“Mirzo Ulug’bek” fojiasidagi qahramonlarga tavsif - Литература - Образовательные программы

“Mirzo Ulug’bek” fojiasidagi qahramonlarga tavsif

Загружено в:

21.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2506.3642578125 KB

Hammamizga ma’lumki, 2011 o’quv yilidan boshlab o’quvchilarni bilimli va zukko qilib tarbiyalash maqsadida bilimlar bellashuvi o’tkazila boshladi. 2014 yilda o’tkazilgan monitoringda “Bilimlar bellashuvi” natijalari tahlil etilib, o’quvchilarning qiyin o’zlashtirgan mavzulari fanlar kesimida aniqlandi va ro’yxat shakllantirildi. Jumladan, 8-sinflarda ham ona tili va adabiyot fanidan bir qator mavzularda o’quvchilar uchun bo’shliqlar aniqlandi. 8-sinfda “Maqsyd Shayxzodaning “Mirzo Ulug’bek” fojiasi qahramonlarga tavsif” mavzusi bo’yicha yaratilgan dars ishlanmada adibning astronom, matematik, shoh va olim, ma’rifatparvar shaxs Mirzo Ulug’bek haqidagi qarashlari keng ko’lamda ochib berilgan. “Mirzo Ulug’bek” fojiasida Ulug’bek qahramoni adabiyotimiz tarixida 60 yillar “Dramatik poeziyaning oliy bosqichi va gultoji” hisoblanuvchi fojiyaning haqiqiy va barkamol yangi namunasini berganligi bilan alohida ajralib turadi. Shayxzodaning tarixiy mavzudagi “Mirzo Ulug’bek” she’riy fojiasi ana shunday baqquvvat asar bo’lib u dramaturgiyamizning yuksakliklarga dadil parvoz qilganligiga jonli govoh bo’la oladi. Shayxzoda o’zbek xalqi tarixida salmoqli rol o’ynagan Movarounnahrdagi ulkan davlat podshosi Shohruhning o’g’li, Jahongir Amir Temurning nabirasi ulug’ astronom va riyozatchi olim Ulug’bek obrazini aniq va haqqoniy gavdalantirib berdi. Fojiada adib tarixiy shaxslar obraziga hamda to’qima obrazlarga alohida e’tibor qaratgan va ana shu qahramonlar qiyofazida ilm-ma’rifatni, ota va o’g’il munosabatlarini, ustoz va shogird o’rtasidagi haqiqiy insoniy fazilatlarni to’la ochib bergan. Shuningdek, bugungi yosh avlodlarni ilm- hunarga bo’lgan qiziqishlarini orttirish ularning ma’naviy qarashlarini yuksaltirishga yordam beradigan jihatlar qahramonlar siymosida gavdalantirilgan. Ushbu dars ishlanma ilmiy ma’lumotlarga tayangan holda yaratilgan. Qarshi shahar xalq ta’limi muassasalari faoliyatini metodik ta’minlash va tashkil etish bo’limiga qarashli ona tili va adabiyot fani metodisti: H.Amirqulova

