logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Tilshunoslik
  4. Sun’iy sintetik tolalar va iplar

Sun’iy sintetik tolalar va iplar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1183.5 KB
Ko'chirib olish
www.arxiv.uz S un’iy sintetik tolalar va iplar www.arxiv.uz Reja: 1. Tolalarning olinish usullari. 2. Asosiy xossalari. 3. Ishlatilishi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • . XX-asrning boshlariga kadar deyarli barcha tola va matolar olish uchun fakat tabiiy tolali materiallar: paxta, jun, lub, tabiiy ipak, kanop ishlatilib kelingan. Lekin, bu zamon talablariga sifat va mikdor kursatgichlari sun’iy va sitetik tolalar olish usullari ishlab chikildi. Bunday tolalar, odatda, sun’iy va sintetik tolalar deb yuritiladi. • Tabiiy tolalar yukori molekulyar tabiiy organik moddalardan usimlik organlari va xayvonlar junidan, shuningdek, tut va eman ipak kurti iplaridan olinadi. bundan tashkari, tabiiy tolalar yukori molekulyar anorganik moddalardan xam (m: asbest). Ishlab chikiladi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Kimyoviy tolalar esa uz navbatida sun’iy va sintetik buladi. Sun’iy kimyoviy tolalar- tabiiy polimerlardan (viskoza, mis-ammiak, tsellyuloza, atsetotlari xamda oksidlardan tayyorlanadigan tolalar) kimyoviy tolalar esa sintetik polimerlar(polmanid, poliefir, poliokrilonitril, polivinilepirt, poliefir, poliokrilonitril, polivinilepirt, pollolefin va shu kabilardan) oniladi. • Xozir 500 ga yakin kimyoviy tolalar ma’lum bulib, ulardan 40 ga yakin sanoat ishlab chikarishiga joriy etilgan. • Tola olish uchun ishlatiladigan polimerlar urta yukori molekulyar, ipsimon shaklda bulishi, organik erituvchilardan oson erishi yoki kizdirilganda parchalanmasdan suyuklanishi kerak. www.arxiv.uz • Xar kanday kimyoviy tola ishlab chikarish texnologiyasi 3 boskichda amalga oshiriladi. Birinchi boskich-polimir eritmasini (yigiriladigan jritma) yoki polimir suyukligini tayyorlash. Erituvchilar sifatida, kupincha, ayeton yoki ishkor eritmalari ishlatiladi. • Ikkinchi boskich- tola olish va tolaga shal berish. buning uchun birinchi boskichda tayyorlangan eritma (yoki suyultma) maxsus jixoz- felьeradan katta bosim ostida utkaziladi (filьera-maxsus metaldan yasalgan asbob 66, xar 1sm3 yuzada 500 ga yakin eshikchalari bor.) • Uchinchi boskich- tolani padozlash operatsiyalaridan iborat. • Uzbekiston kimyo sanoatining kimyoviy tolalar ishlab chikaradigan tarmogi yaxshi yulga kuyilgan. Fargona otsetat ipak (sun’iy tola) zavodi, Navoiy nitron tolasi (jun urnida ishlatiladigan sitetik tola) zavodi shular jumlasidandir. Uzbekistonda tsellgoloza atsetat zavodlari xam bulib, ularda ishlab chikariladigan tsellyuloza atsetotdan diatsetet va triatsetat kabi sun’iy tola olinadi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • III va IV sort paxta linti xom ashyo sifatida ishlatilad. TSellyuloza, undan esa tsellonitron tola olinadi. meditsina maksadlari uchun ishlatiladigan suvda eriydigan atsetat tolalar xam yaratilmokda, ular karboksimetiltsellyulozadan yoki atsetat tsellyulozani kislotada gidrolizlab olinadi. • Kimyoviy tola ishlab chikarishning usishiga kuyidagilar sabab bulmokda: • kimyoviy tolalarning ijobiy fizik-mexanik va ekspluatatsion xossalari. • Ularni kupligi (neftь, gaz, toshkumir, yogoch, kishlok xujalik chikindilari va x.k.) xamda bu xom ashyo zaxiralarining kupligi. • Kimyoviy tola ishlab chikarishda texnik-iktisodiy kursatkichlar tabiiy tola ishlab chikarishdagiga karaganda yukori. • Masalan: 1t paxta ishlab chikarishuchun 1660 soat/kishi yoki 1 t tabiiy ipak ishlab chikarish uchun 35000 soat/kishi talab etilsa, 1t kapron ipagi ishlab chikarish uchun 1400 soat/kishi , 1t nitron shtapelь ipagi ishlab chikarish uchun 225 soat/kishi talab etiladi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Nitrat shtapelь ipagi ishlab chikarish uchun sarflangan mexnat tabiiy ipaknikiga