Abdulla Oripov she’rlarida ilgari surilgan g’oya” bir soatlik dars ishlanma 9 sinf - Литература - Образовательные программы

Abdulla Oripov she’rlarida ilgari surilgan g’oya” bir soatlik dars ishlanma 9 sinf

Загружено в:

01.10.2019

Скачано:

0

Размер:

607.90625 KB

QARSHI SHAHAR XALQ TA’LIMI MUASSASALARI FAOLIYATINI METODIK TA’MINLASH VA TASHKIL ETISH BO’LIMI ONA TILI VA ADABIYOT FANI METODISTI HANIFA AMIRQULOVANING 9-SINFDA ADABIYOT FANIDAN “ Abdulla Oripov she’rlarida ilgari surilgan g’oya” mavzusida tayyorlagan bir soatlik DARS ISHLANMASI Qarshi shahri-2014-yil 1

T A Q R I Z C H I : 1. Halima Sattorova. Qashqadaryo viloyat Xalq ta’limi boshqarmasi ona tili va adabiyot fani metodisti. USHBU DARS ISHLANMASI XTMFMTTE BO’LIMI HUZURIDAGI UZLUKSIZ METODIK XIZMAT KO’RSATISH ISHLARINI MUVOFIQLASHTIRUVCHI KENGASHINING 2014 YILDA O’TKAZILGAN NAVBATDAGI YIG’ILISHINING _____ SONLI QARORI BILAN TASDIQLANDI. Kirish 2

