Sog'lom turmush tarzi - Tibbiyot - Slaydlar

Sog'lom turmush tarzi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1895 KB

Ko'chirib olish

РЕЖА : • 1. Кун тартибини тўғри режала ш тири ш . • 2. Тўғри рационал овқатлани ш • 3. Гигиена қоидаларига риоя қили ш • 4. Меҳнат билан дам оли ш ни тўғри та ш кил эти ш • 5. Организмни ч иниқтири ш • 6. Зарарли одатлардан ўзини тийи ш . www.arxiv.uz

• Бизнинг мақсадимиз фарзандларимизнинг ҳам жисмоний, ҳам маънавий жиҳатдан соғлом ва баркамол бўлиб вояга ети ш иг а табаррук қадриятларимизнинг умрлари узоқ бўли ш и кўп йиллар давомида соғ-саломат ҳаёт ке ч ири ш ига эри ш и ш . Бунинг у ч ун Ўзбекистон аҳолиси тўлақонли соғлом турму ш тар з и асосида я ш а ш и у ч ун ш арт- ш ароит яратиб бери ш дир . Ислом Каримов. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Бола тўгри парвариш килииса, шунингдек, барча гигиеник коидаларга эътибор берилса, болада кийим-кечак ва йўргакларни тоза тутиш, ички кийимларни бот-бот алмаштириб туриш одати шаклланади. Бола ҳар куни ювиниш, ваннага тушиш ва бошкаларни бажонидил бажаради. 6 ой- лик болани ўйинчоқ бериб чўмилтириш, сувда ўйнаб олишига имкон бериш керак. Болаларга ёшлигидан гигиеник кўникмаларни сингдириб бориш — тарбия ва чиниктиришнинг муҳим омилидир. Гўдакни тўсишга ўргатиш, у мустакил ўтира бошлаганидан кейин тувакка ўтказишга одат қилиш керак. Ухлатишдан олдин ва уйғонганидан кейин уни, албатта, мақтаб, эркалаб тўсиш лозим; болага ишлатиладиган тувак бир жойда туриши керак. Болани тунда, уйқусини бузиб тувакка ўтказиш ярамайди, шунингдек, тувакка тез- тез ўтказиш ва узоқ ўтириб қолишига йўл қўймаслик керак. Боланинг ҳаракат кўникмаларини ривожлантира бориш зарур. Уқалаш ва бадантарбия қилдириш яхши одат. www.arxiv.uz

• Боланинг ҳаракатланиш қобилиятини ўстира бориш жуда муҳим, лекин бунда эҳтиёткорлик билан иш кўриш лозим. Болани барвақт, яъни, ҳали бадани қотмаганда (ҳатто атрофига ёстиқ қўйиб) ўтказилса, букчайиб ўтиради, натижада, умуртка поғонаси, эрта юришга ўргатилганда Эса оёғи қийшайиб қолиши мумкин. Боланинг ривожланишига турли ўйин ва ўйинчоқлар яхши ёрдам беради, бу бола ҳаракатларини такомиллаштирибгина колмай, балки мустақиллик, диққатни бир нарсага жалб этиш қобилиятини вужудга келтиради. Бола билан машғулотлар ўтказиш вактини тўғри тузиш зарур; бола яхши овқатланиб ва уйқуга тўйиб тургандан кейингина машгулот қилиш ёкади. 3 ойлик бола атрофдагиларни дикқат билан кузатиб боради, хилма-хил нарсаларга қизика бошлайди, уларга интилади. Шу вактдан бошлаб болаларга шакли ва ранги хилма-хил бўлган чиройли ўйинчокларни бера бошлаш мумкин www.arxiv.uz

Тўғри овқатланиш - саломатлик гарови. • Ҳозирги вақтда овқатланиш гигиенасига катта эътибор қаратилмоқда, чунки, тўғри овқатланиш мустахкам соғлиқ, ишчанлик, тетиклик ва гўзаллик гаровидир. Овқатланиш маданияти деганда меъёрида овқатланиш тартиби тушунилади. Бу овқатни қанча ва қачон ейишни, дастурхонни безашни билишдир. www.arxiv.uz

