Erkin háreket organlari - Zoologiya - Slaydlar

Erkin háreket organlari

Yuklangan vaqt:

28.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1191.888671875 KB

Ko'chirib olish

JOBASI: 1. Ha`reket organlari sistemasi. Omirtqa bag`anasi su`yekleri, bas su`yegi 2. Su`yeklerdin` o`z-ara birigiwi 3.Bulshiq et sistemasi Erkin háreket organlari01

 Ha`reket organlari sistemasi skelet ha`m bulshiq etlerden du`zilgen. Bul sistema organizmde ha`r qiyli funktsiyalardi atqaradi, misali, haywan sol sistema ja`rdeminde ha`reket etedi, awqatlanadi, dem alip, dem shig`aradi h.t.b. Ha`reket organlari sistemasi qan aylaniw, nerv sistemasi h.b. sistemalar menen baylanisli boladi.

Skelet tiykarinan su`yek, sin`ir ha`m buwinlardan ibarat. Skelet organizmde tayanish waziypasin atqaradi ha`m ha`r qiyli bosliqlar payda etip, ishki organlardi ha`r qiyli ta`sirlerden saqlap turadi. Omirtqali haywanlar skeleti oq skeleti, aldin`g`i, keyingi ayaqlar skeletine bo`linedi. Oq skeleti – bas su`yegi, dene ha`m quyriq su`yeklerden ibarat. Bul bo`limde omirtqa bag`anasi bar. Bul su`yeklerden bas su`yegi quramali du`zilgen, sebebi bunda bas miy, ko`riw organlari, esitiw, ten`salmaqliq, as sin`iriw ha`m dem aliw organlarinin` baslaniw bo`limi jaylasadi

. Omirtqa bag`anasinda omirtqalar izbe-iz jaylasadi, bunday ta`rtip metamer jaylasiw delinedi. Haywanlar denesinde organlar simmetriyaliq (bir-birine ten`) ha`m assimmetriyaliq (bir-birine ten` bolmag`an) jaylasadi. Eki ta`repleme simmetriyaliq bolsa animetrik – (qarsi) jaylasiw delinedi. Aldin`g`i ha`m keyingi ayaqlar su`yegi animetrik, su`yek elementleri bolsa assimetriyaliq halda jaylasadi. Ayaq su`yekleri (belbuwar) ha`m erkin su`yeklerden ibarat. Jelke ko`kirek omiraw ha`m karakoid su`yeklerden ibarat bolip, omiraw ha`m karakoid su`yekler tek quslarda saqlang`an, a/x haywanlarinda bolsa tek jawirin su`yegi qalg`an. Jawirin su`yegi u`shmu`yesh formada bolip, qabirg`alar u`stinde jaylasqan. Omiraw ha`m karakoid su`yekler su`t emiziwshi haywanlarda jog`alip ketken, tek iyt ha`m pishiqlarda saqlanip qalg`an. To`s yamasa chanoq jawirindag`i u`sh su`yek – janbas, qov ha`m quymich su`yegi de jaqsi rawajlang`an. Janbas su`yegi joqari ta`repinen dumg`oza su`yegine, qov ha`m quymich su`yekleri bolsa bir-biri menen qosilg`an. bul su`yekler to`s-san buwinin payda etiwde qatnasadi.

Oq skeleti – bas su`yegi, dene ha`m quyriq su`yeklerden ibarat. Bul bo`limde omirtqa bag`anasi bar. Bul su`yeklerden bas su`yegi quramali du`zilgen, sebebi bunda bas miy, ko`riw organlari, esitiw, ten`salmaqliq, as sin`iriw ha`m dem aliw organlarinin` baslaniw bo`limi jaylasadi. Omirtqa bag`anasinda omirtqalar izbe-iz jaylasadi, bunday ta`rtip metamer jaylasiw delinedi. Haywanlar denesinde organlar simmetriyaliq (bir-birine ten`) ha`m assimmetriyaliq (bir-birine ten` bolmag`an) jaylasadi. Eki ta`repleme simmetriyaliq bolsa animetrik – (qarsi) jaylasiw delinedi. Aldin`g`i ha`m keyingi ayaqlar su`yegi animetrik, su`yek elementleri bolsa assimetriyaliq halda jaylasadi.

Ayaq su`yekleri (belbuwar) ha`m erkin su`yeklerden ibarat. Jelke ko`kirek omiraw ha`m karakoid su`yeklerden ibarat bolip, omiraw ha`m karakoid su`yekler tek quslarda saqlang`an, a/x haywanlarinda bolsa tek jawirin su`yegi qalg`an. Jawirin su`yegi u`shmu`yesh formada bolip, qabirg`alar u`stinde jaylasqan. Omiraw ha`m karakoid su`yekler su`t emiziwshi haywanlarda jog`alip ketken, tek iyt ha`m pishiqlarda saqlanip qalg`an. To`s yamasa chanoq jawirindag`i u`sh su`yek – janbas, qov ha`m quymich su`yegi de jaqsi rawajlang`an. Janbas su`yegi joqari ta`repinen dumg`oza su`yegine, qov ha`m quymich su`yekleri bolsa bir-biri menen qosilg`an. bul su`yekler to`s-san buwinin payda etiwde qatnasadi.

