- Главная страница
- Дипломные работы
- Биология
- Mitoxondriyalarda Са2+-transport sistemalarining tuzilishi, funksiyasi va ularga biologik faol moddalarning ta`siri
Mitoxondriyalarda Са2+-transport sistemalarining tuzilishi, funksiyasi va ularga biologik faol moddalarning ta`siri
![www.arxiv.uz Shu sababli dunyoning kо`pgina ilmiy laboratoriyalarida Са 2+ -ga bog`liq SsA-sezgir poralarning funksional holatini hamda Са 2+ -ga bog`liq hujayraviy jarayonlarni biologik faol moddalar yordamida boshqarish mexanizmlarini aniqlash borasida keng miqyosda tadqiqot ishlari olib borilmoqda [Salvi et al., 2003; Балтина и др., 1992; Толстиков и др., 1997; Abramov et al., 2001; Бескина, 2002; Косимбетов., 2006; Чо`лиев, 2007]. Hujayraning normal faoliyati uchun hujayra ichki Ca 2+ signalizatsiyasi va Ca 2+ ionlari chiqishini boshqarib turishda Mx lar muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. SsA-sezgir pora megakanal hisoblanib, turli xildagi jigar patologiyalarida ushbu pora yuqori о`tkazuvchanlik holatiga о`tadi. Tо`plangan ma`lumotlarga qaraganda, SsA-sezgir poraning ochiq holatga о`tishi turli xildagi hujayra о`limi (apoptoz va nekroz) ni rivojlanishiga olib keladi. Olimlar tomonidan uzoq yillik ilmiy tadqiqot natijalari asosida shunday xulosaga kelindiki, mitoxondriya va uning ichki membranasida joylashgan SsA- sezgir poralar kо`pgina biologik va farmakologik faol moddalar hamda patogenlar uchun ta`sir markazi bо`lib xizmat qiladi [Камбурова, 2001; Салиходжаева и др., 2002; Fiore et al., 2004; Чўлиев, 2007]. Adabiyotlarda keltirilgan ma`lumotlarga ko`ra, mitoxondriyalardagi SsA- sezgir poralar ishini boshqarish va uning holatini o`zgartirish o`simliklardan ajratib olinayotgan ayrim biologik aktiv moddalar yordamida amalga oshirish mumkin. Shu sababdan, Ca 2+ ionlari transporti sistemalari bo`yicha bilimlarni kengaytirish uchun avvalo, ularga biologik faol moddalar, turli xildagi pestitsidlar hamda boshqa moddalarning ta`sir qilish mexanizmlarini yaxshilab o`rganish lozim. Tadqiqotning maqsadi va vazifalari. Ushbu bitiruv malakaviy ishining maqsadi shundan iboratki, mitoxondriyalar Ca 2+ transport sistemalarining tabiiy va sintetik biologik faol moddalar yordamida regulyatsiya qilish mexanizmlarini o`rganishdan iborat. Maqsaddan kelib chiqqan holda quyidagi vazifalar belgilab olindi: - mavzuga oid adabiyot manbalari bilan ishlash;](/data/documents/a07b2024-e3f3-4c58-9710-8d3b9e1e8ba5/page-4.png)
![www.arxiv.uz membranalar depolyarizatsiyasiga olib keladi, ya`ni kanali ochadi. SsA-sezgir porani yuqori o`tkazuvchanlikka olib keladi yoki protonoforlardek ta`sir qilib, membaranalar orqali protonlarni tashiydi, m ni pasaytiradi. Intakt nafas olish zanjiri depolyarizatsiya bo`lishi bilan maksimal ravishda kislorod ola boshlaydi. Bunday sharoitlarda sintezning harakatlantiruvchi kuchi ATF hisoblanadi va ATF teskari yo`nalishda ishlovchi F 0 F 1 -ATF sintetaza tomonidan sarflanadi. ATF- sintetazaning muvozanati m ва АТФ/АДФ+Р 1 nisbat bilan belgilanadi. Depolyarizatsiyaga javoban, fermentning aktivligi ATF-azalik aktivlikka o`zgaradi, ya`ni ferment ATF ni gidrolizlaydi va protonlarni tashqariga olib chiqadi. Fosforlanish substrati kislorod yoki uglevodorod shakarining yo`qotilishi yoki ingibitorlar ta`sirida nafas zanjiri nafas olishni to`xtatadi. Shunday qilib, hujayralarning energiya stansiyasining o`zlari ATF zanjirlarini tamomlaydi va hujayra falokatini tezlashtiradi. 