Kasbiy soha bo'yicha atama va so'zlarning lug'atini tuzish - Tilshunoslik - Slaydlar

Kasbiy soha bo'yicha atama va so'zlarning lug'atini tuzish

Yuklangan vaqt:

19.06.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

866.677734375 KB

Ko'chirib olish

Kasbiy soha bo'yicha atama va so'zlarning lug'atini tuzish Reja: 1. Kasbiy sohaning umumiy tavsifi va ahamiyati • Kasbiy sohaning ta’rifi va uning jamiyat hayotidagi o‘rni 2. Kasbiy atama va so‘zlarning shakllanish manbalari • Ona tili asosidagi so‘z va iboralar • Qardosh tillardan olingan atamalar 3. Kasbiy lug‘at tuzish jarayoni va prinsiplari • Lug‘at tarkibini belgilash mezonlari • Atamalarni tanlash, tavsiflash va tasniflash usullari 4.Xulosa. 5.Foydalanilgan adabiyotlar.

&#55357;&#56524; Kirish Har bir kasb va soha o‘z faoliyat doirasida aniq va tushunarli muloqot qilish, ilmiy va amaliy ishlarni samarali tashkil etish uchun o‘ziga xos atama va so‘zlarga ega bo‘lishi zarur. Chunki kasbiy terminlar — bu sohaga oid jarayon, hodisa va tushunchalarni ifodalovchi asosiy vosita hisoblanadi. Kasbiy atama va so‘zlar soha mutaxassislari o‘rtasidagi professional muloqotni osonlashtiradi, ilmiy ishlar va hujjatlarni tayyorlashda aniqlikni ta’minlaydi, yangi bilimlar almashinuvi va tajriba asosida rivojlanib boradi. Shu sababli, har bir kasb sohasi uchun maxsus atamalar lug‘atini tuzish, ularning ma’nosi va qo‘llanilish doirasini belgilash muhim vazifalardan biridir. Mazkur mavzu aynan kasbiy sohalar terminologiyasini tizimlashtirish, ularning kelib chiqishi va amaliy ahamiyatini o‘rganishga bag‘ishlangan.

&#55357;&#56524; Kasbiy sohaning umumiy tavsifi va ahamiyati Kasbiy soha — bu muayyan faoliyat turi bo‘lib, u ma’lum bilim, ko‘nikma va malakaga asoslangan holda bajariladi. Har bir kasbiy soha jamiyat hayotining turli jabhalarida faoliyat yurituvchi mutaxassislar ishini tartibga soladi va muayyan me’yorlar asosida amalga oshiriladi. Kasbiy sohalar insoniyat taraqqiyotida alohida o‘rin tutib, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy hayotning rivojlanishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, tibbiyot, qurilish, ta’lim, axborot texnologiyalari, dehqonchilik kabi sohalar jamiyat ehtiyojlarini qondirish va inson hayot sifatini yaxshilashda muhim rol o‘ynaydi. Har bir soha o‘zining ichki tizimi, ish jarayonlari va terminologiyasiga ega. Aynan shu jihatlar kasbiy sohaga xos atama va tushunchalar tizimini shakllantirish zaruratini tug‘diradi. Kasbiy terminlarning mavjudligi esa, o‘z navbatida, professional muloqot, hujjat yuritish va ilmiy izlanishlarda aniq, tushunarli va yagona tilni ta’minlaydi.

&#55357;&#56524; Kasbiy atama va so‘zlarning shakllanish manbalari Kasbiy atama va so‘zlar turli manbalardan kelib chiqib, har bir sohaning o‘ziga xos tizimini tashkil etadi. Ular asosiy jihatdan quyidagi manbalardan shakllanadi: 1. Ona tili asosidagi so‘z va iboralar Kasbiy atama va so‘zlar ko‘pincha ona tili asosida shakllanadi. Bunday atamalar, odatda, sohaning o‘ziga xos faoliyat jarayonlarini ifodalash uchun mavjud bo‘lgan so‘zlar yoki iboralardan olingan. Misol uchun, “dehqon” , “ustoz” , “muallim” kabi so‘zlar o‘zbek tilida qadimdan ishlatilgan va hozirgi kunda kasbiy soha atamasi sifatida qabul qilingan. Shuningdek, “ilm” , “maktab” , “tashkilot” kabi so‘zlar ham o‘zbek tilining tabiiy elementlari sifatida kasbiy sohaga mos ravishda o‘zgarib, yangi ma’no kasb etgan. Bunday atamalar, odatda, sohaning asl tushunchalarini oddiy va aniq ifodalash imkoniyatini beradi, chunki ular tilning organik qismlaridir.

2. Qardosh tillardan olingan atamalar Kasbiy atamalar qardosh va boshqa tillardan ham olingan bo‘lishi mumkin. Bu jarayon soha rivojlanishi va ilmiy, texnik yutuqlar o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lib, sohaning xalqaro miqyosda tarqalishi va aloqalarini o‘z ichiga oladi. Masalan, o‘zbek tiliga kirib kelgan ko‘plab so‘zlar turkiy, rus, arab, fors va boshqa tillardan olingan. “Kompyuter” (inglizcha computer ), “audit” (lotincha audire ), “marketing” (inglizcha marketing ) kabi atamalar xalqaro kasbiy tilning bir qismiga aylangan. Shuningdek, “bank” , “menedjment” , “proyekt” kabi so‘zlar ham qardosh tillardan olingan atamalar sifatida kundalik kasbiy faoliyatda keng qo‘llaniladi. Bunday atamalar sohaning globalizatsiya jarayonida samarali rivojlanishiga yordam beradi, lekin ularning o‘ziga xos o‘zlashtirilishi ham muhimdir. O‘zbek tilida ular fonetik jihatdan moslashib, o‘zbek tilining grammatik qoidalariga amal qilib ishlatiladi.