1-astıńǵı jaq 2-ústińgi jaq 3-jelke dúńkisi 4-kıkirek omırtqa 5-bel omırtqa 6- quyımshaq súyek 7-quyrıq omırtqa 8-segiz kóz dúńkisi 9-san súyek 10-san súyek 11-ókshe 12-sekiriw buwını 13-taban suyek 14-dize buwını 15-qabırǵa 16-tós 17-shıǵanaq 18-bilek 19- bilezik buwını 20-barmaq falangaları 21-barmaq buwını 22- panje alaqan 23-iyin 24-moyın omırtqalar

Eki órkeshli túyenıń órkeshi dúzilisi 1-kókirek omırtqalar 2- órkeshte maydıń tarqalıwı 3-teri qabatı 4- bel omırtqalar

At skeleti gelle jawırın moyın kókirek bel quyımshaq Aldıń ı ǵ ayaqtıń erkin súyekleri jambas Artqı ayaqtıń erkin súyekleri quyrıqOmırtqa pa anası ǵ bólimleri

 Omirtqa bag`anasi moyin, ko`kirek, bel, dumg`oza ha`m quyriq bo`limlerinen ibarat. Moyin ha`m dumg`oza bo`limi omirtqalari reduktsiyalang`an, sebebi onin` qabirg`a ta`rizli o`simtesi biraz qisqarip ketken, quyriq bolsa o`z formasin jog`altip, onin` denesi qalg`an. Omirtqalar haywanlar denesinin` orta bo`liminde sagittal halda jaylasadi. Ha`r bir omirtqa dene ha`m o`simtelerden du`zilgen. Omirtqa denesi omirtqalardin` tiykarg`i bo`limi esaplanip, formasi u`shmu`yesh prizmag`a uqsas boladi.  Skelettin` moyin bo`limi iyiliwshi, ha`r qiyli ha`reketlerdi atqariw, tiykarg`isi basti ko`terip turiw xizmetin atqaradi. Su`t emiziwshilerdin` moyin omirtqasi 7 boladi. moyin omirtqasinin` keyingi 5- wi bir-birine uqsas.

 Qabirg`alar – uzin tegis su`yekler. Qaramal ha`m qarako`l qoylarda 13 jup qabirg`a boladi. Shoshqalardin` qabirg`asi 1n`-15 jup bolip, 1-7 qabirg`alarg`a shekem uzayip, keyin qisqaradi, denesi jin`ishke boladi.  To`s su`yegi birneshe bo`lekten du`zilgen bolip, olar qabirg`alar menen birlesedi. Qaramallar to`s su`yeginin` arqa ta`repi ken`eygen ha`m rawajlang`an, qabirg`a oyiqlari 6 jup boladi.  Ko`kirek quwislig`i ko`kirek omirtqalari, qabirg`alar ha`m to`s su`yeginin` birlesiwinen payda boladi. Ko`kirek quwislig`inda en` za`ru`r organlar: ju`rek, o`kpe ha`m qan tamirlari jaylasqan.

 Qaramallardin` bel omirtqalari 6 bolip, qarako`l qoylarinin` bel omirtqasi 7, shoshqalarda 7, ayirim waqitlari 5-7 boladi. Atlardin` bel omirtqalari 6, geyde 5 boladi.  Dumg`oza omirtqalari 3 ten 5-6 shekem boladi.  Qaramallardin` quyrig`i 18-20 omirtqa su`yeginen ibarat boladi, qaptal o`simtesi ken` plastinkag`a aylang`an, og`an quyriq bulshiq etleri jaylasadi. Qoylardin` quyriq omirtqasi 3 ten 24` shekem boladi. Shoshqalardin` quyriq omirtqasi 20-23 bolip, atlardin` quyrig`i qisqaraq, omirtqalar sani 18 (geyde 15-20) boladi.

 Ko`kirek omirtqasi ha`r qiyli haywanlarda tu`rli sanda, misali, gu`yis qaytariwshi haywanlarda 13, shoshqalarda 14`-16,, iytlerde 13, adam ha`m tu`yelerde 12 boladi.