1.2. Ion kanallari haqida ma`lumot Biologik organizmlarda kechuvchi hayotiy jarayonlar asosini bevosita hujayra darajasida kechuvchi jarayonlar tashkil etadi. Hujayra membranasida boradigan murakkab jarayonlar natijasida qo`zg`alish, fotosintez, nafas olish kabi ko`plab muhim xayotiy jarayonlar amalga oshadi. Hujayra membranasi umumiy holatda oqsil molekulalari joylashgan lipid qo`shqavatidan tashkil topgan. Membranada lipid qo`shqavatida joylashgan oqsil molekulalari asosan ion kanallari, ion nasoslari va retseptorlarni xosil qiladi. Membranada joylashgan ion kanali xosil qiluvchi oqsil molekulalari ma`lum bir ionni kimyoviy gradient bo`yicha tanlab o`tkazish xususiyatiga ega. Ion kanallari ochilish va yopilish mexanizmlariga ko`ra potentsialga bog`liq, ligandlar ta`siriga sezuvchan yoki mexanik ta`sirdan faollashuvchi guruhlarga bo`linadi. Ion kanallari uchun maxsus tanlovchanlik xususiyati xarakterli hisoblanadi. Hujayra membranasi ion kanallarining umumiy elektrik xususiyatlarini yetarlicha o`rganib chiqilgan [Sackmann, 1983]. Biologik](/data/documents/a07b2024-e3f3-4c58-9710-8d3b9e1e8ba5/page-18.png)
![www.arxiv.uz Mitoxondriyalarga 2 valentli kationlar va Са 2+ ionlari akkumulyatsiyasi Са 2+ -uniporter orqali ta`minlanadi. Mitoxondriyalar 2 valentli kationlar (Mn 2+ , Sr 2+ , Ba 2+ ) va Са 2+ ionlarini so`rib olib, uni o`zida saqlab turish xususiyatiga ega [Холмухамедов, 1991; Bernardi, 1992]. Ikki valentli kationlarning mitoxondriyaga tarnsporti maxsus mexanizm asosida ta`minlanadi [Гагельганс, 1981; Асраров, 1999]. Са 2+ va ikki valentli kationlarning yutilishida membrana potensiali energiyasi sarflanadi. Membrana potensiali generatsiyasi uchun bog`lovchi membranalardagi past o`tkazuvchanlik talab qilinadi. Haqiqatdan ham, bog`lovchi membranalarda К + , Н + , Mg 2+ , ГДФ 3- , ГТФ 4- va СI - ionlari uchun past o`tkazuvchanlikka ega [Панов, 1992]. Ayrim hollarda mitoxondriya membranalari Са 2+ , АDP 3- va АТP 4- ionlari uchun yuqori o`tkazuvchanlikka ham ega bo`ladi [Панов, 1992]. Ikki valentli kationlar akkumulyatsiyasi, shuningdek, adeninnukleotidlar transporti maxsus o`tkazgichlar tomonidan ta`minlanadi [Kantrow et al., 2000]. Mitoxondriya ichki membranasida kation, anion va metabolitlarning maxsus o`tkazuvchi tizimi mavjud. Shuni alohida ta`kidlash mumkinki, mitoxondriyalarning SsA-sezgir poralari Са 2+ yordamida boshqariladi [Gunter et al., 1998; Gunter, Gunter, 2001] . Bog`langan uchastkadan bir juft elektronlar tashiladi yoki energiyalangan mitoxondriyalarda membranalardan Са 2+ ioni tashiladi. Mitoxondriyalarga Са 2+ ioni tashilishining xarakterli xususiyati shuki, konsentratsiyaga bog`liq