Adabiyot 8 – sinf Mavzuning texnologik xaritasi va o’tkazilish ishlanmasi. Mavzu “Mirzo Ulug’bek” fojiasi qahramonlariga tavsif Maqsad vazifalari Maqsad: Fojia qahramonlari to’g’risidagi ma’lumotlarni berish, qahramonlar xatti – harakati va xulq – atvoriga xos jihatlarini tahlil qilish. O’quv jarayonining mazmuni Vazifalar: O’quvchilarda mavzu asosida bilim va ko’nikmalarini shakllantirish, darslik hamda qo’shimcha adabiyotlar bilan ishlashga qiziqish uyg’otish. O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi Uslub: interfaol Shakl: O’quvchilar bilan individual hamda jamoa bo’lib ishlash. Vosita: Darslik va mavzuga oid darslik hamda adabiyotlar bilan ishlash, erkin fikrlashini shakllantirish Usul: noan’anaviy Nazorat: Savol-javob Baholash: Rag’batlantirish, 5 ball tizim asosida baholash Kutilayotgan natijalar O’qituvchi: Mavzu belgilangan vaqt ichida barcha o’quvchilar tomonidan o’zlashtiriladi. O’quvchilarning darsga faolligi oshadi, ularga fanga nisbatan qiziqish uyg’onadi. O’z oldiga qo’ygan maqsadlariga erishadi. Mashg’ulotga o’quvchilarning faol qatnashuviga erishish. O’quvchilarni faollashtirish yo’llarini belgilash va qo’yilgan maqsadga to’liq erishish. O’quvchi: Mavzu yuzasidan yangi bilimga ega bo’ladilar. Guruhlar bilan ishlashni o’rganadilar. To’g’ri va ravon gapirish, mantiqiy fikrlash hamda dunyo qarashini o’stirish. “Mirzo Ulug’bek ” fojiasi voqealar, qahramonlar xatti – harakati va xulq – atvoriga xos jihatlarini tahlil qilish, munosabat bildirish, asar qahramonlarining ma’naviy qiyofasiga baho berish, xulosa chiqarish. Kelgusi rejalar (Tahlil o’zgarishlar) O’qituvchi: Yangi pedagogik texnologiyalarni o’zlashtiradi va darsga tadbiq etib takomillashtirishga erishadi. O’z ustida ishlaydi. Mavzuni hayotiy voqealar bilan bo’g’laydi va solishtiradi. O’quvchi: Mavzu yuzasidan berilgan topshiriq ustida mustaqil ishlashni o’rganadi. O’z fikrini ravon bayon eta oladi. Guruh fikrini tahlil qilib, bir yechimga kelish malakasini hosil qiladi. Darsning bosqichlari 1. Tashkiliy qism (3 daqiqa) 2. Savol-javob asosida o’tilgan mavzuni takrorlash (8 daqiqa) 3. Zakovat o’yini. (6 daqiqa) 4. Yangi mavzu bayoni (20 daqiqa) 5. Yangi mavzuni mustahkamlash (5 daqiqa) 6. Baholash (1 daqiqa) 7. Uyga vazifa (2 daqiqa)

Mavzu: “Mirzo Ulug’bek ” fojiasidagi qahramonlarga tavsif Darsning maqsadi: a) Ta’limiy maqsadi: “Mirzo Ulug’bek” fojiasidagi qahramonlarga tavsif berish . b) Tarbiyaviy maqsadi: Ona vatanga hamda ona tiliga muhabbat tuyg’ularini tarbiyalash. Buyuk ajdodlar ruhiga hurmat tuyg’ularini tarbiyalash. c) Rivojlantiruvchi maqsadi: O’quvchilarning bilim, malaka va ko’nikmalarini shakllantirish hamda mavzu yuzasidan o’quvchialrning mantiqiy fikrlashini, og’zaki nutqini o’stirish. Darsning jihozi: Darslik, Maqsud Shayxzoda ijodiga oid adabiyotlar, yozuvchi surati, tarqatmalar, Mirzo Ulug’bek tragediyasi kitobi, Mirzo Ulug’bek hayotiga oid adabiyotlar. Darsning uslubi: Savol-javob, bahs-munozara, topqirlik, innovatsion texnologiyalardan “Zanjir o’yini” asosida. Darsning shiori: “Kuch bilim va tafakkurda” Darsning borishi: I-Tashkiliy qism. 1. Salomlashish. 2. Davomatni aniqlash. 3. Tozalikka e’tibor qaratish. 4. Guruhlarda ishlash. Dars rejasi 1. Maqsud Shayxzodaning “Mirzo Ulug’bek” targediyasi haqida ma’lumotlar. 2. Yozuvchining fojia asosida olib borgan izlanishlari.

