Yumshoq dori shakllari - Tibbiyot - Slaydlar

Yumshoq dori shakllari

Yuklangan vaqt:

27.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

146.8603515625 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: Yumshoq dori shakllari REJA:  Surtmalar  Pastalar  Krem  Gel  Linimentlar  Shamchalar (suppozitoriylar)  Plastirlar

SURTMALAR (Unguenta) ( Unguentum , Unguenti) Surtma – dozalanmagan yumshoq dori shakli bo’lib, asosan tana sirtiga surtish uchun ishlatiladi. Yuqori darajada surtilish xususiyatiga ega bo’lgan gomogen massa, teri yoki shilliq qavatlar yuzasida tekis, sidirilib ketmaydigan parda hosil qiladi. Surtmalar murakkab dori shakli hisoblanadi, kamida 2 ta tarkibiy qism: shakl beruvchi (surtma asoslari - constituens ) hamda bir yoki bir necha ta’sir ko’rsatuvchi moddalardan ( basis ) iborat bo’ladi. Shuningdek, stabilizatorlar, sirt-faol moddalar, konservantlar va boshqa yordamchi moddalar saqlashi mumkin.

Shakl beruvchi moddalar yuqori darajada sifatli bo’lishi va quyidagi talablarga javob berishi kerak:  quyosh nuri, havo harorati kabi tabiiy ta’sirlarda buzilmaslik;  antimikrobial barqarorlik;  dori vositalari bilan kimyoviy reaksiyaga kirishmaslik, fiziko-kimyoviy barqarorlik;  yumshoq konsistensiya, yuqori darajada surtilish va tana haroratida erib ketish;  biologik zarar bermaslik, ba’zi hollarda teridan yaxshi so’rilish;  tannarxi arzon bo’lishi.

Surtma asosi sifatida ishlatiladigan moddalar:  Tozalangan cho’chqa yog’i ( Adeps suillus depuratus )  O’simlik moylari ( Olea pingua ) kungaboqar ( Oleum Helianthi ), shaftoli ( Oleum Persicorum ), bodom ( Oleum Amygdalarum ) va b.  Gidrogenizasiyalangan yog’lar  Mumlar (Asalari mumi, Spermaset ( Spermacetum )  Lanolin ( Lanolinum )  Uglevodorodlar (Vazelin ( Vaselinum ) Vazelin moyi ( Oleum Vaselini )

Surtmalar asosan ofisinal bo’lib, kamdan-kam hollarda magistral yo’l bilan tayyorlanadi. Surtmalar oddiy va murakkab (tarkibida 2 va undan ortiq dori) bo’ladi. Reseptlarda surtmalar  qisqartirilgan va  kengaytirilgan ko’rinishda yoziladi.

Qisqartirilgan shaklda reseptlar yozilganda surtmaning miqdori va uning tarkibidagi dori nomi va foizi ko’rsatiladi. Reseptda surtma asosi ko’rsatilmagan bo’lsa odatda vazelin ishlatiladi. Surtilish yuzasiga ko’ra reseptda dermatologik surtmalar miqdori 20,0-100,0 gacha, oftalmologik surtmalar 5,0-10,0 gacha yoziladi.

Surtma asosi sifatida vazelin emas, qandaydir boshqa maxsus asos qo’llanilganda faqat kengaytirilgan resept yoziladi. Rp.: dan keyin qaratqich kelishigi bosh harfda dori moddasining nomi, miqdori grammlarda yoki ta’sir birliklarida yoziladi. Ikkinchi satrda qaratqich kelishigi bosh harfda surtma asosi nomi va miqdori, umumiy hajmgacha (“ ad ” – gacha) yetkazilishi ko’rsatiladi. Uchinchi satrda M.f. unguentum , to’rtinchi satrda esa D.S. yoziladi.

• Misol. Tarkibida 1% Neomisin sulfat bo’lgan 50 g lanolin asosli surtmaga resept yozilsin.  Hisob: 100,0 – 1,0  50,0 – x x = 0,5  Demak tarkibida 1% Neomisin sulfat bo’lgan 50 g surtma tayyorlash uchun 0,5 g Neomisin sulfat olish kerak.  Rp.: Neomisini sulfatis 0,5  Lanolini ad 50,0  M.f. unguentum  D.S. Jarohatlangan joyga surtish uchun.

