Makro va mikro toponimlar - Tilshunoslik - Slaydlar

Makro va mikro toponimlar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

95.0244140625 KB

Ko'chirib olish

Makro va mikro toponimlar Reja: Toponimikaning tayanch tushunchalari va iboralari. Makro-mezo va mikrotoponimlar Ilmiy va xalq atamalari. Xalq atamalarining manbalari. Geografik tushunchaga aylangan xalq so’zlari. Ilmiy terminlar. Ilmiy bilishning asosi Geografik atamalar.

Toponim-lotincha tpos-joy, yer, noma-nom, ism so’zlaridan olingan bo’lib, joy nomi , geografik nom – atoqli ot geografik ob’ektni alohida nomga ega ekanligini bildiradi. Toponimiya - malum hududdagi joy nomlarining yig’indisi. Toponimika – joy nomlarini geografik ob’ektlarning nomlarini o’rganuvchi ilm sohasi hisoblanadi. Antroponim - har qanday shaxsning atoqli oti, ismi otasining ismi laqabi taxallusi. Antroponimlardan geografik nomlar yasalib kelishi kishilar nomiga qo’yilgan dengiz cho’l tog’ tizmasi shahar va boshqa geografik ob’ektlar - potronimlar deyiladi. Barens dengizi, Bering, Bafort , Tasmaniya dengizlari , Boliviya , Kolumbiya davlatlari, Vashington, Dehli , Hoshimin kabi poytaxt shaharlar, Laperuza, Bering, Kuk, Devisov, Torresov kabi bo’g’ozlar patronimlarga misol bo’la oladi.

Oronim – yer usti relefining atoqli otlari qir, jar, vodiy , botqoq, tog’, tepalik nomlari. Toponimik strategrafiya toponimlarning turli yoshdagi turli davrlarda Lisoniy har xil bo’lgan qatlamlari. Qatlam tasviri mazmunidagi bu ifoda geologiya fanidan olingan bo’lib, pastgi o’rta yuqori qatlamalrda so’zlarning joylashuvi orqali geografik nomning eng qadimgisidan hozirgi ishlatiladigan yuqori qatlamlargacha ma’nosini aniqlashga yordam ebradi. Toponim semantikasi geografik nomning lug’viy manosi demakdir. Kal’ka – (Fransuscha nusxa ) boshqa tillardagi geografik nomlarni muayyan tilga o’zbekcha tilga to’liq yoki qisman tarjimada ifodalash.

Toponimik formant – topofarmant geografik nomlarning yasalishida ishtirok etadigan so’z qo’shimchasi bo’lib, mustaqil geografik nom sifatida ishlatilmaydi . Etimologiya geografik nomlarning kelib chiqishi haqidagi ilm. Etnologiya – geografik nomlarning paydo bo’lish sharoitini sabablarini aniqlash bilan shug’ullanuvchi toponimikaning sohasi masalan Qizilqum cho’lining nomi qumning rangi qizil bo’lmasada nima sababdan shunday aytilganini aniqlaydigan etnologiya turli daliliy malumotlarni tahlil qiladi. Transkriptsiya – nomlarning to’g’ri yozilishi imlosi oynonim aholi turar joylarining nomi - urbonim, shahr ichidagi nomlardir. Ma’lum bo’ldiki toponimika faniad ishlatiladigan atamalar so’zlar iboralar asosan geografik mazmunga ega. Geografik nomlar turli maqsad va nuqtai nazardan o’rganilishi mumkin o’rta va markaziy Osiyo geografik nomlarining yirik tatqiqotchisi mashhur geografik olim I.M.Murzayev toponimlar yetti xil nuqtai nazardan o’rganilishi mumkin.

