logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Tilshunoslik
  4. Pragmalingvistika

Pragmalingvistika

Yuklangan vaqt:

29.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

514.3974609375 KB
Ko'chirib olish
Mavzu : Pragmalingvistika Reja : 1. Pragmalingvistika va uning tarixi 2. Pragmalingvistikaning xususiy masalalari 3. Pragmalingvistikaning amaliy foydasi Pragmatika” yunoncha “ish”, “harakat” ma’nolarini bildirib, aslida bu tushunchaga nisbatan falsafiy qarash Suqrot davrlaridan ham oldinga borib tarqaladi. Dastlab yunonlar orasida keng istemolda boʻlgan bu termin, keyinchalik J.Lokk, E.Kant kabilarning qarashlarida kuzatiladi. XIX-XX asrlarda taraqqiy eta boshlagan pragmatizm gʻoyalari 20-30 yillarda barcha til sohalariga keng targʻib qilina boshlandi. Dastlab, Amerika va Yevropada keng targʻib qilingan pragmatika rivojida CH.Pirs, R. Karnal, CH. Morris, L.Vitgenshteyn qarashlarini ta’kidlamoq joiz. Lyonz shunday deydi: “Pragmatika tinglovchini uzatilayotgan axborotni xuddi soʻzlovchi istaganidek qabul qilishga undash maqsadi uchun mos keladigan lisoniy birliklarning kommunikatsiyada qoʻllanishini tavsiflaydi. Bu pragmatika lisoniy vositalarining shaxslararo muloqotdagi rolini aniqlash bilan shugʻullanadi.” T.V.Kolshanskiyning ta’kidlashicha, soʻzlovchi subyekt his- tuygʻulariga xos xususiyat belgilardan ajralgan ma’lum bir axborotni ifoda etishi mumkin emas. Nutq mazmuniga hamohang his-tuygʻu va barcha baholar konkret tinglovchiga qaratilgan boʻladi. Ana shu tinglovchi uchun qaratilgan subyekt nutqiga xos munosabat belgilari - nutqdagi barcha boʻyoqlar yaxlit tarzda pragmatika deb nomlanadi. Lingvopragmatikaning xususiy masalalari doimiy nutq ishtirokchilari va nutqiy muloqot bilan bogʻliq boʻlganligi uchun pragmatika haqidagi turli qarashlar quyidagi umumfikrga birlashadi : 1. Lingvopragmatika sohasida olib borilgan barcha taqdidotlarda til, inson, nutqiy faoliyat tushunchalari oʻrganilgan va faoliyat tushunchasiga alohida yondashilgan; 2. Kommunikatsiya jarayonida til faqatgina aloqa- aralashuv vositasi boʻlib qolmay, adresantlarning muloqotda dinamik xarakterdagi munosabatini ham ifodalashi oʻrganilgan; 3. Til birliklarining nutqiy vaziyat bilan bogʻliq boʻlgan munosabatda istalgan uslubga xoslana olishi ifodalangan. Pragmalingvistikaning amaliy foydasi tegadigan sohalardan biri ta’lim va tarjima faoliyatlarini avtomatlashtirish, ularga axborot texnologiyalarini tatbiq etish bilan mashgʻul boʻlgan informatika va kompyuter tilshunoslik sohasidir. Oxirgi yillarda til va nutq tizimlariga bir xil tegishli boʻlgan lingvopragmatika~pragmalingvistika tadqiqot predmetini oʻrganishga bagʻish-langan qator tadqiqotlar bajarildi. Ular orasida gapning lingvopragmatik aspektiga aloqador ishlar ham bor. Biroq hali bu sohada barcha lingvistik sathga oid aksariyat birliklarning lingvopragmatik aspekti toʻliq ochib berilgani yoʻq. Vaholanki, til xotiramizda saqlanadigan har bir lisoniy birlik nutq uchun qurilish materiali maqomida boʻlib, nutqiy va nutq birliklarini moddiylashtirish va tashkil etishda bevosita yoki bilvosita ishtirok etadi va ayni shu jarayonda ular soʻzlovchi, tinglovchi, nutq vaziyati bilan belgilanadigan ma’no- vazifalarga ham ega boʻladi va bundan chetda turadigan biron til birligi boʻlmaydi. Ayni shu ma’no-vazifalarni aniqlash, ularni boshqa ma’no-vazifalaridan farqlash, chegarasini, oʻrni va maqomini belgilash kabi koʻplab masalalar muayyan nutq birligining lingvopragmatik aspekti muammolari hisoblanadi. Vaholanki, til xotiramizda saqlanadigan har bir lisoniy birlik nutq uchun qurilish materiali maqomida boʻlib, nutqiy va nutq birliklarini moddiylashtirish va tashkil etishda bevosita yoki bilvosita ishtirok etadi va ayni shu jarayonda ular soʻzlovchi, tinglovchi, nutq vaziyati bilan belgilanadigan ma’no- vazifalarga ham ega boʻladi va bundan chetda turadigan biron til birligi boʻlmaydi. Ayni shu ma’no-vazifalarni aniqlash, ularni boshqa ma’no- vazifalaridan farqlash, chegarasini, oʻrni va maqomini belgilash kabi koʻplab masalalar muayyan nutq birligining lingvopragmatik aspekti muammolari hisoblanadi. Lingvopragmatika muammolarini aniqlash va belgilab, tahlil qilishda taniqli tilshunoslar N. Mahmudov, A. Nurmonov, SH. Safarov, M. Hakimov, H. Ne’matov, D. Lutfullayevalarning va ularning shogirdlari, izdoshlarining kuzatishlari e’tibor va e’tirofga loyiq. Ularning ilmiy tadqiqotlarida gapning lingvopragmatik xususiyatlari haqida ham qiziqarli kuzatishlar, ilmiy asosli fikr-mulohazalar, xulosa va tavsiyalar oʻrin olgan Demak, pragmatikaning fan sifatida shakli til belgilarining funksional jihatdan nutqning turli jarayonida fikr ifodalash va uni anglash, tushunish mezonlariga asoslanadi. Pragmatika obyektiv olamdagi voqeliklarni aks ettiruvchi elementlardan tashkil topgan boʻlib, uning tahlil obyektiga soʻzlovchi –subyekt, nutq qaratilgan shaxs ya’ni tinglovchi subyekt, xabar yuboruvchi adresant, xabarni qabul qilib oluvchi adresat, kommunikatsiyada oʻzaro bogʻlanish, munosabat, nutqiy akt, matn, aloqa qilish, muloqot vaziyati bilan bogʻliq masalalar kiritilgan. Lingvistik pragmatikaning maqsadi “kontekstda tilni oʻrganish”. Bu esa bevosita kommunikatsiya jarayonida tilni ijtimoiy va situativ tadqiqida namoyon boʻladi. Lingvistik tahlil lisonning tabiatini uning amaliy faoliyatini oʻrganishni maqsad qilgani holda lingvopragmatikada bu “unsur” fanning “qaymogʻi”dir. E’tiboringiz uchun raxmat !

O'xshashlar

Aniqlovchi olamiga sayohat
Нутқнинг коммуникатив сифатлари
Нутқ маданияти ва нотиқлик санъати. Нотиқлик санъати тарихи
Undov gap (dars ishlanma)
Undosh tovushlar va harflar (dars ishlanma)