Rentgen naychalari va kenatronlarning konstruksiyasi - Tibbiyot - Slaydlar

Rentgen naychalari va kenatronlarning konstruksiyasi

Yuklangan vaqt:

29.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

313.443359375 KB

Ko'chirib olish

Rentgen naychalari va kenatronlarning konstruksiyasi

Reja 1. Elektron nayning xarakteristikasi 2. Rentgen naychalarining quvvati 3. Rentgen qurilmalaridagi kenotronlari

V.K.Rentgen 1845 yil 27 martda Germaniyaning Leplyen shaharchasida (Gollandiya chegarasiga yaqin) tug‘ilgan. 1895 yil 8 noyabr oqshomida V.K.Rentgen katod nuri ustida tajriba o‘tkazadi. Qorong‘i sharoitda har gal katod nurini ulaganida u bariy platinosianid bilan qoplangan qattiq qog‘ozning yorishishini kuzatadi.Bunday hodisa uni juda qiziqtiradi. Noma`lum hodisadan hayratda qolgan Rentgen labaratoriyadan tashqariga chiqmay,vaqt-vaqti bilan ovqat keltirib turishni xotinidan iltimos qiladi. Laboratoriyaga yig‘ma karavot qo‘yib, yetti hafta hech qayerga chiqmaydi. Bir necha bor o‘tkazilgan tajribalar natijasida. Rentgen elektr tokiga ulangan trubkaning katod va yorug‘lik nularidan tashqari yana bir noma`lum nur sochishi va uning trubka oynasidan, yorug‘lik o‘tkazmaydigan g‘ilofdan va qalin qavatli havodan o‘tish xususiyatiga ega ekanligiga ishonch hosil qiladi. KIRISH

Rentgen naychasi elektrovakuum qurilmasidan iborat bo‘lib, unda yuqori kuchlanishli elektr energiyasi rentgen energiyasiga aylantiriladi. Rentgen nurlarini olish uchun elektronlar nishoniga yuqori tezlik beriladi, so‘ngra ularni to‘satdan to‘xtatilib, qandaydir to‘siqqa urilishga majbur qilinadi; urilish jarayonidagi elektronlar harakatining kinetik energiyasi issiqlik energiyasiga va qisman rentgen nurlarining energiyasiga aylanadi.Eng oddiy rentgen naychasi ikkita silindrsimon bo‘yinli sharsimon shisha kolbadan iborat bo‘lib, uning ichiga ikkita metall elektrod ya‘ni naychaning anodi va katodi payvandlangan bo‘ladi. Kolba ichida yuqori siyraklashgan havo hosil qilinadi va unda erkin elektronlar manbai joylashtirilgan bo‘ladi. Agar naychaning elektrodlari o‘nlab yoki yuz minglab voltli yuqori kuchlanish manbasiga ulangan bo‘lsa, elektronlar katoddan anodga katta tezlanish bilan harakat qila boshlashadi va to‘qnashish natijasida rentgen nurlarini hosil qiladi. 1.ELEKTRON NAYNING XARAKTERISTIKASI

Rentgen naychasidagi elektronlar manbaning tabiatiga va uning kolbasi ichidagi vakuumning qiymatiga ko‘ra, rentgen naychalari ikki sinfga bo‘linadi.Birinchi sinfga mansub naychalar gazli yoki ionli naychalari deb ataladi (1-rasm). Rasm-1. Ionli rentgen naychasining sxemasi. A - anod; A1 - antikatod; K - katod.

Elektronli rentgen naychasining ionli rentgen naychadan asosiy farqi shundaki, undagi elektronlar manbai sifatida rentgen naychasi katodi o‘rnida joylashtirilgan maxsus cho‘g‘lanmali spiral joylashtirilgan bo‘ladi (2-rasm). Rasm-2. Elektronli rentgen naychasining sxemasi: 1 – katodning ch‘og‘lanma spirali; 2 - anod oynasi; 3 - anod; 4 - shisha kolba; 5 – radiator.