&#55357;&#56524; Kasbiy lug‘at tuzish jarayoni va prinsiplari Kasbiy lug‘at tuzish jarayoni ilmiy va kasbiy sohalarda aniq muloqot, tushunish va axborot almashinuvi uchun zaruriy vosita hisoblanadi. Bu jarayonning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi, ayniqsa, soha mutaxassislari o‘rtasida samarali va tushunarli muloqotni ta’minlaydi.

1. Lug‘at tarkibini belgilash mezonlari Kasbiy lug‘atni tuzishda bir nechta mezonlarga rioya qilish zarur: • Relevans (ahmiyat) : Lug‘atda faqat ushbu soha uchun zarur bo‘lgan atamalar kiritiladi. Atamalar sohaning o‘ziga xos jarayonlari, qonuniyatlari va texnik xususiyatlarini ifodalashi kerak. • Aniqlik va tushunarlilik : Atamalar aniq va tushunarli bo‘lishi lozim. Kasbiy lug‘atdagi har bir atama, uning foydalanuvchilariga aniq ma’no berishi kerak. Bu, ayniqsa, yangi atamalarning o‘ziga xos tushunchalar bilan bog‘liq bo‘lishida muhimdir. • Keng qamrovlilik : Lug‘at tarkibida o‘z sohasining barcha aspektlarini qamrab oladigan atamalar bo‘lishi zarur. Shu bilan birga, lug‘atda nafaqat asosiy atamalar, balki yordamchi va aniqlashtiruvchi terminlar ham kiritilishi kerak. • Konsistensiya : Lug‘atdagi atamalar va ularning ma’nosi o‘zaro muvofiqligi, bir-biriga qarama-qarshi kelmasligi va til qoidalariga mos bo‘lishi kerak. Bu kasbiy muloqotni aniqroq va tushunarliroq qiladi.

2. Atamalarni tanlash, tavsiflash va tasniflash usullari Kasbiy lug‘atni tuzish jarayonida atamalarni tanlash, tavsiflash va tasniflashda bir nechta usullar mavjud: • Atamalarni tanlash : Tanlash jarayonida sohaning har bir muhim jihati hisobga olinadi. Shuningdek, keng qo‘llaniladigan, aniq va umumlashgan atamalar birinchi navbatda kiritiladi. Yangi yoki nodavlat so‘zlar o‘zgarib, sohaning o‘ziga xos terminologiyasiga moslashtirilishi kerak. • Atamalarni tavsiflash : Har bir atama lug‘atda batafsil tavsiflanadi. Tavsiflash jarayonida atama qanday ma’no anglatishini, uning kelib chiqish manbasini va qo‘llanilish kontekstini ko‘rsatish zarur. Shu tariqa, foydalanuvchilar atamaning mazmunini to‘liq tushunishi mumkin. • Atamalarni tasniflash : Kasbiy lug‘atda atamalarni maqsadli guruhlarga tasniflash usuli ham muhim. Bu tasniflash, masalan, soha bo‘yicha jarayonlarga, usullarga, instrumentlarga yoki yondashuvlarga asoslangan bo‘lishi mumkin. Tasniflash yordamida atamalar o‘zaro bog‘liq guruhlar shaklida taqdim etiladi, bu esa foydalanuvchilarga lug‘atni osonroq ishlatishga yordam beradi.

&#55357;&#56524; Xulosa Kasbiy lug‘at tuzish jarayoni, birinchi navbatda, soha mutaxassislari o‘rtasida aniq va samarali muloqotni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Lug‘at tarkibining aniq belgilanishi, atamalarni tanlash va tavsiflash, shuningdek, ularni tasniflash usullari kasbiy faoliyatni yengillashtirib, axborot almashish jarayonini soddalashtiradi. Bundan tashqari, kasbiy lug‘atni tuzishda uning ahamiyati, mavhumlikdan yiroq bo‘lishi, va soha xususiyatlariga moslashishi zarur. Kasbiy atamalarni to‘g‘ri tanlash va tavsiflash, ularning foydalanuvchilar uchun tushunarli bo‘lishini ta’minlaydi. Barcha ushbu prinsiplarga amal qilish orqali kasbiy lug‘at nafaqat ilmiy va texnik sohalarda, balki kundalik ish jarayonida ham samarali vosita bo‘ladi.

&#55357;&#56538; Foydalanilgan adabiyotlar 1. Jumaniyozov, S. (2017). Kasbiy til va uning o‘ziga xosliklari . Toshkent: Akademnashr. 2. Mammadova, M. (2019). Kasbiy atamalarni o‘zlashtirish jarayoni . Buxoro: Buxoro davlat universiteti nashriyoti. 3. Toshpo‘latov, B. (2020). Lug‘at tuzish metodologiyasi . Samarqand: Samarqand davlat universiteti nashriyoti. 4. Jabborov, O. (2021). O‘zbek tilidagi kasbiy atamalar va ularning shakllanishi . Toshkent: Fan va texnologiya nashriyoti. 5. Rasulov, S. (2018). O‘zbek tilidagi xalqaro atamalar: kelib chiqishi va taraqqiyoti . Tashkent: O‘zbekiston Milliy universiteti. 6. Abdullaev, F. (2022). Kasbiy lug‘at tuzish prinsiplari va metodlari . Nukus: Qoraqalpog‘iston davlat universiteti nashriyoti.

O'xshashlar

So'zlarning morfologik va morfemik tuzilishi

So'zlarning shakl va ma'no-munosabatiga ko'ra turlari

Til va terminologiya

Metalingvistika

Lug’at turlari va tiplari