Modal so’zlar - Tilshunoslik - Slaydlar

Modal so’zlar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

399 KB

Ko'chirib olish

Modal so’zlar • Reja: • 1. Modal so’zlar va uning o’ziga xos grammatik xususiyatlari. • 2. Modal so’zlarning ma’no jihatdan turlari. www.arxiv.uz

Modal so’zlar va uning o’ziga xos grammatik xususiyatlari. • So’zlovchining aytilayotgan fikrga bo’lgan munosabatini (modal ma’noni) ifodalovchi so’zlarga modal so’zlar deyiladi. Modal so’zlarga q uyidagilar kiradi: • aftidan, darhaqikat, darvoqe, attang, ehtimol, afsus, shubhasiz, so’zsiz, tabiiy, albatta, haqiqatdan, nihoyat, bo’pti, demak, aytmoqchi, o’z-o’zidan, bor, yo’q va hokazo. www.arxiv.uz

• Shu modal so’zlar orqali so’zlovchi o’z fikriga aniqlik, ishonch, ma’qullash, gumon, chama, noaniqlik, maqsad, talab, shart, mavjudlik, inkor, e’tiroz, yakunlash, eslatish, achinish kabi ma’no munosabatlarini kiritadi. • Masalan: Afsuski, yashash huquqi odam bolasiga bir marta berilgan. (S.Ahmad.) • Ehtimol, Sodiq ham u choq nevaralarini yetaklab, bog’larga, xiyobonlarga chiqar. (SHuxrat.) • Darhaqiqat, Xorazm qovunlariday mazali qovun ko’p shahar va elatlarda yo’q. (J.SHaripov.) www.arxiv.uz

Modal so’zlar quyidagi grammatik xususiyatlarga ega: • 1. Modal so’zlar biror voqelikni atamasi bo’la olmaydi (predmet, belgi, harakat va shu kabilarni atamaydi.) • 2. Modal so’zlar gap orqali ifodalagan fikrga qo’shimcha modal ma’no qo’shadi. • 3. Modal so’zlar gapda quyilagi vazifalarni bajarib keladi: www.arxiv.uz

• 1) gap bo’laklari bilan sintaktik jihatdan bog’lanmasdan, kirish so’z vazifasini bajarib keladi. • Masalan: Haytovur, ishimiz chakki emasga o’xshaydi. (O.) • Siz u kishidan, shubhasiz, juda ko’p gaplarni eshitgansiz. (A.Qodiriy.) www.arxiv.uz

• 2) kesim vazifasini bajaradi. • Masalan: CHol aqlli odam, unga o’rgatish ham mumkin, undan ko’p narsani o’rganish ham mumkin. www.arxiv.uz

• 3) sostavli kesim tarkibida kela oladi. • Masalan: Biz hamma ishimizda tanqid va o’z-o’zini tanqidni kuchaytirishimiz kerak. • 4) butun bir gap vazifasini bajaradi. • Masalan: - Xatingga javob keldimi? – Yo’q. www.arxiv.uz

Modal so’zlarning ma’no jihatdan turlari. • Modal so’zlar yuqorida aytilganidek, fikrga turli xil modal ma’nolarni qґshadi. SHunga ko’ra modal so’zlar ma’no xususiyatlariga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi: www.arxiv.uz

• 1. Fikrning aniqligi, ishonch, ma’qullash kabi modal ma’nolarni ifodalovchi modal so’zlar: albatta, shubhasiz, o’z-o’zidan, haqiqatdan, tabiiy, darhaqiqat kabi. • 2. Gumon, chama, noaniqlik kabi modal ma’nolarni ifodalovchi modal so’zlar: ehtimol, balki, hoynahoy, chog’i, aftidan, mazmuni, chamasi, shekilli. • 3. Maqsad, talab, shart kabi modal ma’nolarni ifodalovchi modal so’zlar: kerak, zarur, darkor, lozim kabi. • 4. Mavjudlik va tasdiqni ifodalovchi modal so’zlar: bor, mayli, xo’p. • 5. Mavjud emaslik, inkor, e’tiroz: yo’q kabi. • 6. Ma’qullash ma’nosini ifodalaydi: durust, bo’pti. • 7. Yakunlash ma’nosini ifodalovchi modal so’zlar: demak, xullas, modomiki. • 8. Eslatish ma’nosini ifodalovchi modal so’zlar: darvoqe, aytganday, aytmoqchi. • 9. Achinish, taassuf ma’nosini ifodalovchi modal so’zlar: afsus, attang, essiz. www.arxiv.uz

Adabiyotlar ro’yxati: • 1. U.Tursunov, N.Muxtorov, SH.Rahmatullaev. Hozirgi o’zbek adabiy tili. 1992 yil. • 2. Sh. Shoabdurahmonov, M.Asqarova, A.Hojiev. Hozirgi o’zbek adabiy tili. I qism. II qism. Toshkent. «O’qituvchi» nashriyoti. 1980 yil. • 3. A. G’ ulomov, M.Asqarova. Hozirgi o’zbek adabiyoti. Sintaksis. • Toshkent. O’qituvchi nashriyoti. 1987 yil. • 4. O’zbek tilining imlo lug’ati. Toshkent. O’qituvchi. 1995 yil. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Taqlid so’zlar

Yordamchi so’zlar

Fe’llarning yasalishi, fe’lning modal shakllari va tuzilish jihatdan turlari

Alohida so’z turkumlari yoki oraliqdagi so’z turkumlari

O‘zbek tilida vazifadosh so‘zlar