Adabiyot darslarida bo’sh o’zlashtiruvchi o’quvchilar bilan ishlash darsdan so’ng qo’shimcha tarzda shug’ullaniladi. Shuningdek, adabiyot darslarida o’quvchilar bo’shliqqa yo’l qo’yayotgan mavzular ham bor. Namuna sifatida 9-sinf adabiyot darsida A.Oripovning she’rlarida ilgari surilgan g’oyalar haqidagi fikrlarni keltirish mumkin. 2013-2014 - o’quv yilida o’quvchilar Abdulla Oripov she’rlarida ilgari surilgan g’oyalarning to’g’ri o’zlashtira olmaganligi aniqlangan. Shoir she’rlarini o’rganish jarayonida o’quvchilar she’rlarning asosiy mazmunini tahlil etishda, ilgari surilgan g’oyani yoritib berishda bo’shliqqa yo’l qo’yilganligi o’rganib chiqildi. Shuning uchun ona tili va adabiyot fani o’qituvchilari o’quvchilarni darsga jalb etish jarayonida bo’shliqqa yo’l qo’ymasligi uchun o’quvchilar bilan ko’proq qo’shimcha darslar tashkil etib, o’z ustida ishlashi talab etiladi. Adabiyot fanidan Davlat ta’lim standartida o’quvchilarda quyidagi: asardagi voqealar va timsollar munosabatini tahlil qilish, o’rganilgan adabiy asarning asosiy badiiy xususiyatlari bo’yicha mulohaza yuritish, ulardan tegishli xulosalar chiqarish. Badiiy adabiyotda aks etgan hayotiy hodisalar (go’zallik, xunuklik, ezgulik, yovuzlik) mohiyati, bundagi ijodkor niyati va asarda qo’yilgan bosh muammoni, uning yechimidagi badiiy o’ziga xosliklarni anglash va ularni real hayot hodisalari bilan qiyoslash, lirik qahramon ruhiyatiga tayangan holda qahramonlarga munosabat bildirish. Badiiy asarlarning mavzusi, janrini farqlay olish malakalarini shakllantirish belgilab berilgan. Yuqoridagilardan kelib chiqib, o’qituvchilar adabiyot darslarida badiiy (nasriy, nazmiy va dramatik) matn tahliliga alohida e’tibor berishlari zarur. Tahlil jarayonida o’quvchilar badiiy asardan berilgan parchani o’qish, mazmunini o’zlashtirish, qahramonlarga tavsif berish bilan cheklanib qolmasdan, asar qahramoni ruhiy olamiga xos nozik tuyg’ularni, lirik qahramon tabiatidagi milliy o’ziga xoslikni, asardagi asosiy axloqiy-ma’naviy muammolar ifodasining sabablarini tushuna olishi, asar qahramoni kechinmalaridagi ziddiyat sabablarini anglash va munosabat bildirishi, badiiy asar tilini tushunishi, ijodi o’rganilgan adiblarning adabiyot rivojiga qo’shgan hissasini anglay bilishi lozim. Buning uchun o’qituvchilar darslarni pedagogik va axborot texnologiyalari asosida qiziqarli tashkil etishga erishmoqlari kerak bo’ladi. Bunday darslarda o’quvchilarning faolligi oshadi, har bir berilgan savol va topshiriqlarni tez va to’g’ri bajarishga harakat qiladi, guruhlarda ishlaydi, taqdimotlar qiladi, bahslashadi, to’g’ri xulosa chiqarish malakasiga ega bo’ladi. Zamonaviy darslar o’tish orqali o’quvchilarda DTSda belgilangan bilim, ko’nikma va malakalar shakllanadi, natijada o’quvchilar egallagan BKMlarini nafaqat, ichki va tashqi nazorat ishlarida, balki hayotda ham bemalol qo’llay oladi. Yuqorida qayd etilgan mavzular yuzasidan darsliklarda keng tahliliy materiallar berilgan. Shunday ekan, darslikda berilgan matn bilan ishlash, ular yuzasidan kerakli bilim, ko’nikmani o’quvchi ongida shakllantirish o’qituvchi zimmasidagi asosiy vazifalardan biridir. Bunga erishish uchun, avvalo, o’qituvchi o’z ustida tinmay ishlashi, kasbiy mahoratini oshirishi, darslarda axborot va ta’lim texnologiyalari, multimediya, elektron darsliklardan o’rinli va unumli foydalanishi, har bir dars ustida jiddiy ishlashi, unga atroflicha tayyorgarlik ko’rishi, ularni qiziqarli bo’lishiga erishishi, ko’rgazmalilik tamoyiliga amal qilishi, darslikka kirgan matnlar ustida bahs yuritishi, o’quvchilarni mustaqil va asosli fikr yuritishga undashi, o’quvchilar bilan yakka, juftlikda va guruhlarda samarali ishlash uslubiga ega bo’lishi, ularda olgan bilimlarini xotirada uzoq saqlash va uni hayotga tadbiq etish malakalarini shakllantirishi, sinfdagi past o’zlashtiruvchi o’quvchilarga e’tiborli bo’lishi, ular bilan alohida ish olib borishi, “Takrorlash bilimning onasidir” shioriga amal qilishi, o’quvchilarni o’z darslariga qiziqtira olishi, joriy, oraliq nazorat ishlarini o’tkazishda barcha o’rganilgan o’quv materiallarini qamrab olishga erishmog’i lozim. Shuningdek, o’quvchilarning darslarga tayyorligini, uy vazifalarini muntazam bajarib borishlarini, darslarda faol ishtirokini, darslikdan tashqari qo’shimcha materiallardan foydalanishlarini ham nazorat qilib borishlari darkor. Chunki o’quv mashg’uloti ikki tomonlama yondashuvni talab etadi. Shundagina kutilgan bilim samaradorligiga erishish mumkin. Yuqoridagilardan kelib chiqib, o’quvchilar tomonidan aniqlangan bo’shliqlardan biri “Abdulla Oripov she’rlarida ilgari surilgan g’oya” mavzusida bir soatlik dars ishlanmasi tavsiya etiladi. Adabiyot 9 – sinf 3