• Одам суткада қанча овқат ейиши керак? Бу овқатга бўлган эҳтиёжига, одамнинг ўсиши ва организм ҳужайраларининг мунтазам янгиланиши учун зарур бўладиган энергия манбаи ҳамда қурилиш материалига, одамнинг ёшига, жинсига, иш тартибига, яшаш жойининг иқлим шароитларига боғлиқ бўлади. Одам суткада қанча энергия сарфласа, овқат билан шунча энергия олиши керак. • Ибн Сино овқатланишда овқатларни озиқлилиги, ўзлаштириши, қулайлигига эътибор қаратишни баён этади. У очликда турли жисмоний машқларни бажаришда қандай овқатланиш хақида тавсиялар беради. • Агарда одам жуда тўйиб овқат ейдиган бўлса, семириб кетади ва хунук оқибатлар келиб чиқади: қандли диабет, артерасклероз, жигар функцияларининг бузилиши ва бош. www.arxiv.uz

• Ҳозирги пайтда кўп овқат ейдиган, ёғли таомларни хуш кўрадиган одамлар ҳам бор. Ҳозирги вақтда кўп овқат ейиш оқибатида жуда кўп одамлар семириб кетган. Семириб кетмай деб, оч юриш, мунтазам тўйиб овқатланмаслик ҳам яхши эмас. Бу ҳам хавфли. Организмга барча озиқ-овқат моддалари: оқсиллар, ёғлар, углеводлар, витаминлар ва минерал тузлар керак бўлади. Оқсиллар ҳужайраларининг структура асосини ташкил этади, ферментлар, гормонлар, нуклеопротеинлар, фибринлар бошқа ҳаётий зарур моддалар таркибига киради. Гўштни меъёрида ейиш керак, агар гўшт кўп еб юриладиган бўлса, организмга зарар келтиради. Гўшт таркибида бўладиган биоген омиллар қон томирлар тонусининг кучайтиради бу эса қон босимини оширади. Таркибида бошқа қимматли оқсиллар бўладиган творог ҳаддан зиёд ейиладиган бўлса, буйракда тош пайдо бўлади. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• У овқат таркибидан қанд, шакардан тайёрланган овқатларни, аччиқ нарсаларни, уксус, горчица, пишириқлар, алкагол, кола, кофе, какао, рафинирланган ёғ, маргарин, оқ нон, сўлиган сабзавотлар, пирогни чиқариб ташланг дейди. • Баъзи олимлар оқсил, ёғ, углеводлар, сабзавотлар билан овқатланишни тавсия этадилар яъни овқат таркибида бу маҳсулотлар бўлса одам тўлиқ қимматли овқатланган бўлади. • Овқатланиш тартиби соғлиқни сақлашда катта аҳамиятга эга. Она чақалоққа доим бир вақтда кўкрак тутганида уни режимга ўргатади. www.arxiv.uz

• И.Павлов “Агар овқат иштаҳа билан вақтида ейилса, йўл-йўлакай, қуруқ нарса еб юрадиган бўлса, у фойда қилмайди” дейди. • Ҳозирги пайтда олимлар бир суткадан 4 маҳал овқатланишни тавсия қиладилар. • Вақтим йўқ деб баҳона қилиб, кунига бир-икки маҳал овқатланиш ҳам ҳазм органларига катта зиён етказади. • Дастурхонни чиройли қилиб безатмаслик таомнинг кўриниши арзимас нарса эмас. Дид билан безатилган дастурхон чиройли қилиб сузилган овқатни кўрганда фақат кўз қувнаб кетмайди, барча ҳазм тизими овқатланишга “тайёр” туради. • Овқатланишда изчиллик зарур бўлади. Овқатланганда ҳар қандай ишни йиғиштириб қўйинг, айниқса кўнгилсиз воқеаларни эсламанг. Таомни шошмасдан яхшилаб чайнаб ейиш керак. www.arxiv.uz