3. Fojia qahramonlari xususida. 4. Mirzo Ulug’bek haqida qo’shimcha ma’lumotlar. II. O’tilgan mavzuni so’rab baholash va xulosalash. O’qituvchi darsni avvalo sinf o’quvchilarini guruhlarga ajratgan holda qiziqarli tarzda olib boradi. 1 –guruh. “Temuriylar” jamoasi. 2 – guruh. “Sohibqiron” jamoasi. 3 – guruh. “Mirzo Ulug’bek” jamoasi. O’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilarning og’zaki nutqi, mantiqiy fikrlashi hamda Mirzo Ulug’bek haqidagi ma’lumotlarni qay darajada to’plaganliklari sinovdan o’tkaziladi. O’tilgan mavzuni so’rash jarayonida “Zanjir o’yini” metodidan foydalaniladi. Bu metodda o’quvchilar ya’ni jamoa a’zolari Ulug’bek haqidagi ma’lumotlarni xuddi zanjir misoli uzmasdan ma’lumot berishlari kerak. Agar qaysi jamoa ma’lumot berishda to’xtalib qolsa, o’yinni tark etadi. 1 – guruh. Ulug’bek Sohib Qiron Amir Temurning nabirasi, Shoxruhning to’ng’ich o’g’li bo’lib, onasi Gavharishod og’a nufuzli qipchoq amirlaridan Qiyosiddin tarxonning qizi edi. U jahongir Temurning Iroq va Ozarbayjonga qilgan harbiy yurishi vaqtida 1394 yil 22 martda Sultoniya shahrida tug’iladi. 2 – guruh. Temurning hohishi bilan bolaga Muhammad Tarag’ay deb nom qo’yadilar. Lekin u yirik olim va fan arbobi boTgani tufayli ko’prok Ulug’bek ismi bilan mashxur boTdi.

3 – guruh. Temur saroyida hukm surgan an’anaga binoan, shahzodalar bobosining katta xotini Saroymulkxonim tarbiyasiga topshiriladi. U yoshligidan o’kir zehnli, kuchli xotirali, teran fikrli, qat’iyatli bo’lib yetishdi. 1 – guruh. Ulug’bekning bolalik yillari haqida ana shuni ham aytish kerakki, u hamisha bobosining diqqat e’tiboriga sazovor bo’lgan. Temur butun muhabbatini ziyrak, hamma narsani bilishga harakat qilgan nabirasiga qaratadi va uning tarbiyasiga zo’r e’tibor berdi. 2 – guruh. Ulug’bek bilimdon va tajribali murabbiylar ya’ni astronomiya ilmining bilimdoni Salohiddin Muso ibn Mahmud qozizoda Rumiy raqnamoligida fan asoslarini ayniqsa astranomiya ilmini puxta o’rgandi. Ular Ulug’bekni diniy va dunyoviy ilmlarning asosi bilan yaqindan tanishtirdilar. Bir qator manbalarda keltirilishicha, 1397-98 yiliyoq, kelajakda katta shoir va olim bo’lib yetishgan shayx Orif Ozariy ham Ulug’bekning murabbiysi qilib tayinlangan edi. 3 – guruh. Ulug’bek juda yosh bo’lishiga qaramay, davlat kengashlariga, mas’ul qabul marosimlariga ham kiritilar va hamisha bobosining chap tomonida o’tirar edi. Demak, Temur bu nabirasini davlat ishlarini boshqarishga ham tayyorlab borgan. 1 – guruh. Ulug’bekning yoshligi Movorounnahrda markazlashgan yirik davlat yuzaga kelgan sharoitda, bobosi Temurning harbiy yurishlari davrida o’tdi.

2 – guruh. Temur Ulug’bekni ko’pincha bu yurishlarda o’zi bilan birga olib yurdi. Masalan, 1398-yili Hindistonga, 1399-1404 yili Turkiyaga, 1404-yili Xitoyga qilgan yurishlarida Ulug’bek bobosi yonida bo’ldi. 3 – guruh. 1404 yili Temur Ulug’bekka sevimli va e’tiqod qo’ygan nabirasi Muhammad Sultonning qizi O’ga begimni olib beradi va sovg’a tariqasidaToshkent, Sayram, Ashpara va butun Mo’g’ulistonni xadya qilib beradi. 1 – guruh. Temur vafotidan so’ng (1405 yili) Temuriylar o’rtasida hokimiyat uchun kurash boshlanadi, siyosiy parokandalik kuchayadi. Bu kurash natijasida 1409 yili Xuroson va Movorounnahrda ikki mustaqil davlat yuzaga keldi. Markazi hirot shahri bo’lgan Xurosonga Shohrux, markazi Samarqand bo’lgan Movorounnahrga Ulug’bek hukmdor bo’ldi. 2 – guruh. Ulug’bek bobosi singari harbiy yurishlar qilmadi. Uning harbiy yurishlari yaqinlashib kelayotgan xavf-xatarni bartaraf qilishga qaratilgan bo’lib, qisqa muddatli bo’lgan. Masalan, 1424 yil noyabrda Ulug’bek qo’shinlari Mo’g’ulistonda Ulug’bek ishonchini oqlamagan Shermuhammadxonga qarshi katta yurish qilib, 1425 yil bahorida g’alaba qozondi. 1427 yili quyi Sirdaryo havzasidagi hududlarni davo qilib chiqqan ko’chmanchi o’zbeklar qoni Baroqxonga qarshi yurishda mag’lubiyatga uchradi. Shundan so’ng 20 yil mobaynida harbiy yurish qilmagan.