Mavzuning texnologik xaritasi va o’tkazilish ishlanmasi. Mavzu Abdulla Oripov she’rlarida ilgari surilgan g’oya Maqsad vazifalari Maqsad: Abdulla Oripovning she’rlari to’g’risidagi ma’lumotlarni berish. Shoirning asarlariga hurmat ruhida tarbiyalash va ijodini o’qib o’rganish. O’quv jarayonining mazmuni Vazifalar: O’quvchilarda mavzu asosida bilim va ko’nikmalarini shakllantirish, darslik hamda shoir ijodiga tegishli qo’shimcha adabiyotlar bilan ishlashga qiziqish uyg’otish. O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi Dars turi: Yangi bilim beruvchi, mustahkamlovchi va nazorat qiluvchi. Shakl: O’quvchilar bilan individual hamda jamoa bo’lib ishlash. Vosita: Darslik va mavzuga oid darslik hamda adabiyotlar bilan ishlash, erkin fikrlashini shakllantirish Usul: Musobaqa va interfaol usullar Nazorat: Savol-javob, og’zaki. Baholash: Rag’batlantirish, 5 ball tizim asosida baholash Kutilayotgan natijalar O’qituvchi: Mavzu belgilangan vaqt ichida barcha o’quvchilar tomonidan o’zlashtiriladi. O’quvchilarning darsga faolligi oshadi, ularga fanga nisbatan qiziqish uyg’onadi. O’z oldiga qo’ygan maqsadlariga erishadi. Mashg’ulotga o’quvchilarning faol qatnashuviga erishish. O’quvchilarni faollashtirish yo’llarini belgilash va qo’yilgan maqsadga to’liq erishish. O’quvchi: Bilimlar: mavzu yuzasidan yangi bilimga ega bo’ladilar. Abdulla Oripovning yoshligidagi qiziqishlari, tabiatidagi holatlar hamda she’rlari mazmunini bilish. Ko’nikmalar: Abdulla Oripovning kishi ruhiyatini poklaydigan, sezimlarini noziklantiradigan, ma’naviyatini yuksaltiruvchi she’rlari ta’sirini va jozibasini ta’minlagan jihatlarini anglash. Malakalar: shoir she’rlarini tahlil qilish. Ular ta’sirchanligini ta’minlagan jihatlar va shoir mahioratiga baho berish. Guruhlar bilan ishlashni o’rganadilar. To’g’ri va ravon gapirish, mantiqiy fikrlash hamda dunyoqarashini o’stirish. Kelgusi rejalar (Tahlil o’zgarishlar) O ’ qituvchi : Yangi pedagogik texnologiyalarni o ’ zlashtiradi va darsga tadbiq etib takomillashtirishga erishadi. O’z ustida ishlaydi. Mavzuni hayotiy voqealar bilan bo’g’laydi va solishtiradi. O’quvchi: Mavzu yuzasidan berilgan topshiriq ustida mustaqil ishlashni o’rganadi. O’z fikrini ravon bayon eta oladi. Guruh fikrini tahlil qilib, bir yechimga kelish malakasini hosil qiladi. Darsning bosqichlari 1. Tashkiliy qism (4 daqiqa) 2. Savol-javob asosida o’tilgan mavzuni takrorlash (10 daqiqa) 3. Yangi mavzu bayoni (20 daqiqa) 4. Yangi mavzuni mustahkamlash (5 daqiqa) 5. Baholash (3 daqiqa) 6. Uyga vazifa (3 daqiqa) MAVZU: ABDULLA ORIPOV SHE’RLARIDA ILGARI 4

SURILGAN G’OYA Darsning maqsadi: Ta’limiy maqsadi: Abdulla Oripovning she’riyati orqali o’zbek adabiyotida komil inson tushunchalari hamda ruhiy iztiroblari to’g’risida ma’lumotlar berish . Tarbiyaviy maqsadi: mavzuni o’rgatish orqali o’quvchilarda ona vatanga hamda ona tiliga muhabbat, axloqan poklik tuyg’ularini tarbiyalash; adib asarlarini sevib o’rganish va uning ijodiga hurmat ruhida tarbiyalash. Rivojlantiruvchi maqsadi: O’quvchilarning mustaqil bilim olish, malaka va ko’nikmalarini shakllantirish; aqliy, hissiy, ruhiy xususiyatlarini o’stirish; mustaqil fikrlash, kishilar bilan muloqot qilishni malakalarini shakllantirish. Darsning turi: Yangi bilim beruvchi, mustahkamlovchi va nazorat qiluvchi. Dars usuli: Musobaqa va interfaol usullar. Savol-javob, bahs-munozara, topqirlik, innovatsion texnologiyalardan “Aqliy hujum”, “Galeriya”, “Klaster” metodlari asosida. Darsning jihozi: Darslik, Abdulla Oripov ijodiga oid adabiyotlar, shoir surati, tarqatmalar, slayd, shoir she’rlaridan namunalar, marker, vatman qog’oz, shoirning kitoblari. Darsning borishi: I. TASHKILIY QISM. 1. Salomlashish. 2. Davomatni aniqlash. 3. Tozalikka e’tibor qaratish. 4. Sinf o’quvchilarini guruhlarga ajratish. 1-guruh “NAZM” 2-guruh “NAVO” 5

