2 01 1 2 01 2 20 1302 00 00 004 00 00 006 00 00 008 00 00 001 00 00 00 01 20 00 00 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 121 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12724562.2 893344.4 1225109.7 1530300 2174440 4427700 4520000 4872100 5956741 7695859 10508648 Манба: Ўзбекистон Республикаси Божхона қўмитаси маълумотлари асосида тузилган 36 Иқтисодиётнинг ҳозирги кундаги тараққиёти ва Ўзбекистон Республикасининг жаҳон иқтисодиётига илдамлик билан интеграциялашуви зарурияти божхона хизматини ислоҳ қилишни талаб этмоқда. Ушбу ислоҳотларнинг асосий мақсади ташқи савдони тартибга солиш ва мамлакат иқтисодий хавфсизлигини таъминлашнинг энг самарали ва рационал йўлларини топишдан ва уларни амалиётга жорий этишдан иборат. БК нинг 75 – моддасига мувофи қ , божхона расмийлаштируви божхона органи фаолият кўрсатадиган зонадаги шу ма қ сад учун ажратилган, товарларни жўнатувчи ёки олувчи ёхуд уларнинг таркибий бўлинмаси жойлашган ерларда божхона органининг иш ва қ тида амалга оширилади. Манфаатдор шахснинг ёзма илтимосномасига биноан унинг хисобидан ва божхона органининг розилиги билан божхона расмийлаштируви бош қ а жойларда ва божхона 36 Ўзбекистон Республикаси Божхона қўмитаси маълумотлари асосида тузилган 76 органининг иш ва қ тидан таш қ ари ва қ тда амалга ошириши мумкин. Божхона органилари жойлашган ерларда эмас, балки бевосита ўз худудларида ёки биноларида божхона расмийлаштирувини ўтказишдан манфаатдор бўлган юридик ва жисмоний шахслар бу органларга хизмат ва маиший биноларини, ускуналар хамда ало қ а воситаларини бепул бериб қ ўядилар. Ўзбекистон Республикасининг божхона худудида худудий бош қ армалардан ва ихтисослаштирилган божхона комплексларидан иборат Давлат божхона қ ўмитаси органлари тизими иш кўради. Шундай қ илиб бизнинг давлатимиз худудида рўйхатга олинган хар қ андай юридик шахс бирор бир божхона органи фаолияти зонасида бўлади ва ўша ерда мазкур юридик шахсларнинг товарлари ва транспорт воситалари божхона расмийлаштирувидан ўтказилади. Божхона органи товарлар ва транспорт воситаларининг божхона расмийлаштирувини божхона декларацияси қ абул қ илинган хамда барча зарур хужжатлар ва маълумотлар та қ дим этилган пайтдан бошлаб ун кундан кечиктирмай амалга оширади. Табиий офатлар, авариялар, фалокатлар пайтида зарур бўлган товарлар, жониворлар, тез бўзиладиган товарлар, радиоактив материаллар, хабарлар ва оммавий ахборот ма қ садлари учун бош қ а материаллар, Ўзбекистон Республикасининг қ онун чи қ ариш, ижро этиш ва суд хокимияти ю қ ори органлари номига юборилаётган товарлар, инсонпарварлик ёрдами сифатида юборилаётган товарлар ва шунга ўхшаш бош қ а товарлар Ўзбекистон 77 Республикаси божхона чегараси ор қ али олиб ўтилаётганда уларнинг божхона расмийлаштируви соддалаштирилган ва устувор тартибда амалга оширилади. Мазкур муддатлар давлатнинг бош қ а органлари товарлар ва транспорт воситаларини назорат қ илиши учун зарур бўлган ва қ тни уз ичига олмайди (БКнинг 76-моддаси). БКнинг 77-моддасига мувофи қ божхона расмийлаштирувидан ўтказилиши лозим бўлган товарлар ва транспорт воситаларига нисбатан ваколатларга эга бўлган шахслар ва уларнинг вакиллари божхона расмийлаштируви ва қ тида иштирок этишга ха қ лидир. Божхона органи мансабдор шахсларининг талабига биноан эса, мазкур шахслар ва уларнинг вакиллири божхона расмийлаштируви ва қ тида хозир бўлишлари ва расмийлаштиришни амалга оширишда уларга зарур ёрдам кўрсатишлари шарт. Товарлар ва транспорт воситаларига нисбатан ваколатларга эга бўлган шахслар деганда мамлакат қ онунларига мувофи қ уз номидан декларация тўлдириш, товарлар ва транспорт воситаларини божхона расмийлаштирувидан ўтказишда юридик ахамиятга эга хатти – харакатни амалга ошириш ваколатига эга бўлган уларни божхона чегараси ор қ али олиб ўтувчи божхона брокери тушунилади. Божхона органларининг мансабдор шахслари кўрсатиб ўтилган шахсларга уларнинг илтимосига кўра божхона расмийлаштируви ўтказиладиган жойда бўлиш ва расмийлаштирув ўтказилиши устидан бевосита кузатиш имкониятини бериши керак. 78 Божхона чегараси орк қ али товарлар олиб ўтувчи шахс, ташувчи, омбор эгаси ёки товарлар ва транспорт воситаларига нисбатан ваколатларга эга бўлган бош қ а шахс божхона органининг талабига биноан божхона расмийлаштирувидан ўтказилиши лозим бўлган товарларни транспортда ташиш, тортишни ёки уларнинг ми қ дорини бош қ ача тарзда ани қ лашни, ортиш, тушириш, қ айта тушириш, бўзилган ўровларни тузатиш, ўровларни очиш, товарлар ва транспорт воситаларини ўраш ёки қ айта ўрашни, шунингдек бундай товарлар ва транспорт воситалари туриши мумкин бўлган бинолар, идишлар ва бош қ а жойларни очишни уз хисобидан амалга тошириши шарт. Агар товарлар ва транспорт воситаларига нисбатан божхона расмийлаштируви тугалланмаган бўлса ю қ орида кўрсатилган операциялар божхона органининг рухсати билангина амалга оширилади (БКнинг 78-моддаси). БКнинг 79-моддасига мувофи қ божхона расмийлаштирувини ўтказиш учун божхона органлари, уларнинг рухсати билан эса товарларга нисбатан ваколатларга эга бўлган шахслар ва давлат назоратини амалга оширувчи бош қ а органлар божхона назорати остида турган товарлардан уларни текшириш (экспертиза қ илиш) учун намуналар ва нусхалар олишга ха қ лидирлар. Товарларга нисбатан ваколатларга эга бўлган шахслар товарлардан намуналар ва нусхалар олиш ва қ тида хозир бўладилар ва божхона органларининг мансабдор шахсларига ёрдам кўрсатадилар, шунингдек намуналар ва нусхалар текшириш натижалари билан танишадилар. 