O‘simliklarning generativ organlari filogenezi. 11 - sinf - Биология - Учебники (по школьные предметы)

O‘simliklarning generativ organlari filogenezi. 11 - sinf

Загружено в:

04.10.2019

Скачано:

0

Размер:

3068.1748046875 KB

37-§. O‘simliklarning generativ organlari filogenezi 11 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 2018

• O‘simliklarning ko‘payishi va kelgusi avlodni shakllantirishda ishtirok etadigan organlari generativ organlar deyiladi. • O‘simliklar sistematikasidan o‘rin olgan bo‘limlarga mansub organizmlar ko‘payish nuqtayi nazaridan tahlil etilganda, ularning vakillarida oddiy bo‘linish, sporalar va urug‘ yordamida ko‘payish uchrashini ko‘rish mumkin.

• Tirik organizmlarning jinsiy ko‘payishida izogamiya, geterogamiya va oogamiya kuzatiladi. O‘simliklarning jinsiy ko‘payishi jinsiy hujayralarning o‘zaro qo‘shilishi natijasida zigota hosil bo‘lishida ba’zi vakillarida izogamiya, ba’zilarida geterogamiya, ko‘pchiligida esa oogamiya sodir bo‘ladi. • Bir hujayrali suvo‘tlari oddiy bo‘linish yo‘li bilan ko‘payadi, noqulay sharoit vujudga kelganda shu hujayra jinsiy ko‘payishda ishtirok etadi.

• Yuksak o‘simliklarning generativ organlariga sporangiylar, sporali boshoqlar, g‘uddalar (qubbalar), ochiq urug‘li o‘simliklarda meva va urug‘ hosil qiladigan gul kiradi. • Generativ organlar o‘simliklar hayotining muayyan davrida shakllanadi va tirik organizmlarga xos bo‘lgan muhim jarayon – ko‘payish funksiyasini bajaradi.

• Bir hujayrali suvo‘tlari bo‘linish, koloniya bo‘lib yashaydigan suvo‘tlari parchalanish, ko‘p hujayrali suvo‘tlari tallomining bo‘laklarga ajralishi bilan va zoosporalari yordamida jinssiz ko‘payadi. Noqulay sharoitda suvo‘tlarida xivchinli gametalar va ularning qo‘shilishi natijasida zigota hosil bo‘ladi.

• Yerda hayotning paydo bo‘lishi va rivojlanishida turli tektonik o‘zgarishlar natijasida suv havzalarining qisqarishi, tog‘larning paydo bo‘lishi suv muhitiga moslashgan suvo‘tlarining quruqlikka chiqib qolishiga olib kelgan. Evolutsiya jarayonida quruqlikka chiqib qolgan suvo‘tlarda yashash uchun kurash va tabiiy tanlanish nafaqat vegetativ tallomning, balki ko‘payish jarayonining ham o‘zgarishlariga olib keldi.

• Sporali o‘simliklar sporalari yordamida tarqaladi. Sporalar bir hujayrali bo‘lib, undagi oziq moddalarning miqdori juda kam bo‘ladi. Noqulay muhitga tushgan sporalarning ko‘p qismi nobud bo‘ladi. Qulay sharoitda sporadan gametofit rivojlanadi. Gametofitning rivojlanishi uchun namlik yetarli bo‘lishi zarur. Gametofitda jinsiy organlar, ularda esa jinsiy hujayralar yetiladi. Urug‘lanish jarayoni uchun suv zarur.

• Evolutsiya jarayonida dastlabki urug‘li o‘simliklar – urug‘li qirqquloqlar paydo bo‘lgan. Urug‘li o‘simliklar urug‘lari orqali tarqaladi. Urug‘ evolutsiya natijasida paydo bo‘lgan hamda o‘simliklarning tarqalishiga va ko‘payishiga xizmat qiladigan organ. Urug‘ to‘liq yetilmaguncha ona o‘simlikdan ajramaydi.

• Evolutsiya natijasida chang naychasining paydo bo‘lishi urug‘li o‘simliklarning urug‘lanish jarayoni uchun suvga bo‘lgan ehtiyojning yo‘qolishiga olib keldi. O‘simliklarning urug‘lanish davrida suvli muhitga qaram bo‘lmasdan urug‘ning shakllanishi o‘simliklar filogenezidagi muhim aromorfoz bo‘lib, ularning o‘simliklar olamida hukmron bo‘lishiga olib kelgan.

• Ochiq urug‘li o‘simliklar urug‘idan ko‘payadi, urug‘lari urug‘kurtakli qubbalarda ochiq holda yetiladi. Urug‘ hosil bo‘lishi uchun avval changlanish, so‘ngra urug‘lanish jarayoni sodir bo‘lishi kerak. Ochiq urug‘lilar gametofitida tugunchaning bo‘lmasligi, urug‘kurtak ochiq holatda rivojlanishi, endospermaning gaploid ekanligi bilan xarakterlanadi.

• Yopiq urug‘li o‘simliklarda mukammal tuzilgan o‘tkazuvchi sistema – o‘tkazuvchi naylar, gul va mevaning paydo bo‘lishi yirik aromorfozlardan bo‘lib, bu o‘simliklarning Yer yuzida keng tarqalishiga imkon berdi. Gulning asosiy qismlari urug‘chi va changchidan iborat bo‘lib, ularda changlanish va qo‘sh urug‘lanish jarayoni sodir bo‘ladi.

• Urug‘chi tugunchasida joylashgan urug‘kurtak urug‘ga, tuguncha esa mevaga aylanadi. Yopiq urug‘li o‘simliklarda urug‘ meva ichida shakllanishi va rivojlanganligi sababli, tashqi muhitning noqulay sharoitiga moslashgan va Yer sharining barcha geografik mintaqalarida keng tarqalgan.

• Yopiq urug‘li o‘simliklarning changlanishi shamol, hasharotlar, qushlar yordamida amalga oshishi, urug‘ va mevalari esa shamol, suv, qushlar, sutemizuvchilar vositasida tarqalishi individlar sonining ortishi, arealning kengayishiga olib kelgan.

• Yopiq urug‘li o‘simliklarning anatomik, morfologik tuzilishining mukammalligi, hayotiy jarayonlarning jadal borishi, turli hayotiy shaklga ega bo‘lganligi sababli o‘simliklar dunyosida hukmronlikka ega.

• Yopiq urug‘li o‘simliklarning bir va ikki urug‘pallalilarga ajralishi, ularga mansub oilalarning o‘ziga xos xususiyatlari bilan botanika o‘quv fanini o‘rganish jarayonida tanishgansiz.

Похожие

O‘simliklar filogenezi. O‘simliklarning vegetativ organlari filogenezi. 11 - sinf

Hayvonlarning qon aylanish organlari evolutsiyasi. 11 - sinf

Hayvonlarning nafas olish organlari evolutsiyasi. 11 - sinf

Hayvonlarning ayirish va jinsiy organlari evolutsiyasi. 11 - sinf

Hayvonlarning tana qoplami va harakat organlari evolutsiyasi. 11 - sinf