16-mavzu Kitob grafikasi san'atining badiiy-grafik elementlari 7-sinf - Изобразительное искусство - Учебники (по школьные предметы)

16-mavzu Kitob grafikasi san'atining badiiy-grafik elementlari 7-sinf

Загружено в:

19.09.2022

Скачано:

0

Размер:

1426 KB

Kitob grafikasi san'atining badiiy-grafik elementlari 7-sinf tasviriy san’at darsligi asosida 16-mavzu:

`Kitob bezash san'ati ham tasviriy san'at sohasi, ham texnikaviy soha. Chunki, u tasviriy san'atnrng materiallari, ashyolari, qurollari, tasviriy vosita va usullariga asoslanadi. Ikkinchi tomondan, kitob bezovchi rassom o'z asarini nashr etilayotgan kitobni bosmadan chiqarish texnologiyasidagi o'ziga xos shartlarga amal qilgan holda yaratadi. Kitobni yaratish jarayoni uning maketini tayyorlashdan boshlanadi. Unda kitobning umumiy tuzilishi, kompozitsiyasi, undagi elementlarning soni va xarakteri aks ettiriladi. Maket asosida kitobning badiiy-grafik elementlarining originali ishlanadi.

` 57-rasm. Qabariqnaqsh tushirilgan charm muqova. 58-rasm. Qabariq naqsh tushirilgan karton muqova.

` 59-rasm. Zilola Sulaymonova. Zamonaviy kitob muqovasi. Kitob elementlan ichida eng qadimiylandan bin, shubhasiz, muqovadir (59-rasm). Asarning asosiy g'oyasini ochib bemvchi, uning obrazi, yo'nalishini tasvirlovehi muqova asrlar davomida turli shakllarda tayyorlanib va ishlanib kelindi. Ular taxta, teri, qog'oz, plastmassa, metallardan tayyorlanishi mumkin (57-58- rasmlar).

`Qadimda kitob muqovalari turli qimmatbaho matolar, toshlar, tilla bilan ham bezatilgan. Supermuqova ayrim kitoblardagina bo'ladi. U oddiy shriftli, badiiy bezakli, naqshinkor, foto bezakli bo'lishi mumkin. Uning asosiy vazifasi kitob haqida tasawurga ega bo'lish uchun kerakli ma'lumot berish hamda kitob muqovasini himoya qilishdan iborat. Kitob haqidagi umumiy ma'lumotni muqovadagi shriftli va bezakli kompozitsiyalar ifodalaydi (59-rasm). Kitobning ichki badiiy bezak elementlar forzats bilan boshlanadi. Forzats (nemischa «vorsats» - ikki sahifali qog'oz) kitob bloki bilan muqovaning ichki tomoniga yelimlanadigan qog'ozdan iborat.

` 60-rasm. Qadimiy kitobga ishlangan forzats U tasvirsiz, oq, biror bir sidirg'a rangli, naqshinkor, sujetli va kitobning asosiy mazmunini anglatuvchi so'zlar joylashtinlgan bo'lishi mumkin (60-rasm). «Temur davrining me'moriy kahkashoni» nomli kitobning forzatsida qadimiy me'moriy obidalarga ishlangan naqshinkor mozaikaning berilishi kitobning mazmunini boyitishga xizmat qilgan. Qadimiy kitoblardan «Naqshbandiy xoj alarming oliy nasabnomasi», Abdurahmon Jomiyning «Yusuf va Zulayho», shuningdek, Qur'oni Karimga ishlangan forzatslar har tomonlama mukammal san'at asari sirasiga kiradi. Kitobning titul varag'i uning «nasabi»ni bildiradi. Zero, «titul» termini (lotincha «titulus») feodal va burjuaziya davrida yuqori mansabli kishilarga beriladigan unvon, nasabni anglatadi.

`Kitobning titul varag'i ham kitob haqidagi to'liq ma'lumotni, asarning muallifi, nomi, qachon va qayerda nashr ettirilganligini bildiradi. Ayrim hollarda bu harfli kompozitsiya, mo'jaz tasvir yoki naqshli bezak bilan ham to'ldiriladi. Agar titul varag'idagi yozuvlar uning chap tomonidagi varag'iga ham joylashtirilsa, bu bet kontrtitul deb ataladi.