79 Товарларга нисбатан ваколатларга эга бўлган шахснинг ташаббуси билан божхона органлари томонидан товарлардан намуналар ва нусхалар олиш, шунингдек намуналар ва нусхаларни текшириш натижасида юзага келган харажатларни ана шу шахс тўлайди. Намуналар ва нусхалар олиш тартиби, уларнинг текшириш ва тасарруф этиш муддатлари, шунингдек тартиби қ онун хужжатларида белгиланади. Товарларнинг нусхалари ва намуналари тад қ и қ от ўтказиш учун зарур энг кам ми қ дорда танланади. Нусха ва намуналар ми қ дори божхона органлари томонидан товарларнинг хусусиятлари ва хоссаларидан, тад қ и қ од ўтказиш турлари ва шартларидан келиб чи қ иб белгиланади. Ўзбекистон Республикаси ДБ Қ нинг хар бир минта қ авий бош қ армаси таркибида божхона эксперт лабораторияси ишлайди, уларнинг фаолияти юксак даражада тахлил қ илиш имконини берувчи замонавий техника ва лаборатория ускуналари билан жихозланган ДБКнинг Марказий божхона эксперт лабораторияси мувофи қ лаштиради. Ўзбекистон Республикаси ДБК Марказий божхона эксперт лабораторияси энг аввало истеъмолчиларнинг ху қ у қ ларини химоя қ илишга ва товарлар кодларининг ТИФ ТН га мувофи қ тў ғ ри қ ўлланилишини назорат қ илишга даъват этилгандир. Бу эса божхона тўловларини ундиришга таъсир кўрсатади. Марказий божхона эксперт лабораторияси зарурат бўлганда божхона расмийлаштируви пайтида товарга та қ дим этилган хужжатларни экспертизадан ўтказади. Марказий божхона эксперт лабораторияси уз фаолиятида республиканинг и қ тисодийманфаатларини химоя қ илиш 80 ма қ садида иш кўриб қ онун хужжатларига ва Ўзбекистон Республикаси ДБК нинг норматив хужжатларига амал қ илади. БКнинг 80-моддасига мувофи қ божхона чегараси ор қ али олиб ўтиладиган товарлар ва транспорт воситаларининг божхона расмийлаштируви ветеринария, фитосанитария, экология назорати ва қ онун хужжатларида назарда тўтилган холларда давлат назоратининг бош қ а турлари амалга оширилганидан кейин тугайди. Қ онун хужжатларида товарлар ва транспорт воситаларининг божхона чегараси ор қ али олиб ўтилишига фа қ ат давлат назоратининг хар хил турларини амалга ошириш шарти билан йўл қ ўйилиши холлари белгиланган. Уларга тирик хайвонлар ва хайвонот дунёси бош қ а объектларига нисбатан ветеринария назорати, усимлик махсулотларига нисбатан фитосанитария назорати, давлат чегара назорати, олиб чи қ илишида сертификатланиши шарт бўлган товарларнинг хавфсизлиги учун давлат назорати ва уларнинг белгиланган тадбирларга мувофи қ лиги, шунингдек давлатнинг таш қ илотлар ва фу қ ароларнинг қ онуний манфаатларини химоя қ илиш, мамлакат худудига товарларнинг айрим турлари олиб кирилишида унинг и қ тисодий ва экологик хавфсизлигини таъминлаш ма қ садида амалга ошириладиган давлат назоратининг бош қ а турлари киради. Бунинг учун ваколат берилган таш қ илотлар томонидан бериладиган хамда божхона органларининг мансабдор шахсларига товарларни баёнот берилган божхона режимларига мувофи қ чи қ ариш имконини берадиган қ онун 81 хужжатлари билан назарда тўтилган хужжатлар давлат назоратининг кўрсатиб ўтилган турлари амалга оширилиши натижаси хисобланади. Қ онун хужжатларида назарда тўтилган холларда давлат назорати кўрсатиб ўтилган турларининг амалга оширили божхона расмийлаштируви тугалланганлиги, яъни товарларни у ёки бу божхона режими остида жойлаштириш тў ғ рисида ёхуд божхона режими амал қ илишининг тугалланганлиги тў ғ рисидаги қ арорнинг божхона органи мансабдор шахси томонидан расмийлаштирилиши тугалланганлиги шарти хисобланади. БКнинг 81-моддасига мувофи қ табиий офатлар, фалокатлар, хало қ атлар юз берганда зарур бўладиган товарларни, тирик хайвонлар, тез бўзиладиган товарлар, радиоактив материаллар, оммавий ахборот учун зарур хабарлар ва бош қ а материалларни Ўзбекистон Республикасининг қ онун чи қ арувчи, ижро этувчи ва суд хокимиятининг олий органлари номига юборилаётган товарларни, шунингдек инсонпарварлик ёрдами сифатида юборилаётган товарларни ва бош қ а шунга ўхшаш товарларни Ўзбекистон Республикасининг божхона чегараси ор қ али олиб ўтишда уларнинг божхона расмийлаштируви соддалаштирилган тартибда ва биринчи ўринда амлага оширилади. Божхона расмийлаштирувининг соддалаштирилган тартибини қ ўлланиш шартлари қ онун хужжатларида белгиланади. Соддалаштирилган тартиб қ ўлланиладиган холларнинг келтирилган рўйхати тўла тўкис деб хисобланмайди. 82 Божхона расмийлаштирувининг соддалаштирилган тартиби қ ўлланилиши холлари ва шартларини ани қ лаш энг аввало жамоат манфаатларини, шунингдек товарларнинг хусусиятлари ва хосаларини хисобга олган холда товарларнинг олиб кирилиши ва олиб чи қ илиши ма қ садларига бо ғ ли қ бўлади. Соддалаштирилган тартиб божхона расмийлаштирувининг соддалаштирилган тартибини ва уни амалга ошириш ва қ тини қ ис қ артиришни назарда тутади, биро қ бу БК да белгиланган божхона расмийлаштирувининг асосий прициплари доирасида ва унга риоя қ илган холда бажарилиши керак. 37 Божхона расмийлаштируви тугалланмаган товарлар ва транспорт воситаларидан фойдаланишга хамда уларни тасарруф этишга йўл қ ўйилмайди, қ онун хужжатларида назарда тўтилган холлар бундан мустасно (БКнинг 82- моддаси). Ушбу қ оиданинг бажарилмаслиги божхона ха қ идаги қ онунлар бўзилиши хисобланади ва БКнинг 144- моддасида назарда тутилган маъмурий жавобгарликка олиб келади. Божхона расмийлаштируви ва божхона назорати механизмини такомиллаштириш : Ма қ сад: Товарларнинг божхона расмийлаштируви жараёнини бирхиллаштириш. Вазифалар:  Орти қ ча ва самарасиз бўлган божхона процедураларини бекор қ илиш. 37 Ў.Комилов тащрир остида: Божхона иши асослари. Т 2000 83  Божхона назорати ва расмийлаштирувининг таба қ алаштирилган технологиясини ишлаб чи қ иш.  Ахборотнинг очи қ -ойдинлиги.  божхона расмийлаштируви ва назорати Ўзбекистон Республикаси божхона чегаралари ор қ али олиб ўтиладиган товарлар ва транспорт воситаларининг божхона расмийлаштирувини тезлаштириш йўналишида ривожланади.  Бунга эса Ўзбекистон Республикасининг хал қ аро шартномаларига тўли қ риоя қ илиш, ( қ онуний фаолият юритадиган ТИФ қ атнашчилари учун “яшил йўлаклар ” хозирлаб, товарлар ва транспорт воситаларини бевосита божхона ўтказиш пунктларида расмийлаштириш), божхона расмийлаштирувини соддалаштириш уларни жахон андозаларига я қ инлаштириш йўли билан эришилади “Яшил йўлак”да амалга ошириладиган чора-тадбирларни қ ўйидагича таърифлаш мумкин:  товарларни жорий ва илгариги божхона расмийлаштируви асосида расмийлаштириш;  БЮД қ ўлланилган холда декларация қ илинмаган, божхона тўловларидан озод этилган товарларни расмийлаштириш;  декларация қ илинмаган, нархи белгиланган минимумдан паст бўлган ва божхона тўловларидан озод этилган товарларни расмийлаштириш;  божхона ишида қ онунчиликка риоя этишни етарли таъминлаш учун у ёки бош қ а муайян холатларда шундай божхона назоратининг шаклини ишлатиш. 