 Agar surtma tarkibiga 1 ta dorivor modda kirgan bo’lsa va surtma asosi sifatida vazelin olingan bo’lsa, bunday holda resept faqat qisqartirilgan holda yoziladi. Resept Unguenti so’zidan boshlanadi va dori moddasining nomi, miqdori ko’rsatiladi, keyin esa D.S. yoziladi.  Rp.: Unguenti Zinci oxydi 10% - 20,0  D.S. Jarohatlangan joyga surtish uchun.  Rp.: Unguenti Neomycini sulfatis 1 % — 50,0  D. S. Jarohatlangan joyga surtish uchun.  Rp.: Unguenti Neomycini sulfatis 0,5 — 50,0  D. S. Jarohatlangan joyga surtish uchun.  Rp.: Unguenti Tetracyclini 1 500 000 ED — 50,0  D. S. Jarohatlangan joyga surtish uchun.

 Ofisinal surtmalar qisqartirilgan ko’rinishda yoziladi. Ofisinal surtmalar davlat farmakopeyasiga keltirilgan bo’ladi. Ularga quyidagilarni kiritish mumkin:  Rux surtmasi ( Unguentum Zinci )  Sariq simob surtmasi ( Unguentum Hydrargyrum oxydum flavum )  Oq simob surtmasi ( Unguentum Hydrargyrum oxydum album )  Gliserin surtmasi ( Unguentum Glycerinum )  Naftalan surtmasi ( Unguentum Naphthalanum )  Kseroform surtmasi ( Unguentum Xeroformium )  Misol. 10,0 ofisinal ruxli surtma yozish buyurilsin.  Rp.: Unguenti Zinci 10,0  D.S. Ko’zga surtish uchun.

PASTALAR ( Pasta, Pastae)  Bu yumshoq, dozalanmagan dori shakli bo’lib, tarkibida 20% dan 60% gacha sochma holdagi quruq moddalar – talk (Talcum) , kraxmal (Amylum) , rux oksidi (Zinci oxydum) , oq tuproq (Bolus alba ) va boshqalar saqlaydi. Shu sababli, pastalarda yallig’lanishga qarshi ta’siri bilan bir qatorda adsorbsiya va quritish xossalari ham bor. Pasta xuddi surtmalar kabi, asosiy dori moddasi (Basis) hamda surtma asosi deb ataladigan shakl beruvchi moddadan (Constituens) iborat.

Pastalar magistral va ofisinal bo’ladi.  Magistral pastalarga reseptlar faqat kengaytirilgan shaklda yozilib, pasta tarkibiga kiruvchi barcha ingredientlarning nomi va miqdori ko’rsatiladi. Resept M.f. pasta , keyin D.S. deb tamomlanadi.  Misol. 50 g vazelinli pasta uchun resept yozing. Uning tarkibida 5% anestezin va 25% rux oksidi bo’lsin.  Hisob: anestezin 100,0 – 5,0 50,0 – x х= 50*5/100=2,5 anestezin  rux oksidi 100,0 – 25,0 50,0 – x х=50*25/100=12,5 rux oksidi  Rp.: Anaesthesini 2,5  Zinci oxydi 12,5  Vaselini ad 50,0  M.f. pasta  D.S. Terining jarohatlangan joyiga surish uchun.

Ofisinal pastalar qisqartirilgan holda yoziladi. Ularga quyidagilar kiradi:  - Pasta antiseptica biologica – antiseptik biologik pasta;  - Pasta Zinci – rux pastasi;  - Pasta Zinci-salicylata – rux-salisilatli pasta;  - Pasta Zinci naphthalani cum Streptocido - streptosidli rux-naftalan pastasi.  Misol. 40,0 ofisinal rux pastasi yozib bering.  Rp.: Pastae Zinci 40,0  D.S. Terining zararlangan qismiga surtish uchun.