Toponimlarning bunday turlicha yo’nalishlarda o’rganilishi bir necha metotlar yordamida amalga oshiriladi. Nomlarni tarixiy tahlil qilish metodi orqali toponimning paydo bo’lishi evalutsiyasi o’zgarishi nom vujudga kelgan ijtimoiy muhit aniqlanadi. Geografik paydo bo’lgan tarixiy sharit va manbani aniqlash bu metodning mahiyatini tashkil etadi. Lingvistik metodlar etmologiya metodi formatlari metodi va leksik, semantik tahlil metodini o’z ichiga oladi. Bunga geografik nomalr gramatik jihatdan tahlil etilib, nomning paydo bo’lishi manosi aniqlanadi. Kartografiya metod nomalrining nom o’zagini tashkil etgan so’zdagi qo’shimchalarni tadqiq etish orqali nomlarning tarqalish areali nom mansub til nomlarning tabiiy-ijtimoiy iqtisoidy hodisa va ob’ektlar bilan bog’liqligi aniqlanadi. Chunonchi suv, daryo, soy qo’shimchalarning tarqalish xaritasi tuzilsa gidronimlarning nomi turkiy xalqlar tiliga mansubligi suvdan foydalanish tarixi, gidrolik ob’ektning kattaligi haqida ma’lumot olishi mumkin .

Toponimlarning bunday turlicha yo’nalishlarda o’rganilishi bir necha metotlar yordamida amalga oshiriladi. Nomlarni tarixiy tahlil qilish metodi orqali toponimning paydo bo’lishi evalutsiyasi o’zgarishi nom vujudga kelgan ijtimoiy muhit aniqlanadi. Geografik paydo bo’lgan tarixiy sharit va manbani aniqlash bu metodning mahiyatini tashkil etadi. Lingvistik metodlar etmologiya metodi formatlari metodi va leksik, semantik tahlil metodini o’z ichiga oladi. Bunga geografik nomalr gramatik jihatdan tahlil etilib, nomning paydo bo’lishi manosi aniqlanadi. Kartografiya metod nomalrining nom o’zagini tashkil etgan so’zdagi qo’shimchalarni tadqiq etish orqali nomlarning tarqalish areali nom mansub til nomlarning tabiiy-ijtimoiy iqtisoidy hodisa va ob’ektlar bilan bog’liqligi aniqlanadi. Chunonchi suv, daryo, soy qo’shimchalarning tarqalish xaritasi tuzilsa gidronimlarning nomi turkiy xalqlar tiliga mansubligi suvdan foydalanish tarixi, gidrolik ob’ektning kattaligi haqida ma’lumot olishi mumkin .

Mikro darajada tadqiqotlarini tashkil etish Hozirgi zamon bozorida muvaffaqiyatga erishish, ilmiy-tеxnika taraqqiyoti natijasida firmaning ishlab chiqarish, moliyaviy va tеxnologik salohiyati bilan emas, balki markеting tadqiqotlari o`tkazishdagi faollik, tashabbuskorlik va tajribasi bilan aniqlanadi, dеgan fikr-mulohazalar xukm surmoqda. Buni tasdiqlovchi haqiqat shuki, kеyingi 10- 15 yilda markеting tadqiqotlari zamonaviy biznеsning katta mustaqil sohasiga aylanib kеtdi. Ma`lumotlarga ko`ra 50 foizdan ko`p amеrikalik, 86 foiz еvropalik va 60 foiz Yaponiya biznеsmеnlari, firma va kompaniyalari markеting tadqiqotlari o`z kuchlari bilan olib borildilar. Qolganlarga esa maxsus tadqiqot muassasalariga murojaat qilishadi. Hozir markеting tadqiqotlari bilan juda ko`p ilmiy-tеkshirish byurolari, firmalari, agеntliklari, univеrsitеtlari, davlat muassasalari shug`ullanmoqda. Masalan, G`arbiy Gеrmaniyada 120 dan ko`prok 3 ming kishilik ilmiy xodimlari bo`lgan tashkilotlar markеting tadqiqoti olib bormoqda. Frantsiyada bunday muassasalar 100, Angliyada 200, AQSh da 800 dan ko`prok bo`lib, bir yilda 1 mlrd. dollar atrofida mablag` aylantiradi

