Гап бўлаклари. бош бўлаклар. Эга ва унинг ифодаланиши - Tilshunoslik - Slaydlar

Гап бўлаклари. бош бўлаклар. Эга ва унинг ифодаланиши

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

322 KB

Ko'chirib olish

Гап бўлаклари. Бош Гап бўлаклари. Бош бўлаклар.бўлаклар. Эга ва унинг ифодаланиши.Эга ва унинг ифодаланиши. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Режа:Режа: • 1. Гап бўлаклари ҳақида умумий 1. Гап бўлаклари ҳақида умумий маълумот.маълумот. • 2. Бош бўлаклар:2. Бош бўлаклар: • а) эга ва унинг ифодаланиши;а) эга ва унинг ифодаланиши; www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Гапда бирор сўроққа жавоб бўлган ва Гапда бирор сўроққа жавоб бўлган ва ўзаро тобе боғланган сўз ёки сўз ўзаро тобе боғланган сўз ёки сўз бирикмаси бирикмаси гап бўлагигап бўлаги дейилади. Гап дейилади. Гап бўлакларини белгилашда асосий хусусият бўлакларини белгилашда асосий хусусият улар орасидаги синтактик алоқадир. улар орасидаги синтактик алоқадир. Сўзларга сўроқ бериш, уларнинг қайси Сўзларга сўроқ бериш, уларнинг қайси туркумга мансублиги, уларнинг гап ичида туркумга мансублиги, уларнинг гап ичида жойлашиш тартиби, уларнинг қандай жойлашиш тартиби, уларнинг қандай қўшимчалар олиши том маънода уларнинг қўшимчалар олиши том маънода уларнинг турларини белгилашда асос бўла турларини белгилашда асос бўла олмайди. олмайди. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Гап бўлакларининг тури одатда бир-Гап бўлакларининг тури одатда бир- бирига нисбатан аниқланади: эга бирига нисбатан аниқланади: эга кесимга нисбатан, аниқловчи кесимга нисбатан, аниқловчи аниқланмишга нисбатан, ҳол аниқланмишга нисбатан, ҳол ҳолланмишга нисбатан, тўлдирувчи ҳолланмишга нисбатан, тўлдирувчи тўлдирилмишга нисбатан тўлдирилмишга нисбатан аниқланади. Нисбат берилувчи аниқланади. Нисбат берилувчи бўлак бўлмас экан, у ёки бу гап бўлак бўлмас экан, у ёки бу гап бўлаги ҳақида гапириш мумкин эмас. бўлаги ҳақида гапириш мумкин эмас. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Гап бўлаклари икки турли бўлади:Гап бўлаклари икки турли бўлади: бош бўлакларбош бўлаклар ва ва иккинчи даражали иккинчи даражали бўлакларбўлаклар .. Гап бўлаклари Бош бўлаклар Иккинчи даражали бўлаклар Эга ва кесим Тўлдирувчи, аниқловчи, ҳол www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• ЭгаЭга ва ва кесимкесим гапнинг гапнинг бош бош бўлакларидирбўлакларидир .. • Улар ўзаро фақат тобе боғланади.Улар ўзаро фақат тобе боғланади. • Бош бўлаклар гапнинг грамматик Бош бўлаклар гапнинг грамматик асосини ташкил этади. асосини ташкил этади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Гап бўлакларини тузилишига кўра ҳам икки Гап бўлакларини тузилишига кўра ҳам икки турга бўлишади:турга бўлишади: Оддий бўлаклар Мураккаб бўлаклар www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• 1. Оддий бўлаклар1. Оддий бўлаклар якка сўз билан ифодаланади якка сўз билан ифодаланади (қўшма, жуфт сўзлар билан ифодаланса ҳам, (қўшма, жуфт сўзлар билан ифодаланса ҳам, оддий бўлак ҳисобланади): оддий бўлак ҳисобланади): Дарс бошландиДарс бошланди . . • 2. Мураккаб бўлаклар2. Мураккаб бўлаклар турғун боғланмалар турғун боғланмалар (тўғри маъноли ва кўчма маъноли), эркин (тўғри маъноли ва кўчма маъноли), эркин боғланмалар билан ифодаланган бўлаклардир: боғланмалар билан ифодаланган бўлаклардир: Аравани қуруқ олиб қочишАравани қуруқ олиб қочиш (нима?) сизга (нима?) сизга ярашмайди ярашмайди (турғун боғланма). (турғун боғланма). Уч оғайниУч оғайни (ким?) (ким?) ширин суҳбат қуришяпти ширин суҳбат қуришяпти (эркин боғланма). (эркин боғланма). www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Эга ва унинг ифодаланишиЭга ва унинг ифодаланиши Гапда кесим билан боғланиб, шу кесимдаги Гапда кесим билан боғланиб, шу кесимдаги қўшимчалар ифодалаган шахс-сонни қўшимчалар ифодалаган шахс-сонни билдирувчи ва билдирувчи ва ким?ким? нима? қаер?нима? қаер? сўроқларига жавоб бўладиган бўлак сўроқларига жавоб бўладиган бўлак эга эга деб аталади. деб аталади. ОдамОдам (ким?) кўп, (ким?) кўп, ишиш (нима?) кам. (нима?) кам. АтрофАтроф (қаер?) жимжит.(қаер?) жимжит. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Эга бош келишикда бўлиб, одатда, Эга бош келишикда бўлиб, одатда, қуйидагича ифодаланади:қуйидагича ифодаланади: 1. От билан1. От билан : : ШШ амоламол гул ҳидларини гул ҳидларини атрофга таратдиатрофга таратди .. 2. Олмош билан2. Олмош билан :: УларУлар тўгарак тўгарак машғулотларига мунтазам қатнашадилар.машғулотларига мунтазам қатнашадилар. 3. Ҳаракат номи билан: 3. Ҳаракат номи билан: ЎЎ ққ ишиш тугадитугади .. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• 4. Отлашган сўзлар билан:4. Отлашган сўзлар билан: а) сифат билан: а) сифат билан: ЯхшиларЯхшилар кўпайсин, кўпайсин, ёмонёмон қолмасин.қолмасин. б)б) сон билан: сон билан: ИкковимизИкковимиз дала айландик. дала айландик. в)в) сифатдош билан: сифатдош билан: ЎЎ ққ иганиган ўзар, ўзар, ўў ққ имаганимаган тўзтўз ар.ар. г) равиш билан: г) равиш билан: КўпларКўплар қатнашди. қатнашди. д)д) тақлид сўз билан: тақлид сўз билан: Тўпларнинг Тўпларнинг гумбур-гумбуригумбур-гумбури эшитиларди.эшитиларди. е)е) модал сўзлар билан модал сўзлар билан :: БорБор борича, борича, йўйў ққ ҳолича. ҳолича. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