3 – guruh. 1447-yili Shohruh vafot etgach, Ulug’bek Xurosonni Movorounnahr bilan birlashtirib, kuchli davlat tuzishga harakat qildi, lekin qattiq qarshilikka duch keldi. 1448-yil bahorida hirot yaqinidagi Tamob degan joyda Ulug’bek bilan jiyani Alovuddavlat o’rtasida Shohruh toju taxti uchun katta jang bo’lib oTadi, qo’shinning chap tomonida Ulug’bekning katta o’gTi Abdulatif, o’ng tomonida kichik o’g’li Abdulaziz qo’mondonlik qildi. Jang Ulug’bek g’alabasi bilan tugadi, lekin g’alabanoma Abdulatif nomidan emas, faqat Abdulaziz nomidan e’lon qilindi. Bundan tashqari Abdullatifning hirotdagi Ixtiyoriddin qal’asidagi mol-mulkini davlat mulkiga o’tkazilishi o’g’ilning otaga nisbatan dushmanligini yanada oshirdi. 1 – guruh. Ulug’bek hirotda Abdullatifni qoldirib, o’zi Samarqandga ketdi.Ulug’bek qolgan umrini o’z observatoriyasida ilmiy ishlar olib borish uchun bag’ishlashga qaror qiladi. Lekin dushmanlar bunga yo’l qo’ymaydilar. Unga Makkaga borib xaj qilib, gunohlaridan pok bo’lib qaytishni taklif etadilar. 2 – guruh. O’g’ilning otaga dushmanligidan Ulug’bekning raqiblari mohirona foydalanadilar. 1449-yil kuzida Abdulatifhing ko’rsatmasi va ruhoniylarning fatvosi bilan tunda xaj qilish uchun Makkaga junab ketgan Ulug’bekning ketidan quvib uni Samarqand yaqinida xoinlarcha o’ldiradilar. 3 – guruh. Shunday qilib, astronomiya va matematika fanlari sohasida mashhur asarlar yaratgan, o’rta asrda eng katta observatoriya qurib, Sharq astronomiya maktabini vujudga keltirgan, o’ziga zamondosh bo’lgan eng yaxshi olimlarni atrofiga to’plab, ularning ilmiy ish olib

borishlariga katta imkoniyatlar yaratib bergan va bunday olijanob xizmatlari tufayli dunyo fani tarihida o’chmas nom qoldirgan ulug’ olim ijodiy kuchlari qaynagan paytda, 56 yoshida johil ruhoniy fitnachilar bilan o’z o’g’li tomonidan o’ldirilgan. Uning jasadi Samarqandga dafn etilgan. 1 – guruh. Ulug’bek buyuk astronom, matematik, davlat arbobi. U O’rta Osiyo xalqlari ilmu fani va madaniyatini o’z davrida dunyo fanining oldingi safiga olib chiqqan buyuk olimlaridan biridir. 2 – guruh. Mirzo Ulug’bekdan jahon fani va madaniyati rivojiga muhim hissa bo Tib qo’shilgan ilmiy va madaniy meros qolgan. Shulardan biri "Ziji jadidi Kuragoniy" deb nomlangan astronomik jadval hisoblanadi. 3 – guruh. Ulug’bek tibbiyot va musiqa bilan qiziqqan, she’rlar ham yozgan. Alisher Navoyining "Majolis un-nafois" va Abu Toxirxojaning "Samariya" asarlarida uning she’rlaridan namunalar keltiriladi. Uning davrida ko’pgina asarlar arab va fors tilidan eski o’zbek tiliga tarjima qilingan. Ulug’bek tashkil etgan boy kutubxonada turli fanlarga oid 15000 dan ortiq ko’p tomli kitoblar bo’lgan. 1 – guruh. Ulug’bek yunon olimlaridan Aflotun, Aratsu, Gipparx, Ptolemeylarning klassik asarlari bilan tanish bo’lgan va o’z vatandoshlari Ahmad Farg’oniy, Beruniy, Ibn Sino, Xorazmiy kabi olimlarning asarlarini yaxshi o’rgangan. Samarqanddagi Ulug’bek madrasasi faqat oliy uquv yurtigina emas, rasadxona bilan birga