holda Са 2+ ioni akkumulyatsiyasining boshlang`ich tezligiga bog`liq. Ikki valentli kationlarning mitoxondriya membranasi orqali tashilishi, ikkita bir xil zaryadli ionlarning qarama-qarshi yo`nalishda harakatlanishi (2Н + /Ме 2+ (kalsiy, kaliy yoki natriy va boshq.)) ga bog`liq. 2Н + /Са 2+ ёки 2Н + /Ме 2+ almashinuvning stexiometrik koeffitsiyenti 2 ga teng. Ме 2+ transporti tashiluvchi anionlar (atsetat, fosfat va arsenat) ishtirokida tezlashadi. Са 2+ transportining harakatlantiruvchi kuchi mitoxondriyaning membrana potensiali hisoblanib, u normada 150-180 мВ га тенг. Taxmin qilinishicha, mitoxondriya membranasi orqali Са 2+ ionining passiv taqsimlanishi quyidagicha,](/data/documents/a07b2024-e3f3-4c58-9710-8d3b9e1e8ba5/page-22.png)
![www.arxiv.uz mitoxondriya ichida uning konsentratsiyasi sitoplazmadagiga nisbatan 5-6 marta ko`p bo`ladi [Horikawa et al. 1998; Pivovarova et al. 1999; Gallitelli et al. 1999]. Ma`lumki, mitoxondriya membranasi Са 2+ ioni transporti vaqtida depolyarizatsiyaga uchraydi va Са 2+ ionlari oksidlanishli-fosforlanish jarayonini buzuvchi sifatida ta`sir ko`rsatadi. Sintez va hujayraichki ATF konsentratsiyasining ortishi natijasida m tiklanadi [Duchen, 2000]. Mitoxondriyalar Са 2+ ionlari yutilishi uchun asosiy organoidlardir [Nicholls, Budd, 2000; Hajnoczky et al. 2001]. Mitoxondriyalarga Са 2+ ionlarining yutilishi oksidlanishli-fosforlanishning ingibirlanishiga olib keladi [Holmuhamedov et al. 2001]. Avtorlarning taxmin qilishicha [Hajnoczky et al., 2001; Pfeiffer et al., 2001], bir qancha mexanizmlar borki, ular Са 2+ ni kirishini oldini oladi va mitoxondriyalarni Са 2+ yutilishidan va SsA-sezgir poralar ochilishidan himoya qiladi. Ma`lumki, SsA-sezgir poralarning ochiq holatga o`tishi membranalarning permeabilizatsiyasiga olib keladi, bu esa sitoxrom С va boshqa apoptotik faktorlarning mitoxondriyadan sitozolga chiqishiga sabab bo`ladi. Mitoxondriyalardagi Са 2+ konsentratsiyasi ( [ Са 2+ ] m ) submikromolyardan kichik mikromolyargacha o`zgarib turadi. Tinch holatdagi hujayralarda Са 2+ miqdori 100-240 nM chegarada o`zgarib turadi. Stronsiy, bariy yoki marganets ta`sirida mitoxondriyalarda Са 2+ transporti to`liq ingibirlanadi, barcha ishqoriy yer metal kationlarining umumiy ta`sir mexanizmlariga egaligini bildiradi [Гагельганс, 1981]. Shuningdek, spetsifik ingibitorlar aniqlangan, Са 2+ , Sr 2+ , Ba 2+ va Mn 2+ kationlarining transporti lantanidlar, ruteniy qizili, va geksaminokobaltoxlorid yordamida ingibirlanadi [Гагельганс, 1981]. Permeabilizatsiyalangan hujayralarda Са 2+ transportining yarim aktivlanish tezligi (К 0,5 ) 3-10 mM chegarada namoyon bo`ladi. Mikrodemenlardagi Са 2+ ning yuqori konsentratsiyasi Са 2+ ni kirishi uchun sharoit yaratadi [Pacher et al. 2002]. Hozirgi vaqtda mitoxondriyadan Са 2+ ning 2 xil yo`l bilan chiqishi aniqlangan: Na + ga bog`liq va Na + ga bog`liq bo`lmagan [Pfeiffer et al. 2001]. Са 2+ ionlarining Na + ga bog`liq chiqishi 3Na+:1Ca 2+ stexiometrik tarzda amalga](/data/documents/a07b2024-e3f3-4c58-9710-8d3b9e1e8ba5/page-23.png)
