logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Tibbiyot
  4. Ўлат

Ўлат

Yuklangan vaqt:

07.09.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

17727.678710938 KB
Ko'chirib olish
Ўлат Ўлат • Ўлат - иситма, кучли интокси- кация, лимфа безларининг жарохатланиши, ўпка ва бошқа аъзоларни зарарлаб, геморрагик септицемик шаклда ўтадиган касалликдир. • Ўлат эпидемик, пандемик шакл- ларда тарқалиб, кўплаб ўлимга олиб келгани учун уни дахшат- ли ўлат ёки қора ўлат деб атаганлар. • такрорланган Улат эпидемияси. • Улат 1820-йилда пандемия шаклида булиб утган. Шундан буён яна 3 марта такрорланган. 1990-йилда орол чулида бир туяни суйган 3 киши улат билан касалланган. • Улардан биттаси улган. Улат кузгатувчисини 1894-йилда Гонконг эпидемияси вактида Иерсен ва Китазоталар топган. Jersinia pestis деб атаган. Эпидемиологияси • Улат – табиий учокли трансмиссив зооноз касаллик. Уни табиий, бирламчи (ёввойи улат) ва синатроп , иккиламчи антропургик учоклари (шахар, порт,…… ) фаркланади. • Касаллик бургалар оркали юкади. Уларнинг 120 дан ортик тури бор. Касалланган кемирувчи конини сурган бурганинг жигилдонида улат микроби купайиб (блок хосил килиб) тикилиб колганидан сунг у касалликни бошка хайвонларга юктира олади, шунда «кемирувчи-бурга-кемирувчи» халкаси хосил булади. • Улатни одамларга юкишини бир неча йуллари мавжуд: • 1. Трансмиссив- зарарланган бургаларни чакиши. • 2. Контакт- зарарланган хужалик кемирувчиларининг терисини ишлаш ёки суйилган туяни гушти билан ишлаш. • 3. Алиментар- инфекция тушган озик-овкатларни термик ишламай истеъмол килиш. • 4. Аэроген- улатни упка тури билан касалланган беморлар билан мулокатда булганда юкади. • Одамларда улат касаллигига мойиллик юкори- касаллик индекси 1 га якин. Эпизоотия Эпизоотия Эпизоотия Юқиш йўли Касаллик бургалар орқали юқади. Уларнинг 120 дан ортиқ тури бор. Касалланган кемирувчи қонини сўрган бурганинг жиғилдонида ўлат микроби кўпайиб, тиқилиб (блок) қолганидан сўнг у касалликни бошқа ҳайвонларга юқтира олади, шунда «кемирувчи-блок-кемирувчи» халқаси ҳосил бўлади. Қўзғатувчиси Yersinia pestis Ўлатнинг қўзғатувчиси Iersinia pestis, иерсиналар уруғига, энтеробактерия-лар оиласига мансуб, ҳаракатсиз, тухумсимон, биполяр бўялувчи 1,5-0,7 мкм га тенг, грамманфий таёқча- дир. У турли шаклларда (ипсимон, шарсимон, колбасимон) бўлиши мумкин. Спора ва хивчинлари йўқ, нозик капсула ҳосил қилади, оддий озуқа муҳитида 28 ºС (0 дан 45 гача ) ҳароратда ва 6,9-7,2 РН ли шароитда яхши ўсиб, вирулентли-R ва вирулентсиз-S шаклли колониялар ҳосил қилади. Ўлатнинг юқиш йўли Ташувчи бурга Xenopsylla cheopis Инфекция манбаи Yersinia pestis Бирламчи ўчоқли бубон шакли Бирламчи тарқоқ шакли Бирламчи ўпка шакли A A Иккиламчи ўлат B B CC,E D,ED,E Патогенези 1. Бирламчи аффект ҳосил қилиш (3-4%). 2. Лимфа орқали регионар лимфатик тугунга тўлиб, бирламчи бубон ҳосил қилиш. 3. Гепатоген йўл билан тарқалиб иккиламчи бубон ҳосил қилиш. 4. Ички аъзоларда септикометастатик ўчоқлар пайдо бўлиб, инфекцион- токсик шок ривожланади. Ўлатда асаб системасининг жароҳатланиши турли кўринишда намоён бўлади. Беморларда карахтлик, тормрзланиш ҳолати, баъзи беморларда эса қўзғалиш, алаҳлаш, галлюцинация, қочиб кетишга интилиш, координация- нинг бузилиши кузатилади. Оғир кечишида: юзи кепчиган, кўкарган, қарашлари изтиробли, қўрқувни изхор этувчи бўлади. Юрак қон-томир системасининг жароҳатланиши аломатлари: юрак чегараларининг кенгайганлиги, тонларининг бўғиқлиги, пульс-аритмия, тахикардия (120-160 та), артериал босимнинг кўтарилиши ва ҳансираш кузатилади. Қоринда оғриқ, талоқ, баъзан жигарнинг катталашиши, кабзият, баъзан эса ич кетиши