9-10-mavzu Geometrik naqsh - girih chizish 8-sinf - Черчение - Учебники (по школьные предметы)

9-10-mavzu Geometrik naqsh - girih chizish 8-sinf

Загружено в:

28.09.2022

Скачано:

0

Размер:

1098 KB

8-sinf chizmachilik darsligi asosida 9-10-mavzu:G e o m e t r i k n a q s h - g i r i h c h i z i s h

O ' rta Osiyoda va yaqin Sharqda , Afrika ( arab ) mamlakatlari bezak san ' atida girih IX - XII asrlarda ravnaq topgan . Arxeologiyaning ma ' lumotlariga qaraganda , O ' rta Osiyo bezaklarida handasaviy ( geometrik ) girihiy naqshning vujudga kelishi VIII asrning boshlariga to ' g ' ri keladi . Qurilish ishlaridagi muvaffaqiyatlar bezak san'ati turi girihga katta yo'l ochib beradi. Girih - forscha, «tugun» degan ma'noni anglatadi.

Girih tuzilishiga ko'ra ma'lum bir o'lchamda takrorlanuvchi bo'laklardan iborat. Bu har bir bo'lak taqsim deyiladi, ya'ni panno (kompozitsiya)ning bir bo'lagi (qismi) hisoblanadi. Girih, asosan, to'rtburchak ichida bajariladi. Taqsim o'lchami kvadrat bilan belgilanadi, masalan, 9.1- va 9.2-chizmalarda taqsim (kvadrat)larni hosil qilish ko'rsatilgan.

Girih yasash usullari. Girih bajariladigan sath, ya'ni panno o'rni belgilab olinadi. Joyga qarab girih turi tanlanadi. Girihni yasash usullari ko'p bo'lib, har qaysisi o'ziga xos yondoshishni talab qiladi. Kvadrat to'rlar usuli. 1. Kvadrat chizilib, uning ichi kvadrat to'rlar bilan to'ldiriladi va ular juft sonli bo'lishi lozim. 2. Kvadrat to'rlari ichiga girih elementi, ya'ni kalit chizib olinadi (9.1-chiz ma, a). 3. Ushbu kalit (bitta taqsim ichidagi girih elementi)dan panno yasaladi. Buning uchun kalit vaziyatini o'zgartirmasdan takror ko'chirib chiziladi (9.1-chiz ma, b). Bunday usulning ikkinchi varianti 9.2-chizma, a, b da ko'rsatilgan.

9.3-chizmada kalit ag'darib takrorlash orqali panno yasalishi berilgan. Tayyor girihni pannodan nusxa ko'chirish uchun uning kalitini aniqlashga to'g'ri keladi. 9.4-chizma, b da to'rtdan bir qismi berilgan, deb faraz qilamiz. Bu qismning o'zi ham to'rtga bo'lib chiqiladi va uning bir bo'lagi yana to'rt qismga bo'linadi. Endi ABCD kvadratda to'rlar chizib chiqiladi va kalit topiladi (9.4- chizma, a).

9.5-chizma, a da kalitni sirkul yordamida chizish orqali yasash tasvirlangan. Kvadratning AC diagonali o'tkaziladi va sirkul da C nuqtadan BD yoy chiziladi. AC diagonal CD yoy bilan kesishgan 7-nuqtadan o'tuvchi yoy B va D nuqtalardan chizilib, 2-nuqta aniqlanadi. 7-nuqtadan AB va AD larga parallel chiziqlar o'tkazilib, B2 chiziqda 3- va 6, D2 chiziqda 4- va 5-nuq-talar topiladi. Shu yo'sinda kalit yasaladi (9.5-chizma, a). Bu kalitni o'ngga va chapga hamda yuqoridan pastga yoki diagonal bo'yicha ag'darib tasvirlash orqali panno hosil qilinadi (9.5-chizma, b).

9.6-chizma, a, b, d larda girih kalitlari berilgan bo'lib, girihli pannolarni bajaring.

Tutashmalar. To'g'ri, o'tmas va o'tkir burchak tomonlarini tutashtirish

Turmush (texnika)da qo'llaniladigan har bir buyum uning ishlatilish sharoitiga mos, ixcham, qulay hamda chiroyli bo'lishi kerak. Bunday buyumlarda tutashmalar ko'p uchraydi. Mashina detallarini chizishda ko ' pincha bir chiziqni ikkinchi chiziq yoki aylana bilan , aylanani yoylar bilan ravon tutashtirishga to ' g ' ri keladi . Bunday tutashtirish tutashma deyiladi .

