logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Tibbiyot
  4. Immunoferment analiz

Immunoferment analiz

Yuklangan vaqt:

18.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

20.1923828125 KB
Ko'chirib olish
Immunoferment analiz (ELISA TEST) IFA (Immmunoferment tahlil) Reja: 1. IFA ning qo’llanilish sohalari. 2. IFA ning mohiyati. 3. IFA reaksiyasini qo’yish texnikasi 1. Immunoferment analiz – antigen-antitelo o’rtasidagi reaksiyalarning maxsusligi va yuqori tanlanishiga asoslangan laboratoriya tekshirishlaridir. IFA ning bir necha o’nlab modifikatsiyalari farqlanadi. Eng keng tarqalgani qattiq fazali geterogen immuno tahlil usuli – ELISA (ensime linked immunosorbent assia) hisoblanadi. IFA ikkita maqsadda qo’llaniladi: turli xil yuqumli kasalliklar qo’zg’atuvchilarining antigenlarini aniqlash; ko’pincha turli kasalliklar qo’zg’atuvchilarini antigenlariga antitelolar (Ig A, Ig M, Ig G) ni birikishini aniqlash uchun. Shu sababli IFA bugungi kunda sog’liqni saqlash, qishloq xo’jaligi, sanoat biotexnologiyasi, tabiatni asrash va ilmiy tadqiqot ishlarida keng qo’llanilmoqda. Odam va hayvonlarning har qanday kasalliklari qo’zg’atuvchilarini, ularning alohida antigen komponentlarini shu komponentlarga antitelolarini identifikatsiyalash yo’li bilan yoki sog’lom organizm uchun xos bo’lmagan va uning patologik jarayonlarida sintezlanadigan (o’sma, yurak qon tomir, endokrin kasalliklarida) moddalarni aniqlab diagnoz qo’yish shular jumlasidandir. Aholini dispanserlash, epidemiologik tekshirish, zaharlanishlarni aniqlash, qonda narkotiklarni aniqlash, to’qimalarda dori vositalarini tarkibini aniqlash, hayvon va o’simliklarning viruslar tomonidan chaqiriladigan kasalliklarini aniqlash, antibiotiklar, vitaminlar, biologik faol birikmalarning sanoat biotexnologiyasi uchun msulot sifatida shtammlarini tanlash, donor qoni va to’qimalaridan tayyorlangan tibbiyot preparatlarini OITS va V gepatiti qo’zg’atuvchilari viruslarining yo’qligiga tekshirish va nazorat qilish bu IFA ning amaliy qo’llanilish sohalarining kichik bir ro’yxatidir. Bioximiya, xujayra fiziologiyasi va immunologiyasi, mikrobiologiya, virusologiya, onkologiya sohalarida hozirgi kundagi fundamental tadqiqotlarni IFAsiz tasavvur qilib bo’lmaydi. IFA yordamida barcha jinsiy organlarnng yuqumli kasalliklariga qarshi antitelolar (agar organizm ularni ishlab chiqargan bo’lsa)ni aniqlash mumkin. 2. IFA asosida antigen va antitelolarning immun reaksiyasi yotadi. Antiteloga belgilangan fermentning birikishi esa fermentativ faolligi yoki reaksiya borishini darajasini oshishining ko’rinishiga qarab antigen – antitelo reaksiyasi natijasini hisobga olish (aniqlash) imkonini beradi. Soddalashtirilgan ko’rinishda reaksiyasini mexanizmini quyidagicha tasavvur qilish mumkin. Birinchi reaksiya aniqlanadigan Ig (Av) va qo’zg’atuvchining tozalangan hamda immunologik planshet yuzasida qotirilgan antigeni o’rtasida amalga oshadi. Hosil bo’lgan immunkompleksni aniqlash uchun ikkinchi immunologik reaksiya o’tkaziladi. Bunda antigen sifatida