Hayvonot dunyosidagi evolutsion o‘zgarishlar. 11 - sinf - Биология - Учебники (по школьные предметы)

Hayvonot dunyosidagi evolutsion o‘zgarishlar. 11 - sinf

Загружено в:

04.10.2019

Скачано:

0

Размер:

3258.5341796875 KB

38-§. Hayvonot dunyosidagi evolutsion o‘zgarishlar 11 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 2018

• Irsiy o‘zgaruvchanlik asosida foydali belgiga ega bo‘lgan organizm o‘z avlodiga nisbatan anatomik, morfologik tuzilishi va hayotiy jarayonlarning jadallashuviga ega bo‘lganligi sababli yashash uchun kurash va tabiiy tanlanishda saqlanib qolish imkoniyati ortadi. Yerda hayotning paydo bo‘lishi va rivojlanishining dastlabki erasi bo‘lgan arxey erasining ikkinchi yarmida yuz bergan uchta yirik aromorfozning ikkitasi: ko‘p hujayrali organizmlarning paydo bo‘lishi va jinsiy ko‘payish hayvonlar filogenezida muhim o‘rin tutgan.

• Turli sistematik guruhlarga mansub hayvonlar tuzilishi va hayotiy jarayonlari o‘rtasidagi umumiy belgilar ularning yagona umumiy ajdoddan kelib chiqqanligini ko‘rsatadi. Shuning uchun hayvonot dunyosining turli sistematik guruhlari o‘rtasidagi filogenetik munosabatlarni shajara daraxti sifatida tasavvur qilish mumkin

• Bir hujayrali organizmlarda yuz bergan evolutsion o‘zgarishlar. • Evolutsiya jarayonida birlamchi okeanda dastlab turli xil organik moddalar tabiiy yo‘l bilan sintezlanib to‘planib borgan. Keyinchalik bu moddalardan juda mayda shilimshiq zarrachalar shaklidagi protobiontlar hosil bo‘lgan. Protobiontlar tashqi muhitda erigan organik moddalarni shimib olib o‘sganligi va bo‘linib ko‘payganligi taxmin qilinadi.

• Ko‘p hujayrali organizmlarda yuz bergan evolutsion o‘zgarishlar. • Dastlabki ko‘p hujayrali hayvonlar koloniya bo‘lib yashovchi bir hujayrali xivchinlilardan kelib chiqqan. Tanasi ikki qavat – ektoderma va entodermadan tuzilgan bu organizmlar sharsimon koloniya devorining botib kirishi – invaginatsiya tufayli paydo bo‘lganligi haqida taxminlar bor.

• Ko‘p hujayralilarning kelib chiqishi to‘g‘risida juda ko‘p izlanishlar olib borilgan. Rus olimi I.I.Mechnikov esa dastlabki ko‘p hujayrali hayvonlar sharsimon koloniyadagi ayrim hujayralarning koloniya ichiga ko‘chib o‘tishi – migratsiyasi natijasida paydo bo‘lganligini qayd etadi.

• Yassi chuvalchanglar ikki tomonlama simmetriyali hayvonlar orasida eng sodda tuzilgan. To‘qima va organlarining rivojlanganligi ularning tuban ko‘p hujayralilarga nisbatan yuksak tuzilganligini ko‘rsatadi. Ularda hazm qilish, ayirish, nerv, jinsiy sistemalarning paydo bo‘lishi yirik aromorfozlardan hisoblanadi.

• To‘garak chuvalchanglar tana bo‘shlig‘i, o‘rta va orqa ichagi, anal teshigining rivojlanganligi bilan yassi chuvalchanglardan farq qiladi. To‘garak chuvalchanglarning tuban tuzilgan guruhlarida kipriklarining bo‘lishi ularni kirpikli yassi chuvalchanglardan kelib chiqqanligini ko‘rsatadi.

• Yassi chuvalchanglar suv tubida faol o‘rmalab hayot kechirishga o‘tgan. Natijada tabiiy tanlanish ta’sirida ular tanasida faol va xilma-xil harakatlanishga yordam beradigan halqalar va harakat organlari shakllangan. Nerv sistemasining tuzilishi murakkab, bir juft halqum usti va halqum osti nerv tugunlari, halqum atrofi nerv halqasi hamda qorin nerv zanjiridan tashkil topgan.

• Xordali hayvonlarda yuz bergan evolutsion o‘zgarishlar. Xordalilar orasida lansetnik eng tuban tuzilgan bo‘lib, uning ayirish organlari tananing ikki yoni bo‘ylab juft-juft joylashganligi, bosh miyasining rivojlanmaganligi, qon aylanish sistemasining tuzilishi va yuragining bo‘lmasligi bilan halqali chuvalchanglarga o‘xshab ketadi.

• Umurtqali hayvonlarning suv muhitidan quruqlikda yashashga moslashgan dastlabki vakillari qadimgi suvda hamda quruqlikda yashovchilar (stegosefallar) hisoblanadi. Umurtqali hayvonlarning suv muhitidan quruqlikda yashashga o‘tishi birinchidan havodagi kislorod bilan nafas olish, ikkinchidan qattiq substratda harakatlanishni talab etadi.

• Sudralib yuruvchilar haqiqiy quruqlikda yashovchi hayvonlar bo‘lib, ularning terisi quruq, nafas olishda ishtirok etmaydi. Tashqi urug‘lanish o‘rniga ichki urug‘lanish kelib chiqqan, ular yirik, sariqlikka boy tuxum qo‘yadi. Ularning markaziy nerv sistemasi, ayniqsa bosh miyasi va sezgi organlari yaxshi rivojlangan.

• Qushlarda quyidagi evolutsion o‘zgarishlar vujudga kelgan. Nerv sistemasi va sezgi organlaridan kuchli taraqqiy etgan va harakatlari uchishga muvofiqlashgan. Yuragi to‘rt kamerali, yurak qorinchalari to‘liq ajralgan. Arterial va venoz qonlari aralashmaganligi, moddalar almashinuvi jadallashuvi tufayli tana harorati doimiy bo‘ladi.

• Qushlarning asosiy harakati – uchish bilan bog‘liq holda muayyan evolutsion o‘zgarishlar vujudga kelgan. Qushlarning gavdasi suyri shaklda, oldingi oyoqlari uchish organi – qanotga aylangan, skeletida toj suyagi yuzaga kelgan. Tanasi murakkab pat qoplami bilan qoplangan.

• Dastlabki sutemizuvchilarning vakillari mezozoy erasida yashagan sudralib yuruvchilardan kelib chiqqan. Sutemizuvchilar issiqqonli bo‘lishi tufayli sudralib yuruvchilar, suvda hamda quruqlikda yashovchilar uchun noqulay bo‘lgan sharoitda ham yashash imkoniyatiga ega bo‘lgan.

Похожие

O‘simlik va hayvonot olamini muhofaza qilish. 11 - sinf

Evolutsion o‘zgarishlarning tiplari. 10 - sinf

Evolutsion g‘oyalarning paydo bo‘lishi. 10 - sinf

CH. Darvinning evolutsion g‘oyalari. 10 - sinf

Biosferaning tarkibi. 11 - sinf