Masalan, 10.1-chizmada shaxmat donalaridan biri tasvirlangan bo'lib, to'g'ri chiziq hamda aylana yoyi, shuningdek, aylana yoylari o'zaro ravon tutashgan. To'g'ri chiziqni aylana yoyi bilan, yoylarning ravon o'tadigan joylari A va B nuqtalar tutashtirish nuqtasi deyiladi. To'g'ri chiziqni aylana yoyi bilan, aylanani aylana yoyi bilan tutashtiruvchi yoy markazi 0 nuqta tutashtirish markazi deyiladi. 0 nuqtadan chizilgan yoy tutashtirish radiusi de yiladi. Tutashmalar to'g'ri chiziqni aylanaga o'tishini va aylanalarning o'zaro urinish nuqtalarini aniqlashga asoslangan.

Tutashmalar turlarini o'rganishdan asosiy maqsad detal ko'rinishlarini chizishda yumaloqlash markazi va o'tish nuqtasini tez va aniq topish tajribasiga ega bo'lishdir. Tutashmalar sirkul yordamida chiziladi. Shu sababli bu chiziqlar sirkul egri chiziqlari ham deyiladi. Aylanaga urinma to'g'ri chiziq o'tkazish. Aylanaga urinib o'tuvchi to'g'ri chiziqning urinish nuqtasi A ni aylana markazi 0 bilan tutashtiriladi va urinma to'g'ri chiziq OA ga perpendikular qilib o'tkaziladi (10.2-chizma). Yoki to'g'ri chiziqqa aylanani urinma qilib o'tkazish uchun to'g'ri chiziqdagi A nuqtadan unga perpendikular chiziq o'tkaziladi va urintiriladigan aylana radiusi A dan boshlab o'lchab qo'yilib, 0 nuqta aniqlanadi. Keyin 0 nuqtadan to'g'ri chiziqqa urinma aylana o'tkaziladi (10.2-chizma).

Ikkita to'g'ri chiziqni aylana yoyi bilan tutashtirish. To'g'ri chiziqlar o'zaro parallel, perpendikular, o'tmas va o'tkir burchaklarda joylashishi mumkin. O'zaro parallel to'g'ri chiziqlami R radiusli yoy bilan yumaloqlash uchun ikkala to'g'ri chiziqqa perpendikular yordamchi to'g'ri chiziq o'tkaziladi. Hosil bo'lgan A va B nuqtalar oralig'i teng ikkiga bo'linadi va 0 nuqta topiladi. 0 nuqta orqali R radiusli yoy bilan o'zaro parallel to'g'ri chiziqlar tutashtiriladi (10.3-chizma).

To'g'ri, o'tkir va o'tmas burchak tomonlarini tutashtirish. Texnikada detallarning aniq ishlanganligini tekshirish maqsadida turli kalibrlardan foydalaniladi. Shulardan biri tahlil qilinsa, uning to'g'ri, o'tkir kabi burchaklari yumaloqlangan bo'ladi (10.4-chizma).

To'g'ri burchaklarni yumaloqlash uchun ularning kesishgan joyi C nuq tadan tutashtirish radiusi R ga teng radiusda yoy chiziladi. Shunda to'g'ri burchak tomonlarida A va B nuqtalar hosil bo'ladi (10.5-chizma, a). A va B nuqtalardan burchak tomonlariga perpendikular yordamchi chiziqlar o'tkazil-sa, ular o'zaro kesishib, tutashtirish markazi 0 hosil bo'ladi (10.5-chizma, b).

Yoki A va B nuqtalardan sirkulda tutashtirish radiusi R ga teng yoylar chizilsa, ular o'zaro kesishib, tutashtirish markazi 0 aniqlanadi (10.5-chizma, d). Shundan keyin 0 nuqtadan burchak A va B nuqtalar orqali yumaloqlanadi (10.5-chizma, e).

O'tmas va o'tkir burchaklarni yumaloqlash ham to'g'ri burchakni yuma- loqlash kabi amalga oshiriladi. Tutashtirish radiusi R masofada burchakning tomonlariga parallel yordamchi to'g'ri chiziqlar o'tkaziladi. Bu yordamchi chi ziqlar o'zaro kesishib, tutashtirish markazi 0 ni hosil qiladi (10.6-chizma, a). 0 nuqtadan burchak tomonlariga yordamchi perpendikular chiziqlar o'tkazilsa, burchak tomonlarida A va B o'tish nuqtalari aniqlanib (10.6- chizma, b), 0 nuqta orqali burchak yumaloqlanadi.

Похожие

6-mavzu Geometrik yasashlar. Turli xil chiziqlar chizish 8-sinf

18-mavzu Geometrik jismlar va ularning proyeksiyalarini yasash 8-sinf

7-mavzu Burchaklar chizish va ularni teng bo'laklarga bo'lish 8-sinf

23-24-mavzu Texnik modelni konstruksiyalash va uning ko'rinishlarini chizish 8-sinf

23-24-25-§. Boltli birikmani chizish 9-sinf