![www.arxiv.uz oshadi [Pfeiffer et al. 2001], va membrana potensiali ta`minlanadi. Bu mexanizm tana muskullari, nerv sistemasi, yurak va endotelial hujayralarda kuzatiladi [Thayer et al. 2002]. Ionlarning Na + -ga bog`liq bo`lmagan chiqishi jigar va silliq muskul hujayralari mitoxondriyalari uchun muhim ahamiyatga ega. Bu mexanizm Н + ning n H + :Ca 2+ ko`rinishda kirishi bilan amalga oshadi, bu yerda n=2, [Pfeiffer et al. 2001]. Са 2+ ga bog`liq SsA-sezgir poralar Са 2+ ning mitoxondriyadan chiqib ketishini ta`minlaydi. [Gunter et al. 2000]. Megakanalning quyi va yuqori o`tkazuvchanlik holatda bo`lishi aniqlangan [Bernardi, 1999]. Megakanalning yuqori o`tkazuvchanlik holatidagi ochilishi natijasida membrana potensiali tushib ketadi va matriksda рН va Са 2+ ning konsentratsiyasi ortishi kuzatiladi. Bu holat Са 2+ peregruzka vaqtida kuzatiladi va apoptotik faktorlar chiqishi mumkin. Megakanal quyi o`tkazuvchanlik holatda bo`lganda Са 2+ gomeostazning fiziologik boshqarilishida ishtirok etadi [Ichas et al. 1997]. Matriksda Са 2+ ning ortib ketishi quyi o`tkazuvchanlikdan yuqori o`tkazuvchanlikka o`tishga olib keladi. [Rizzuto et al. 2000]. 70 yillarda tabiiy va sun`iy yo`l bilan olingan bir qator moddalarning biologik va sun`iy membranalarda Н + /Ме 2+ elektroneytral almashinuvida ionoforlik xususiyatlari aniqlangan [Овчинников, 1978]. Hozirgi vaqtda inoforlar membranalarning ion-transport sistemasini modullashtirishda keng qo`llanilmoqda. Ba`zi bir ionoforlar (valinomitsin, siklik poliefirlar) ning strukturasi tutashgan xalqa shaklida bo`ladi. Karboksilat ionoforlar nigeritsin, dianmitsin, monensin, lazaloid A va A 23187 kationlar bilan kompleks hosil qilganda siklik konformatsion holatga o`tadi [Овчинников, 1978; Досон и др., 1991; Abramov, Duchen, 2003 ]. O`simlik preparatlari salsolidin va geptanoilsalsolidin bisloy lipid membranalarining Са 2+ li muhitda integral o`tkazuvchanligini, shuningdek, mitoxondriyalar membranasi orqali Са 2+ transport tezligini oshiradi, lekin boshqa kationlar transportiga ta`sir ko`rsatmaydi, ya`ni Са 2+ -ionofor xususiyatiga ega [Каликулов и др., 1999; Асраров и др., 1999].](/data/documents/a07b2024-e3f3-4c58-9710-8d3b9e1e8ba5/page-24.png)
![www.arxiv.uz Са 2+ -ionoforlik xossasi shuningdek, bir necha seskviterpen spirtlarning efirlarida (ferutinin, ferolin, yuniferdin) ham kuzatilgan [Abramov et al, 2001]. Glitsirrizin kislotasidan farq qilgan holda glitsirret kislotasining ham Са 2+ - ionofor xususiyatiga ega ekanligi aniqlangan [ Камбурова , 2003]. Ushbu birikma mitoxondriya membranasining lipidlarning perekisli oksidlanish jarayoniga Са 2+ ionlari singari ta`sir ko`rsatadi. 