karaganda 155 marta kam. • Demak, kimyoviy tolalarning tannarxi tabiiy tolalar tannarxidan ancha kam. Kimyoviy tolalar asosida tayyorlangan maxsulotlarni ishlatish x/xda katta iktisodiy foyda keltiradi. Ayniksa, bu kursatkich kimyoviy tolalarni rezina maxsulotlari ishlab chikarishda kard sifatida ishlatilganda juda sezilarli buladi. kuyidagi jadvalda kimyoviy va tabiiy tolalarning solishtirma fizik-mexinik va ekspluatatsion xossalari berilgan: www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Viskoza tolalar. Viskoza tolalar ho'1 usulda olinadi. Bunda xom ashyo sifa-tida barcha archa, qarag`ay, oq qarag`ay, qora qayin yog`ochdan olinadigan yog`och tsellyulozasi ishlatiladi. • Tsellyulota - qog`oz kombinatlarida yog`och 7mm gacha kattalikdagi payraxalarga maydalanadi va ishqor eritmasida qaynatiladi. Natijada kulrang tsellyuloza massasi hosil bo`ladi. Bu massa oqartiriladi va karton listlari tarzida presslanadi. • Tsellyuloza ksatogenati, 4-5%li o`yuvchi natriy eritmasidan eritilgandan qovushqoq yigiruv eritmasi - viskoza hosil bo`ladi. • Yigiruv eritmasi 25-30 soat mobaynida 16°S temperaturadayetiltiriladi, bunda u aralashtirilib turiladi, filtrlanadi va havo pufakchalaridan tozalanadi.Yetilish jarayonida yigiruv eritmasi buralish va ip shaklini olish xususiyatiga erishadi.Viskoza nasoslar yordamida trubalar orqali yigiruv mashinalariga uboriladi, uyerda shisha naychalari orqali o`tadi va filtrlardan kuch bilan chiqib, sulfat kislota va uning tuzlari solingan cho`ktirish vannasiga tushadi. Cho`ktirish vannasida viskoza ishqori neytrallanadi, ksantogenat elementlariga ajraladi va tsellyulozaingichka viskoza ipak tolalari tarzida tushadi. Profillangan tolalar gazlamaasosli sun'iy mo`yna olish uchun ishlatiladi. Profillangan kesimli to`qimachilik viskoza ipidan olingan sun'iy mo`yna tabiiy mo`ynaga o`xshash ko`rinish beradigan optik effektga egabo`ladi. www.arxiv.uz • Mtilon — modifikatsiyalanadigan junga o`xshash viskoza tola bo`lib, gilamlarni tukli qilish uchun ishlatiladi. • Viskoza tolalarini uzunasiga mikroskop ostiga qo`yib qarasak, buylama chiziqlari bolgan tsilindr shaklida ko`rinadi. Bo`ylarna chiziqlar yigiruv eritmasi notekis qotganda paydo bo`ladi. Sutrang tolalarda qora nuqtalar bo`ladi, bu nuqtalar titan (IV) - oksid qo`shilgan natijasidir. Tolalarning ko`ndalang kesimi tilingan ko`rinishda. • Tolalarning uzunligi har xil bo`lishi mumkin. Elementar tolalaming chiziqli zichligi 0,27 - 0,66 teks, ko`ndalang kesimi 25 - 60 mkrn. Viskoza iplarning yo`g`onligi ularni hosil qiladigan elementar tolalarning • yo`g`onligi va soniga bog`liq bo`ladi. Tolalarning pishiqligi tsellyuloza molekulalarining joylashuviga bog`liq bo*ladi. Normal viskoza tolalarning pishiqligi tabiiy ipaknikidan past, juda pishiq viskoza tolalaridan esa ancha yuqori. Oddiy tolalarning nisbiy uzilish nagruzgasi 9,8 kN/teks; juda pishiq tolalarniki 45 kN/teksgacha, ho'1 holatda pishiqligi 50-60% gacha pasayadi. Normal tolalarning uzilishdagi uzayishi 22%ga, juda pishiq tolalarniki 6 - 10% gayetadi. To`liq uzayishning anchagina qoldiq deformatsiya tashkil etadi. Shuning uchun viskoza tolalardan tayyorlangan buyumlar ancha g`ijimlanuvchi bo`ladi. www.arxiv.uz • Polinoz tola. Polinoz tola viskoza shtapel tolaning bir xili bo`lib, xossalari jihatidan uzun tolali paxta tolalarining xossalariga yaqin turadi. Polinoz tolalar ishlab chiqarish jarayoni oddiy viskoza tolalar olish jarayoniga o`xshaydi. Polinoz tolalarning asosiy ko`rsatkichlari: chiziqii zichligi 0,166 - 0,126 teks, uzilishdagi uzayishi 12 - 14%, ho'l holatda pishiqligini yo`qotish 20 - 25%. • Polinoz tolalar qimmatli xossalari ularni uzun tolali, a'lo navli paxta o`rniga ishlatishga va viskoza tolalardan tayyorlanadigan buyumlar ishlab chiqarishga imkon beradi. • Kuylak va plashlik gazlamalar, mayin trikotaj polotnolar, g`altak iplar ishlab chiqarishda polinoz tolalardan sof