27-§-Konstruksiyalashga doir masalalar 9-sinf - Черчение - Учебники (по школьные предметы)

27-§-Konstruksiyalashga doir masalalar 9-sinf

Загружено в:

02.08.2022

Скачано:

0

Размер:

1077.5 KB

9-sinf tasviriy san’at darsligi asosida 27-mavzu: Konstruksiyalashga doir masalalar

8-sinfda konstruksiyalash haqida qisqacha ma’lumotga ega bo‘lib, ba’zi chizmalarni modelning o‘ziga qarab, ko‘zda nisbatlarni chamalab, qo‘lda chizishni mashq qilgan edingiz. 9-sinfda texnikada aylanma yoki boshqa turdagi harakatlar bilan bog‘liq bo‘lgan masalalarning konstruksiya loyihasini bajarishni o‘rganasiz.

A. Aylanma harakatlarning konstruksiyasini loyihalash Aylanma harakatlarning barchasida vallar (silindrik o‘q kabilar) qatnashadi. Masalan, o‘ngga aylanayotgan val vositasida unga yonma-yon tig‘iz tegib turgan ikkinchi val ishqalanish natijasida chapga aylanadi (27.1-chizma). Yoki o‘zaro parallel vallarni aylantirish uchun silindrik tishli g‘ildiraklardan foydalaniladi (27.2- chizma).

Bu yerda silindrik g‘ildiraklar diametrlari bir xil bo‘lsa, vallarning aylanish chastotasi (aylanish tezligi) bir xil bo‘ladi. Agar ularning diametrla-ri har xil bo‘lsa, aylanish chastotalari ham har xil bo‘ladi. Bunda kichik g‘ildirakdagi valning aylanish chastotasi tezroq bo‘ladi (27.2-chizma).

Bunday misollarda vallarning biri chapga aylansa, ikkinchisi o‘ngga aylanadi. Har ikkalasi, masalan, chapga yoki o‘ngga aylanishini ta’minlash uchun ular o‘rtasiga yana bitta silindrik g‘ildirak o‘rnatish lozim bo‘ladi. (2-ilova sxemalarga qaralsin.)

Agar o‘zaro perpendikulyar vallar olinsa, gorizontal aylanma harakatni vertikal aylanma harakatga o‘tkazishda konussimon g‘ildiraklardan foydalaniladi (27.3-chizma).

Mabodo, turli masofalarda joylashgan, masalan, to‘rtta o‘zaro parallel vallarning aylanma harakatlarini muvoﬁ qlashtirish lozim bo‘lsa, u vaqtda (27.4-chizma) g‘ildiraklarni tishli g‘ildiraklarga almashtirilganda ularning tishlari bir xil o‘lcham (kattalik)da va shaklda bo‘lishi lozim, aks holda, aylanma harakat amalga oshmaydi.

Faqat bir xil moduldagi tishli g‘ildiraklarning tishlari o‘zaro ilashishadi. Texnikada modul bir tizimdagi aylanma harakatni ikkinchi tizimdagi aylanma harakatga o‘tkazishda qo‘llaniladigan miqdor. Modul g‘ildirakning bo‘luvchi (boshlang‘ich) aylanasi diametri (d) ning tishlar soni (z) nisbatiga teng – m = d/z. Modul m, tishlar soni z tishli ilashmalarni aniqlovchi asosiy qiymat hisoblanib, u mm larda beriladi, masalan, m=5 mm. Bu yerda eng kichik tishli g‘ildirak yetaklovchi hisoblanadi va u shesternya (kichik g‘ildirak) deb ataladi. Vallar nuqtalar ko‘rinishida tasvirlangan.

Bu sxemalardagi silindrik va konussimon g‘ildiraklar o‘zaro zich ishqalanish natijasida aylanma harakatga o‘tishadi. Agar ularni tishli g‘ildiraklarga almashtirilsa, haqiqiy tishli uzatmalar chizmasini hosil qilish mumkin.

B. Turli harakatlarning konstruksiyasini loyihalash Texnikada, ko‘pincha, murakkab masalalar aylanma harakat yordamida amalga oshiriladi. Misol. Val aylantirilganda detal B yuqoriga ko‘tarilib, o‘z vazni bilan pastga tushgandan keyin yana yuqoriga itarib chiqaradigan moslama konstruksiyalansin (27.5-chizma, a).

Bu yerda val uchi ovalsimon (ellipssimon) qilib loyihalansa, val aylanganda detal B yuqoriga va pastga vaqti-vaqti bilan chiqib-tushib turadi (27.5-chizma, b).

Qo‘zg‘almas valda g‘ildirak zazorsiz aylanma harakat qilsa, val bo‘yni va g‘ildirak teshigida yemirilish natijasida zazor (tirqish) hosil bo‘ladi (27.6-chizma, a). Zazor hosil bo‘lmasligi uchun g‘ildirak teshigiga moyli uzuksimon tiqma (manjet) o’rnatiladi (27.6-chizma, b). Yoki val metalldan yumshoqroq (bronza)ga almashtirib turiladigan vtulka kiydiriladi (27.6-chizma, c).

C. Foydali moslamaning konstruksiyasini loyihalash Ro‘zg‘orda va qurilishlarda turli ko‘rinishlardagi arralardan foydalaniladi. Ish jarayonida ikki kishi yordamida xoda (g‘o‘la)ni arralashda bir kishi yetishmaydigan vaziyat yuzaga kelganda, odam o‘rniga « Mexanik qo‘l », ya’ni moslama konstruksiyasini loyihalashga to‘g‘ri keladi (27.7- chizma).

Bu yerda turli variantlardan quyidagilari tavsiya etiladi: 1. Moslama sifatida cho‘zilish prujinasi ustunga, devorga yoki daraxtga mustahkam o‘rnatiladi (27.8-chizma).

2. Prujinani cho‘zma (rezina)ga almashtirish mumkin. 3. Prujina o‘rniga yoshroq egiluvchan daraxtdan foydalanish mumkin. 4. Oboymali mexanizmdan foydalansa ham bo‘ladi (27.9-chizma).

Bunda arraning ikkinchi ushlagichiga tros (arqon) bog‘lanib, g‘ildirak (oboyma) ariqchasi orqali o‘tkaziladi va trosning ikkinchi uchiga og‘irroq yuk ilib qo‘yiladi. Arra tortilganda: 1,2 va 3 hollarda prujina, cho‘zma, daraxt o‘z o‘rniga qaytishda g‘o‘lani arralaydi, 4 holatda esa, yukning og‘irligi hisobiga g‘o‘la arralanadi. Ushbu usullardan biri tanlab olinadi va darsda mukammal tushuntiriladi. Yana qanday usullar mavjudligi o‘quvchilar o‘rtasida muhokama qilish tavsiya etiladi va o‘quvchilarga o‘ziga yoqqan usullardan birini chizmada bajarib kelish topshiriladi.

Похожие

27-mavzu Aksonometrik proyeksiyalar haqida umumiy tushuncha. O'qlarning joylashishi 8-sinf

32-§. Qurilish chizmalarini o‘qish 9-sinf

5-§ Qirqimlar. 6-§. Qirqim turlari 9-sinf

26-§-Oddiy yig‘ish chizmalarini o‘qish 9-sinf

30-31-§. Kompyuterda buyumlarni loyihalash 9-sinf