Toponimik strategrafiya toponimlarning turli yoshdagi turli davrlarda Lisoniy har xil bo’lgan qatlamlari. Qatlam tasviri mazmunidagi bu ifoda geologiya fanidan olingan bo’lib, pastgi o’rta yuqori qatlamalrda so’zlarning joylashuvi orqali geografik nomning eng qadimgisidan hozirgi ishlatiladigan yuqori qatlamlargacha ma’nosini aniqlashga yordam ebradi. Toponim semantikasi geografik nomning lug’viy manosi demakdir. Kal’ka – (Fransuscha nusxa ) boshqa tillardagi geografik nomlarni muayyan tilga o’zbekcha tilga to’liq yoki qisman tarjimada ifodalash. Chunonchi Great, Salt, Laki – katta sho’r ko’l New Gellnd – yangi Zelandiya inglizcha beloe mori oq dengiz, Novaya Zemliya Yangi Yer oroli. Aynan tarjima qilingan ma’nosi bir-u ikki tilda ikki xil aytiladigan nomalr kal’ka bo’ladi. Qizilsuv, Surxob, Qorasuv- Siyohab, Toponimik formant – topofarmant geografik nomlarning yasalishida ishtirok etadigan so’z qo’shimchasi bo’lib, mustaqil geografik nom sifatida ishlatilmaydi.

Xalq atamalarining o’rganish metodi geografik nom tarkibidagi tog’ tepa, suv , o’rganilayotgan ob’ektning katta kichikligi, o’zgarib turishi, baland pastligi, ko’p ozligi va boshqa tabiiy hususiyatlar haqida ma’lumot to’planadi. Shunday qilib, toponimikaning tatqiqot metodlari bir necha bo’lib, bu mertodlar tilshunoslik tarix va geografiya fanlarining tadqiqot metodlariga yaqin turadi. Geogrfaik nomlarning kelib chiqishi tarqalishi manosi haqidagi fan bo’lgan toponimika geografik hodisa va jarayonlarning natijasi bo’lgan nomlarni aniq bir hudud bilan bog’lab o’rganagni bois toponimikani geografik mazmuni va mohiyati fan desak to’g’ri bo’lishi mumkin. O’zbekistonda har biri o’z o’rniga ega bo’lgan 17 mingdan ortiq qishloq va aholi manzilari, 5 mingdan oshiq quduq borligi hisobga olingan bo’lib ularning faqat ma’nosini axtarish bilangina o’rganib bo’lmaydi. Joy nomlar qo’yilishidagi qonuniyatlarni qidirib topish ularni guruhlarga tasniflab o’rganish kerak

. O’zbekistonda har biri o’z o’rniga ega bo’lgan 17 mingdan ortiq qishloq va aholi manzilari, 5 mingdan oshiq quduq borligi hisobga olingan bo’lib ularning faqat ma’nosini axtarish bilangina o’rganib bo’lmaydi. Joy nomlar qo’yilishidagi qonuniyatlarni qidirib topish ularni guruhlarga tasniflab o’rganish kerak. Shundagina nomlarning izohli lug’atini tuzish mumkin. Geografik fanlar enk planetar tarzdagi okean dengiz, materik , tog’ sestemasi, region, davlat nomlari makro toponimlar , qo’ltiq, ko’rfaz, bo’g’oz, ko’l botqoqlik, muzlik tog’ tizmasi tarmog’i daryo irmog’i o’rtacha kattalikdagi shaharlar nomlari hajmidagi mezo toponimlar va mahalliy ahamiyatli mikrotoponimlar ga bo’lish ananasi mavjud.

O'xshashlar

Tekst hám onıń túrleri. Makro hám mikro tekstler

Lug’at turlari va tiplari

Tovush va harf

Fonetika va fonologiya

Bo’g’in va urg’u