1.3.1. Mitoxondriyalarga Са 2+ ning kirish yo`llari Mitoxondrial membrana potensiali ( Ψ m ), odatda 150 va 180 millivoltlar orasida bo`lib, mitoxondriyaga kalsiyni kirishini ta`minlovchi kuch hisoblanadi. Mitoxondrial membrana orqali passiv kalsiy taqsimlanishi deb olib, ichki mitoxondrial kalsiy konsentratsiyasi [Ca 2+ ] i bunday Ψ m ma`nosidan 5-6 marta katta bo`lishi mumkin. Lekin tinch sharoitda mitoxondriyada kalsiy miqdori kam . bundan tashqari, transmitoxondrial membrana potensiali kollapsida tinch holatdagi hujayralarda SSSR yoki FSSP kabi protonoforlar bilan kalsiy odatda erkin holida bo`linib chiqmaydi, tinch mitoxondriya ozroq bo`linib chiqqan kalsiy tutadi. Buning sababi shuki, ichki membrana kalsiy uchun juda yomon o`tkazuvchanlikka ega (Duchen, 2000). Agar mitoxondriyaning kalsiy o`tkazuvchanligi ortib ketsa, oksidlanishli fosforlanish jarayoni ingibirlanadi. Bu esa mitoxondriyada apoptotik yoki nekrotik jarayonlarning yuzaga kelishiga turtki bo`lishi mumkin. Umuman olganda, kalsiyning mitoxondriyadan o`tishi haligacha molekulyar darajada o`rganilmagan 2 ta mexanizm orqali o`tkazilishi aniqlangan: to`yinadigan past moyillikdagi (10-20 mM) tashuvchi tizim hamda to`yinadigan tez ta`sir qiluvchi sezuvchanlik rejimi (RaM). Zararlanmagan hujayralarda to`g`ridan-to`g`ri endogen modullash dalili yetmasada tashuvchini faollashtiruvchi va shu bilan mitoxondrial kalsiy sezuvchanlikni boshqarishi mumkin bo`lgan ko`pchilik fiziologik va farmakologik agentlar aniqlangan. Tashuvchi tizim spermin va taurinning fiziologik konsentratsiyalari bilan faollantiriladi va 0,5 nM ruteniy qizili bilan bloklanadi. Hujayralardagi o`tkazuvchanlikning kuchayishi bilan bog`liq](/data/documents/a07b2024-e3f3-4c58-9710-8d3b9e1e8ba5/page-25.png)
![www.arxiv.uz 2-БOБ. MАTЕRIАL ВА MЕTOДLАR. 2.1. Mitoxondriyalarni ajratib olish Mitoxondriyalarni Shneyder usuli bo`yicha differensial sentrifugalash orqali 150-200 grammli kalamushlar jigaridan ajratib oldik [Schneider, Hogeboom, 1951; Виноградов и др., 1977]. Kalamush avval harakatsizlantirilib, keyin jigari tanadan ajratib olindi va muzli ajratish muhitiga solindi. Ajratish muhiti tarkibi quyidagicha: saxaroza 250 mM, tris-НСI 10 mM, EDTA 1 mM, рН 7,4. Jigarning massasi aniqlab olingandan so`ng, mexanik press orqali ezildi va 6 hissa ko`p ajratish muhitiga solib teflonli gomogenezator yordamida maydalandi. Birinchi sentrifugalash SLR-1 sentrifuganing rotoriga 0(1o S haroratda 7 daqiqa davomida daqiqasiga 1500 aylanish tezligida amalga oshirildi, so`ngra cho`kmaga tushgan yadro va hujayraning boshqa fragmentlari ajratib olindi. Supernatantni 2-marta daqiqasiga 6000 aylanish tezligida 15 daqiqa davomida sentrifuga rotoriga qo`yildi. Cho`kmani 10:1 nisbatdagi ajratish muhitida suspenziyalandi. Ajratib olingan mitoxondriya tajriba uchun 40 daqiqa davomida muzli banyada tinim holatiga qo`yildi. 2.2. Oqsil miqdorini aniqlash Oqsilni biuret reaksiyasi bo`yicha aniqladik [Gornal, 1949]. Biuret reaktivini tayyorlash uchun 750 mg mis sulfat (CuSO4 * 5H2O) va natriy-kaliy vinnokisliy (NaKC 4 H 4 O 6 * 4H 2 O) ni 500 ml suvda eritdik. Oksidlanishni oldini olish uchun tayyor eritmaga 150 ml 10% li natriy gidroksid (NaON) va 1 g kaliy yodid (KJ) qo`shdik va hajmini suv yordamida 1 l ga yetkazdik. Tayyor eritmani polietilen idishda saqladik. Mitoxondriya suspenziyasidagi oqsil miqdorini aniqlash uchun 0,1 ml suspenziyaga membranani buzish uchun 0,9 ml 2n KON va 10 mg dezoksixolat kislota qo`shdik. Oqsil to`liq erigandan so`ng, 4 ml biuret reaktivi qo`shildi xona](/data/documents/a07b2024-e3f3-4c58-9710-8d3b9e1e8ba5/page-28.png)