3-guruh “NASR” O’qituvchi o’quvchilarni darsga jalb etish maqsadida she’riy daqiqalarni tashkil etadi. Unda O’zbekiston xalq shoiri A.Oripovning she’rlaridan magnit tasmasi orqali namunalar eshittirish orqali darsni boshlab beradi. Shundan so’ng o’quvchilar darslikdan tashqari adabiyotlardan yod olgan she’rlaridan namunalar o’qib berishadi. O’quvchilar she’rni o’qiyotganda ifodali o’qish qoidalariga amal qilgan holda aytib beradilar. 1-guruh “NAZM” . Guruh a’zolaridan bir nafar o’quvchi shoirning “Men nechun sevaman O’zbekistonni?” she’ridan parcha aytib berdi. Men nechun sevaman O’zbekistonni? Tuprog’in ko’zimga aylab to’tiyo. Nechun Vatan deya yer-u osmonni, Muqaddas atayman, atayman tanho. 2-guruh “NAVO” Guruh a’zolaridan bir nafar o’quvchi shoirning “Bahor” she’ridan parcha aytib berdi. Yana bahor keldi, yana olamga, Ajib bir go’zallik, ajib bir bayot. Men seni qutlayman, shu ulug’ damda, Aziz yelkadoshim, muzaffar hayot. 3-guruh “NASR” Guruh a’zolaridan bir nafar o’quvchi shoirning “Muallimlarga” she’ridan parcha aytib berdi. Muallim haqida so’zim ushbudir, Muallim kamolot ichra ko’zgudir. O’qidim Gerodot tarixin ko’p bor, Forobiy, Danteni takror va takror She’riy daqiqalardan so’ng o’qituvchi o’quvchilarni darsga jalb etadi va ularning ruhini ko’taradi. II. O’TILGAN MAVZUNI SO’RAB BAHOLASH VA XULOSALASH. O’quvchilar tomonidan o’tilgan mavzu ya’ni A.Oripovning “Genetika”, “Kuz manzaralari”, “Bahor”, “Sarob” she’rlari ekanligi aytib o’tiladi. 6

O’qituvchi o’quvchilardan mana shu she’rlardan ifodali qilib o’qib berishlarini talab qiladi. O’quvchilarni og’zaki nutqini oshirishda mantiqiy fikrlashni o’stirishda hamda dars jarayonida bo’sh o’zlashtiruvchi o’quvchilarning faolligini oshirishda ham she’r aytib berish muhim ahamiyat kasb etadi. O’tilgan mavzu yuzasidan o’qituvchi o’quvchilarning bilimini sinash maqsadida “Aqliy hujum” metodidan foydalanadi. O’qituvchi o’quvchilarni javoblari uchun quyidagicha rag’batlantiradi: O’quvchilarni baholash. Guruhlarga savollar berishdan avval o’qituvchi slayd orqali shoirning hayoti va ijodiga oid lavhalarni ko’rsatib o’tadi. Shundan so’ng o’quvchilarga savollar bilan murojaat qilinadi. “NAZM” guruhiga savollar beriladi. Abdulla Oripovning “Genetika” she’riga ta’rif bering. Guruhning javobi : Bu she’rdagi “Tashna edik biz mehrga mutloq Ishqqa muhabbatga tashna o’tdik biz, Goh esa quyoshdek porloq va yiroq, Haqqa, haqiqatga tashna o’tdik biz” misralarida lirik qahramon tashna bo’lgan haqiqat istiqlolga erishish, o’z vatanning egasi bo’lish orzusu va bu orzuni hayiqmay, qo’rqmay, ochiq ayta olish istagi edi. She’rda vallomat insonning mehrga, ishqqa, muhabbatga, haqqa, haqiqatga, nurga, ziyoga tashnaligi go’zal satrlarda ifoda etilgan. 75 tasanno 4 ofarin 3 balli