кузатилади. Касалликнинг оғир кечишида қонли ёки кофе қуйқаси кўринишида қусиш, ич кетиши-суюқ, шиллиқ, қон аралаш кетиши мумкин. Патогенези • Қонда нейтрофилли лейкоцитоз, лейкоцитар формула чапга силжиган. ЭЧТ ортганлиги кузатилади. • Ўлат бактериялари лимфа оқими билан регионар лимфатик тугунга тушиб ўткир геморрагик яллиғланиш жараёни юзага келади. • Иерсинияларнинг иккиламчи ўчоқларда кўпайиши ўлатнинг септик шакли ривожланишига олиб келади. • Ички аъзоларда септикометастатик учоқлар пайдо бўлиб, инфекцион-токсик шок ривожланади. • Бактериялар қон орқали ўпкага тушганда иккиламчи ўлат зотилжами юзага келиб, ўпкада сероз-геморрагик экссудат тўпланади. • Ўлатнинг ичак шаклида, ичак жароҳатланади, ич келиши- йирингли, қонли бўлиб, бемор аҳволи тез оғирлашиб, ўлимга олиб келади. • Қон томирлар ичида тарқоқ ҳолда қоннинг ивиб қолиши (ДВС синдроми) ўлатнинг оғир кечишига сабаб бўлади. Ўлатнинг тери шаклини 1 2 Тери шакли -олдин доғ пайдо бўлади -бўртма, пуфакча -пустула, некротик яра -фурункул, карбункул Яранинг атрофи қизарган, инфильтрацияланган ва теридан кўтарилган (багровый выс.) бўлади. Пустула ярага айланганда яра тубида олдин сарғиш рангда кейин қора қоплама (pestis antracicus) пайдо бўлади. Клиникаси • Инкубацион даври 6-8 кун, ўпка ва септик шаклларида бир неча соатгача қисқаради. Эмланганларда 10 кунгача узайиши мумкин. Ўлат ўткир бошланиб тана ҳарорати 39-40 ºС гача кўтарилиши мумкин. Бемор қалтираб, эти жунжикади, мушакларда, айниқса бошда қаттиқ оғриқ ҳис этади, боши айланиб, кўнгли айнаб қусади. Юзи, кўзи қизарган, лаблари қуруқ, тили шишган, қуруқ қалин оқ караш билан қопланган. Ўлатнинг клиник классификацияси (Г.П.Руднев). Шакллари Клиник кўриниши Оғирлик даражаси Этиологияси Махаллий- Ташқи диссиминирланган Ички диссимирланган Фарингит Бактерия ташиб юрувчанлик 1. тери 2. бубон 3. тери-бубон 1.Бирламчи септик. 2.Иккиламчи септик. 3.Бирламчи ўпка. 4.Иккиламчи ўпка 5.Ичак формаси Ўткир, енгил, билинар-билинмас белгилар билан ўтадиган, субклиник Iersinia pestis Iersinia pestis Тери шакли - инфекция тушган жойда. • доғ пайдо бўлади • бўртма • пуфакча • пустула • некротик яра • фурункул кейинчалик карбункулга айланади. • Жуда оғрикли, атрофи қизарган, инфильтрацияланган яра тубида қора қоплама пайдо бўлади (pestis antracicus). • Терида иккиламчи ўзгаришлар - геморрагик тошмалар, суюқликли пуфакчалар, гематоген пустулалар кузати- лиши мумкин. Бирламчи септик шакли. • Инкубацион даври – 1-2 соатдан 1-2 суткагача. • Касаллик шиддат билан ривожланиб, септик белгиларнинг тез ортиб бориши, кўпчилик ички системаларнинг жароҳатланиши билан намоён бўлади. Бемор алаҳлайди, безовталанади ёки бедармон бўлади. Геморрагик синдромлар (терида йирик қон қуйилишлар, кўкаришлар, ички аъзоларга қон қуйилишлар), ошқозон-ичак, ўпка, буйрак, бачадондан қон кетишлар тез ривожланади. • Кўп ҳолларда инфекцион-токсик шок ортиб бориб қисқа вақт ичида ўлимга олиб келади. Иккиламчи септик ва бирламчи ўпка шакли. • Ўлатнинг кўпинча бубонли шаклининг асоратидир. Касаллик жуда кучли интоксикация, геморрагик синдромлар билан кечади ва кўплаб иккиламчи ўчоқлар «бубонлар» намоён бўлади. • Касалликнинг септик шаклларини беморларнинг ҳаётлигида аниқлаш жуда қийин. Эпидемиологик жиҳатдан энг хавфли, энг оғир туридир. Касаллик тўсатдан бошланади, қайта-қайта эти қақшаб, тана ҳарорати 39- 40 ºС гача кўтарилади. Қусади, боши ва мушаклари қақшаб оғрийди, Кўзи ва юзи қизарган, кепчиган бўлади. Кўкрагида қаттиқ санчиқли оғриқ пайдо бўлиб, йўталади, юрак уриши ва нафаси тезлашади. Йўталганда олдин тиниқ ойнасимон кўпикли шилимшиқ, сўнг қон аралаш, кейинчалик қонли балғам ташлайди. • Ўлат