84 қ уйидагиларни ўз ичига олган пост-божхона назорати процедурасини, эхтимолликларни бош қ ариш технологиясини қ ўллаш:  таш қ и и қ тисодий фаолият билан шу ғ улланувчи хўжалик юритувчи субъектлар – юридик ва жисмоний шахслар томонидан товарлар ва транспорт воситаларини экспорт ва импорт божхона режимларига, шунингдек қ онунчиликда назарда тутилган бош қ а божхона режимларида божхона расмийлаштирувидан ўтказилгандан кейин божхона ва валюта тў ғ рисидаги қ онун хужжатларига риоя этилиши устидан тахлил ва назоратни таъминлаш;  таш қ и и қ тисодий фаолият тў ғ рисидаги қ онун хужжатларини бузиш холатларини ани қ лаш ва унинг олдини олиш ма қ садида Ўзбекистон Республикаси божхона чегараси ор қ али олиб кирилган ва олиб чи қ илган товарлар, шунингдек экспорт-импорт операцияларини амалга оширган хўжалик юритувчи субъектлар кесимида божхона статистикаси маълумотлар базасини шакллантириш;  зарур холларда товарлар ва транспорт воситаларини экспорт ва импорт божхона режимларида, шунингдек бош қ а божхона режимларида божхона расмийлаштируви харакатлари тугаллангандан сўнг хўжалик юритувчи субъектлар устидан белгиланган тартибда инспекция текширувларини ташкил этиш ва ўтказиш;  соли қ , ху қ у қ ни мухофаза қ илиш ва бош қ а назорат қ илувчи органлар билан экспорт-импорт мониторинг операциялари масаласида хамкорлик қ илиш, хўжалик юритувчи субъектларнинг молиявий ва таш қ и савдо фаолиятини хамкорликда текшириш ишларини олиб бориш, 85 валюта хамда божхона қ онунчилиги бузилиши сабаби ва шароитларини бартараф этиш бўйича таклифлар тайёрлаш;  эхтимоллик билан бо ғ ли қ бўлган товарлар харакати билан ишлаш усули ва бош қ ариш қ онун қ оидалари процедураларини мунтазам равишда қ ўллаш; Божхона назорати ва божхона расмийлаштирувини ўтказиш механизимини амалга ошириш:  таш қ и савдо товар айланишини тезлаштиришга имкон берувчи шароитларни яратиш; - контрабанда, божхона қ оидалари бузилиши ва соли ққ а оид жиноятларга қ арши курашиш, шунингдек ў қ -дори, қ урол- яро қ , норкотик ва портловчи моддалар, бадиий, тарихий хамда археологик ахамиятга эга бўлган хал қ мулкини божхона чегаралари ор қ али но қ онуний олиб ўтилишини олдини олишни бош қ ариш; - божхона божлари, соли қ лари ва бош қ а божхона тўловларини тўли қ ва ўз ва қ тида ундириш; - хал қ аро савдо ва инвестицияни жалб қ илиш; - божхона органлари вколатлари доирасида валюта назоратини амалга ошириш. 38 3.2 Ўзбекистон божхона органларининг и қ тисодиётда тутган ўрни ва а ҳ амияти Ўзбекистон божхона хизматини модернизациялашдан ма қ сад Ўзбекистон хавфсизлигининг стратегик ва давлатнинг и қ тисодий сиёсатини амалга оширишда самарадорликни юксалтириш, таш қ и савдонинг хар томонлама ривожланишига хисса қ ўшишдан иборат. Божхона иши доирасида ислохотлар ўтказишнинг асоси 38 200 6 -20 10 йиллар учун ДБ Қ концепцияси 86 қ уйидаги стратегик вазифаларни бажаришдан иборат: 1. Божхона қ онунчилигини такомиллаштириш ва ислох қ илиш: Божхона назоратини амалга ошириш процедураларини соддалаштиришни назарда тутган янги тахрирдаги Божхона кодекси лойихасида Киото конвенциясининг асосий тамойиллари акс этган бўлиши керак, қ арама- қ арши изохлар, тушунарсиз, ғ ализ иборалар ва қ арама- қ арши фикрларни йў қ отишга эришиш лозим. Яна божхона иши доирасида барча амалда қ ўлланиладиган норматив-ху қ у қ ий хужжатларни синчиклаб ўрганиб чи қ иш мажбурийдир. Бу холатда божхона қ онунчилигини ислох қ илиш ва такомиллаштиришнинг асосий шарти Ўзбекистон Республикасининг бош қ а қ онун хужжатлари ва Ўзбекистон Республикаси қ атнашган хал қ аро шартномалари билан ўзаро чамбарчас бо ғ ли қ бўлиши лозим. 2. Божхона назорати ва рассмийлаштируви процедураларини соддалаштириш: Замонавий ахборот технологиялари ва бош қ арувнинг автоматлаштирилган тизимини қ ўллаш республиканинг божхона худудларида товарлар харакатини ва транзитини назорат қ илиш имконини беради. Божхона расмийлаштируви процедуралари ва тизимлари хал қ аро савдонинг ўсишига тўси қ бўлиб хизмат қ илмаслиги лозим. Тадбиркорларнинг ишбилармон доиралари билан ўзаро хамкорликни ривожлантириш, таш қ и савдо операцияларининг халол қ атнашчиларини ра ғ батлантиришга харакат қ илиш, бунинг учун барча шароитларни яратиш керак. 39 Электрон декларациялаш механизмини бос қ ичма-бос қ ич 39 Драганов В Г Основы таможенного дело 87 амалга ошиши, электрон хужжат алмашинишини, электрон мухр ва электрон имзоларни қ ўллаш тизимининг йўлга қ ўйилиши хал қ аро меъёр ва стандартлар талабларига жавоб бериши керак. Мазкур механизм молиявий о қ имнинг бир жойдан бош қ а жойга ўтишида “шаффоф назорат”ни таъминлашга ва транзит режими процедураларини бир ва қ тнинг ўзида иложи борича уларнинг бирхиллаштириш,камайтириш имконини яратади. Юкларни божхона назоратидан ўтказишнинг янги шакл ва усулларининг замонавий технология воситаларини қ ўллаш билан йўлга қ ўйиш юкни сканердан синчиклаб ўтказишни амалга оширишга ва чегарадан ўтказишда кўп ва қ т олмасликка имкон яратади. Мазкур холат юкларни но қ онуний олиб ўтиш хажмини камайтиришга, шунингдек республиканинг савдо айланмаси кўпайишига хизмат қ илади. Таш қ и и қ тисодий фаолият ха қ идаги қ онунчилик билан Давлат божхона хизматининг уй ғ унлашуви божхона ишини Хал қ аро божхона қ оидалари ва Таш қ и и қ тисодий фаолиятга мувофи қ холда тартибга солишга имкон яратади. Божхона органларининг ахборот тизимини биргаликда модернизациялаш лойихасини амалга ошириш учун хорижий инвестицияларни жалб қ илиш, божхона органларининг ягона автоматлаштирилган тизимини яратиш оператив божхона фаолиятига хам, божхона назоратини ўз ва қ тида ўтказишни таъминлашга хам бирдек амалий таъсир ўтказади. Йирик махсус терминалларнинг яратилиши бунда “бир ойнага” режими тамойили ўз аксини топади, чунки божхона “тозаланиши”нинг жами жараёни бир терминал доирасида амалга оширилади. Товар айланишини ва йирик Хал қ аро 88 компаниялар, фирмалар ва Молиявий ташкилотларнинг иштирокини кенгайтириш ма қ садида “Дистрибьютор-тармо қ маркази” яратилади. Улар ўз навбатида минта қ а давлатларида фаолиятларини шу ердан туриб кенгайтиришлари ва бу билан Ўзбекистон худуди бўйлаб товар о қ имининг кўпайишига замин яратадилар. 