`Titul varag'ining chap tomonida joylashtirilgan illustratsiya kitobning mazmunini anglatuvchi tasvir (u asar qahramonining yoki muallifhing portreti ham bo'lishi mumkin) frontispis deb ataladi. Frontispis (lotincha "irons" — old tomon va "spisio" — qarayman) - kitob titul sahifasi chap tomonida berilgan illustratsiya. Unda asarning asosiy g'oyasi ifodalanadi yoki muhim epizodi tasvirlanadi. Ayrim kitoblarning frontispisida asar muallifining protreti beriladi va ular odatda, grafik usulda tasvirlanadi. Kitobning bobi, bo'limining boshlanishida beriladigan alohida bet shmutstitul (nemischa «schmutztitel») deb ataladi. Unda bo'limning nomi, raqamidan tash qari, naqshinkor yoki sujetli bezaklar ham joylashishi mumkin.

` 61-Tasm. Qadimiy qo`lyozma kitobining naqshinkor qo'shsahifasi Zamonaviy kitobat san'atida qo'llaniladigan yana bir element kolontitul (lotincha "colonna" - ustun va "titulus" - yozuv) - kitob, gazeta, jurnallar sahifasida matn tepasidagi sarlavha ma'lumotlari - asar nomi, bo'lim, bob, paragraflari va b.) deb ataladi. Kolontitul zarur bo'lgan materialni topishda mundarija vazifasini o'taydi. Illustratsiya (lotincha «illustratio» - aniqlashtirmoq, ravshanlashtirmoq) -kitob bezovchi rassomning kompozitsion mushohadasi, tasviriy mahoratini to'la namoyon etish uchun imkon yaratib beruvchi badiiy-grafik element.

`Shuning uchun ham tasviriy san'at darslarida turli janrdagi adabiy asarlarga illustratsiya ishlashga ko'proq e'tibor qaratilgan. Kitobat san'ati tarixidan shu narsa ma'lumki, bir asarga bir nechta rassom turli yillarda qayta-qayta murojaat etib, har safar o'ziga xos yangilik kiritishi mumkin. M.Servantesning «Don Kixot» asariga illustratsiyalar ishlagan Xose del Kostilo (1780), Gyustav Dore (1863), Onore Dome (1868), Xegenbart (1951), Kukriniksilar (1953) va P.Pikasso (1955)lar asarning badiiy yechimini o'ziga xos uslubda hal etgan. Xuddi shunday holni G'.G'ulom asarlariga, o'zbek xalq ertaklariga Telman Muhamedov va Abduboqi G'ulomovlar tomonidan ishlangan illustratsiyalarda ham ko'rish mumkin.

` 62-rasm. Illustratsiyalar: a) shrifitli; b) sujetli; d) naqshinkor.

`Shuningdek, Sharafiddin Ali Yazdiyning «Zafarnoma», Nizomiy, Dehlaviy, Navoiylarning «Xamsa»lariga, Firdavsiyning «Shohnoma»si va shu ka~ bi qadimiy qo'lyozma asarlariga Sharq musawirlari tomom'dan ko'plab illus-tratsiya-miniatyuralar ishlangan (62-a, b, d rasmlar). Kitobning badiiy-grafik elementlari ichida eng mas'uliyatlisi muqaddima tas-vir (zastavka) va xotima tasvir (konsovka) dir. Chunki ular kitobning bir bobi, ayrim hollarda, umuman, kitobning boshlanishi va yakunlanishida uning mazmunini to'liq ochib berishi lozim. Bu elementlar sujetli, naqshinkor yoki aralash bo'lishi mumkin 62-a, b, d rasmlar).

` 63-rasm. M. Boboxonovning «Amir Temur va Temuriylar davri madaniyati» nomli kitobi muqovasining eskizi. Rassom A. Sulaymonov Kitob grafikasining barcha badiiy-grafik elementlari bilan tanishib chiqdik. Endi o'rganilgan manbalarga taniqli rassomlar tomonidan ishlangan kitob bezaklarining o'zingiz tasawur etgan variantlarini ishlab ko'ring. Bu kitob bezagining istalgan bir elementi bo'lishi mumkin.

`Yodingizda tuting, kitobning badiiy elementini topishda eskizlar ishlash orqali izlanishning ahamiyati katta. Ular sizga mantiqiy to'g'ri, asarning mazmuniga mos, grafik jihatdan ishlashga qulay variantni topishga imkon beradi. Shuning uchun ham kitob bezovchi rassomlar bir illustratsiya yoki zastavkaning kompozitsion yechimini topish uchun ko'plab eskizlar ishlaganlar. Siz ham eskizlar ishlab ko'ring. Ularning ayrimlarini rangda bajaring.

Похожие

15-mavzu O'zbekiston kitob grafikasi san'ati 7-sinf

17-mavzu Kitob illustratsiyasi 7-sinf

18-mavzu Kitob maketi 7-sinf

7-mavzu Amaliy bezak san'atining obrazli tizimi 7-sinf

15-16-mavzu Natyurmort kompozitsiyasi 6-sinf