Shoirning shu she’rida “Balki oro topib bashar sayqali, Tug’ilar eng oliy inson mukammal, Labda tabassum-u ko’zda yosh bilan Senga tal’inaman buyuk nabiram.” Misrasida shoir barchamizda buyuk ajdodlar qoni, yaxshi-yomon xislatlar mavjudligi, biz “Haqqa, haqiqatga tashna” yashasak, kelajak avlodimizdan komil, oliy insonlar yetishib chiqishi mumkinligiga umid qiladi. “NAVO” guruhiga savollar beriladi. “Bahor kunlarida” she’rida inson ruhiyati qanday tasvirlangan? Javob: Abdulla Oripov bu she’rida tushunarsiz chigal tuyg’ular og’ushidagi inson ruhiyatini tasvirlagan. Shu bilan birgalikda “Bahor” she’rida ham inson va xayol timsoli qo’llangan. Yana bu she’rda G’.G’ulom, Shayxzoda, Ulug’bek, shoir onasi, Amir Temur bilan bog’liq chizgilar aks etgan. “Qaydadir yurtini eslab ingrar nay”, “Nega muncha g’amgin nayning navosi” kabi misralarda nay bilan bog’liq go’zal obraz yaratilgan. “NASR” ” guruhiga savollar beriladi. “Kuz manzaralari” she’rida shoirning qarashlari qanday tasvirlangan? Javob: Shoirning bu she’ri insonni o’z kechinmalarini taftish qilishga, tuyg’ularini noziklashtirishga, his-tuyg’ularini yuksaltirishga xizmat qiladi. Shuningdek, kuz barglarini yuragidan to’kilgan olovga, kuz mezonlarini chuvalgan o’ylariga, kuz quyoshini esa olis yoshlikda qolgan muhabbatiga qiyoslagan. O’tilgan mavzuni mustahkamlash uchun o’qituvchi “Klaster” usulidan foydalanadi. O’qituvchi guruh a’zolariga vatman qog’oz va markerlarni tarqatadi. 8

“Nazm” guruhining fikrlari “Nasr” guruhining fikrlari “Navo” guruhining fikrlari 9 O’z vatanining egasi bo’lish orzusiIstiqlolga erishish “Genetika” she’ridagi asosiy g’oyalar Insonlarning mehrga, ishqqa tashnaligiZiyoga, nurga haqiqatga tashnaligi Kuz barglarini yurakgidan to’kilgan olovga qiyoslagan Insonning o’z kechinmalarini taftish qilish “Kuz manzalari” she’ridagi asosiy g’oyalar Kuz mezonlarini chuvalgan o’ylariga qiyoslagan Tuyg’ularni noziklashtirish, his-tuyg’ularni yuksaltirish Inson ruhiyati ochib berilgan Inson va xayol timsoli tasvirlangan “Bahor kunlarida” she’ridagi asosiy g’oyalar Shoirning onasi, A.Temur ruhiyati ochib berilgan G’G’ulom, M.Shayxzoda, shaxslari bilan bog’liq chizgilar bor