3. Божхона ходимларини тайёрлаш ва уларнинг малакаларини ошириш. Республикада амал қ илаётган божхона хизмати ходимлар сиёсатини ўзгартириш лозим. Янги тахрирдаги Божхона кодексини тайёрлаш билан бир ва қ тда, божхона идораларида хизматни ўташ масалалари юзасидан ху қ у қ ий- меъёрий хужжатлар лойихалари пакетини ва божхона хизматини ходимлар билан таъминлашга таалу қ ли бўлган бош қ а ху қ у қ ий меъёрий хужжатларнинг лойихаларини ишлаб чи қ иш лозим. Асосий вазифалардан бири- божхона ходимларини тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш. Профессионал таълим тизимига янгича ёндашиш лозим. Бу ёндашув божхона идоралари органларининг замонавий талаб ва вазифаларга жавоб берадиган, шу асосда профессионал савияни юксалтириш ва божхона идоралари хизматчиларининг маданиятини оширишни таъминлайдиган бўлиши лозим. 4. Божхона хизматининг ахборот-техник сиёсатини ривожлантириш: Ахборот-техник сиёсатнинг асосий манбаи Ўзбекистон Республикаси ДБ қ нинг ягона божхона ахборот кенглигини бос қ ичма-бос қ ич яратишга қ аратилган, божхона органларининг фаолиятини ахборотлаштириш бўйича ани қ 89 ма қ садга йўналтирилган фаолиятидир. Ягона божхона ахборот кенглиги божхона ишини модернизациялашга қ аратилагн комплекс тадбирлар ўтказишнинг мажбурий шартларидан биридир. Шу жумладан, божхона расмийлаштируви процедураларини такомиллаштириш, божхона назорати самарадорлигини ошириш хамда янги ахборот технологиялари қ ўллаш хисобига божхона органларига фаолияти устидан оператив бош қ арувга дастур билан таъминлашни ривожлантиришга, кўрикдан ўтказиш ва радиацион назоратнинг исти қ боли порло қ махсус техник воситаларини қ ўллаш йўлида хам ягона божхона ахборот кенглигининг ахамияти бе қ иёс. 5. Божхона хизматининг моддий-техник базасини ривожлантириш: Божхона назоратини самарали ўтказиш ма қ садида ва божхона органлари олдига қ ўйилган бош қ а вазифаларни бажариш учун етарли даражада ривожланган моддий техника базасига эга бўлиш лозим. Бу база ривожланган божхона инфраструктураси, замонавий махсус воситалар ва асбоб-ускуналар билан таъминланиши керак. 6. Божхона инфраструктурасининг ривожланиши: Божхона атрофи доирасидан хизмат бозорини ривожлантириш ма қ садида ички ва таш қ и инвестицияларни жалб қ илиш борасида муаян ишларни бажариш лозим. Декларациялаш, ва қ тинча са қ лаш омборлари, божхона омборлари, божсиз савдо дўконлари каби доираларда мамлакатнинг ўз мабла ғ ига эга бўлишига йўл қ ўйиш ма қ садга мувофи қ . Бу эса ўз навбатида ра қ обатнинг ривожланишига замин яратади. Ўзбекистон Республикасидан 90 ўтадиган транзит коридорларини ривожлантириш лозим. Бу нарса савдо-и қ тисодий хамкорликни кенгайтиришга ёрдам бериб, божхона атрофи ва коммуникация инфраструктурасининг ривожланишига таъсир кўрсатади, шунингдек транспортнинг юк билан бандлиги, юк айланиши даражасини ошириб, кўрсатилаётган хизматлар доирасини кенгайтиради. Божхона атрофи инфраструктурасининг кўриниши сифатида иш юритаётган хўжалик хисобидаги хўжалик субъектларига юкни етказишда хамкорлик қ иладиган вазифа ва мажбуриятларни топширишда бир қ атор чоралар кўрилиш шарт. Бу эса юкни ўз ва қ тида етказиш ва шахсий таркибни ўз ва қ тида озод қ илиш имконини беради. Ўтказилаётган ислохатнинг асосига сингдирилган тамойиллар: - божхона назорати тизимини соддалаштириш; - божхона процедуралари ва қ онунчилигининг софлигига эришиш; - божхона тўловлари келиб тушишининг кўпайиши стратегиясини ишлаб чи қ ишга йўналтирилган. Асосий ма қ сад - я қ ин исти қ бол вазифаларини ани қ кўрсатиш ва узо қ муддатли устивор йўналишларни ани қ лаш 40 . Бундан таш қ ари, ислохотлар хал қ аро тан олинган амалиётга мос келиши зарур. Бу ислохотлар БЖБТ ва БЖСТ шартномалари ва конвенцияларида ўз аксини топган. 40 www.ek-lit . agava.ru. 91 7 . Божхона иши сохасининг ислохотлар амалга ошириладиган устувор йўналишлари 1) божхона сиёсатини, таш қ и савдони тариф ва нотариф усуллар билан бош қ аришнинг амалдаги тамойилларини такомиллаштириш; 2) божхона органларининг ташкилий ва фаолият кўрсатиш масалаларини ва божхона назорати механизмини, шу жумладан товарлар ва транспорт воситаларини но қ онуний олиб ўтишнинг фаоллик даражаси ю қ ори бўлган йўналишларда такомиллаштириш; 3) божхона ишини ху қ у қ ий таъминлаш тизимини янада ривожлантириш ва такомиллаштириш; 4) контрабанда ва бош қ а божхона қ онунчилиги бузилишига қ арши самарали курашиш бўйича фаолиятни такомиллаштириш; 5) божхона хизматининг ху қ у қ ни мухофаза қ илувчи бош қ а органлар билан ўзаро хамкорлигини кучайтириш, ўз хавфсизлигини таъминлаш тизимини ривожлантириш; 6) назорат қ илиш божхона органлари зиммасига юкланган фаолият юритувчи хўжалик субъектлари, уларнинг жамоатчилик бирлашмалари, транспорт ва бош қ а ташкилотлар билан хамкорликни, шу жумладан божхона расмийлаштируви ва назорати ишлари самарадорлигини оширувчи технологияларни биргаликда ишлаб чи қ иш ва жорий этиш; 7) худудий бош қ армаларда 1-категорияли (хужжатлар асосида экспертиза ўтказувчи) ёки 2-категорияли лабораториялар ташкил этиш (хужжатлар ва қ исман анализ асосида экспертиза ўтказувчи), минта қ алар марказларида 3- 92 категорияли (тўла физик-кимёвий анализлар ўтказувчи) лабораториялар ташкил этиш; 8) Божхона кодексига мувофи қ товар ва транспорт воситаларини божхонадан кейин назорат қ илиш тизимини жорий этиш, ДБ Қ тузилмасида ва худудий бош қ армаларда уни амалга оширувчи бўлимлар ташкил этиш; 9) ДБ Қ да ишлатиладиган "Юкларни етказиб бериш назорат китобчаси" ва "АРМ-ТИ" маълумотлар электрон базаси, "Ўзбекистон темир йўллари" ДАТЙКда ишлатиладиган "Ягона маълумотлар тизими" ва "Ўзбекистон хаво йўллари" МАКда ишлатиладиган худди шундай маълумотлар базаси асосида экспорт-импорт ва транзит товарларни назорат қ илувчи ягона тизимини ишлаб чи қ иш ва жорий этиш; 10) Ўзбекистон