![www.arxiv.uz haroratida 30 daqiqa davomida qoldirildi. Bir vaqtda kontrol proba (1 ml 2n KON + 10 mg dezoksixolevoy kisloti + 4 ml biuretovogo reaktiva) tayyorlandi. 10 mm qalinlikdagi kyuvetada 540 nm ko`rsatkichda kalorimetrovka qilindi. Oqsil miqdori kalibrovka egri chizig`i bo`yicha aniqlandi (standart sifatida ho`kizning sivorotkali albumini ishlatildi). 2.3. Mitoxondriya ichki membranasi o`tkazuvchanligining o`zgarishini aniqlash Mitoxondriyalarning shishish kinetikasi (1 mg oqsil/ml SI) aniqlash 28 0S haroratda 540 nm to`lqin uzunlikda 3 ml hajmli kyuvetadagi mitoxondriya suspenziyasining optik zichligining o`zgarishiga asoslanadi [Brierley, 1974]. Energiyalangan mitoxondriyalar uchun inkubasiya muhiti tarkibi quyidagicha : 125 mM KСl, 10 mM tris-HCl, 2,5 mM KН 2 РO 4 , 1mM EGTA, 5 mM glutamat, 1 mM mаlаt, рН 7,4 ; energiyalanmagan mitoxondriyalar uchun esa - 0,24 M sаxаrozа, 10 mM tris-HCl, 1mM EGTA, 1 mkM rotеnon, рН 7,4 [Azzone, Azzi, 1965; Davidson, Halestrap, 1990]. Muhit tarkibidagi kalsiy konsentrasiyasini aniqlash uchun Сa 2+ -EGTA buferidan foydalanildi. 2.4. Mitoxondriyalar ichki membranasining turli kationlar uchun o`tkazuvchanligining o`zgarishini aniqlash Mitoxondriya membranasi passiv transporti turli tuzli eritmalarda (2.1- jadval) ularning energiyaga bog`liq bo`lmagan shishish kinetikasi bo`yicha baholanadi [Brierley 1974]. Elektrolitlar ishtirokidagi osmotik shishish muhim ahamiyatga ega. Mitoxondriya matriksiga anion va kationlarning kirishi natijasida organella ichida osmotik bosimning oshishiga sabab bo`ladi, lekin bu diffuziya potensialiga bog`liq emas. Mitoxondriya ichki membrana orqali Н + - o`tkazuvchanlikni aniqlash uchun ammoniy nitratning izoosmotik eritmasidan](/data/documents/a07b2024-e3f3-4c58-9710-8d3b9e1e8ba5/page-29.png)
![www.arxiv.uz foydalanildi. Mitoxondriya membranasi NO 3 - va NH 3 + ionlari uchun yaxshi o`tkazuvchanlikka ega, lekin NH 4 + ionlari uchun o`tkazuvchan emas. 2.1-jadval Jigar mitoxondriyasi ichki membranasining passiv o`tkazuvchanligini o`rganish uchun inkubasiya muhitlari O`rganiladigan o`tkazuvchanlik Muhitning asosiy komponentlari Bufer ( рН -7.4) Vodorod 130 mM NH 4 N O 3 10 mM tris- NO 3 Nаtri y 130 mM NaN O 3 10 mM tris- NO 3 Kаli y 130 mM K N O 3 10 mM tris- NO 3 Magniy 86 m M Mg(N O 3 ) 2 10 mM tris- NO 3 Kаlsi y 86 m M Ca(N O 3 ) 2 10 mM tris- NO 3 2.5. Mitoxondriyalarda Са 2+ transport tezligini aniqlash Mitoxondriyada kalsiy ionlari transportini 2Н + /Сa 2+ -almashinuv asosida рН- metrik usul yordamida qayd qilindi [Гагельганс, 1970; Виноградов и др., 1977]. Mitoxondriya suspenziyasiga kalsiy xloridi eritmasidan bir necha marta qo`shilganda, mitoxondriya kalsiy ionlarini yutadi. Kalsiyga to`yinish sodir bo`lganda esa Сa 2+ mitoxondriyadan chiqa boshlaydi. Сa 2+ ionlarining bunday chiqishi mitoxondriya membranasining shikastlanishi