КРЕМ (CREM)  Кrem – yumshoq, dozalanmagan, ofisinal dori shakli bo’lib, surtmalarga nisbatan suyuqroq konsistensiyaga ega. Teridagi kasalliklarni davolash uchun qo’llanadi. Krem asosiy ta’sir ko’rsatuvchi modda (basis) , indifferent shakl beruvchi modda (constituens) va suvdan iborat bo’ladi. Reseptda qisqartirilgan ko’rinishda yoziladi, shakl beruvchi modda va suv miqdori ko’rsatilmaydi.

QISQARTIRILGAN SHAKLDA  Rp.: Crem Hydrocortisoni 0,1 — 10,0  D. S. Terining jarohatlangan joyiga surtish uchun.  Yoki,  Rp.: Crem Hydrocortisoni 1 % — 10,0  D. S. Terining jarohatlangan joyiga surtish uchun  Murakkab tarkibli kremlar ko’pincha ofisinal bo’ladi va reseptda asosan qisqartirilgan holda yoziladi.  Rp.: Crem «Belogent» 30,0  D. S. Terining jarohatlangan joyiga surtish uchun.

ГЕЛ (GEL)  Гел — yumshoq, dozalanmagan, qovushoq konsistensiyaga ega, ofisinal dori shakli bo’lib, teri kasalliklarini davolash va rezorbtiv samara olish uchun buyuriladi. Gel asosiy ta’sir qiluvchi modda (Basis) , shakl beruvchi indifferent moddadan (Constituens) iborat. Gel tayyorlashda shakl beruvchi modda sifatida, surtmalardan farqli o’laroq, jelatin yoki agar-agar qo’llaniladi.

 Surtma va pastalar kabi, reseptda qisqartirilgan holda yoziladi. Shakl beruvchi modda ko’rsatilmaydi. Rp.: belgisidan keyin qaratqich kelishigi bosh harfda dori shaklining nomi (Gel) , so’ngra qaratqich kelishigi bosh harfda dori moddasining nomi, konsentrasiyasi (foiz yoki grammlarda), tiredan keyin gelning og’irligi grammlarda ko’rsatiladi:

MASALAN:  Rp.: Gel Troxevasin 2 % — 40,0  D. S. Kuniga 3 mahal teriga suriladi.  Murakkab tarkibli gellar tijoriy nomga ega. Ular ham surtma va pastalar kabi, qisqartirilgan holda yoziladi:  Rp.: Gel «Reparil» 100,0  D. S. Kuniga 1 mahal teriga surtish uchun.

LINIMENTLAR ( Linimentum, Linimenti )  Hozirgi vaqtda linimentlar tayyor holda ishlab chiqariladi. Ularni tayyorlashda asos sifatida suyuq moylar qo’llaniladi: paxta moyi (Oleum Gossypii) , kungaboqar moyi (Oleum Helianthi) , kanakunjut moyi (oleum Ricini), zig’ir moyi (Oleun lini) .  Linimentlar ofisinal va magistral bo’lishi mumkin, bundan tashqari liniment emulsiyalar va liniment suspenziyalar ham mavjud.

Reseptda magistral linimentlar kengaytirilgan shaklda, ofisinal linimentlar qisqartirilgan shaklda yoziladi.  Misol. Tarkibida 5% skipidar va 10% metil salisilati bo’lgan 75,0 linimentga resept yozilsin.  Hisob: skipidar 100,0 – 5,0  75,0 – x х=75*5/100=3,75 skipidar  metilsalisilat 100,0 – 10,0  75,0 – x x=75*10/100=7,5 metilsalisilat  Rp.: Olei Terebinthinae 3,75  Methyli salicylatis 7,5  Olei Gossypii ad 75,0  M.f. linimentum  D.S. Jarohatlangan teriga surtish uchun

Ofisinal linimentlar  Misol. 5% li 25,0 ofisinal sintomisin linimentga resept yozilsin, yaralarga surtish buyurilsin.  Rp.: Linimenti Synthomycini 5%-25,0  D.S. Yaralarga surtish uchun.