Республикаси давлат чегарасида жойлашган чегара, република худудлари ичкарисида жойлашган ТИФ божхона постларини ва худудий божхона бош қ армаларини, Давлат чегараларини божхона назоратидан ўтказадиган кўчма божхона постларини ягона локал электрон тармо қ ор қ али бирлаштириш; 11) ўз ваколати доирасида Ўзбекистон Республикасининг БЖСТга аъзо бўлишида кўмаклашиш; 12) божхона органларининг кадрлар потенциалини ва ходимларнинг ижтимоий мав қ еини мустахкамлаш; 13) божхона органларининг моддий-техника базасини мустахкамлаш, янги хизмат биноларини, уйларини ва маданий хорди қ объектларини қ уриш, мавжудларини таъмирлаш, хисоблаш техникаси, маълумотларни йи ғ иш ва қ айта ишлаш қ урилмалари паркини янгилаш, божхона назоратини амалга оширишни янги техник воситалари билан 93 жихозлаш, идоравий махсус тезкор ало қ а тизимини жорий этиш; 14) таш қ и савдода соли қ лар ролини ошириш, минта қ авий и қ тисодий интеграция, товарларни жўнатишдан аввал амалга ошириладиган инспекция бўйича хизмат кўрсатиш; 15) божхона режимларини қ ўллаш, товар ишлаб чи қ арилган давлат ва божхона қ ийматини ани қ лаш ишларини такомиллаштириш; 16) компьютерлаштириш ва маълумотларни электрон қ айта ишлаш ишларини такомиллаштириш. Божхона иши ва органлари фаолиятини ривожлантириш ва такомиллаштириш ишлари давлат божхона сиёсати доирасида узо қ муддатли концепция асосида қ уйидаги асосий йўналишлар бўйича амалга оширилиши лозим: 1. Божхона қ онунчилигини такомиллаштириш, бу сохадаги норматив-ху қ у қ ий хужжатларни, божхона органларининг ху қ у қ ни мухофаза қ илувчи функцияларини инобатга олган холда, хал қ аро меъёрларга мувофи қ лаштириш. 2. Божхона органларининг инфратузилмасини хамда моддий-техника базасини хал қ аро талаблар даражасига қ адар ривожлантириш. 3. Замонавий компьютер техникалари билан бос қ ичма- бос қ ич қ айта жихозлаш йўли билан божхона органларининг ягона автоматлашган маълумот-хисоблаш тизимини яратиш. 4. Божхона органларининг кадрлар тузилмаси ва ижтимоий сохаларини мустахкамлаш. 5. Божхона экспертиза лабораториялари фаолиятини ривожлантириш, улардаги мавжуд жихозларни 94 модернизация қ илиш ва янгилари билан таъминлаш. 6. Божхона органларининг ху қ у қ ни мухофаза қ илиш функцияларини амалга ошириш ва уларнинг фаолиятини ху қ у қ ни мухофаза қ илувчи бош қ а органлар билан мувофи қ лаштириш. 7. Божхона иши сохасидаги хал қ аро хамкорликни ривожлантириш ва божхона органларининг таш қ и ало қ аларини такомиллаштириш. 8. Чегара божхона постларини наркотиклар, радиоактив ва портловчи моддаларни ани қ лашга қ аратилган техник назоратнинг замонавий воситалари билан жихозлаш. Концепцияни амалга ошириш: 1) божхона хизматининг мамлакат таш қ и савдосини тартибга солувчи восита сифатидаги ролини оширади; 2) тариф ва нотариф усуллар билан бош қ ариш чораларини мутаносиб равишда қ ўллаш натижасида мамлакат ички бозорини миллий ишлаб чи қ арувчиларга зарар етказиши мумкин бўлган товарлардан химоясини таъминлайди; 3) божхона тўловларининг тўла ва тў ғ ри ундирилиши хисобига давлат бюджетига ўтказиладиган мабла ғ лар салмо ғ ини кўпайтиради; 4) таш қ и и қ тисодий фаолият сохасида қ онун бузилиш холатларининг олдини олиш самарасини оширади; 5) наркотик ва портловчи моддаларнинг но қ онуний равишда айланишига қ арши курашишда божхона органлари кинология хизматларидан фойдаланишнинг самарадорлигини оширади. 95 Асосий вазифалардан бири жахон тажрибаларига асосланган хамда тадбиркор ва фу қ ароларга тушунарли бўлган давлат божхона сиёсатини амалга ошириш йўли билан Ўзбекистон Республикасида божхона ишини жахон андозалари даражасига етказишдан иборат. 3.3 . И қ тисодий хавсизликни таъминлашда божхона органлари фаолиятини такомиллаштириш Давлатнинг ички ва таш қ и и қ тисодий фаолиятида Бутунжахон савдо ташкилоти аъзоси сифатида божхона органларида ягона автоматлаштирилган ахборот тизими хамда таш қ и савдо статистикасини ривожлантириш лозим. Божхона иши сохасида ахборот-техник сиёсатнинг ма қ сади ягона ахборот-тахлилий тузилмани яратиш, божхона органлари тизимида техника инфратузилмаси, божхона органлари олдига қ ўйилган вазифаларнинг бажарилишини таъминлаш хамда божхона маъмуриятчилигини такомиллаштириш 41 . Божхона органларини ахборотлаштиришнинг бош ма қ сади - ахборотлаштирилган тизимни ю қ ори кўрсаткичлар ва божхона тўловлари йи ғ имини маъмурий даражага кўтариш ва сифатини яхшилаш, божхона расмийлаштирувини соддалаштириш, технология ва ахборот ресурсларидан кенг фойдаланилган холда махсус божхона ва таш қ и савдо статистикасини шакллантириш. Таш қ и и қ тисодий фаолиятнинг барча субъектларида ишончли ва эркин кириш база маълумотларини Давлатнинг худудий ва регионал даражада фойдаланиш тизими билан таъминлаш. 41 www . ek - lit . agava . ru 96 И қ тисодий тахлил натижаларидан божхона органлари фаолиятини янада такомиллаштиришда фойдаланиш Манба : http: // www. customs.uz. http: // www. cenrasia.ru/news . Бош қ арув тизимида жойларда божхона расмийлаштирувида маълумотларни узатиш, кўп тармо қ ларга бўлинган таш қ и ва ички бозорларида божхона органлари томонидан оператив равишда бюджетга тушадиган тушумларни яхшилаш. Божхона қ оидаларининг бузилиши ва контрабандага қ арши курашда божхона органлари фаолиятини самарали тахлил қ илиб, божхона расмийлаштирувини ва қ тинча қ ис қ артириш, юкларни божхона расмийлаштирувидан 97Божхона туловларини ундирилиш тартибини такомиллаштиришИктисодий тахлил натижаларидан божхона органлари фаолиятида фойдаланиш Товарлар ва транспорт воситаларини божхона назорати ва расмийлаштирувидан утказиш механизмини такомиллаштириш Божхона туловларига тортиладиган товарларнинг божхона кийматини хисоблаш усулларидан фойдаланишни соддалаштириш Хар хил божхона режимларида товарларга нисбатан кулланиладиган иктисодий сиёсат чораларини такомиллаштириш Контрабанда ва божхона қоидаларини бузилишини камайтириш буйича чора-тадбирлар ишлаб чикиш ўтказишда божхона тизимида ягона автоматлаштирилган тизимни кенг жорий этиш лозим. Қ ўлда тўлдириладиган хар хил хужжатларни камайтириш, божхона расмийлаштирувини қ ис қ артириш, Ўзбекистон чегараси ор қ али харакатланаётган товарлар назоратини таъминлаш, келажакда Ўзбекистонга савдо-соти қ ни ташкил этишда хамкор давлатлар билан автоматлаштирилган ахборот алмашиш системасини яратиш, хал қ аро электрон алмашув тизимига бо ғ ланиш лозим. 