зотилжамида физикал белгилар унча кўп бўлмаган ҳолда беморнинг аҳволи жуда оғир бўлади. • Касалликнинг авж олган даври бир неча соатдан 2-3 кунгача давом этади. Беморнинг ахволи оғирлашиш ва термик даври белгилари • - ҳарорати юқори • - юзи қизарган, кузлари қизил, «қон қуйилган» • - нафас жуда тезлашган (50-60 марта) • - қон аралаш қусади • - юрак тонлари бўғик • - пульс норитмик, А/Д пасайган • - қаттиқ бош оғриши, алаҳсираш, безовталанади. • - бемор сопороз ҳолатга тушади • - нафас тезлашиб, юзаки бўлади • - юзлари кўкариб, кулранг - ер ранггига ўтади • - бурни қирралашади, кўзлари ботади • - терида қон қуйилишлар бўлади • - пульс ипсимон, А/Д йўқолади • - бемор карахтланиб комага тушади ва ўлади. Трансмиссив – бубон шакли Трансмиссив – яра шакли Контактли яра шакли Контактли бубон шакли Контактли бубон шакли Контактли бубон шакли Септик шакли   Септицемик ўлат   Септицемик ўлат Ўлат диагностикаси • Эпидемиологик ва клиник маълумотларга асосланган тахминий (дастлабки) ташхис лаборатор текширувлар билан тасдиқлангандагина асосли ҳисобланади. • Текшириш усуллари: 1. Бактериоскопик. 2. Бактериологик. 3. Биологик. 4. Серологик • Лаборатор текшириш учун: теридаги йирингли ва йирингсиз пуфакчалар, карбункул ва бубондан суртма, яра ажралмалари, балғам, қон, сийдик, қусуқ, орқа мия суюқлиги, бемор ётган хонадан ҳаво, турли буюмлардан ювиндиси олинади. Ундан ташқари, ўлган одамлар, туялар ва кемирувчи ҳайвонлар мурдалари аъзоларидан кесмалар олиб текширилади. Ўлатни даволаш • Пархез. • Этиотроп даво муолажалари: Стрептомицин, окситетрациклин, левомицетин, дигидроэритромицин • Патогенетик даво: Дезинтоксикацион суюқликлар (полиглюкин, реополиглюкин, гемодез, альбумин, плазма, стандартли тузли эритмалар ва х.к.), глюкокортикостероидлар, нафас ва кон томир аналептиклари, юрак гликозидлари, витаминлар қўлланади. • Даволаш курси 7-10 кундан кам бўлмаслиги керак. • Даво тугагач 2-6 кундан кейин албатта 3 марта бактериологик назорат (бубондан суртма, балғам, нафас йўлларидан шиллиқ, нажас) ўтказилади, манфий натижа бўлса чиқарилади. Профилактикаси • Ўтказиладиган профилактик тадбирлар қуйидагилардан иборат: А. Одамлар касалланиши ва табиий ўчоқларда касаллик тарқалиши олдини олиш. Б. Ўлат бактериялари билан ифлосланган ёки ифлосланган деб гумон қилинган ашёлар билан ишловчи шахсларнинг зарарланишини олдини олиш. В. Ўлкамизга ўлатни четдан кириб келишини олдини олиш. • Бу вазифаларни амалга оширишда ССВ гининг махсус буйруқлари ва кўрсатмаларига амал қилинади. • Ўлатга гумон қилинган шахслар дарҳол ажратилиши ва касалхонага ётқизилиши керак, ўчоқда карантин жорий этилади. Ингфекция юқиши хавфида бўлган шахслар 6 кун давомида ажратилиб, кузатув олиб борилади ва шошилинч профилактика мақсадида антибиотиклар қилинади (дигидроэритромицин 0.5 г.дан 2 махал ёки тетрациклин 0.5 г.дан 3 махал) 6 кун берилади. Бу курс тугагач 2 кундан кейин вакцинация ёки ревакцинация ўтказилади. • Ўлат беморлари билан ишловчи ходимлар махсус ҳимояловчи костюмлардан фойдаланишлари ҳамда уни кийиш ва ечиш тартибига қатъий риоя қилишлари шарт. • Эндемик учоқларда кўрсатмага кўра профилактик вакцинация (ўлат бактериясини EV штаммидан титрланган тирик вакцина) қилинади, пайдо бўладиган иммунитет 6 ой сақланади. Учоқларда санитар-окартув ишлари олиб борилади.

O'xshashlar

Ўлат эпидемиологияси, профилактикаси
Ўта хавфли инфекциялар - геморрагик иситма. куйдирги. ўлат. вабо эпидемиология, этиология, патогенез ва патологик
Эмлаш календари тарихи
Юқумли жараён ва юқумли касаллик хақида тушунча
Дезинфекция, дезинсекция, дератизация (ДДД) ва стерилизация таърифи, турлари, ўтказиш усуллари