CH. Darvinning evolutsion g‘oyalari. 10 - sinf - Биология - Учебники (по школьные предметы)

CH. Darvinning evolutsion g‘oyalari. 10 - sinf

Загружено в:

02.10.2019

Скачано:

0

Размер:

4116.396484375 KB

39-§. CH. Darvinning evolutsion g‘oyalari39-§. CH. Darvinning evolutsion g‘oyalari 10 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 201710 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 2017

• XIX asrga kelib Angliya sanoati, qishloq xo‘jaligi rivojlangan yirik kapitalistik mamlakat sanalardi. Sanoatning gurkirab rivojlanishi chorvachilik va qishloq xo‘jaligidan olinadigan xomashyoning tobora ko‘payishini talab qila boshladi. Xomashyoga bo‘lgan talabni qondirish maqsadida ingliz seleksionerlari ko‘p mahsulot beradigan qo‘y, qoramol, parranda zotlarini, ko‘p hosil beradigan sabzavot va donli ekinlar navlarini chiqara boshladi.

• Darvinni ayniqsa, Janubiy Amerikaning g‘arbiy qirg‘og‘idan 500 km uzoqlikdagi Galapagoss arxipelagining hayvonot va o‘simliklar olami hayratga soldi. U yerda qushlar, sudralib yuruvchilar ko‘p uchraydi. Sudraluvchilardan toshbaqalar, chumchuqsimonlar turkumiga kiruvchi vyuroklarning har bir orolda o‘ziga xos tuzilishga ega turlarini uchratish mumkin.

• Qirilib ketgan qadimgi oz tishlilarning hozirgi vaqtda yashayotgan yalqov, chumolixo‘r, zirhlilarga o‘xshashligi Darvinni hayratlantirdi. Bu dalillar qirilib ketgan hayvonlar bilan hozirgi davrdagi hayvonlar o‘rtasida o‘zaro qarindoshlik bor, deb taxmin qilishga sabab bo‘ldi.

• Darvin besh yillik safaridan juda boy kolleksiya bilan qaytdi. Bu besh yillik safar organik olam evolutsiyasi haqidagi ta’limotni yaratish uchun asos bo‘lgan dalillarni to‘plash imkoniyatini yaratdi va Darvinning kelajagini belgilab berdi.

• Darvinning yirik asarlari . Darvin dunyo bo‘ylab uyushtirilgan safardan qaytgach, to‘plangan materiallar ustida Angliyaning ko‘zga ko‘ringan tabiatshunos olimlari bilan hamkorlikda shug‘ullana boshladi. Shu bilan bir qatorda yangi hayvon zotlari, o‘simlik navlarini yaratish tajribasini o‘rgandi. U dastlab 1842- yili organik olam evolutsiyasi haqida ilmiy asar yozdi va uni 15 yil davomida kengaytirdi, chuqurlashtirdi, ishonchli dalillar bilan boyitdi. 1859-yili «Turlarning paydo bo‘lishi» nomi mashhur asarni nashr ettirdi.

• Sun’iy tanlash . Dunyo bo‘ylab safardan Darvin tashqi muhit ta’sirida turlar o‘zgarishi mumkin ekanligiga ishonch bilan qaytdi. Geologiya, paleontologiya, solishtirma anatomiya, embriologiyaga oid dalillar turlarning turg‘un emas, balki o‘zgaruvchan ekanligidan dalolat beradi.

• Ongsiz tanlash . Arxeologiya ma’lumotlarining ko‘rsatishicha, odam paydo bo‘lmasdan ilgari Yer yuzida madaniy o‘simliklar, xonaki hayvonlar bo‘lmagan. Ibtidoiy odamlar yovvoyi hayvonlarni ovlash, tabiatda yovvoyi holda o‘suvchi o‘simliklarning urug‘lari, mevalari va boshqa qismlarini iste’mol qilish bilan hayot kechirgan.