olganda o’sha davrning akademiyasi ham edi. Ulug’bekning ustozi zamonasining mashhur olimi, matematik va astronom qozizoda Rumiy madrasa muallimlaridan bin bo’lgan. 2 – guruh. Ulug’bekning o’zi ham astronomiyadan dars bergan, Qiyosiddin Jamshid Koshiy, Muyniddin, Mansur Koshiy, Muhammad Birjoniy Ulug’bek maktabining taniqli astronomlari edilar. Ulug’bek olib borgan ilmiy ishlarida unga yaqindan yordam bergan shogirdlaridan biri Ali qushchidir. Guruh a’zolari o’qituvchi tomonidan ma’lumot to’plagan javoblariga qarab baho beradi va rag’batlantiradi. 5 baho 3 baho

4 baho O’qituvchi o’quvchilar bergan ma’lumotlardan so’ng slayd orqali Ulug’bek suratlari jamlamanmasini namoyish etadi.

III. Yangi mavzu bayoni. O’qituvchi yangi mavzuni boshlashdan avval slayd orqali o’quvchilarga “Ulug’bek yulduzi” kinofilmi (rejissior L.Fayziyev)dan lavhalar namoyish qilinadi. Shundan so’ng Mirzo Ulug’bek haqida buyuk insonlar fikrlari keltiriladi. Alisher Navoiy “Xamsa” asarida Ulug’bekni ulug’lab shunday yozgan edi: Temurxon naslidan Mirzo Ulug’bek, Ki olam ko’rmadi, Sulton aningdek, Ki davr ahli biriddin aylamas yod, Aning obnoyi jinsi bo’ldi barbod. Valek ul ilmi topdi, chun dast, Ko’zi oldinda bo’ldi osmon past. Rasadkim bog’lanish – zebi jahondu, Jahon ichra yana bir osmondur. Bilib bu nav ilmi osmoniy

Ki ondin yozdi “Ziji Ko’ragoniy” Qadrli o’quvchilar! Siz dramadan olingan olim va hukmdor Mirzo Ulug’bek hayotining eng xushnud va hasratli manzaralari aks etgan adabiy parchalar bilan yaqindan tanishdingiz. Tarixdan ma’lumki, temuriylar sulolasining eng mashhur vakillaridan biri bo’lgan Mirzo Ulug’bek (asl ismi Muhammad Tarag’ay)ning taqdiri hozirgi kungacha kishilarni hayratga solib kelyapti. Darhaqiqat, tadbirkor davlat rahbari, adolatli shoh, ilm-fanda yuksak cho’qqilami egallagan inson, mislsiz ilmiy qobiliyat Mirzo Ulug’bek shaxsida mujassamlanishi hayratlanarli hoi Shundan bo’lsa kerak, hazrat Navoiy sultonlar orasida uni ulkan daho sifatida baholaydi. Umuman, temuriyzodalar orasida bunday aql sohiblari ko’p uchraydi (Zahiriddin Muhammad Bobur, Husayn Boyqaro kabi). Alisher Navoiy o’zining «Majolis un-nafois» asarining yettinchi majlisini temuriylarga mansub shoirlar, sakkizinchi majlisini yana bir temuriyzoda - Sulton Husayn Boyqaroga bag’ishlagani bejiz emas. Mirzo UJug’bek - Amir Temurning suyukli nabirasi, ya’ni to’rtinchi o’g’li Shohrux Mirzoning farzandi, u bobosi Temurning barcha yurishlarida ishtirok etgan. Buyuk olim va hukmdor haqida tarixiy ma’lumotlarni ko’plab keltirish mumkin. Bu ishni tarixchi olimlarimizga qo’yaylik-da, suhbatimizni yuqorida siz tanishib chiqqan drama voqealari xususida davom ettiraylik. Ushbu sahna mazmunidan ma’lum bo’lganidek, ulug’ adibimiz Maqsud Shayxzoda mazkur asarni yaratishda jiddiy tayyorgarlik ko’rgani, dramani yozishda behisob ilmiy-tarixiy manbalarga tayangani ko’rinib turibdi. Adib asarda Ulug’bek yashagan davrni, u hukmronlik qiigan saroy muhitini ko’z o’ngimizda yaqqol gavdalantirgan. Mirzo Ulug’bek hayotida ko’p voqealar yuz bergan. U oliy hukmdor, buyuk olim sifatida ko’p narsalarni o’z boshidan kechirgan. Bularni besh pardali tarixiy fojiaga sig’dirib bo’lmasligini bilgan M.Shayxzoda ushbu asarga asosan ikki yo’nalishdagi voqelarni, ya’ni saroy ixtiloflari va