• Углеводлар организмнинг энергия балансида катта роль ўйнайди, овқат рационининг 60-75 % ини ва калориясининг 55 %ини ташкил этади. Углеводлар тана вазнининг 1 % ини ташкил этади. • Озиқ-овқат рационида витаминлар бўлиши жуда зарур. Витаминлар табиатига кўра хилма хил бўлган химиявий бирикмалар бўлиб, ферментлар, гормонлар ва бошқа моддаларнинг қурилиши учун организмга кўп миқдорда керак бўлади. Витаминлар организмда содир бўладиган биохимик процессларда катализатор вазифасини ўйнайди. • Витаминлар организмда етишмаса ёки ортиқча бўлса, бирор ферментлар тизими фаолияти ва моддалар алмашинуви бузилади. • Витаминлар сувда эрийдиган ва ёғда эрийдиган витаминларга бўлинади. Витаминлар қаторида минерал тузлар, микроэлементларнинг аҳамияти катта. www.arxiv.uz

Ши • Соғлом турмуш тарзининг мазмуни меҳнат қилиш ва дам олиш, уйқу гигиенаси, овқатланиш гигиенаси, жисмоний машқлар, ўзини ҳурмат қилиш, одамлар билан муносабатда ўзини тута билиш ва бошқалардан иборат. • Меҳнат қилиш ва дам олиш режасига барча риоя қилиши керак. Қатъий тартиб асосида ритмик меҳнат қилиш ва дам олиш ишчанлик қобилиятини юқори бўлишини таъминлайди. Бунда ҳаётий шароит ва алоҳида категориядаги одамлар меҳнати эътиборга олинади. Масалан, ўқитувчиларнинг меҳнат шароити, корхона, зарарли жойларда ишлайдиган одамлар меҳнатидан фарқ қилади. Масалан, ўқитувчилар меҳнат шароити, корхона, зарарли жойларда ишлайдиган одамлар меҳнатидан фарқ қилади. www.arxiv.uz

• Қатъий тартиб асосида ритмлилик меҳнат қилиш ва дам олиш ишчанлик қобилиятини юқори бўлишини таъминлайди. Бунда ҳаёт шароит ва алоҳида категориядаги одамлар меҳнати эътиборга олинади. Аниқ режим (тартиб) сақланганда организмда маълум биологик ритм функцияланади, шунингдек, шартли рефлекслар тартиб билан кетма-кет келиб қайтарилиб динамик стереиотип ҳосил бўлади. Масалан: Агарда сиз ҳар куни белгиланган вақтда ақлий, жисмоний иш билан шуғуллансангиз ишчанлик қобилияти юқори бўлади. Амалдаги организмнинг бир ритмлари мустақил бўлмай, у ташқи муҳитни ўзгартириши, кеча-кундузни алмаштириши, ойлар ва фаслларни ўзгариши билан боғлиқ. Машҳур олимлар Клод Бенар, Уолтер, Кенонлар ички муҳитни бирдай сақланиши назариясини ишлаб чиққанлар. И.М.Сеченов, И.П.Павлов, В.И.Вернадский, К.А.Тимирязев. А.Л.Анохин ва . организм ҳолатини ўзгаришига ташқи муҳит ҳодисаларини ритмик ўзгаришига боғлиқлигини бир неча марта таъкидлаганлар. Тунда алмашинув жараёнлари юрак-томир иши, нафас тизими, тана ҳарорати камаяди. Бош мияга информация кам қабул қилинади. Кундузи ҳаракат фаоллиги ортади нерв тизимининг функциялари ортади. Одамнинг ишчанлик қобилияти соат 10-13 ларга қараб ортиб боради. Соат 1400 дан кейин ишчанлик қобилият камаяди, соат 16-17 ларда ишчанлик қобилият яна ортади. Функционал имкониятлар соат 20 дан кейин камаяди. www.arxiv.uz