5. Ибора билан:5. Ибора билан: Унинг юзига оёқ қўйишУнинг юзига оёқ қўйиш ахлоқимизга зид.ахлоқимизга зид. 6. Синтактик бирликлар билан:6. Синтактик бирликлар билан: Отларнинг Отларнинг отот хонахона га олиб ўтилмаганига олиб ўтилмагани Зиёдиллани Зиёдиллани таажтааж жж ублантирди.ублантирди. Айрим пайтларда тенг алоқадаги бир неча сўз Айрим пайтларда тенг алоқадаги бир неча сўз ҳам бутунича ёки бўлак-бўлак равишда эга бўлиб ҳам бутунича ёки бўлак-бўлак равишда эга бўлиб келиши мумкин: келиши мумкин: Отам билан акамОтам билан акам бозорга бозорга кетишди.кетишди. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Баъзан эга чиқиш келишигидаги сўзлар биланБаъзан эга чиқиш келишигидаги сўзлар билан ҳам ифодаланиши мумкин. Бундай пайтларда ҳам ифодаланиши мумкин. Бундай пайтларда ҳақиқий эга туширилган бўлиб, ундан олдин ҳақиқий эга туширилган бўлиб, ундан олдин келаётган чиқишкелаётган чиқиш келишигидаги сўз эга келишигидаги сўз эга вазифасини ифодалайдиган бўлиб қолади: вазифасини ифодалайдиган бўлиб қолади: УндаУнда ҳам бу ҳам бу китобларданкитоблардан бор бор . . Бу гапдаги ҳақиқий эгани тиклаш мумкин: Бу гапдаги ҳақиқий эгани тиклаш мумкин: Унда ҳамУнда ҳам бу китоблардан бу китоблардан бирибири бор бор .. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Эга ва кесимнинг шахс ва сонда ифодаланиши

Эга ва кесим гапнинг бош бўлакларидир

Тўлдирувчи ва унинг ифодаланиши

Миқдор, даража ва шарт тўсиқсизлик ҳоллари ва унинг ифодаланиши

Гапнинг уюшиқ бўлаклари