buyuk olim olib borgan ilmiy izlanishlarii yoritishga jazm qilgan. Asar bilan tanishganingizda sizda ikki xil tuyg’u paydo bo’lgani aniq. Adib Mirzo Ulug’bekni bir tomondan, qattiqqo’l, butun Xurosonni o’z qo’lida saqlab qolish uchun har qanday chorani ko’rishga tayyor hukmdor sifatida, ikkinchi tomondan, ilm-fanning jonkuyari, jahonshumul kashfiyotiar qilgan olim, fan ahlini jonidan ortiq ko’radigan (masalan, Ziji Ko’ragoniyning so’zboshisida shogirdi Ali Qushchini «farzandi arjumand» - aziz farzandim deb ataydi), biroq saroydagi fisq-u fasod, ig’vo ishlar oldida ojiz bir inson qabilida tasvirlaydi. O’quvchi hukmdor Ulug’bekning zulm-u zo’ravonligini inkor qilmagan holda, olim va fozil, ma’rifatparvar Ulug’bekka achinadi, unga ixlosi ortadi. Haqiqatan ham, Ulug’bekni tarix oldidagi katta xizmati uning hukmdorlik faoliyatidan ko’ra ilm-fanni, ma’rifat va madaniyatni rivojlantirishidadir. Shu ma’noda Ulug’bekning fan, madaniyat ravnaqi yolidagi xizmatlari uning zulm-zo’ravonlik faoliyatidan ustun ekanligiga kishida shubha qolmaydi. Maqsud Shayxzoda Ulug’bek shaxsidagi shu xususiyatlarni teran anglagan holda o’quvchi diqqatini ko’proq uning ma’rifatparvarlik faoliyatiga qaratadi. Buni dramadagi Mirzo Ulug’bek so’zlaridan ham anglasa bo’ladi: Ma’rifatning dargohiga qo’ydim ixlosim. Og’ir bo’ldi qismat menga origan vazifa. Men, sultonlar o’rtasida bo’ldim donishmand, Donishmandlar tepasida sulton sanaldim. Ma’rifatni hukumaiga qilib rahnamo, Bu o’lkaning yerida ham yulduzlar yoqdim. Agar Ulug’bekning «ma’rifatni hukumatga qilib rahnamo, Bu o’lkaning yerida ham yulduzlar yoqdim», degan so’zlariga e’tibor beradigan bo’lsak, uning davlatchilik faoliyati rna’rifatchilik asosiga yo’g’rilganiga amin bo’lamiz.

