Genlarning o‘zaro ta’siri. 10 - sinf - Биология - Учебники (по школьные предметы)

Genlarning o‘zaro ta’siri. 10 - sinf

Загружено в:

04.10.2019

Скачано:

0

Размер:

1299.3486328125 KB

22-§. Genlarning o‘zaro ta’siri22-§. Genlarning o‘zaro ta’siri 10 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 201710 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 2017

• Organizmlardagi belgilar G. Mendel qonunida ko‘rsatilganidek faqat bitta gen ta’sirida emas, balki bir necha juft noallel genlarning o‘zaro ta’sirida ham irsiylanadi. Noallel genlar xromosomalarning har xil lokuslarida joylashgan va har xil oqsillar sintezini ta’minlovchi genlardir.

• Noallel genlarning o‘zaro ta’siriga: epistaz, komplementarlik, polimeriya misol bo‘ladi. • Noallel genlarning komplementar ta’siri . Komplementariya so‘zi inglizcha «complement» – to‘ldirish degan ma’noni anglatadi. Noallel genlar birbirini to‘ldirishi natijasida yangi belgi rivojlanadi. Belgining rivojlanishiga ta’sir etuvchi noallel genlarning ta’siri tufayli F 2 avlodida belgilarning ajralishi 9 : 7; 9 : 6 : 1; 9 : 3 : 4; 9:3:3:1 nisbatda bo‘ladi.

• Xoldor to‘tilarning pat rangi oq, sariq, havorang, yashil bo‘ladi. Agar havorang patli to‘ti oq patli to‘ti bilan chatishtirilsa, birinchi avlodda patning havorang belgisi dominantlik qiladi. Birinchi avloddagi erkak va urg‘ochi havorang to‘tilar o‘zaro chatishtirilsa, olingan F 2 avlod to‘tilari orasida esa

• 75% havorang, 25% oq rangli bo‘ladi. Xuddi shunday holatni biz sariq patli to‘tilar bilan oq patli to‘tilarni chatishtirganda ham ko‘ramiz. Bu tajribada birinchi avlod to‘tilari sariq patli bo‘lib, ularning erkak, urg‘ochilari birbirlari bilan chatishtirilsa, hosil bo‘lgan ikkinchi avlodda 75% to‘tilar sariq, 25% to‘tilar oq patli bo‘ladi.

• Har ikki tajriba tafsilotini tahlil qilib, xoldor to‘tilarda pat rangi bittadan gen ta’sirida rivojlanadi degan xulosaga kelish mumkin. Ammo mazkur xulosa havorang patli to‘tilar bilan sariq patli to‘tilarni chatishtirishda o‘z tasdig‘ini topmaydi. Chunki keyingi chatishtirishdan olingan birinchi avlod to‘tilarining pati yashil rangda bo‘ladi. Ularning erkak va urg‘ochilarini chatishtirib olingan ikkinchi avlodda esa xuddi diduragay chatishtirishga o‘xshash 4 ta fenotipik sinf, ya’ni 9 ta yashil, 3 ta havorang, 3 ta sariq, 1 ta oq patli to‘tilar rivojlanadi

• Dominant allel bo‘lmagan genlar alohida-alohida mustaqil ravishda belgiga ta’sir ko‘rsata olmasa, F 2 da 9:7 nisbatda ajralish beradi. Xushbo‘y no‘xat o‘simligining fenotip jihatdan o‘xshash oq gulli, lekin genotip bo‘yicha farq qiluvchi navlari chatishtirilganda shunday natija olingan

• Komplementar genlar mustaqil ravishda u yoki bu belgini yuzaga chiqarsa F 2 da fenotip bo‘yicha 9:6:1 nisbatda ajralish kuzatiladi. • Noallel genlarning epistaz ta’siri . Noal lel genlarning biri ikkinchisi ustidan dominantlik qilib, uning fenotipda namoyon bo‘lishiga to‘sqinlik qilishi noallel genlar ning epistatik irsiylanishi deyi ladi. O‘ziga allel bo‘lmagan bironta gen ning ta’sirini bo‘ g‘a di gan, ya’ni ustunlik qiladigan gen epistatik (ingibitor) gen hisoblanadi.