SHAMCHALAR (Suppozitoria) ( Suppositorium, Suppositoria )  Shamchalar mahalliy va rezorbtiv samara olish uchun to’gri ichak ( suppositoria rectalia ), qin ( suppositoria vaginalia ) bo’shlig’iga qo’yish uchun ishlatiladi.  Bundan tashqari siydik yo’llari, bachadon bo’yniga qoyish uchun tayoqchalar ( bacilli ) ham mavjud.

Shamchalarni tayyorlashda asos sifatida qitiqlovchi ta’sirga ega bo’lmagan, tana haroratida eriydigan va shilliq qavat orqali yomon so’riladigan, shuningdek dori moddalari bilan kimyoviy reaksiyaga kirishmaydigan asoslar tanlash zarurdir.  Bunday talablarga:  1) kakao moyi ( Oleum Cacao ) va  2) butirol (Butyrolum) ;  3) jelatin-gliserinli massa (massa Gelatinosa) ;  4) polietilenoksid (Polyaethylenoxydum) ;  5) yapon korichnik moyi ( Oleum Cinnamoni pedunculari ) javob beradi.

 To`gri ichak shamchalari konus yoki silindr shaklida bo’lib, og’irligi 1,1 dan 4,0 gacha bo’ladi. Ofisinal turlari 3,0 dan chiqariladi.  Qin shamchalari esa dumaloq ( globuli ) yoki tuxumsimon ( ovula) va yassi ( pessaria ) shaklda bo’lib, og’irligi 1,5 dan 6,0 gacha bo’ladi. Ofisinal turlari 4,0 dan chiqariladi.  Agar reseptda shifokor tomonidan magistral shamchalarning og’irligi ko’rsatilmagan bo’lsa, ushbu holda ham 4,0 dan tayyorlab beriladi.

Shamcha shakllari: a) rektal, b) vaginal (1. globula, 2. ovula, 3. pessaria), в) tayoqchalar.

 Ofisinal shamchalar reseptda qisqartirilgan shaklda yoziladi, Rp.: dan so’ngra Suppozitoria so’zidan boshlanib, keyin esa cum qo’shimchasidan so’ngra dorining nomi va dozasi ko’rsatiladi. Resept D.t.d.N... in charta cerata hamda signaturani yozish bilan tugallanadi.  Misol. Tarkibida 0,2 ixtiol saqlagan 10 ta ofisinal to`gri ichak shamchasiga resept yozilsin. Ertalab va kechqurun to`gri ichakka 1 ta shamchadan qo’yish buyurilsin.  Rp.: Suppositorium cum Ichthyolo 0,2  D.t.d.N. 10 in charta cerata  S . ertalab va kechqurun 1 shamchadan to`gri ichakka qo’yilsin.

 Ba’zi hollarda ofisinal shamchalar murakkab tarkibli bo’lsa, ularning savdo nomi ko’rsatiladi. Masalan, “Anuzol”, “Betiol” va boshqalar. Bunday holda resept tushum kelishigi ko’plik sonda boshlanib ( Suppositoria ), keyin nomi va soni ko’rsatiladi. Dori moddasining miqdori reseptda keltirilmaydi .  Misol. 10 ta “Betiol” shamchasi yozilsin va 1 ta shamchadan kuniga 2 marta buyurilsin.  Rp.: Suppositoria “Bethiolum” N. 10  D.S. 1 ta shamchadan kuniga 2 marta.

 Reseptda magistral shamchalar yozilganda dorining 1 martalik dozasi ko’rsatiladi, so’ngra asos va uning miqdori yoziladi. Keyin M.f.suppositorium deb ishlatilish yo’li ko’rsatiladi va D.t.d.N. soni ko’rsatiladi, so’ngra signatura S. yoziladi.  Misol. Tarkibida 0,3 anestezin saqlagan 10 ta to`gri ichak shamchasi yozilsin. Mum qog’ozga o’ralgan holda berilsin. 1 ta shamchadan to`gri ichakka kiritish buyurilsin.  Rp.: Anaesthesini 0,3  Olei Cacao 3,0  M.f. suppositorium rectale  D.t.d.N. 10 in charta cerata  S. 1 ta shamchadan to’gri ichakka qo’yilsin.