ОРГАНИЗМНИ Ч ИНИҚТИРИ Ш • Организмни чиниқтириш – организмни ноқулай иқлим шароитлари (хавонинг паст ва юқори харорати, паст атмосфера босими ва бошқалар) таъсирига чидамини ошириш тадбирлари мжмуасидир. Замонавий турар жой шароитлари, кийим-кечаклар, транспорт ва шу каби ўзгариб турадиган иқлим шароитлари одам орагнизмига салбий таъсир кўрсатади, метериологик омилларга нисбатан чидамини пасайтиради. шу сабабли организмни чиниқтириш жисмоний тарбиянинг мухим қисми бўлган холда бу чидамлиликни тиклайди. www.arxiv.uz

• Одам организми ўзгариб турадиган ташқи мухит шароитларига мувофиқлашган холда чиниқиб боради. Бирор омил (совуқ, иссиқ ва бошқалар) нинг мунтазам, кўп марта таъсир этиши ва улар миқдорини тобора ошира бориш ъли билан чиниқтирувчи натижага эришилади, чунки шундай шароитлардагина организмда мослашадиган ўзгаришлар ривожланади. Нейрогуморал ва моддалар алмашинуви жараёни такомиллашади, атроф мухитдаги нохуш омиллар таъсирига организмнинг умумий қаршилиги ошади. Организмни чиниқтириш ўзига хос хусусиятларга эга, яъни у организмнинг муайян физик омиллар таъсирига сезувчанлигини аста-секин пасайтириш билан белгиланади. www.arxiv.uz

• Сус чиниқиш – одамга боғлиқ бўлмаган холда содир бўлади. Буларга ёзга енгил кийим кийиш, очиқ хавода кўп бўлиш, чўмилиш, оёқяланг юриш ва хоказолар киради. шуларнинг ўзи иссиқликни бошқариш (терморегулясия) нинг физиологик механизмларига таъсир этади, табиатнинг турли иқлимий ўзгаришларига бўлган чидамни оширади. Лекин суст чиниқишнинг самарадорлиги организм химояси учун етарли даражада бўлмайди. www.arxiv.uz

• Фаол чиниқиш – бу организмнинг ноқулай табиат омилларига бўлган чидамини ошириш мақсадида сунъий равишда хосил қилинган ва қатъий дозаланган турли таъсиротлардан (иссиқлик, совуқлик, намлик ва бошқалар) мунтазам фойдаланишдир. Бунга барча махсус чиниқтирувчи муолажалар киради. www.arxiv.uz

• Хозирги даврда энг мухим масала аҳоли соғлиғини муҳофаза қилиш ва мустаҳкамлашдир. Мустақил Ўзбекистон Республикаси бу масалани кенг миқёсда социал нуқтаи назарда кўриб чиқиб, бунда муҳим ўринни соғлом турмушни ташкил этишга қаратилмоқда. Ўтиш даврининг мураккаблиги, иқтисодий муаммолар, атроф муҳитни мусаффолигини сақлаш, эпидемиялар, турли воқеа ва ҳодисалар демографик қарама- қаршиликлар ва бошқалар инсон саломатлигини ёмонлашувига сабаб бўлмоқда. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Фақатгина соғлом, ўзини яхши хис этадиган, оптимист, психик жиҳатдан чидамли ақлий ва жисмоний иш қобилиятига эга, фаол яшайдиган одам касбий ва турмуш қийинчиликларини енга олади. Соғлом турмуш тарзини ташкил этиш фақатгина иқтисодий таъминланиш жиҳатидан эмас, балки соғлиқни сақлаш инсонларни маънавий, маърифий маданий савиясини оширишни ҳам тақозо этади. • Олимларнинг таъкидлашича “донолик, комиллик ва жамиятнинг тараққиёти кўп холларда интеллектуал ва аҳлоқий потенциал билан белгиланади”. www.arxiv.uz