Yerning tortishish maydonining kuchlari ta‘siri ostida bo‘lgan tosh ma‘lum bir tezlanish bilan tushganida eng yuqori tezlikka yer yuzasiga yaqinlashganida erishganidek, rentgen naychasidagi elektronlar ham katoddan anodga "tushadi". Ularning tezligi anodga yaqinlashganda eng katta qiymatga erishadi. Elektronlar o‘z harakatida massasiga va tezligining kvadratiga mutanosib kinetik energiyaga ega bo‘ladi. Bu energiyaning qiymati erg larda ifodalanishi mumkin, lekin fizika va rentgen texnologiyasida uni energiyaning maxsus birligi - elektron volt (eV) bilan ifodalash qabul qilingan. Bir elektron volt - potentsial farqi 1 volt bo‘lganida elektron qabul qiladigan energiyaga aytiladi.

Elektron nayning xarakteristikasi: Rentgen naychalarining ishlashini ko‘rsatish uchun ularning ba‘zi elektr xossalari xarakteristikalar deb ataluvchi egri chiziqlar shaklini tasvirlaydi. Amaliyotda birinchi navbatda katta qiziqish ikkita xususiyat bilan tavsiflanadi: emissionli va anodli. Emissionli xarakteristika – bu barcha elektronlar katoddan anodga o‘tkazilayotganida naychaga kuchlanish berilganida undagi haroratga bog‘liq holda cho‘glanma simdan sochilib chiqarilgan elektronlar sonini ko‘rsatadi. Egri chiziq 3-rasmda ko‘rsatilgan shaklga ega bo‘lib, elektronlarning sochilishi faqat taxminan 20000 haroratda boshlanishini ko‘rsatadi; dastlab harorat sekin, keyinchalik esa harorat juda tez o‘sa boshlaydi.

Energiyani bir turdan boshqa turga aylantiradigan mashina yoki qaytaishlovchining quvvati odatda yuklamaning kattaligi bilan harakterlanadi, qaysiki o‘rganilanayotgan mashina va qaytaishlovchi berilgan yuk miqdorini uzluksiz vaqt davomida olib yurish mumkinligi bilan tavsiflanadi. Ishlaydigan mashinada energiyaning bir qismi foydasiz ravishda issiqlikka aylanib, uning isishiga olib keladi. Mashinaning yuklanishi qanchalik katta bo‘lsa, u shunchalik kop qiziydi. Ammo mashinani isishi bilan bir vaqtda uning sovishi ham sodir bo‘ladi. Vaqt birligida chiqarilgan issiqlik miqdori berilgan miqdorga teng bo‘lganda, haroratning oshishi to‘xtaydi. Mashina issiqlik muvozanati deb ataladigan holatga yetdi. Agar bir vaqtning o‘zida harorat ma‘lum bir mashina uchun uning mustahkamligi va chidamliligi sharoitida ruxsat etilgan maksimal qiymatga etgan bo‘lsa, u holda mashina barcha quvvatidan foydalangan holda maksimal ruxsat etilgan yuk ostida ishlaydi. Ushbu quvvat mashinaning nominal quvvati deb ataladi. Ammo haroratning belgilangan qiymatdan tashqari ko‘payishi mashinaning haddan tashqari qizib ketishiga va mashinaning muddatidan oldin ishdan chiqishiga olib keladi. Rentgen naychasida unga etkazib beriladigan deyarli barcha elektr energiyasi issiqlikka aylanadi, bu esa naychani isishiga olib keladi va faqat kichik qismi rentgen nurlari energiyasiga aylanadi. 2. RENTGEN NAYCHALARINING QUVVATI