bog’langan spesifik iimunoglobulinlar qatnashsa, unga qarshi antitelo sifatida peroksidaza fermenti bilan belgilangan Ig (Av) dan iborat konyugat xizmat qiladi. Keyinchalik molekulaning ferment qismi katalizlanishi natijasida fermentativ reaksiya yuz beradi. Substrat sifatida xromogen qo’shilib, reaksiya davomida rangning o’zgarishi yuzaga keladi. Rangning intensivligi namunada immunoglobulinlarning miqdoriga bog’liq bo’ladi. Reaksiya yakunlangach maxsus asboblar yordamida fotometrik o’lchashlar o’tkaziladi. Nazoratdagi namunalar bilan optik zichligini o’lchamlarini taqqoslash orqali tahlil natijalari matematik hisoblab chiqiladi. Optik zichlik qancha yuqori bo’lsa, namunada spesifik antitelolar miqdori shuncha ko’p bo’ladi. 3. IFA ni qo’yish Serodiagnostika uchun 96 chuqurchali polistirol planshetlar ishlatiladi va uning katakchalariga oldindan antigen shimdirilgan bo’ladi. Uning ustiga tekshirilayotgan zardob tomiziladi. Bunda antigen uchun gomologik bo’lgan antitelolar unga birikadi. Birikmagan antitelolar yuvib tashlanadi. So’ngra katakchalarga ferment bilan “belgilangan” immunoglobulinlarga qarshi antitelolar quyiladi. Agar tekshiriladigan namunalarda antitelolar mavjud bo’lsa u holda ular bu bosqichda antigen sifatida qatnashadi. Ular “belgilangan” antitelo bilan ta’sirlashadi. Yana yuvilib tashlanadi. So’ngra xromogen modda qo’yilishi katakchalardagi bo’yalishning rivojlanishiga qarab reaksiya natijasini hisoblash imkonini beradi. Uning intensivligi fermentning (demak-ki antitelalarning) miqdoriga bog’liq bo’ladi. Katakchadagi suyuqlikning optik zichligini o’lchash va uni nazorat namunalari bilan taqqoslashda hajm birligidagi antitelolar konsentratsiyasi hisoblab chiqiladi. Ko’pincha optik zichlik birligidagi natijalar hisoblash usuli qo’llaniladi. Shuni hisobga olish kerakki, har bir test tizimi uchun norma va patologiyasining natijalarini hisobga olishning o’z ko’rsatkichlari mavjud, natijalar interpretatsiyasida shunga mo’ljal olish lozim. Antigen yoki antiteloni ferment bilan “belgilash”ning bioximik, immunobiologik va gen injeneriyasi yordamida amalga oshirish usullari mavjud. ELISA (ensime linked immunosorbent assia) immunosorbent bilan bog’langan fermentni aniqlash. Polistirol planshetlarda maxsus spektral asboblar yordamida 1 daqiqa davomida 96 ta katakchada 96 ta namunada aniqlash mumkin. Umuman getorogen IFA ni qo’yish uchun 3-4 soat vaqt ketadi. IFA ning sezgirligi 1 ml moddalarni konsentratsiyalaridagi 10 - 9-10-12 mol oqsilda mikrogramm va nanogrammlarda o’lchanadi. IFA ning qo’yishdagi qiyinchiliklaridan biri tekshirilayotgan birikmalarni foni bilan (reaktiv va erituvchining ham foni bo’lishi mumkin), fermentning substrat spesifikligi va antitelolarning affinligi bilan bog’liq. Shuningdek tekshiriladigan kofaktorlar, ingibitorlar va stimulyatorlarning bo’lishi IFA ning kamchiligidir. IFA ning yana bir kamchiligi antigen determinantlar saqlovchi nativ oqsillar va ularning biologik faol bo’lmagan fragmentlarini farqlash imkoni yo’qligidir. Fermentni antigen bilan