III. Yangi mavzu bayoni. O’qituvchi yangi mavzuni yoritish jarayonida o’quvchilarning e’tiborini darslikdagi she’r orqali o’ziga jalb etadi. Shoirning “Kuz manzaralari” she’rini ifodali aytib beradi va slayd orqali shoirning she’rlaridan yozilgan namunalar ko’rsatib o’tiladi. Yana dalalarga boshlaydi havas, Bog’larda xazonlar yonadi lov-lov. Do’stlarim, bu kuzning barglari emas, Mening yuragimdan to’kilgan olov. Shoxlarda mezonlar yaltirar xira, Poyida shivirlar mening kuylarim, Do’stlarim, bular ham mezonmas sira, Bu mening chuvalgan, so’ngsiz o’ylarim. Quyosh ham falakda bamisli ro’yo. U endi yondirmas, yaltirar faqat. Do’stlar, u ham endi quyoshmas aslo, U olis yoshlikda qolgan muhabbat. (Guruhlardan she’r haqida fikrlar eshitiladi). O’qituvchi hikoya tarzida yangi mavzuni yoritib beradi. Abdulla Oripov she’rlarida ilgari surilgan g’oyalar to’g’risida slayd orqali quyidagi ma’lumotlarni beradi. Abdulla Oripov lirikasi orqali o’zbek she’riyatiga ko’ngil dardlarining suvratlari, ruhiy iztiroblar manzarasi, armonga aylangan orzular inson sezimlarida qoldirgan izlar tasviri kirib keldi. Bu she’riyat yuzaga kelgan davrda shaldiroq so’zlarni qofiyaga solish, baxtiyorlik haqida ko’tarinki, ammo yolg’on satrlar tizish odat edi. Mavzuni she’r emas, balki she’rni mavzu mukarram qiladi, deb hisoblanar, shuning uchun she’rning qanday yozilishidan 10

ko’ra, uning nima haqda ekanligi muhimroq sanalardi. Abdulla Oripov tuyg’ulari o’zbek she’riyatiga o’ychil g’am va g’amga qorishgan o’y olib kirdi. Shoir alohida bir odam va uning dardlari haqida o’yga botdi, qalam surdi. Bu odam shoirning o’zi edi. Binobarin, bir odam to’g’risida hayqirish, baqirish noqulay bo’lardi, u haqda pichirlab she’r o’qish lozim edi. Chunki shovqin, baland tovush odamni o’zga odamlardan yiroqlashtiradi, samimiylikdan mahrum etadi. O’tgan asrning 60 —70- yillarida Abdulla Oripov she’riyati o’zbek millatini tuyg’ularning qurib qolishidan saqlab qoldi. Shuning uchun ham shoirni o’zbek she’riyatida o’z davrini yaratgan ijodkor deyish mumkin. Chunki chinakam iste’dodgina davrning to’siqlari, cheklovlarini yengib o’ta oladi. Har qanday zamon va har qanday sharoitda ham asl iste’dod davridan marhamat kutmaydi, balki unga o’z ta’sirini o’tkazadi. 60-yillarning o’rtalarida “Tilla baliqcha” she’ri adolatga, insoniy barkamollikka chorlovchi asardir. Shoir bu she’rga allegorik ko’p ma’nolik va ko’chma ma’nolikni singdirishga muvaffaq bo’ldi. She’rdagi “loyqa hovuz”, she’r yozilgan davrdagi jamiyat, tuxumdan chiqqan “tilla baliqcha” esa bu jamiyatda voyaga yetayotgan yangi inson, yangi avlod, unga yemish sifatida berilayotgan “tashlandiq ushoq”lar esa fuqarolarning g’oyaviy ozig’i bo’lmish firqaviy va shuroviy mafkura edi. Abdulla Oripov she’rlaridagi beadad samimiyat, tuyg’ular chinligi kishini beixtiyor o’ziga asir qiladi. Shoir she’rlari kayfiyat va hissiyotning yaxlit obrazlaridir. U inson tuyg’ularini, hissiyotini shu qadar chuqur bilgani va ifoda eta olganidan butun she’r emas, balki ayrim misralarning o’ziyoq she’rxonda muayyan kayfiyat hosil qiladi. Masalan, shoir odamlarning zilzila paytidagi ruhiy holatini: "Asablar tuproqqa cho’kkan edi tiz" tarzida beradi. O’zining pokiza yoshlik davrini esa "Yiroq-yiroqlardan mungli va uzun Turnalar tovushin tinglardim faqat", — 11