Birinchi holda, naychaning elektr izolatsiyasi eng qiyin sharoitlarda ishlaydi, chunki uning elektrodlaridagi kuchlanishning qutblari o‘zgaruvchan tok chastotasi bilan birga o‘zgaradi.Bundan tashqari, naychaning unchalik katta bo‘lmagan issiqlik yuklanishi tufayli uning fokus do‘g‘i cho‘g‘lanadi va shu sababli elektronlarni chiqara boshlash hodisasi osongina ro‘y berishi mumkin. Natijada, naycha orqali teskari tok oqa boshlaydi, bu holat rentgen naychasini ishdan chiqishiga olib keladi. Naychaning ish sharoitlari zanjirida bittayarimdavr to‘g‘rlagichi orqali ta‘minlanganda engillashadi, chunki bu holda naychadagi teskari kuchlanishning kattaligi transformator kuchlanishining maksimal qiymatining yarmidan oshmaydi. Bu holatda teskari tok oqish ehtimoli istisnodir.

Rentgen naychalarining tasnifi va belgilanishi Rentgen naychalari bir qator xususiyatlarga ko‘ra bo‘linadi: 1) qo‘llanilish sohasi bo‘yicha; 2)foydalanish shartlari bo‘yicha (havoda, yog‘da, zararsiz himoya qopqog‘ida va boshqalar); 3)texnik xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarni foydalanilmagan rentgen nurlanishidan va elektr xavfsizligidan himoya qilish darajasi bo‘yicha; 4) yuklanma kuchlanish chegarasi bo‘yicha; 5)qo‘llaniladigan kuchlanishning chegara qiymati bo‘yicha; 6) anodni sovutish usuli bo‘yicha; 7) fokus turi bo‘yicha.

3.RENTGEN QURILMALARIDAGI KENIOTRONLARI Kenotron (yun. kenos — boʻsh va elektron) — asosan, sanoat chastotali oʻzgaruvchan tokni toʻgʻrilash (oʻzgarmas tokka aylantirish) uchun moʻljallangan elektr-vakuumli qurilma (diod, lampa). Past va yuqori voltli turlari bor. Past voltli kenotron anodidagi yoʻl qoʻyiladigan teskari kuchlanish 2 kv gacha, toʻgʻri tok kuchi bir necha amperta teng; yuqori voltli kenotronda teskari kuchlanish 100 kV gacha, toʻgʻri tok kuchi 500 mA gacha boʻladi. Birinchisida choʻgʻlanma katod, qoraytirilgan yoki xiralashtirilgan anodlar (koʻpincha 2 ta), ikkinchisida oksidlangan katod va qoraytirilgan anod (bitta) boʻladi. Kenotronda choʻgʻlama katod qizib elektronlar chiqargani tufayli u tokni faqat bir yoʻnalishda oʻtkazadi. Katodi choʻgʻlanmaydigan kenotronda faollashgan katoddagi avtoemissiya (elektronlar chiqarish) hisobiga tok oʻtadi.

Kenotron radiopriyomniklar, kuchaytirish va oʻlchash apparatlari, rentgen qurilmalari va asboblardagi toʻgʻrilagichlar (oʻzgaruvchan tokni oʻzgarmas tokka aylantiruvchi qurilmalar) da qoʻllaniladi. Yarimoʻtkazgichlar texnikasi taraqqiy etishi munosabati bilan past voltli kenotron oʻrniga yarimoʻtkazgichli diodlar ishlatila boshladi. Yuqori voltli kenotronlar hozir ham qoʻllaniladi. Yuqori kuchlanishli transformator tarmoqdagi (127 V, 220 V, 380 V) o‘zgaruvchan tokni yuqori kuchlanishli (30 kV dan 150 kV gacha) tokka (kV) aylantirish uchun belgilangan. Rentgen nurlarini olish uchun zarur bo‘lgan yuqori kuchlanishli doimiy tok kenotron orqali olinadi (2.1-rasm).Kenotron havosiz (vakuum) shisha kolbaga o‘xshaydi. Uning ichida ikki tomonida elektrod joylashgan bo‘lib, biri - katod, ikkinchisi - anod. Katod ichkari tomoni g‘ildirakka o‘xshash plastinka bo‘lib, uning orasida volfram simi bor. Katod o‘rtada joylashgan ustunga mahkamlangan. Uning tashqi qismi pasaytiruvchi va yuqori kuchlanishli transformatorlar bilan bog‘langan. 4-rasm. Kenotronsxemasi 1-katod, 2- anod

