Eski o’zbek tili bo’yicha yaratilgan asarlar haqida - Tilshunoslik - Slaydlar

Eski o’zbek tili bo’yicha yaratilgan asarlar haqida

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1882.0166015625 KB

Ko'chirib olish

Eski o’zbek tili bo’yicha yaratilgan asarlar haqida. Reja: 1.Muhanna,Jamoliddin at Turkiy hayoti va asarlari hamda “Attuhfa” asari haqida. 2.”Badoe al-lug’at” ,”Abushqa” asari xususida. 3.M.Yo Chingiyning “Kelurnoma” asari tog’risida. 4.Fayzullaxonning “Lug’ati turk” va M .Mehdixonning asarlari to’g’risida. 5.Xoksorning “Muntahab al- lug’at”,F.A.Kojariyning lug’ati,S.Buxoriyning “Lug’ati chig’atoyi va turki Usmoniy” asari haqida. www.arxiv.uz

Ijo d k o r la r Muhanna Chingiy Fayzullaxo n Mehdixon Kojariy BuxoriyTayanch tushunchalar: www.arxiv.uz

A s a r la r i“ Attuhfa” “ Kelurnoma” “ Lug’ati turk” “ Lug’ati chig’atoyi va turki Usmoniya” “ Abushqa” “ Badoe al-lug’at” “ Muntahab al- lug’at” www.arxiv.uz

 Jamoliddin at Turkiy hayoti haqida Adib taxminan XIV asrning boshida yashab o’tgan U “Attuhfa” asarining muallifi Ushbu asar taxminan hozirgi Ozarbayjonda yozilgan Eski o‘zbek tili bo’yicha yaratilgan asarlar www.arxiv.uz

Mavzu yuzasidan ma’lumotlar. Jamoliddin at Turkiy “ Kitobi bulg’at al –mushtoq fi-lug’oti-at turkiy va qipchoq’ Asar x1v yaratilgan Nodir qo’lyozmasi Parij Milliy kutubxonasining sharq qo’lyozmasi fondida Tarjimada “Turk va qipchoq” 293 shifri bilan saqlangan www.arxiv.uz

 Eski o’zbek adabiy tili bo’yicha yaratilgan dastlabki lug’atlaridan biri bo’lgan . Lug’at muallifi Toli Imoniy Xiraviyning hayoti haqida malumot yo’q .Taxallusi Xiraviy Husayn Boyqaro farmoni bilan yozgani Bu sa uning A.Navoiy bilan bir davrda yashaganligidan dalolat beradi. Lug’atning kirish qismida muallif turkiycha lug’atdan foydalangani haqida yozadi . Fakt o’sha davrda boy turkiycha lug’atshunoslik an’anasi mavjud bo’lganligini ko’rsatadi. Bu an’ana Mahmud Qoshg’ariy va boshqalar boshlagan an’anaga borib taqaladi . “ Badoe-al –lug’at “va “Abushqa” asari haqida www.arxiv.uz

“ Abushqa”asari haqida “Abushqa’’xususida so’z yuritsak bu lug’atning nomi ham ,muallifi ham noma’lum .Uni lug’at ichidagi birinchi so’z bilan “Abushqa” deb atab kelinadi. Bu lug’at “Badoe –al –lug’at” asariga ko’p jihatdan yaqin “Badoe –al-lug’at”x1v asrda yaratilgan. Har ikkala lug’atdagi misollar A.Navoiy asarlaridan olingan. www.arxiv.uz

  “ Abushqa’’xususida so’z yuritsak bu lug’atning nomi ham ,muallifi ham noma’lum. Uni lug’at ichidagi birinchi so’z bilan “Abushqa” deb atab kelinadi. Bu lug’at “Badoe –al –lug’at” asariga ko’p jihatdan yaqin “Badoe –al- lug’at”XIV asrda yaratilgan. Har ikkala lug’atdagi misollar A.Navoiy asarlaridan olingan. “ Abushqa”asari haqida www.arxiv.uz