bilan bog`liq. Kalsiy ionlarining yuqori konsentrasiyasi endogen fosfolipaza А 2 ning faollashuviga, oksidlanishli fosforlanishning buzilishiga, membrana o`tkazuvchanligining o`zgarishiga shuningdek, SsA-sezgir poralarning ochilishiga olib keladi. Shu munosabat bilan mitoxondriyalarda Са 2+ transport tezligi 2Н + /Са 2+ -almashinuv asosida o`rganildi. Tajribalarda inkubasiya muhiti quyidagicha tarkibga ega bo`ldi: KСl 120 mM, tris-HCl 10 mM, suksinаt 5 mM, rotеnon 1 mkг/ml, fosfаt 1 mM, рН 7.4. Muhitni mа`lum konsеntrаsiyali HCl eritmаsi bilan kalibrovka qildik. 2.6. Lipidlarni perekisli oksidlanish induksiyasi va malon dialdegidining hosil bo`lishini o`rganish Fe 2+ / askorbat ga bog`liq lipidlarning perekisli oksidlanishining nefermentativ faollashuvi inkubasiya muhitiga (IM tarkibi: 125 mM KСI, 10mM](/data/documents/a07b2024-e3f3-4c58-9710-8d3b9e1e8ba5/page-30.png)
![www.arxiv.uz Tris-НСI, рН 7,5) 10 -5 M FeSO 4 ва 2 . 10 -4 M аskorbat qo`shish orqаli chaqirildi va 1 ml ajratish muhitida 8 mg oqsil borligi hisoblab topildi. Inkubasiya 37 o С hаrorаtli suv hammomida doimiy aralashtirib turilgan holatda amalga oshirildi. LPO ni GPK (gidroperekis kumol) ning turli konsentrasiya (yuqori konsentrasiya 4 . 10 -3 M) larini qo`shish orqali chaqirildi. IM da oqsilning konsentrasiyasi taxminan 8 mg/ ml ni tashkil etdi. 0,2 ml 70 % li TXUK qo`shish orqali reaksiya to`xtatildi. Shundan so`ng ushbu namunani 15 minut davomida 6000 g tezlikda sentrifugalandi. Keyin 2 ml qoldiqni ajratib oldik va 1 ml TBK qo`shdik. Kontrol probirkaga 2 ml suv va 1 ml TBK qo`shdik. Aralashmani 15 minut davomida qizdirdik. Hosil bo`lgan malon dialdegidi miqdori molyar ekstinksii koeffisienti (e = 1,56 . 10 5 M -1 sm -1 ) [ Бoлдирев, 1990 ] dan foydalanib, quyidagi formulaga asosan (nmol MDA/ mg belka = D/1.56x30) hisoblandi. 2.7. Eksperimental toksik gepatit modulini hosil qilish shartlari Ma`lumki, toksik gepatit sharoitida jigar hujayralari, xususan mitoxondriyalardagi sodir bo`ladigan fiziologik jarayonlarning o`zgarishi va unga turli biologik faol birikmalarning ta`sir mexanizmlarini o`rganishning eng samarali va klassik metodi bu hayvonlarni ССI 4 hamda geliotrin yordamida intoksikasiya qilishdir. Bu tadqiqot usullari asosan in vivo ko`rinishi olib boriladi. Hayvonlarni intoksikasiya qilishning 2 xil usuli mavjud: o`tkir va surunkali toksik gepatit. O`tkir toksik gepatitda intoksikasiya uchun tanlangan toksikant nisbatan yuqori dozada va kuniga ikki marta hayvon organizmining teri ostiga in`eksiya qilinadi. Masalan, geliotrin yordamida jigarning o`tkir zararlanishini chaqirish uchun toksikantni 250 mg/kg dozada teri ostiga yuboriladi. Bunda o`tkir toksik gepatit tezda chaqiriladi va hayvonlar jigari mitoxondriyalaridagi o`zgarishlarni o`rganishning bir qancha metodlari yordamida o`rganiladi. Surunkali gepatitda esa tanlab olingan toksikant nisbatan kichik dozalarda oz-ozdan haftasiga 2 martadan teri ostiga in`eksiya qilinadi. Masalan, geliotrin](/data/documents/a07b2024-e3f3-4c58-9710-8d3b9e1e8ba5/page-31.png)