deya ifodalaydi. O’zbek xalqining yig’ma obrazi: "Sonsiz egatlarga sochilmish, ana, Mening orzularim, mening o’ylarim" tarzida umumlashtiriladi. Shoirning: "qaro sochlaringda o’poq alanga" degan tashbihi aniqligi bilan ham, ta’sirchanligi bilan ham ko’ngilni rom etadi. Uning she’riyatida vatan timsoli qanday chizilganiga e’tibor qiling : “Shabnam shovullaydi bog’lar qo’ynida Salqin tuman ichra bo’zarar tonglar, Quyoshning erinchak yog’dularida Nafis yaltiraydi bargi xazonlar”. Abdulla Oripov she’riyatini millat ruhinining timsoliga aylantirgan sifatlardan yana bir undagi obrazlarning teran xalqchil tomirlarga egaligida. Eng murakkab holatlar ham g’oyat ulkan nazokat va yuksak madaniyat bilan tasirli qilib o’zbekcha ifodalay bilish shoir she’rlarining qimmatini oshiradi. Shoir deyarli hamisha she’riy ifodaning aniq va sezimlarga ta’sir ko’rsata oladigan bo’lishiga erishadi. A.Oripov she’riyatida fasllar haqida, tabiat manzaralari chiroyli qilib tasvirlab berilgan. Shuningdek, mumtoz adabiyot vakillari bo’lmish Ogahiy, Furqat an’analarini davom ettirgan holda bahor, navro’z kabi mavzularda tabiat lirikasining go’zal namunasini ko’rsatib bergan. Unda tashxis san’atidan foydalangan holda shoir bu bahoriy ayyomni madh etib bergan. Uning "Ovoqlangan qo’ziday dovdirar yelda maysa, Ko’m-ko’k moviy osmonda kezib yurar oq bulut" kabi satrlarida qo’llanilgan tashbihlar hayotiy asosi chuqur hamda hissiy qudrati tengsizligi bilan kishini hayratga soladi. A.Oripov ko’z oldiga keltirish mushkul, ifodalash undanda og’ir bo’lgan sezimlarni mavhum tuyg’ularni tushunarli qilib chizish borasida tengsiz mahoratga egadir: "Yorilmagan yaraday sevgi!” - deydi u. O’ ta mavhum tuyg’uni bundan ortiq aniq tasvirlash mumkin emas. A.Oripovning san’atkorligi shundaki, u hodisalarni boshqalar ko’rmagan yoki ko’rgan bo’lsa-da, payqamagan jihatlarini o’ziga xos tarzda aks ettira oladi. Shoir iste’dodi nazarining o’tkirligi, tuyg’ularining nozikligi, 12

hissiyotining teranligi ko’rinadi. Ko’klamda o’rik g’o’ralarini hamma ko’rgan, barcha bolalar, ayniqsa, qizlarning ma’lum. Ammo faqat chin shoirgina unda hayot dayom ettirisn nishonasi ko’ra biladi: “Dilbar kelinchakning ko’ksida g’ulu Zardoli shoxiga tashlar ko’z qirin”. Sal e’tibor qilgan o’quvchi yosh kelinchaklarning ko’pincha o’rik dovuchchasiga boshqorong’u bo’lishini esiga tushiradi. Har qanday hayotiy hodisada chin san’atga xos belgini ko’ra olish asl shoirlikning belgisidir. IV. Yangi mavzuni xulosalash: Yangi mavzu bo’yicha o’quvchilarning bilimini sinash maqsadida jamoalarga topshiriqlar tarqatmalar shaklida beriladi. Har bir jamoa tarqatma savollardagi javoblarni aniqlab bo’lganidan so’ng, jamoalar yozgan javoblarini bir-birlari bilan almashadilar. Bu yerda o’qituvchi “Galeriya” metodidan foydalanib, o’quvchilarni rag’batlantiradi. “Galeriya” metodida guruhlar o’zlarining savollarini bir-birlari bilan almashtirib fikrlarini o’rtoqlashadilar va xatolarini tuzatiladilar. O’quvchining dars jarayonida mana shu metod orqali og’zaki nutqi, mantiqiy fikrlashi kuzatiladi. 1-guruh “NAZM” 1-savol: A.Oripov she’rlarida qanday she’riy san’atlarni uchratish mumkin? Javob: Shoir she’rlarida talmeh, tashbeh, tashxis san’atlarini uchratish mumkin. 2-savol: Shoirning "Bahor kunlarida" she’rida nima tasvirlangan? Javob: "Bahor kunlarida" she’rida (tushunarsiz chigal tuyg’ular og’ushidagi inson ruhiyati) tasvirlangan. 13