• Noallel genlarning polimer ta’siri . Allel bo‘lmagan genlarning polimer tipi komp lementariya va epistazdan tubdan farq qiladi. Agar komplementar irsiylanishda belgi asosiy, to‘ldiruvchi gen allellari ta’sirida paydo bo‘lsa, epistazda belgiga bir allel gen bevosita, ikkinchi allel bo‘lmagan gen bilvosita ta’sir qilsa, polimeriyada bir-biriga allel bo‘lmagan genlar bir yo‘nalishda belgiga ta’sir ko‘rsatib uni rivojlantiradi. Polimer irsiylanish kumulativ va nokumulativ polimeriyaga ajratiladi.

• Pleyotropiya. Genlarning ko‘p tomonlama ta’siri pleyotropiya deyiladi. Genlarning pleyotrop ta’siri biokimyoviy tabiatga ega: bitta gen nazorati ostida hosil bo‘ladigan bitta oqsil – ferment nafaqat bitta belgining yuzaga chiqishiga, shuningdek, boshqa turli xil belgi va xususiyatlarga ham ta’sir etib, ularda o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi.

• Odamda retsessiv irsiy kasallik – o‘roqsimon anemiya uchraydi. Gemo g lobin molekulasida aminokislotalardan birining o‘rin almashib qolishi eritrotsit shaklining o‘zgarishiga olib keladi. Shu bilan bir vaqtda yurak-qon tomir, nerv, ovqat hazm qilish, ayirish sistemalarida chuqur o‘zgarishlar yuzaga chiqadi. Mazkur kasallik bo‘yicha gomozigota organizm bolalikda nobud bo‘ladi.

• Genlarning modifi kator ta’siri. Organizm genotipida belgiga bevosita ta’sir etuvchi gendan tashqari ushbu genlar faoliyatini kuchaytiruvchi yoki susaytiruvchi genlar ham bo‘ladi. Bunday genlar modifi kator genlar deb nomlanadi. Chunonchi, qoramol yungi ba’zan ola-bula rangda bo‘ladi. Bu belgi bitta asosiy retsessiv gen va ikkita modifi kator genlar ta’sirida rivojlanadi. Uning bittasi oq rangning hosil bo‘lishini kuchaytiradi, ikkinchisi esa susaytiradi. Natijada birinchi holatda terida oq rangli, ikkinchi holatda qora rangli dog‘lar ko‘proq bo‘ladi.

• Braxidaktiliya kasalligining barmoqlar kamroq qisqarishidan tortib ko‘proq qisqarishigacha bo‘lgan shakllari bor. Barmoqlari qisqa odamlar genotipi geterozigota (Bb), sog‘lom odamlar genotipi (bb) bo‘ladi. Ushbu mutatsiyaga uchragan odamlar shajarasini o‘rganish tufayli bu belgi fenotipda asosiy (B) genidan tashqari modifi kator genlar ishtirokida namoyon bo‘lishi aniqlandi.

• Modifi kator retsessiv genlar (n) gomozigota holatda bo‘lsa, barmoqlarning keskin qisqarishiga olib keladi. Modifi kator genlarning dominant alleli (N) gomozigota holatda barmoqlarning kamroq qisqarishiga olib keladi, geterozigota holatda esa o‘rtacha qisqarishiga sababchi bo‘ladi.

Savol va topshiriqlar: • Allel genlarning o‘zaro ta’sirining qanday turlari bor? • Noallel genlarning o‘zaro ta’sirining qanday turlari bor? • Komplementarlik deganda nimani tushunasiz? Unga misollar keltiring. • Epistaz irsiylanishni misollar yordamida tushuntiring. • Polimeriya nima? Polimer genlar deb qanday genlarga aytiladi?

Похожие

Genlarning o‘zaro ta’siri. 9 - sinf

Genlarning birikkan holda irsiylashishi. 9 - sinf

Jins genetikasi. 10 - sinf

Turlarning paydo bo‘lishi. 10 - sinf

Hujayraning hayot sikli. 10 - sinf