holda ham, paxta bilan aralashtirib ham foydalanish mumkin. • MIS - AMMIAK TOLA. Bunday tola paxta tsellyulozasidan tayyorlanadi. Paxta momig`ini mis-ammiak reaktivida eritish yo`Ii bilan yigiruv eritmasi olinadi. Bunday tola ho'l usulda olinadi;cho'ktirish vannasiga suv yoki kuchsiz ishqor olinadi. • Mis - ammiak tolaning ko`ndalang kesimi deyarli dumaloq, bo`ylama ko`rinishi tsilindr shaklida. www.arxiv.uz • AT S ETAT TOLA: Atsetat tola olishda xom ashyo sifatida paxta chiqindilari ishlatiladi. Paxta chiqindilari muzlatilgan sirka kislota muhitida atsetat angidrid bilan ishlanadi. Atsetat tolaning tuzilishi viskoza tiizilishiga o`xshaydi, lekin unda chuqurroq yo`llar bo`ladi. Atsetat tolalarining ximiyaviy tarkibi ximiyaviy bog`langan tsellyulozadan iborat, shuning uchun ularning xossalari viskoza va mis-ammiak tolalarining xossalaridan farq qiladi. • Normal atsetat tolaning pishiqligi viskoza tolaning pishiqligidan bir oz pas-troq. Uzilishdagi uzayishi 22-30%yetadi. Tolalar sariq alanga chiqarib sekin yonadi. • TRIAT S ETA T TOLA. Triatsetal tola butunlay atsetillangan tsellyulozadan ishlab chiqarish bilan atsetat toladan farq qiladi. Juda qayishqoqligi pishiqligi (ph = 11-12 kN/teks), atsetonga chidamliligi bilan toladan ustun turadi. Triatsetat va atsetat tolalar gazlamalar va trikotajlar buyumlar tayyorlashda keng ishlatiladi. www.arxiv.uz • Shisha tola va metall iplar. Shisha tolalar olish uchun tsilikat shisha parchalari elektr pechlarda 1370 °S da suyuqlantiriladi. Tez aylanib turadigan baraban filerdan chiqayotgan suyuq shisha oqimlarini ilashtirib ketadi va 30 m/sek tezlikda cho`zadi. Shisha iplar pishiq, egiluvchan, yorug`likni yaxshi o`tkazadi, yorug`lik va olov ta'siriga yaxshi chidaydi, elektr issiqlik tovushni izolyatsiyalash xossalari yuqori. Bunday tolalar ximiyaviy turg`un bo`lib, faqat ftorit kislotada eriydi. Tolalarning gigroskopligi past - 0,2%. Shisha tolalarni bo`yash uchun suyuq shisha massasiga xrom, kobalt, marganets, temir, oltin va boshqa birikmalar qo`shiladi. Shisha tolalar texnik maqsadlarda bezak gazlamalar olish uchun ishlatiladi. • Metall iplar misdan yoki mis qotishmalaridan qilingan simni asta-sekin cho`zish yoki yassi alyuminiy lenta (folga)ni qirqish yo`li bilan olinadi. Metall iplarning asosiy xillari: voloka- dumaloq raetall; plyushchenko - pilta ko`rinishidagi yassi ip; kanitel - spiralsimon voloka yoki plyushchenka; mishura - voloka yoki plyushchenkadan burab tayyorlangan ip; pryadevo - plyushchenko_qo'shib ishlatilgan paxta yoki ipak ip; alyuminiy (lyureks) - kumushrang yoki turli rangdagiyelim qoplangan yassi aiyuminiy ip. Metall iplar pogonlar, daraja nishonlari, zarxal buyumlar tayyorlash, yaltiroq gazlamalar - parcha to`qish, shuningdek gazlamalarni bezash uchun ishlatiladi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Poliamid tolalar tsilindr shaklida bo`lib, ularda mikroskop ostida ko`rinadigan kovak va darzlar bor; ko`ndalang kesimi dumaloq yoki 3 yoqli (profillangan) bo`lishi mumkin. Poliamid tolalarga xos xossadoryengilqayishqoq,uzilishga pishiqligi yuqori, ishqalanish va egilishga chidamli, ximiyaviy turg`un,sovuqqa, mikroorganizmlar ta'siriga chidamli, mog`orlarunaydi. Uzilishgapishiqligi jihatidan kapron po`latdan 2,5 barobar ustun turadi. Kapron tolalar faqat kontsetratsiyalangan kislotalar va fenolda eriydi. Ular yashi! alanga berib yonadi,shunda tolalarning uchi qo`ng`ir rangda dumaloqlanadi. Gigroskopligining pastligi va issiqqa uncha chidamasligi kapron tolalarning kamchiligidir. Anid va enantning xossalari kapron xossalariga o`xshaydi. www.arxiv.uz • Xulosa: kimyoviy tolalar uta pishikligi bilan tabiiy tolalardan ustun turadi. SHuning uchun x/xning turli soxalarida keng ishlatiladi. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Nazalizatsiya
So'zlarning morfologik va morfemik tuzilishi
Ona tili o’qitish uslubiyoti
Aniqlovchi
Tovush va harf