2-guruh “NAVO” 1-savol: A.Oripov she’riyatida lirik qahramon sifatida kimlar ishtirok etadi? Javob: Lirik asrda tuyg’u va o’ylari tasvirlangan shaxs obrazi lirik qahramondir. U ko’pincha, shoirning o’zini anglatadi. Chunki lirik asarda ishtirok etadigan asosiy timsol-shoirning o’zi she’rida uning o’ylari, sezimlari, tuyg’ulari, kayfiyati namoyon bo’ladi. Jumladan A.Oripovning “Bahor” she’ridan olingan: “Ravon yo’llar qarshingizda turibdi mushtoq”,- Derdi bizga harf o’rgatgan yosh bir muallim” misralaridagi muallim timsoli fikrimizga dalildir. A.Oripovning biz tanishib chiqqan barcha she’rlaridagi lirik qahramonning tuyg’ulari kishiga kuchli ta’sir qilganini ko’rishimiz mumkin. 2-savol: "Kuz manzaralari " she’ri nimaga xizmat qiladi ? Javob: "Kuz manzaralari" she’ri (insonni o’z kechinmalarini taftish qilishga, tuyg’ularini noziklashtirishga, his-tuyg’ularini yuksalti rishga) xizmat qiladi. 3-guruh “NASR” 1-savol: Shoir "Genetika" she’rida "Balki oro to’ib bashar sayqali, tug’ilar eng oily inson mukammal, Labda tabassum-u ko ‘zda yosh bilan, Senga talpinaman buyuk nabiram " misrasida shoir nimaga umid qiladi? Javob: Shoir "Genetika" she’rida "Balki oro topib bashar sayqali, tug’ilar eng oliy inson mukammal, Labda tabassum-u ko‘zda yosh bilan, Senga talpinaman buyuk nabiram " misrasida shoir ( bar chamizda buyuk ajdodlar qoni, yaxshi-yomon xislatlar mavjudligi, biz "Haqqa, haqiqatga tashna" yashasak, kelajak avlodimizdan komil, oily insonlar yetishib chiqishi mumkinligiga) umid qiladi. 2-savol: “Bahor” she’rida shoir qaysi insonlar bilan bog’liq chizgilarni aks etgan? Javob: Bu she’rida G’.G’ulom, M. Shayxzoda, Ulug’bek, Shoir onasi, A.Temur bilan bog’liq chizgilar aks etgan. Darsda shoir she’rlaridagi ayrim qiyin so’zlar, uzohli lug’atlardan foydalanilgan 14

holda tahlil qilinadi. Dars so’ngida har bir jamoa ballari e’lon qilinadi, faol qatnashgan o’quvchilar rag’batlantiriladi va baholanadi. O’quvchilarni baholash. Uyga vazifa. Abdulla Oripovning she’rlaridan foydalanib taassurot yozib kelish. 15 3 balli4 ofarin 5 tasanno

Похожие

Abdulla Oripov she’rlarida ilgari surilgan g’oya” bir soatlik dars ishlanma 9 sinf

“Zulfiya lirikasi” bir soatlik dars ishlanma

Oila muqaddas dargoh dars ishlanma

“Mirzo Ulug’bek” fojiasi qahramonlariga tavsif dars ishlanma

Mustaqillik darsi DARS ISHLANMA Vodiylarni yayov kezganda…