 Atlardin` 18 jup ( arabi atlarda 19 jup) qabirg`a bolip, onin` moyni kelte bo`limleri normal halatta boladi. Ko`kirek omirtqasi ha`r qiyli haywanlarda tu`rli sanda, misaliatlarda 18, ayirim waqitlarda 17-19

Gеllе-cranium bas miy еsitiw sеziw kóriw organların óziniń ishinde saqlaydı hám hár túrli sırtqı tásirlerden qor aydı. ǵ Gеllе miy hám bеt (vistsеral) bólimi bolıp bólinеdi. Gеllе 6 taq hám 13 jup súyеktеn turadı. 1) jеlkе súyеgi taq súyеk jеlkе bólimindе jaylasqan; 2) jup еńbеk (tóbe) súyеk; 3) taq еńbеk aralıq súyеk; 4) jup mańlay súyеk; 5) jup murın súyеk; 6) jup shеkе súyеk; 7) jup bеt jaq súyеk ;8) kóz-jas súyеgi; 9) jup joqar ı jaq súyеgi ;10) jup gúrеk súyеk; 11) taq pana ǵ tárizli súyеk; 12) jup qanat tárizli súyеk; 13) pázne súyek; 14) jup tańlay súyеgi; 15) jup dorsal hám 16) vеntral murın súyegi baqanshaqları;17) taq tor tárizli súyek;18) jup astıń ı jaq súyegi;19) til ǵ astı súyegi.

Qara mallarda 1) mańlay súyеginde shaqı ósimtesi bolıp,shaqı mańlay qırın payda еtеdi.2) shеkе oyıǵı gеllеniń qaptalında jaylasqan; 3) bet súyеgi mańlay ósimtesi menen birigip orbita tuyıǵın payda еtеdi.4) murın súyеginiń еrkin tárеpi еkigе bólingеn; 5) kóz ústi tеsigi, kóz ústi sayı manlay súyеgiarqalıorbita kanalına ótеdi; 6) sırtqı еsitiw jolları uzın 7) gúrеk súyеgi hálsiz rawajlanǵan; 8) xoanası еnsiz; 9) nazo-kaudal sızıq boylap gelle qayrılǵan; gelleniń miy túbiri tańlay súyеgindе еnli múyеsh payda еtеdi 10) astıńǵı jaq súyеgindе tórt gúrеk oyıqshası tissiz orayarqalıbólingеn 11) astıńǵı jaq joqarı kótеrilgеn.

Shoshqalarda 1) Jеlkе oyıǵı tóbe maydanshasınan jеlkе qirı mеnеn o`zgeshelenip turadı. 2) Orayı tuyıq еmеs, mańlay súyеgi bеt súyegi menen birikpеydi, kóz - jas tеsigi kóz -jas súyеgindе еkеw boladı. 3) murın súyеginiń еrkin tárеpi ótkirirеk 4) kóz-ústi tеsiginеn murın súyеgiarqalıkóz-ústi sayı ótеdi. 5) Sırtqı еsitiw jolları uzın boladı. 6) Jеlkе súyеgi kúshli sozılǵan ósimtesi uzın dúziw; 7) astıńǵı jaqtıń buwın ósimtesi uzın dóńgеlеk úsh múyеshli formada;8) jaqları iyilgеn boladı.

Atlarda 1) jеlkе oyı ı mańlay qırı mеnеn ayrılıp turadı; 2) orayı ǵ tuyıq; 3) murın súyеgi ótkirirеk; 4) kóz-ústi tеsigi oray a alıp ǵ baradı; 5) sırtqı еsitiw jolları qısqa latеrial bagdarlan an; 6) ǵ jaqta ı tissiz oraylar anıq; 7) eńbеk aralıq súyеktе kishkеnе miy ǵ súyеk sholpısın payda еtеdi; 8) joqar ı jaqta bеt qırı kúshli ǵ rawajlan an; 9) xoanası еnli; 10) astıń ı jaq súyеgindе tamırlar ǵ ǵ ushın kеsindi anıq bilingеn; 11) jaqları qayırılma an. ǵ

Iytlеrdе 1) shеkе oyıǵı mańlay qırı mеnеn bólingеn. 2) Orbita tuyıq еmеs mańlay súyеgi keńirеk bolıp, gúrеk súyеgi kеsindisin payda еtpеydi. 3) Murın súyеgi kеńirеk bolıp gúrеk súyеgi kеsindisin payda еtpеydi. 4) Kóz ústı tеsigi bolmaydı. 5) Sırtqı еsitiw jolları anıq еmеs tеsigi еnli boladı. 6) astıńǵı jaqta valik tárizli buwın ósimtesi, bas orayında jaylasqan múyеsh ósimtesi boladı.7) Еńbеk aralıq súyеk gеllе quwislıǵında súyеk miy sholpısın payda еtеdi. 8) jaqları iyilgеn.

Diqqatlarıńız ushın raxmet

O'xshashlar

Nafas olish organlari anatomo-topografiyasi

Súyeklerdiń óz-ara birigiwi – sindesmologiya

As siniriw organlari haqqinda uliwma tusinik

Hashoratlarning ko'rish eshitish va hid bilish organlari

Qushlarning ichki tuzilishi va sezgi organlari dars ishlanma