 Rentgen naychasidagi elektronlar manbaning tabiatiga va uning kolbasi ichidagi vakuumning qiymatiga ko‘ra, rentgen naychalari ikki sinfga bo‘linadi. Har bir rentgen nur fotonning energiyasi naychaning kuchlanish miqdorining kattaligiga qarab shuncha yuqori qiymatga ega bo‘ladi. Katoddan anodga har soniyada uzatiladigan elektronlar soni qancha ko‘p bo‘lsa, rentgen nurlaridan chiqarilgan fotonlari soni ham shuncha yuqori bo‘ladi demak, butun nurlanish energiyasi va shu bilan birga bir qatorda anod uchun ajratilgan issiqlik miqdori ham shunchalik ko‘p bo‘ladi.Rentgen naychalarin sovitilish holati bo’yicha to’rtga bo’linadi. Himoya qobig‘i mavjud bo‘lmagan va bo’lmagan naychalar mavjud bo’lib, ular haqidagi ma’lumotlar naycha ustki qismiga yozilgan bo’ladi. Past voltli kenotron anodidagi yoʻl qoʻyiladigan teskari kuchlanish 2 kv gacha, toʻgʻri tok kuchi bir necha amperta teng, yuqori voltli kenotronda teskari kuchlanish 100 kV gacha, toʻgʻri tok kuchi 500 mA gacha boʻladi. Kenotronda choʻgʻlama katod qizib elektronlar chiqargani tufayli u tokni faqat bir yoʻnalishda oʻtkazadi. U yuqori kuchlanishli transformator tarmoqdagi (127 V, 220 V, 380 V) o‘zgaruvchan tokni yuqori kuchlanishli (30 kV dan 150 kV gacha) tokka (kV) aylantirish uchun qo’llaniladi. Umumiy xulosa

1. А.А. Губа. Инструментальные усилители: особенности и применение. М.: Журнал “Радиолюбитель” 04/2005, стр. 286-289. 2. Г.В.Королев. Электронные устройства автоматики. Москва. Высщая школа. 1991г. 3. Молчанов А.П., Занадворов П.Н. Курс электротехники и радиотехники. М. Наука 1976. 4. Нигматов Х. Радиоэлектроника асослари. Тошкент, “Ўзбекистон” , :.1994 5. Манаев Е.И. Основы радиоэлектроники М.: Сов Радио,1989 6. Гершунский Б.С. Основы электроники и микроэлектроники. М.: 1987. 7. Бўстров А.Ю., Мироненко И.Т. Электрические цепи и устройства. М.: Высшая школа.1989. 8. Гусев В.Г.,Гусев Ю.М. Электроника. М.: 1991. 9. Сидоренко Е.Н., Барабашов Б.Г., Шлома А.В. Исследование lc– генератора гармонических колебаний. Ростов-на-Дону 2008. 10. Нефёдов В.И. Основы радиоэлектроники: учеб. для вузов. – М.: В.Ш., 2000 – 398 с. 11. Кушнир В.Ф., Ферсман Б.А. Теория нелинейных электрических цепей. М.: Связь., 1974 –383с. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

O'xshashlar

Pancost o`smasi nur tashxisi rentgen va KT

Zamonaviy raqamli rentgen qurulmalari va ularning tibbiyotdagi o’rni

Rentgen jarroxlik amaliyotida xodimga ta'sir qiladigan radiatsion yuklanishni kamaytirish usullari va vositalarini ishlab chiqarish va o’rganish

Kolposkop, kolonoskop va irrigoskopning tuzilishi va ishlash prinsipi

Jinsiy ko‘payish