Fojia qahramonlari haqida har bir jamoa a’zolari o’zlarining qimmatli fikrlarini beradilar. 1-guruh 1-o’quvchi: Dramada Ulug’bek qiyofasi uning ko’proq asardagi boshqa obrazlar orqali ochilgan, masalan, Ali Qushchi, Sakkokiy, Shayxulislom Burhoniddin, Chin, Hind, Farang, Misr, Rus elchilari bilan bo’lgan muloqotda ilm-fan homiysi, buyuk olim, ma’rifat fidoyisi kabi xislatlari namoyon bo’lsa, Abdullatif Mirzo, uning mahrami Abbos, Qozi Miskin kabi saltanat dushmanlari, ig’volarga nisbatan bo’lgan munosabatida mutaassiblikka qarshi ashaddiy kurashgan inson sifatidagi xarakteri ochilgan. 2-o’quvchi : Mirzo Ulug’bek hukmdor, katta saltanat egasi bo’lganiga qaramay, avvalo, insoniy fazilatlardan begona boimagan, o’z farzandiga mehribon ota. Shundan bo’lsa kerak, saltanat, ilm-fan ishlari bilan mashg’ul bo’lib, o’z o’g’lini unga dushman sifatida qayrab, uni avval taxtidan, so’ng hayotdan mahrum qilish uchun amalga oshirilgan fitnalardan bexabar bo’lib g’aflatda qoladi. O’g’li Abdullatif otasiga qarshi isyon ko’taradi va uning buyrug’i bilan Ulug’bek qatl ettiriladi. Shu o’rinda marhum shoirimiz Muhammad Yusufning Ulug’bek tilidan aytgan quyidagi so’zlari asl haqiqat sifatida jaranglaydi: Yulduzlarda ekan nigohim, bilmadim ne edi gunohim... Men dardimni kimga aytaman. Qancha g’amga botmagan edim, qancha og’u yutmagan edim. O’z bolamdan kutmagan edim … men dardimni kimga aytaman. 2-guruh. 1-o’quvchi: Ulug’bekning haqiqiy insonparvar sifatidagi qiyofasi

uning taxtdan iste’fo berishi sahnasida yorqin ifodalangan. U dushman qo’shini bilan kurashda ahvoli tang bo’lgach, o’z jonini qutqarish uchun emas, balki mamlakat fuqarosining tinchligini o’ylab, Abdullatif odamlari oldiga quyidagi shartlarga ko’nishsagina taxtdan voz kechishini e’lon qiladi: avvalo, mamlakatda fitna-yu fasod darhol tugatilishi, qo’ni-qo’shni o’lkalarga bosqinchilik qilib, temuriylar nasliga qarg’ish va la’nat keltirmaslik, o’z xizmatidagi arboblardan qasos olinmaslik, haramidagi ahli ayolning iffati va izzatiga g’ubor cho’ktirmaslik, madrasa va rasadxonalarga zavol yetkazmaslik, kutubxona va kitoblarni omon saqlashiga qasam ichishlarini talab qiladi. 2-o’quvchi : Adib tasvirida tarixiy haqiqat va uning badiiy ifodasi juda ishonarli chiqqan. Ulug’bek davrida Amir Temur shakllantirgan juda kuchli davlat parchalanib ketdi. Temuriyzodalar bobolari qoldirgan vasiyatlarga amal qilmadilar. Toj-taxt talashishlar oqibatida mamlakat inqirozga yuz tutdi. Bu holat Ulug’bekning bobosi Amir Temur qabri tepasida aytgan so’zlarida yaqqol ifodalangan: Shu qirq yillik andishaga alamli yakun, Ketib qoldi zamonadan diyonat, rostlik. Mudhish bir jar yoqasida turmish mamlakat, Zulmatli tun qo’nayotir yurtning ufqiga. Bobo Temur, omonating saqlayolmadik. Avlodlaring chiqib qoldi g’oyat noqobil. Bobo Temur, tirigingda o’zing va so’zing Ulkanlikda sig’mas edi shu yer yuziga. Endi nega maydalandi Temur urug’i, Endi nega razillashdi hokimJar ruhi.

