Madaniy o‘simliklarning kelib chiqishi markazlari va ularning xilma-xilligi. 9 - sinf - Биология - Учебники (по школьные предметы)

Madaniy o‘simliklarning kelib chiqishi markazlari va ularning xilma-xilligi. 9 - sinf

Загружено в:

04.10.2019

Скачано:

0

Размер:

2797.587890625 KB

60-§. Madaniy o‘simliklarning kelib chiqishi markazlari va ularning xilma- xilligi 9- sinf “Biologiya. Sitologiya va genetika asoslari” darsligi asosida. 2014

• Mavjud hayvon zotlari va madaniy o‘simliklar navlarining genofondi, boshlang‘ich yovvoyi turlarning genofondiga nisbatan kamroq bo‘lishi tabiiydir. Shuning uchun ham seleksiya ishlarining yutuqlari asosan o‘simlik yoki hayvonlarning boshlang‘ich guruhlarining genetik xilma xilligi bilan bog‘liq.

• O‘simliklarning yangi navlari va hayvonlarning yangi zotlarini yaratishda yovvoyi shakllarning foydali belgilarini qidirish va unlarni aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi.

• Madaniy o‘simliklarning xilma xilligi va geografik tarqa lishini o‘rganish maqsadida rossiyalik mashhur genetik va seleksioner olim N.I. Vavilov 1920—1940 yillarda Rossiya va chet ellarga bir qator ekspedi tsiya larni uyush tirgan.

• Bu ekspeditsiyalar davomida dunyo o‘simlik resurslari o‘rganil gan va urug‘chilik uchun g‘oyat muhim kolleksiya to‘plangan. Bular keyinchalik seleksiya ishlarida, yangi navlarni yaratishda foydalanilgan.

• N.I.Vavilov ekspeditsiya natijalari asosida seleksiya nazariyasi uchun muhim hisoblangan, umumiy xulosalarni ishlab chiqdi. Madaniy o‘simliklarning kelib chiqishini 7 markazga bo‘ladi. Bu markazlar butun dunyo bo‘ylab tarqalgan. Bularga Janubiy Osiyo tropik markazi (50% madaniy o‘simliklar, shu jumladan sholi, shakarqamish va sabzavot ekinlari vatani),

• Sharqiy Osiyo markazi (bu yerlardan 20% dan ortiq madaniy o‘simliklar tarqalgan, jumladan soya va tariq vatani hisoblanadi), Janubiy G‘arbiy Osiy markazi (14% madaniy o‘simliklar, shu jumladan bug‘doy, suli, dukkaklilar, zig‘ir, sabzi va boshqalar vatani).

• O‘rta Yer dengizi markazi (11% ma da niy o‘simliklarning, karam, qand lavlagi, beda vatani), Abissiniya (Efio piya) markazi (arpa, banan, kofe daraxti va boshqalar vatani)

• Markaziy Amerika (oshqovoq, loviya, makkajo‘xori, qalampir, g‘o‘za, kakao daraxti vatani), Janubiy Amerika markazi (kartoshka, ananas, tamaki vatani) kiradi. Hozirgi vaqtda markazlar soni 12 tagacha ko‘paytirilgan.

• N.I.Vavilov kollek siyasining tarixida qora kunlar ham bo‘lgan. 1940 yili soxta ayblar asosi da qamoqqa olinadi va 1943 yili Saratov qamoqxonasida holsizlanib (ochlikdan) hayotdan ko‘z yumadi. N.I.Vavilov kolleksiyasi Sankt Peterburg shahridagi o‘simlikshunoslik institutida saqlangan.

• Shahar fashistlar qur shovi da qolgan vaqtda institut xodimlari butun shahar aholisi bilan birga ochlikni boshidan kechirishlariga qaramay, kolleksiyada saqlanayotgan urug‘larning bittasiga ham xiyonat qilmadilar. N.Vavilov kolleksiyasining subtropik o‘simliklariga tegishli juda katta qismi O‘zbekiston O‘simlikshunoslik institutida hozirgi kunda ham saqlanmoqda va unlardan yangi navlarni yarat ishda foydalanilmoqda.

• Rossiyada saqlanayotgan kolleksiya 320 000 dan ortiq namunani o‘z ichi ga olib, 1041 o‘simlik turiga mansub. Bularga yovvoyi tur mada niy o‘simliklarning avlodlari, eski mahalliy navlar kiradi. Dunyo genofondidan olimlar xo‘jalik jihatdan qimmatli hisoblangan belgilarning genetik manbalarini tanlab oladilar.

• Bularga hosildorlik, tezpisharlik, kasalliklar va zararkunandalarga, qurg‘oqchilik va boshqa ta’sirlarga chidamlilik belgilarini misol qilib ko‘rsatish mumkin. Zamonaviy genetika uslublari, o‘simliklar seleksiyasida misli ko‘rilmagan yutuqlarga erishishga imkoniyat yaratadi. Masalan, yovvoyi g‘o‘za qimmatli genlari asosida yaratilgan «Toshkent» navlari o‘z vaqtida vilt kasalligiga chidamli eng yaxshi nav hisoblangan.

Savol va topshiriqlar • Xonakilashtirilgan hayvonlar va madaniy o‘simliklar qanday xususiyatlari bilan yovvoyilaridan farq qiladi? • Seleksiya nima? • Madaniy o‘simliklarning kelib chiqish markazlarini seleksiya uchun qanday ahamiyati bor? • Madaniy o‘simliklarning kelib chiqish markazlarini ayting.

Похожие

Ekskursiya. O‘simliklarning yangi navlari bilan tanishtirish. 9 - sinf

O‘simliklarning generativ organlari filogenezi. 11 - sinf

Irsiyat va o‘zgaruvchanlik. 9 - sinf

Yadro. 9 - sinf

Urug‘lanish. 9 - sinf