PLASTIRLAR (Emplastrum) ( Emplastrum , Emplastri )  Plastirlar tana haroratida yumshab teriga yopishib qolish xossasiga ega bo‘lgan plastik massadir. Ularni tasmasimon pishiq matoga surkalgan holda ham qo‘llaniladi (yaraga yopishtirib qo‘yiladigan malhamli mato). Plastirlar dozalangan va dozalanmagan ko’rinishda bo’lib, asosan sirtga ishlatiladi.  Plastirlar agregat holatiga ko’ra qattiq va yumshoq bo’ladi.  Qattiq plastirlar xona haroratida qattiq bo‘lib, tana haroratida yumshaydi.  Suyuq plastirlar (yoki teri sirochlari) tez uchuvchan suyuqliklar bo‘lib, surkalgan joyidan bug’lanib, terida yupqa parda hosil qiladi.  Hozirgi paytda plastirlar asosan farmatsevtik sanoatda ishlab chiqariladi.

 Plastirlar tarkibi dori vositasi va murakkab asosdan (yog‘ kislotalarining tuzlari, moylar, parafin, serezin, vazelin, lanolin, mum, yelim) iboratdir. Ammo ba’zi plastirlar faqat asosdan iborat bo‘ladi, masalan: leykoplastir. U yaralar chetlarini yaqinlashtirish, bog‘lamlarni mustahkamlash, yarani ifloslanishidan mexanik himoyalash uchun qo‘llaniladi.  Tarkibida dori vositasi bo‘lgan plastirlar mahalliy (rezorbtiv) ta’sir ko‘rsatish uchun qo‘llaniladi. Suyuq plastirlar flakonlarda yoki aerozol ballonchalarda, qattiq plastirlar esa asosan matolarga surkalgan holatda chiqariladi. Reseptda qisqartirilgan shaklda yoziladi va plastir asosi ko’rsatilmaydi.

 Dozalanmagan plastirlar – Rp.: belgisidan so’ngra ketma-ketlikda qaratqich kelishigi birlik sonda dori shakining nomi (Emplastri) , so’ngra qaratqich kelishigi bosh harflarda dori moddasining nomi, plastirning umumiy miqdori grammlarda ko’rsatilganidan so’ngra D.S. va сигнатура yoziladi:  Rp.: Emplastri Plumbi simplicis 50,0  D.S. Biroz isitilganidan so’ngra matoga surilsin va  terining jarohatlangan joyiga qo’yilsin.

 Dozalangan plastirlar – Rp.: belgisidan so’ngra ketma-ketlikda qaratqich kelishigi birlik sonda dori shakining nomi (Emplastri) , so’ngra qaratqich kelishigi bosh harflarda dori moddasining nomi, dori moddasining umumiy miqdori grammlarda ko’rsatilganidan so’ngra D.t.d.N.... (shunday dozalardan … miqdorda berilsin) va S. сигнатура yoziladi:  Rp.: Emplastri Climara 0,0039  D. t. d. N. 4  S. plastir terining toza, quruq va jarohatlanmagan sohasiga qo’yilsin, barmoqlar yordamida 10 soniya zich bosib turgan holda yopishtirilsin, plastir 1 haftada 1 marotaba almashtirilsin.

 Yaralarni bog’lash uchun qo’llanilganda plastir nomi, miqdori va zarur holatlarda o‘lchamlari ko‘rsatiladi.  Misol. Yara ustidagi bog‘lovni mustahkamlash uchun o‘lchami 3 sm x 5 m bo‘lgan leykoplastirga resept yozing.  Rp.: Emplastri adhaesivi extensi 3 cm x 5 m  D.S. Jarroxlik yarasi ustidagi bog‘lovni mustahkamlash uchun

O'xshashlar

Qattiq dori shakllari

Yumshoq to’qimalarning shikastlanishi

Gijjalarga qarshi dori vositalari

Dori vositalarining o’zaro ta’siri

Gipotenziv dori vositalar farmakologiyasi