Endi nega mirzolarning ko’zlari ojiz, Qulog’i kar, idroki bo’sh, iroda kuchsiz... Bu kulfatli zamonda bergin maslahat... 3-guruh. 1-o’quvchi: Fojia Mirzo Ulug’bekning o’limi bilan tugaydi, biroq o’quvchi yoki tomoshabin bu manzaradan tushkunlikka tushmaydi, aksincha, buyuk olim ishlarining davom etishiga ishonadi, Abdullatif kabi padarkush g’alamislarning umri qisqa ekanligiga iymon keltiradi. 2-o’quvchi: Dramada adibning sahna asari yaratish bobidagi mahorati tufayli Ulug’bek yashagan davr, kishilar hayoti aniq, jonli, jozibador, eng muhimi, ishonadi chiqqan. Bu asardagi har bir so’zga, manzaraga, sahna jihozlariga ishonasiz, uni qalbdan his etasiz, go’yo o’zingizni shu voqealar ichida yurgandek sezasiz. Shu ma’noda «Mirzo Ulug’bek» dramasini Vatanimiz tarixining eng hasratli davridan hikoya qiluvchi mukammal sahna asari sifatida har qancha o’qib o’rgansak arziydi. Ushbu sahna durdonasining hali-hanuz sahnadan tushmay kelayotgani, uning asosida yaratilgan «Ulug’bek yulduzi» kinofilmi (rejissor Latif Fayziyev) ning Vatanimiz va xorij ekranlarida qayta-qayta namoyish etilayotganligi fikrimizning isbotidir. Aziz o’quvchilar, “Mirzo Ulug’bek” fojiasi boshdan oxir falsafiy ruh bilan yo’g’rilgan bo’lib oq she’rda yozilgan. Targediyadagi Ulug’bek, Abdullatif, Gavharshodbegim, Ali Qushchi, Jomiy, Sakkokiy, Said Obid, Abbos, Abdurazzoq Samarqandiy, Qozi Miskinlar tarixiy shaxslar bo’lsa Firuza, Piri Zindoniy, Bobo Kayfiy, Ota Murod, Berdiyor, Ko’r Qalandar kabilar to’qima obrazlar hisoblanadi. Ushbu fojiada Ulug’bek, Ali Qushchi, Sakkokiy, Shayxulislom, Burhoniddin, Chin, Farang, Misr, Rus elchilari bilan bo’lgan

muloqotda ilm-fan homiysi, buyuk olim, ma’rifat fidoiysi, kabi hislatlarini namoyon etgan. Abdullatif Mirzo, Abbos, Qozi Miskin bilan bo’lgan muloqoti orqali uning saltanat dushmanlari, ig’volarga mutaassiblikka qarshi ashaddiy kurashgan inson sifatidagi xarakteri ochilgan. 1-topshiriq. Mirzo Ulug’bek Asardagi tarixiy shaxslarning nomlari Asardagi to’qima obrazlar Asarda tilga olingan o’lka nomlari Ulug’bek amalga oshirgan ezgu ishlar Temur Feruza Chin Shaharlar qurdiradi Ulug’bek Piri Zindoniy Misr Kashfiyotlar qildiradi Sakkokiy Bobo Kayfiy Farang Guruhlar quyidagi jadvalni o ’ zlari olgan nazariy bilimlari asosida to ’ ldirishadi . 2- topshiriq : Guruhlar quyida berilgan jadvalni ikkita asos bo ’ yicha to ’ ldirishlari lozim . Birinchi ustunda Mirzo Ulug’bek tarixiy shaxs haqidagi ma’lumotlarni yozishlari lozim bo’lsa, ikkinchi ustunda “Mirzo Ulug’bek” drammasidagi obrazi faoliyati haqidagi ma’lumotlarni yozishlari darkor. Mirzo Ulug’bek Tarixiy shaxs sifatida Asardagi bosh qahramon sifatida Dars so’ngida har bir jamoa ballari jamlanadi va o’quvchilar o’qituvchi tomonidan rag’batlantiriladi.

V. Uyga vazifa : 1. Tragediya asosida ijodiy matn tayyorlash. 2. “Mirzo Ulug’bek” dramasi asosida surat tayyorlash. 3. Mavzu yuzasidan test tuzish. 4. Krossvord tuzish.

Похожие

“Mirzo Ulug’bek” fojiasi qahramonlariga tavsif dars ishlanma

Abdulla Oripov she’rlarida ilgari surilgan g’oya” bir soatlik dars ishlanma 9 sinf

“O’zbekiston mening Vatanim, baxtu iqbolim makoni”

Yusuf Xos Hojibning Qo'tadg'u bilig asari dars ishlanma

14 fevral Zahiriddin Muhammad Bobur tavallud topgan kun.