Nerv tizimining fiziologiyasi va yoshga oid xususiyatlari - Tibbiyot - Slaydlar

Nerv tizimining fiziologiyasi va yoshga oid xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

18.02.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

7272.333984375 KB

Ko'chirib olish

MAVZU : NERV TIZIMINING FIZIOLOGIYASI VA YOSHGA OID XUSUSIYATLARI REJA: I. Nerv tizimining ahamiyati, tuzilishi II. Neyronlarning tuzilishi, turlari III. Qo’zg’alish va to’rmozlanish IV. Sinapslar

• Odam organizmining boshqaruv tizimi ikki xil bo’ladi: • 1) NERV BOSHQARUV • 2) GUMORAL BOSHQARUV (gormonlar orqali) • Nerv boshqaruv organizmning eng asosiy boshqaruv tizimi hisoblanadi. Bunda markaziy nerv sistemasining bosh va orqa miya qismlari ishtrok etadi. Nerv sitemasi nerv to’qimasi va nerv hujayralaridan tashkil topadi. Nerv hujayralari esa ikki hil bo’ladi. • Bular: NEYRON va NEYROGLIYA hujayralari.

NERV SISTEMASI BO’LIMLARI MARKAZIY NERV SISTEMASI PERIFERIK NERV SISTEMASI BOSH MIYA ORQA MIYA VEGETATIV NERV SOMATIK NERV

NERV SISTEMASI FUNKSIYASI SOMATIK NERV SISTEMASI VEGETATIV NERV SISTEMASI 1. Sezgi a’zolar 2. Skelet muskullar Ishini boshqaradi. 1. Ichki a’zolar 2. Ichki sekretsiya bezlari Ishini boshqaradi.

NEYRON: • Nerv to’qimasi aytib o’tganizmizdek neyron va neyrogliya hujaralaridan tashkil topgan: • Neyronlar tuzilishiga ko’ra ikki qismga bo’linadi: • Neyronning tanasi - SOMA • Neyron o’simtalari – AKSON va DENTRIT • Akson – neyronlarning uzun o’simtalari u implusni ikkinchi neyronga yoki ishchi a’zoga o’tkazish vazifasini bajaradi. • Dentrit – neyronlarning kalta o’simtalari u implusni neyronning tanasiga ya’ni “soma” ga o’tkazish vazifasini bajaradi

Markaziy nerv sistemasi: • BOSH MIYA – markaziy nerv sistemasining markaziy qismi qismi bo’lib massasi chaqaloqlarda 340 - 400 g katta yoshli odamlarda 1,5 kg dan ortiqroq bo’ladi. • Bosh miya 2 qismga ajratiladi: • Bosh miyaning stvol qismi: • - uzunchoq miya • - varoliyev ko’prigi • - o’rta miya • - oraliq miya • - miyacha • Bosh miyaning yarimsharlari • - o’ng yarimshar • - chap yarimshar

Uzunchoq miya (lot. medulla oblongata)

Uzunchoq miya funksiyasi: 1. Nafas olish 2. Ovqat hazm qilish 3. Qon aylanish 4. Qusish, yo’talish, aksirish reflekslarining markazi hisoblanadi.

Uzunchoq miya bir qancha shartsiz reflekslarning markazi hisoblanadi. Uzunchoq miyada so‘lak ajratish, chaynash, yutish, aksirish, nafas olish, yurak urishi kabi jarayonlar idora etiladi. Oq modda tarkibidagi nerv tolalari uzunchoq miyani pastdan orqa miya bilan, bosh miyaning yuqori joylashgan bo‘limlari bilan tutashtiradi.