42 Бу тизим: - импорт товарлардаги божхона тўловларини ўз ва қ тида тўли қ ва ха ққ оний ундиришга; - Ўзбекистон Республикаси импорт товарларга эхтиёжини ва экспорт имкониятларига бахо беришда, Таш қ и савдода жахон нархларига я қ инлигини таъминлаш; - божхона тўловларини тўли қ ва ўз ва қ тида олиш; - товарларни экспорт қ илиш натижасида келиб тушадиган валюта тушумлари хажми ва муддатларини хамда импорт қ илинган товарлар учун амалга оширилган тўловлар асосланганлигини назорат қ илиш; -хар бир минта қ анинг мамлакат экспорт салохиятида тутган ўрни бўйича ани қ маълумотларга эга бўлиш; - экспорт-импорт операцияларини амалга ошириш жараёнида турли ху қ у қ бузарликларни ани қ лаш; -божхона ха қ идаги қ онун бузилишлари ва қ онунбузувчилар тў ғ рисидаги маълумотлар базасини яратиш; -Ўзбекистон Республикаси худуди бўйлаб ташилаётган товарларнинг етказиб берилишини назорат қ илиш ишларини 42 Соли қ ва божхона хабарномаси Т 20 12 -20 13 йил сонлари. 98 ташкил этиш; - қ урол-яро ғ , наркотиклар, қ адимий ахамиятга эга бўлган буюм в санъат асарлари, стратегик материаллар контрабандасига қ арши курашиш усул ва услубиятларини такомиллаштириш; -божхона назоратини амалга оширишнинг самарадорлигини ошириш ма қ садида божхона органларини тезкор маълумотлар билан таъминлаш; -давлат бош қ арув органларини мамлакат таш қ и савдо божхона статистикаси маълумотлари билан тезкор таъминлаш; - давлат бюджетига ўтказиладиган божхона тўловлари бўйича тезкор прогноз ишларини амалга ошириш. - йў қ олган товар ва транспорт воситалари бўйича тезкор маълумотлар олиш ва уларни қ идириш бўйича чора- тадбирларни амалга ошириш; Ю қ орида қ айд этиб ўтилган ишларни бажариш учун божхона органларининг уч бос қ ичли маълумотлар базасини (божхона пости-худудий бош қ арма-ДБ Қ Марказий аппарати) ва божхона постлари хамда худудий бош қ армалар ўртасида тў ғ ридан-тў ғ ри модем ало қ аси ташкил этишни, шу жумладан махсус тезкор ало қ а ўрнатишни талаб этади. Ушбу ма қ садларда хукумат ва шахарлараро идоравий телефон ва факсимил қ урилмаларини, шахарлараро шифрли ало қ а воситаларини, махсус стационар ва кўчиб юрувчи радиотелефон ало қ а воситаларини сотиб олиш, ўрнатиш ва монтаж қ илиш талаб этилади. 43 I II- боб бўйича қисқача хулоса 43 200 6 -20 10 йилларга мылжалланган ДБ Қ концепцияси. 99 Ахборотлар кенглигини ташкил этишда турли давлатлар учун умумий бўлиш билан бирга, алохида олинган давлат учун ўзига хос хусусиятларга эга бўлган қ онуният мавжуд. Бундай ўзига хос хусусиятлар юзага келишининг асосий сабаби, маълумотлар базасининг барча элементлари бир макон ва бир замоннинг ўзида турлича ривожланиш бос қ ичларида эканлигидадир. Шундан келиб чи қ иб, Концепция қ уйидагиларни назарда тутади: - ахборотлар кенглигини шакллантириш ва ривожлантиришнинг бос қ ичлари; - маълумотлар сохасида хамкорлик қ илиш бўйича норматив-ху қ у қ ий база; - божхона фаолиятининг келишилган сохаларида маълумотлар бўйича хамкорлик қ илиш самарадорлигини ошириш. - маълумотлар ва маълумотлаштириш сохасида миллий манфаатларни химоя қ илиш; Божхона иши сохасини автоматлаштириш ва компьютерлаштириш қ абул қ илинган қ арорлар ижросида хамда маълумотлар мониторингини амалга оширишда тезкорликни таъминлайди, маълумотлар билан барчанинг танишишига имкон яратади, маълумотларнинг ягона базасидан фойдаланиш самрадорлигини оширади. Маълумотлар тизимини амалга оширишнинг воситаси бўлган божхона органларининг ягона автоматлаштирилган маълумотлар тармо ғ и божхона ва бош қ а давлат органлари ўртасида улар ваколатлари доирасида маълумотлар алмашиш воситасигина бўлиб қ олмай, балки божхона 100 назоратини амалга оширишнинг ва ягона давлат божхона сиёсатини ва божхона органлари фаолиятини амалга оширишнинг воситасига айланади Давлат хавфсизлигига тахдид сола ё тган жиноятлар конунни мухофаза s илувчи органлар томонидан муносиб равишда қаршиликка дучор булиши керак. Уз навбатида, буларнинг хаммаси бизни бу ходисаларга қарши мустакил конуний асосларни яратишимизга зарурият тугдиради. Чунки, хавфсизлик, хозирги кунда бутун дун`ни ларзага сола ё тган хал қ аро терроризм, экстремизм, сепаратизм, ги ё хвандлик, уюшган жиноятчилик каби бало- қ азолардан қ андай қ илиб ў зимизни химоялашимиз, юртимиз, минта қ амиз тинчлигини турли хамла ва тажовузлардан, ё мон к ў злардан қ андай са қ лаш билан бо ғ лик масалалар эътиборимиз марказида б ў лиши лозим. 101 Хулоса ва таклифлар Давлат муста қ иллигининг қ ўлга киритилиши, Бирлашган миллатлар ташкилотига, Бутунжахон божхона ташкилотига (БЖБТ) ва бош қ а нуфузли хал қ аро ташкилотларга аъзо бўлиши Ўзбекистон учун ўзининг муста қ ил ички ва таш қ и сиёсатини ани қ лаш ва амалга ошириш, ижтимоий-и қ тисодий ислохотлар ўтказишнинг ўзига хос йўлларини танлаш, хал қ турмуш фаровонлигини оширишнинг кенг йўлларини очиб берди. Муста қ илликнинг 2 2 йили мобайнида мамлакат суверенитетини таъминлаш, янгиланиш ва ижтимоий тара ққ иётнинг устувор йўналишларини белгилаш, ички ва таш қ и сиёсат стратегиясини ишлаб чи қ иш борасида қ атор чора-тадбирлар амалга оширилди. Ўзбекистон Республикасида амалга оширилаётган ижтимоий-и қ тисодий, сиёсий ислохотлар таш қ и и қ тисодий фаолиятга, уни эркинлаштиришга ва ушбу йўналишда бундан кейин амалга ошириладиган ислохотларга янгича ёндашиш зарурлигини та қ азо этмо қ да. Бу ўз навбатида давлатнинг хал қ аро-ху қ у қ сохасида хамкорлик қ илиш ва Ўзбекистон Республикасида божхона ишини тартибга солиш муаммоларига давлат томонидан янгича ёндашишнинг пайдо бўлишига сабаб бўлди. Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона Қ ўмитаси томонидан таш қ и савдонинг давлат томонидан бош қ арилишини таъминловчи асосий механизм бўлган божхона хизматини такомиллаштириш борасида доимий равишда ани қ ма қ садга йўналтирилган ишлар олиб борилмо қ да. Бу эса ўз навбатида бош қ арувнинг замонавий тизимига эга бўлган божхона хизматини шакллантириш, 102 анъанавий ишлатиб келинаётган божхона процедураларини такомиллаштиришнинг янги стратегияларини ишлаб чи қ ишни талаб этади. Ўзбекистон Республикасининг бугунги божхона хизмати дунёдаги ил ғ ор тажрибаларни ўзида мужассамлаштиришга ва XXI - аср божхона хизмати самарали фаолиятининг намунаси бўлган Божхона процедураларини соддалаштириш ва уй ғ унлаштириш бўйича хал қ аро конвенция (Киото) тамойилларига мос келишга харакат қ илаётган ривожланаётган тизимдир. Ушбу харакатларнинг асосий ма қ сади-фискал сиёсатни амалга ошириш, таш қ и савдони тартибга солиш ва и қ тисодий хавфсизликни таъминлаш каби божхона органлари олдида турган долзарб масалаларни хал этишнинг самарали ва рационал йўлларини излашдан иборат. Ўзбекистон Республикасида божхона ишини ривожлантиришдан асосий ма қ сад хўжалик юритувчи субъектларнинг таш қ и савдо фаолиятини фаоллаштириш ва мамлакат и қ тисодиётига инвестициялар о қ имининг кўпайишига энг қ улай и қ тисодий шарт-шароитлар яратишдан иборатдир. Таш қ и и қ тисодий ало қ аларга самарали қ улайликлар яратиш зарурияти божхона органлари олдига божхона ишини ривожлантиришга янгича ёндашиш масаласини қ ўйди. Чегарада божхона текширувларини амалга ошириш процедураларини қ айтадан қ араб чи қ иш, чегарада маъмурий ишларни амалга оширишни соддалаштириш ва қ ис қ артириш, шу билан бирга, республика худудида импорт 103 операцияларининг тўла қ онли аналитик текширувдан ўтказилишини таъминлаш, божхона назорати ва расмийлаштирувидан ўтказиш ишларини тўли қ автоматлаштириш, божхона хизматларини компьютерлаштириш амалга ошириладиган ислохотларнинг асосий жихатлари бўлиб хисобланади . Давлат божхона қў митаси бошка конунни мухофаза килиш органлари билан якиндан хамкорликда давлатнинг иктисодий хавфсизлигига путур етказишга каратилган криминал гурухларни аниклаш ва уларни жиноий харакатларини олдини олиш буйича фаол иш олиб бормокдалар. Божхона хизмати ходимлари томонидан кучли наркотик моддалар, кучли таъсир килувчи захарли моддалар, психотроп моддаларнинг таблеткалари ва ампулалари, куп микдорда укотар куроллари ва уларнинг уклари, мингдан ортик диний экстремистик маънога эга булган китоблар ва варакалар ушланди, мусодара килинди, хамда давлатга катта микдорда маданий- тарихий ахамиятга эга булган нодир буюмлар кайтарилди. Божхона органларининг фаолиятлари йуналишларидан бири, Республикага ноконуний тарзда айланма йуллар оркали, урнатилган конун қоидаларини бузган холда божхона декларациясидан утказмай, товарларни олиб киришни олдини олишдир. Президентимиз И.Каримов айтганларидек : «Товарларнинг контрабанда й ў ли билан назоратсиз, но қ онуний тарздаги о қ имига хеч бир д авлат и қ тисоди ё ти дош бера олмайди». Давлат хавфсизлигига тахдид сола ё тган жиноятлар конунни мухофаза s илувчи органлар томонидан муносиб равишда қаршиликка дучор булиши керак. Уз навбатида, буларнинг хаммаси бизни бу ходисаларга қарши мустакил конуний асосларни яратишимизга зарурият тугдиради. Чунки, хавфсизлик, хозирги кунда бутун дун`ни ларзага сола ё тган хал қ аро терроризм, экстремизм, сепаратизм, ги ё хвандлик, уюшган жиноятчилик каби бало- қ азолардан қ андай қ илиб ў зимизни химоялашимиз, юртимиз, 104 минта қ амиз тинчлигини турли хамла ва тажовузлардан, ё мон к ў злардан қ андай са қ лаш билан бо ғ лик масалалар эътиборимиз марказида б ў лиши лозим. Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1.Ўзбекистон Республикаси қонунлари, Ўзбекистон Республикаси Президенти Фармонлари ва қарорлари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси қарорлари ва асарлари хамда меъёрий хужжатлар 1.1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: Ўзбекистон, 2003 йил. 1.2. Ўзбекистон Республикасининг Божхона Кодекси. Т.: Адолат, 2000й. 1.3. Ўзбекистон Республикасининг «Бож тарифи тўғрисида»ги қонуни. Т.: Иқтисодиёт ва хуқуқ дунёси 1997 й. 1.4. Ўзбекистон Республикасининг «Божхона хизмати тўғрисида»ги қонуни. Т.: Иқтисодиёт ва хуқуқ дунёси 1997 й. 1.5. Ўзбекистон Республикасининг «Ташқи иқтисодий фаолият тўғрисида»ги Қонуни, Т.: 2002 йил. 105 1.6. Ўзбекистон Республикасининг «Химоя чоралари, демпингга қарши ва компенсацион божлар тўғрисида»ги қонуни . Т.: Ўзбекистон 2004 йил. 1.7. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 26 мартдаги “Экспорт қилувчи корхоналарни рағбатлантиришни кучайтириш ва рақобатдош маҳсулотларни экспортга етказиб беришни кенгайтириш борасида қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-173-сонли Қарори; 1.8. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 24 декабрдаги «Ўзбекистон Республикаси бюджетининг 2013 йилдаги асосий макроэкономик кўрсаткичлари ва параметрларини прогнозлаш тўғрисида»ги ПҚ-1544 сон қарори. 1.9. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 10 сентябрдаги “Ўзбекистон Республикаси ташқи иқтисодий фаолиятини тартибга солиш доир чора-тадбирларини давом эттириш тўғрисида”ги ПҚ-1816-сонли Қарори 1.10. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 16 июлдаги “Статистик, солиқ, молиявий ҳисоботларни, лицензияланадиган фаолият турларини ва рухсат бериш тартиб-таомилларини тубдан қисқартириш чора- тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-4453-сонли Фармони 1.11.Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 10 апрелдаги “Тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар жалб этилишини рағбатлантиришга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-4434- сонли фармони 1.12. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2012 йил 28 ноябрдаги “Саноатда ишлаб чиқариш харажатларини қисқартириш ва маҳсулот таннархини пасайтириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги 333-сонли Қарори; 1.13. Қўшимча чора тадбирлар тўғрисидаги Вазирлар Махкамасининг 2002 йил 6 майдаги «Жисмоний шахслар томонидан Ўзбекистон Республикаси худудига товарлар олиб келинишини тартибга солиш тўғрисида»ги 154-сон қарори. 106 1.14. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2012 йил 30 декабрдаги “Ташқи савдо операцияларини амалга ошириш билан боғлиқ тартиботларни либераллаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги 379-сонли Қарори. 2. Ўзбекистон Республикаси Президенти асарлари 2.1. Каримов И.А. «Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари», Ўзбекистон , 2009 йил. 2.2. Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз-жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизациялаш ва ислох этишдир. Т:, Ўзбекистон 2005 й. 2.3. Каримов И.А. Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т.: Ўзбекистон, 1997 й. 3. Ўзбекистон Республикасида чоп этилган дарсликлар 3.1. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг 2012 йилнинг асосий якунлари ва 2013 йилда Ўзбекистонни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг устувор йўналишларига бағишланган Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги “Бош мақсадимиз – кенг кўламли ислоҳотлар ва модернизация йўлини қатъият билан давом эттириш” мавзусидаги маърузасини ўрганиш бўйича ўқув қўлланма. – Т.: “O’qituvchi” НМИУ. - 2013. – 375 бет. 3.2. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг 2010 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2011 йилга мўлжалланган энг муҳим устувор йўналишларга бағишланган Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги “Барча режа ва дастурларимиз Ватанимиз тараққиётини юксалтириш, халқимиз фаровонлигини оширишга хизмат қилади” мавзусидаги маърузасини 107 ўрганиш бўйича Ўқув-услубий мажмуа. – Тошкент: Иқтисодиёт. - 2011. – 375 бет. 3.3.Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг «Мамлакатимизни модернизация қилиш ва кучли фуқаролик жамияти барпо этиш – устувор мақсадимиздир» ҳамда «Асосий вазифамиз – Ватанимиз тараққиёти ва халқимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир» номли маърузаларини ўрганиш бўйича Ўқув-услубий мажмуа. – Тошкент: Иқтисодиёт. - 2010. – 340 бет. 3.4. Хамидов И.А., Алимов А.М. «Ўзбекистон Республикасида Ташқи иқтисодий фаолият асослари» Т:, Ўзбекистон 2002 й. 3.5. Комилов У. Божхона иши асослари. Т.: Иқтисодиёт ва хуқуқ дунёси, 1998 йил 3.6. М.Холмедов ва бошқалар. «Ўзбекистон Республикасида божхона режимларини қўллаш асослари», Т.: Иқтисодиёт ва хуқуқ дунёси, 2005 й. 3.7. Кучаров А., Тоиров Ш. Божхона иши. Дарслик. ТДИУ.2009 й. 3.8. Тоиров Ш. Бож тариф сиёсати. – Ўқув қўлланма. Т., 2007. 3.9. Алиев А. Ташқи иқтисодий фаолиятни давлат томонидан тартибга солиш– Ўқув қўлланма. Т., 2011. 3.10. Кучаров А., Тиллахўжаев Ш. Божхона таомиллари. Ўқув қўлланма. ТДИУ.2011 й. 3.11. Алимбекова К. Контрабанда ва БҚҚК. Ўқув қўлланма. ТДИУ.2014 й. 4. Россияда чоп этилган дарсликлар 6 . 1. Коник Н.В. Таможенное дело. Учеб.пособие. М.: Омега. 2008г. 6.2. Свинухов В.Г. «Таможенно-тарифное регулирование ВЭД» М:., Экономист 2004г. 6.3. Миляков Н.В. «Таможенная пошлина» М:, Финансы и статистика 2004г. 6.4. Gilberto Dupas. The Logic of Globalization: Tentions and Governability in Contemporary Society. UNESCO Most discussion paper. Paris, 2001 6.5.. Дюмулен И . И . « ВТО » М :, Экономика 2003 г . 108 6.6. Сандровский К.К. «Международное таможенное право» Киев:, Знание 2002г. 6 . 7. «Основы таможенного дела» .- М., под ред.В.Г.Драганова, 1998. 6.8. Таможенный контроль. Принципы и формы. Таможенный альманах. М.: Благовест – В, 2002 г., 10-бет. 6.9. John Baylis. The Globalization of World Politics: An introduction to international relation. Oxford , 2007 6.2.1. Бондаренко Н.П. Таможенно-тарифное регулирование ВЭД. Изд-во «МарТ», 2007 г. 5. Рўзнома ва журналларда чоп этилган мақолалар 5 .1. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримовнинг « 2014 йил юқори ўсиш суръатлари билан ривожлантириш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, ўзини оқлаган ислоҳотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили бўлади » мавзусидаги маърузаси, Халқ сўзи, 18 январь 2014 й. 5.2. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримовнинг ”Бош мақсадимиз – кенг кўламли ислоҳотлар ва модернизация йўлини қатъият билан давом эттириш » мавзусидаги маърузаси, Халқ сўзи, 19 январь 2013 й. 5.3. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримовнинг «Барча режа ва дастурларимиз Ватанимиз тараққиётини юксалтириш, халқимиз фаровонлигини оширишга хизмат қилади» мавзусидаги маърузаси, Халқ сўзи, 22 январь 2011 й. 5.4. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримовнинг «Инсон манфатлари устоворлигини таъминлаш- барча ислохот ва ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир» мавзусидаги маърузаси, Халқ сўзи, 9 февраль 2008 й. 5.5. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримовнинг Олий Мажлис сенатининг 5-ялпи мажлисида «Мамлакатимиз тараққиётининг қонуний асосларини мустахкамлаш фаолиятимиз мезони бўлиши даркор» мавзусидаги маърузаси, Халқ сўзи, 27 февраль 2006 й. 109 5.6. Хамкорлик масалалари мухокамаси. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримовнинг Жахон божхона ташкилоти Бош котиби Кунио Микурияни қабули. Халқ сўзи. 5 май 2010 йил. № 87. 5.7. Хамкорликнинг янги боскичи, Тошкент окшоми, 7 май 2010 й., 103-сон. 5.8. Халкаро алоқалар кенгаймоқда. СБХ, № 4, 2008 й. 5.9. Халқаро божхона ҳамкорлигини ривожлантириш йўлидан. Т-Солиқ ва божхона хабарлари газетаси, 2010 йил 6 июнь №23-24. 5.1.1. Соли қ ва божхона хабарномаси Т 20 10 -20 14 йил сонлари 6. Статистик маълумотлар тўпламлари 6.1. Республика божхона органларининг 2010-2014 йй учун хизмат фаолияти тўғрисида маълумот, Т.: 2014 йил, 12-бет. 7. Интернет сайтлари 7.1. http://www. wto. org ; 7.2 . http://www.ec.org . 7.3. http//www.с ustoms.uz 7.4. http//www.с ustoms.ru 110

Похожие

Мамлакат фискал сиёсатини амалга ошириш, ташқи савдони тартибга солиш ва иқтисодий ҳавфсизликни таъминлашда божхона хизмати
Ўзбекистон Республикаси ташқи иқтисодий фаолиятини ташкил этиш ва бошқариш тизимида божхона хизмати
Узбекистан фонд бозорига молиявий бошқарув сиёсатининг таъсири
Инвестицияларни жалб қилиш муаммолари
Халқаро ҳисоб-китоблар шакллари ва уларни қўллаш имкониятлари