• Insonlar har gal qo‘l ostidagi hayvonlar, o‘simliklar orasidan ko‘p mahsulot beradigan xillarini saralab, boshqalarini o‘z ehtiyojlari uchun ishlatgan. Bunday saralash ming yillar mobaynida davom etgan. Oqibatda odam xohishidan tashqari yovvoyi o‘simlik, hayvonlardan foydali belgi-xossalari bilan birmuncha farq qilgan mahalliy hayvon zotlari, o‘simlik navlari paydo bo‘lgan.

• Ongli tanlash . Keyinchalik insoniyat ongining o‘sishi, fan va texnikaning rivojlanishi tufayli odamlarning oziq- ovqat, kiyim-kechak, dori- darmonga bo‘lgan talabining ortishi bilan ongli tanlash nav, zot chiqarish ishida asosiy o‘rinni egallagan.

• Darvin sun’iy tanlash bilan yovvoyi hayvonlarni xonakilashtirish mumkinligini tajriba orqali isbotlash imkoniyatiga ega bo‘lmagan. XXasr ikkinchi yarmida akademik K. D. Belyayev sun’iy tanlash yo‘li bilan yovvoyi hayvon larni xonakilashtirish mumkinligini tajriba orqali isbotlab berdi.

• K. D. Belyayev uchinchi guruhga mansub erkak va urg‘ochi tulkilarni ajratib, alohida urchita boshladi. Nasllar orasidan olim yana odamga tez ko‘nikuvchi tulkilarni tanlab bordi. Bunday tulkilarning bir necha avlodida sun’iy tanlash o‘tkazish natijasida xuddi xonaki itlarga o‘xshash, ya’ni odamga tez o‘rganadigan, erkalaganda xursand bo‘ladigan tulkilar chiqarildi.

• Darvin sun’iy tanlashning muvaff aqiyatli chiqishi tanlash uchun olingan organizmlarning son jihatdan ko‘pligiga, ulardagi individual o‘zgaruvchanlikka, seleksionerning tajribasi va sinchkovligiga, tanlash olib borilayot gan organizmlarning nazoratsiz chatishmasligiga, tanlash ta’sirini irsiy o‘zgaruvchanlik tufayli to‘plana borishiga bog‘liq deb hisoblagan.

• Darvin sun’iy tanlash yo‘li bilan yovvoyi hayvonlarni xonakilashtirish, yovvoyi o‘simliklarni madaniylashtirish, zot va navlarning belgi-xossalarini o‘zgartirish mumkinligini aniqlagach, tabiiy sharoitda yashaydiganorganizmlarda ham shunga o‘xshash jarayon ro‘y berishi mumkin degan fi krga keldi.

• Darvin organizmlarda shaxsiy o‘zgaruvchanlik borligini yangi tur bilan tur xilini taqqoslash yo‘li bilan ham isbotladi. «Tur xili» deganda olim turga xos belgi-xossalar yaxshi ifodalanmagan organizmlar guruhini tushungan. Olimlar bir tur bilan ikkinchi tur orasida oraliq formalar uchramaydi, lekin tur bilan tur xili orasida oraliq formalarning uchrashi tabiiy bir hol deb hisoblaganlar.

Savol va topshiriqlar • Ch. Darvinning evolutsion g‘oyalari Lamarkning g‘oyalaridan nimasi bilan farq qiladi? • Ch. Darvin ta’limotining mazmun-mohiyatini izohlang. • Ch. Darvin xonaki hayvon, madaniy o‘simlik navlari xilma-xilligining sabablarini qanday izohladi? • Sun’iy tanlashning muvaff aqiyatli chiqishi uchun nimalarga e’tibor qaratish lozim? • Darvin fi kricha, shaxsiy o‘zgaruvchanlik nima? Bunday o‘zgaruvchanlik evolutsion jarayonda qanday ahamiyaga ega?

Похожие

K. Linney, J.B. Lamarkning ilmiy ishlari, J. Kyuvening evolutsion g‘oyalari. 10 - sinf

Evolutsion o‘zgarishlarning tiplari. 10 - sinf

Evolutsion g‘oyalarning paydo bo‘lishi. 10 - sinf

Hayvonot dunyosidagi evolutsion o‘zgarishlar. 11 - sinf

Jins genetikasi. 10 - sinf