• Ўзбекистон Республикаси аҳолисининг соғлиғини сақлаш, мустаҳкамлаш, соғлом турмуш тарзини тўғри ташкил этиш масалалари юзасидан жуда кўп чора ва тадбирлар амалга оширилмоқда. Президентимиз И.А.Каримов 1999 йилни “Оналар ва болалар” йили, 2000 йилни “Соғлом авлод” йили, 2005 йилни “Қариялар йили”, 2006 йилни “Ҳомийлар ва шифокорлар” йили деб эълон қилиши аҳоли соғлиғини сақлашга қаратилган чора- тадбирлардан ҳисобланади. Пр е зидент қарорлари асосида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамаси давлат дастурини ишлаб чиқди. Дастурларда аҳолига тиббий ҳизмат сифатини яхшилаш, аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш, соғлом турмуш тарзини тўғри ташкил этиш, жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш, йигит-қизларни бўлажак оила ҳаётига тайёрлаш, аҳолига тиббий билимлар бериш ва бошқа масалалар баён этилган. “Соғлом авлодни тарбиялаш буюк давлат пойдеворини, фаровон ҳаёт асосини қуришдир” дейди. Президентимиз И.А.Каримов, инсон танасининг хақиқий гўзаллиги бу унинг жисмоний етуклиги, интелекти ва соғлиғидир, айтган эди. www.arxiv.uz

• Соғлом инсон бу ҳаммадан аввал унинг психик ва физиологик сифатлари оптимал иш қобилияти социал фаолиятини сақлашдан иборат. Соғлом турмуш тарзи дастурини ошириш болалар ва ўсмирларни ўз соғлиғини маъсулият ҳиссида тарбиялашга қаратишдан бошлаш керак. • Яратилган бу ўқув қўлланма дастлабки уриниш бўлиб академик лицей ва касб ҳунар коллежи, Олий ўқув юртлари талабаларига соғлом турмуш тарзини ташкил этишга оид билим ва малакаларни қамраб олган. Ўқув қўлланмани илмий кенгаш тасдиқлаган. Қўлингиздаги ўқув қўлланмадан соғлиқ, туғилиш, жинсий етилиш, соғлиқни сақлашда ташқи муҳит психологик социал жиҳатлари, меҳнат, дам олиш, оиладаги ўзаро муносабатлар,, касалликлар уларни олдини олиш, ҳаркат фаоллиги, ўзини-ўзи бошқара олиш, гиёҳвандликни зарари жинсий муносабатлар хақида маълумот оласиз. www.arxiv.uz

• Спиртли ичимликларни биринчи марта ичиш, бунга боғланиб қолиш 13 — 14 ёшдан, баъзи ҳ олларда 7-8 ёшдан бошланади. Бундай болалар оилада ме ҳ мондорчилиқда винони ичиб мазасини татиб кўришдан, ичкиликка ўргана бошлайди. Оилада ўсмирга ичишга рухсат берилдими, алкоголизм бошланади. Аёлларни алкоголни кўп ичиши оилани бузилишига, ажрашишга сабаб бўлади. Эркакни алкогол ик бўлиб қолишини аёл кишини асаб тизимини бузилишига , психик шикастланишлар, невроз, психоз ва бошқалар сабаб бўлади. Аёлларда эркакларга қараганда алкоголизм тезроқ ривожланади. Алкоголизм билан касалланган аёлларда, кайфиятни тушиши, ҳ аётдан қониқмаслик, психопатия, антисоциал ҳулқ пайдо бўлади. Аёллар мастлик ҳ олатида бошқа одамни ўлдиришга ўзига шикаст етказишга, турли юқумли касалликларга чалинишга мойил бўладилар. www.arxiv.uz