Varoliyev ko’prigi (lot.Pons Varolii) • Varoliyev ko’prigi pastdan uzunchoq miya, yuqoridan o’rta miya bilan chegaralangan. • Italiyalik olim Costanzo Varolio sharafiga shunday nomlangan. • Yuz sezgilarini boshqarish • Ko’z harakatini ta’minlash • Yuz ifodasini namoyon qilish • Chaynash, yutish harakatlarini boshqarad9

O’rta miya • Varoliyev ko’prigining yuqorisida, oraliq miyaning quyida joylashgan. • Unda miya oyoqlari, to’rt tepalik va oyoqlar orasida suv yo’li bor. • Ko’rish reflekslari • Eshitish reflekslari • Ko’z qorachig’ining kengayib torayishi (akkomodatsiya)

Oraliq miya • Oraliq miya funksional jixatdan: • Epatalamus • Talamus • Gipotalamus • FUNKSIYASI • Hissiyot markazi • To’yish, och qolish, chanqash • Termoregulyatsiya • Haroratni sezish • Og’riq reflekslari • Ta’m bilish • Moddalar almashinuvi Kabi qismlarga bo’linadi

Neyronlarning shoxlanishiga ko’ra turlari.

Quyida berilgan neyronlarni raqamlarga mos ravishda nomlang.

• Vazifasiga ko’ra neyronlar uch xil bo’ladi: • AFFERENT ( sensor ) – sezuvchi neyronlar • EFFERENT ( motoneyron ) – harakatlantiruvchi neyronlar • KONTAKT ( oraliq ) – har ikkisini o‘rtasida joylashgan. • Kontakt neyronlar asosan refleks hosil qilish vazifasini bajaradi. Shunga ko’ra orqa miyaning kulrang moddasining 97 % ini kontakt neyronlar qolgan 3 % ini motoneyronlar tashkil qiladi. • Oraliq neyronlar interneyronlar deb ham ataladi. Ular fiziologiyasiga ko’ra ikki xil bo’ladi. To’rmozlovchi, qo’zg’atuvchi. Har bir interneyronda 500 ga yaqin sinapslar bo’laldi.

SINAPSLAR

• Nerv impulslarni bir neyrondan boshqa neyronga, mushak va bez hujayralarga o`tkazilishini ta`minlaydigan apparatni sinaps deyiladi. Sinaps (grek, sinapsis) tutashish, bog`lanish va aloqa ma`nolariga ega. • Aksonning uchini qoplab olgan joyi sinaps oldi ( presinaptik ) membrana deyiladi. Sinapslarda mayda va yirik donali va donasiz granula pufakchalar vezikulalar hamda mitoxondriyalar bo`ladi. Pufakchalarda qo`zg`alishning o`tkazilishini ta`minlaydigan, vositachi kimyoviy moddalar mediatorlar sintez qilinadi va saqlanadi. • Mayda pufakchalarning diametri 40-50 nm ga, yiriklariniki 80-100 nm ga teng. Presinaptik membrana impulsni o`tkazilishi kerak bo`lgan nerv, mushak, bez hujayra membranasi sinapsketi (postsinaptik membrana) deb ataladi.

SINAPSLARNING TURLARI: - Aksosomatik sianpslar - Aksoaksonal sinapslar - Aksodentrik sinapslar - Dendrosomatik sinapslar - Dendrodentrik sinapslar

MEDIATORLARNING TURLARI Noradrenalin –o’rta va uzunchoq miyadan Dofamin – targ’il tanadan va gipotalamusdan Serotanin – miya ustuni neyronidan Asitilxonin – orqa miyaning po’stloq qismidan

Orqa miyaning ( medulla spinalis ) tashqi va ichki tuzilishi Orqa miya uzun yassilashgan tasma xolida, umurtqa pog‘onasining kanalida joylashgan bo‘lib, ayollarda uzunligi 41-42 sm, erkaklarda 45 sm. teng. orqa miyaning yuqori chegarasi atlantning yuqori chetidan boshlanib, pastki chegarasi esa I-II bel umurtqalari sohasida tugallanadi va so‘ng konus shaklida tugaydi. Bu konus dumning II umurtqasigacha cho‘zilib borib, terminal yoki oxirgi ip hosil qiladi. Qobiqlari ochilgan orqa miya preparati uzunasiga bo‘ylab ko‘rilganda bir xil emas. bo‘yinning IV umurtqa sathida va XII ko‘krak - I bel umurtqa sathida yo‘g‘onlashgan qismlar farqlanadi.

O'xshashlar

Tayanch harakat tizimining yoshga oid fiziologiyasi

Nerv-mushak apparatining fiziologiyasi

Yoshga oid fiziologiya faniga kirish

Qon aylanish tizimining yoshga xos husussiyati va vazifalari

Bolalarda nerv sistemasi