 Chingiy hayoti va ijodi “Kelurnoma” asari haqida . M.Yo.Chingiyning bizgacha “Kelurnoma” asari yetib kelgan. Bu lug’at Hindistonda, boburiylardan Abu Muhiddin Avrangzebning hukmronligi davrida XVII asrda yaratilgan. Lug’atning kirish qismida muallif o’z asarini Avrangzebning topshirig’iga binoan yozganligini qayd etadi. Unda eski ozbek tiliga tegishli so’zlarning ma’nolari fors tilida izohlanadi. Lug’at mundarijasi 15 bobdan iborat. Uning 14- bobida fe’llar izohlangan. Fe’llarning soni 400 dan oshadi. www.arxiv.uz

Fayzulloxonning “Lug’ati turki “ Fayzulloxonning “Lug’ati turk” asari haqida bir necha ilmiy maqola e’lon qilingan . Fayzulloxonning “Lug’oti turk” asari o’zbekcha- forscha lug’atlar qatoriga kiradi .A.M.Shcherbak taxminida lug’ati xv11 asrning oxirida yaratilgan Asar uch qismdan iborat bo’lib , uning 1-qismida eski o’zbek tilidagi hodisalar fe’lning masdar formasi fors tilida ishlagan .2- qismida fe’lning boshqa formalari tavsiflangan .Asarning 3-qismida otlar talqinida bag’ishlangan .Lug’atda so’zlarning talaffuziga oid ma’lumotlar ham bor .Uning ba’zi so’zlari haqida umuman ma’lumot yo’q. www.arxiv.uz

 Fayzulloxonning “Lug’ati turk” asari haqida bir necha ilmiy maqola e’lon qilingan . Fayzulloxonning “Lug’oti turk” asari o’zbekcha-forscha lug’atlar qatoriga kiradi. A.M.Shcherbak taxminicha lug’ati XVII asrning oxirida yaratilgan. Asar uch qismdan iborat bo’lib , uning 1- qismida eski o’zbek tilidagi hodisalar fe’lning masdar formasi fors tilida ishlangan. 2-qismida fe’lning boshqa formalari tavsiflangan. Asarning 3-qismida otlar talqiniga bag’ishlangan. Lug’atda so’zlarning talaffuziga oid ma’lumotlar ham bor .Uning ba’zi so’zlari haqida umuman ma’lumot yo’q. Fayzulloxonning “Lug’ati turki “ www.arxiv.uz

  Mirzo Mehdixon Nodirshohning saroyida xizmat qildi. U “Sangloh”nomi bilan mashhur bo’lgan lug’atini 1760-yilda yaratdi.Eski o’zbek tilidagi 8000 so’zni o’z ichiga olgan bu asar ataladi. Uning grammatik ocherki eski o’zbek tilining o’tmishda yaratilgan eng muhim ,eng mukammal tasviri hisoblanadi. Ocherkda dastlab turkiy tillarining o’ziga xos xususiyatlari haqida ma’lumot beradi . Fe’lning asosi ,deb yozadi muallif arab tilida masdar bo’lsa, turkiy tillarda shaxs buyruq mayli ning birinchi soniga to’g’ri keladi. Mirzo Mehdixon va uning asarlari haqida. www.arxiv.uz

 Fath Alixon Kojariyning lug’ati taxminan 1857-1858-yillarda yozilgan . Uning asari chig’atoy tili ya’ni eski o’zbek tilida yaratilgan. Asarning kirish qismida Navoiy haqida ma’lumot berilgan. Asarning lug’at qismi 3 bo’limdan iborat. Lug’atda hammasi bo’lib 8000 ta so’z izohlangan .Fath Alixon Kojariy www.arxiv.uz