• Спиртли ичимликлар ичадиган аёллардан кейинчалик ўлик, чала, жисмоний ва психик камчиликлари бор бола туғилади. • Баъзан камақл, турли камчиликларга эга, ортиқча бармоқлари бор, юраги парог болалар ҳ ам туғилиши мумкин. Шунингдек, психоз, невроз, тутқано қ ; касалликлари ҳам алкоголизм билан боғлиқ. Спиртли ичимликларни кўп ичиш туфайли нафас касалликлари, кўпинча сил касаллиги келиб чиқади. • Қон босими, юрак ишмияси, миокард инфаркт касалликларининг 62 фоизи алкоголизм туфайли келиб чиқади. Алкоголни узоқ тизимли ичиш туфайли жигар касалланади, жигар церрози келиб чиқади. Бу касалликларнинг 60 фоизи ўлим билан тугайди. Алкоголикларда кўпинча қизилўнгач раки, ёки оғиз бўшлиғи раки вужудга келади. www.arxiv.uz

• Алкоголикларнинг 90 фоизи ошқозон гастирит касалликларга учрайди. Алкоголни кўп ичиш турли хуқуқбузарликка сабаб бўлади. Ҳар 5 та одамдан бири хуқуқни бузади, жиноят содир қилади. Алкоголни суистеъмол қилиш туфайли барча мамлакатларда жиноят, транспорт ва ишлаб чиқариш трамватизми, иш қобилятини пасайиши содир бўлади. Алкоголикларнинг ўртача умри ичмайдиган кишиларга қараганда 10-15 йил кам. Бутун дунё соғлиқни сақлаш ташкилоти (ВОЗ) маълумотига мувофиқ ичкиликбозликдан ҳар йили 1,5 миллион одам ўлади. Алкоголиклар ўз касбини йў қ отади, бош қ а иш қидиради. www.arxiv.uz

• Бизнинг давримизда тамаки чекиш бутун дуёда тарқалган. Англияда 75 фоиз эркаклар, 27 фоиз аёллар тамаки чекадилар. А Қ Ш да 18-19 ёшдаги ўсмирларнинг ярми, мактаб ўқувчиларининг тўртдан бир қисми тамаки чекади. Данияда 81 фоиз, ўв қ увчилар ўғил болалар, 56 фоиз қизлар чекади. Италияда ёшларнинг 55 фоизи, қизларнинг 55 фоизи, Швецияда 46 фоиз ўспирин йигитлар, 36 фоиз қизлар сигарета чекади. Кўпинча тамаки чекиш 9 ёшдан бошланади. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Ўзбекистонда ҳ ам тамаки, нос чекувчилар сони ортиб бормоқда. Ҳозирги ва қ тда бозор иқтисодига ўтиш муносабати билан майда хусусий савдо нуқталарида сигарета сотиш ортиб бормоқда. Сигарета, носни барча ёшдаги ўсмир ва ўспиринларга ҳ еч чегараланмасдан сотилмоқда. Статистика маълумотларига қараганда планетадаги одамларнинг 60 фоиз эркаклари, 20 фоиз аёлари чекади. • Осиё мамлакатларда носвой чекиш кенг тарқалган. Ўзбекистонда ҳам нос чекишга ўрганиб қолиш 13-14 ёшдан бошланмоқда. Шунинг учун, бир ўйлаб кўриш керак. Нима учун одам тамаки ёки нос чекади? Чекишнинг кенг тарқалишига сабаб нима? www.arxiv.uz

• Тадқиқотчиларнинг аниқлашича чекишнинг сабаблари турлича: • Биринчи сабаб-қизиқиш, тамаки таъмини бир татиб кўриш бўлса, иккинчи сабаб катталарга тақлид қилишдир. Чекиш кенг тарқалишига клублар, кечалардаги компаниялар турли учрашувлардир. Бир марта чекиб кўрган одам папирос тутунини ҳидини яна татиб кўришни ёқтириб қолади, яна чеккиси келади, сўнг чекиш одатга айланиб қолади www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

O'xshashlar

Sog'lom turmush tarzi BMI

So'glom turmush tarzi

Sog’lom turmush tarzi

Sog’lom turmush tarzi 3

Sog'lom bolalarni ovqatlantirish