Hoksorning “Muntahab-al- lug’at”,F .A.Kojariyning lug’ati ,S.Buxoriyning “Lug’ati chig’atoyi va Turki Usmoniy”lug’atlari haqida . Xorazimda yashab ijod etgan shoir va filolog M.R.Hoksorning “Muntahab-al-lug’at” asari yaratdi. Asar izohli lug’atlar sarasiga kiradi. Unda eski o’zbek adabiy tilida ishlatilgan arabcha, forscha va yarim eskirgan o’zbekcha so’zlarnining ma’nolari eski o’zbek tilida ishlatilgan arabcha so’zlar, 2-qismda esa fors-tojikcha eskirgan o’zbekcha so’zlar izohlanadi. Ushbu lug’atda 2400 so’z berilgan . Har qaysi bobda so’zlar ,be bilan tugaydigan so’zlar ,te bilan tugaydigan so’zlar kabi. www.arxiv.uz

  Sulaymon Buxoriy XIX asrda yashagan mashhur o’zbek olimlaridan biri .U Buxorodagi madrasada o’qiydi. Turkiyada hayot kechiradi .Vengryada turkologlar anjumanida 1860-yilda ishtirok etadi . Buxoriyning lug’atini taniqli turkolog olim I .Kunosh tomonidan nemis tiliga tarjima qilinadi va1902-yilda Budapeshda nashr etildi . Asar 3 qismdan iborat 1- qismi muqaddima bo’lib , u “Manzumai chig’atoy “deb atalgan . Bunda muallif asarning yozish sabablari , tarjimai holi,lug’at tuzishga oid ma’lumotlar keltiradi. Unda eski o’zbek tilida keltirilgan 7000 ga yaqin so’z keltirilgan. Sulaymon Buxoriy hayoti va ijodi www.arxiv.uz

  …… . Bu lug’at Hindistonda , boburiylardan Abu Muzaffar Avrangzeb hukumronligi davrida yaratilgan. Unda eski o’zbek tiliga tegishli so’zlarning ma’nolari fors tilida izohlanadi .Lug’at mundarijasi 15 bobdan iborat. Uning 14 bobida fe’llar izohlanadi. Undan tashqari grammatik kategoriyalar , zamon formalari ham izohlangan.  Ushbu tarif kimning qaysi asariga tegishli.. Mavzuni mustahkamlash uchun xotira mashqi www.arxiv.uz

  Qaysi asrlarda misollar A.Navoiy asarlaridan olinadi.  A.”Abushqa” “Badoe-al-lug’at”.  B.”Sangloh”  C.”Muntahab-al-lug’at”  D.”Lug’ati chig’atoyi va Turkiy Usmoniy” Test savollari www.arxiv.uz

  1.”Attuhfa” kimning asari?  2”Badoe-al-lug’at” haqida nimalarni bilasiz?  3 Qaysi asarning 1-bobida xudoning ismi va unga bo’ysunuvchi jonzodlar haqida aytib o’tilgan .?  4 Chingiyning “Kelurnoma”asari haqida ma’lumot ..?Tezkor savol- javob : www.arxiv.uz

  1 Qo’chqortoyev I., IsabekovB. “Turkiy filologiyaga  kirish”.T.,1984  2Fayzullayev SH “Jamoliddin turkiy lug’ati” “O’zbek tili va adabiyoti”jurnali.1967, 52-53.- betlar.  3 “Attuhfa”.Tarjimon va tayyorlovchi.S.Mutallibov.T.1968  4 Shcherbak A .M. “Gramatik starouzbekskogo yazka”.M-L.1962Adabiyotlar ro’yhati. www.arxiv.uz

E’tiboringiz uchun rahmat! www.arxiv.uz

O'xshashlar

O’zbek tili undoshlari

O’zbek tili tarixi to’g’risida

O’zbek tili leksikasining tarixiyligi

Fors tili haqida slayd

Alisher Navoiy va uning o’zbek adabiy tili rivojiga qo’shgan hissasi