kon’yugatlashda uning katalizatorlik xususiyatlarini pasayishi ham reaksiya sezgirligiga halal berishi mumkin. IFA ni faqat barcha o’rganilgan tizimlarda (tozalangan antigen va yuqori spesifik antitelolar bilan)gina qo’llanilishi ham uning cheklanganligidir. Yuqori sezgirligi va tekshirishning tezkorligi (bir necha daqiqadan bir necha soatgacha), bir vaqtning o’zida ko’plab namunalarni tekshirish mumkinligi va buning uchun namunalarni oldindan tozalash va konsentratsiyalashning zarurati yo’qligi IFA ga boshqa tekshirish usullariga nisbatan ustunlik beradi. Immunoferment usul mikroorganizmlar va antitelolarni aniqlash hamda qiyoslash uchun qo’llanadi. Immunoferment usulining ikki turi farqlanadi: gomogen va geterogen. Geterogen usul (immunosorbentli ELISA test) va suvda erimaydigan polimerazali materiallar yuzasida adsorbirlangan enzimi nishonlangan antitelolar (yoki antigenlar) reaksiyasi (ENAR). Gomogen immunoferment usulida qattiq (zich) faza ishlatilmaydi; asosan past molekulali antigenlarni (gormonlar, dorivor preparatlarni) aniqlash uchun ishlatiladi. Zich fazali immunofermentli usul komponentlari: l. Maxsus immunoglobulinlar (immun zardobdan ammoniy sulfat bilan cho’ktirib, keyin tozalab olinadi). 2. Turga qarshi globulinlar (giperimmun zardobdan ammoniy sulfat bilan cho’ktirib, keyin tozalab olinadi). 3. Oqsil A (tilla rang stafilokokkdan olinadi) yoki ho’kiz zardobi albumini. 4. Antigen (zararlangan hayvonlar organlaridan tayyorlanadi). Oldindan ma’lum bo’lgan musbat va manfiy antigenlar. 5. Peroksidaza fermenti (xrendan olinadi). 6. Kon’yugatlar (periodatli oksidlanish usulida antitela yoki antigen bilan bog’langan peroksidaza). 7. Substratli aralashma (5-aminosalisil kislota va vodorod peroksidi yoki ortofenilyndiamin va vodorod perikisi). 8. Detergent (sirtga faol moddalar: tvin-20, -80, triton X-300, sorbital S-20). 9. Immunologik planshet (shaffof polistiroldan tayyorlangan). 10. Shpris - dozator (peaksiya ingridientlarini quyish uchun). 11. Reaksiyani qo’yishning bevosita va bilvosita usullari mavjud. Amaliyotda asosan bilvosita usul qo’llanadi. 1. Antigenni immunoferment usulida aniqlash. Reaksiyani qo’yishdan avval, liofillangan komponentlar yorlig’ida ko’rsatilgan hajmda 0,01 M fosfatli bufer eritma yoki distillangan suv bilan eritiladi va ishchi eritma hajmiga yetkaziladi. Planshet o’yiqchalariga bosqichma bosqich solinadigan komponentlar o’zaro teng hajmda bo’lib, 0,1 ml ni tashkil etadi. Reaksiya bosqichlari: l.Planshetni sensibillash. Planshet o’yiqchalariga maxsus antitelalar (immunoglobulinlar) yorlig’ida ko’rsatilgan ishchi eritmasi quyiladi. Planshet antitelalar bilan uch soat termostatda 37°C da yoki 18 soat 4°C daqo’yiladi. Keyin planshetlartvinli fosfat buferi eritmasi bilan 3-4 marta yuviladi. Eritmaning qoldiqlari filtr qog’ozga planshetni bir necha bor qoqib olinadi. 2.Antigen qo’yish. Maxsus antitelalar bilan sensibillangan planshet o’yiqchalariga nazoratli musbat va manfiy antigenlar hamda 1:10 dan 1:1280 nisbatgacha suyultirilgan sinovli namunani quyib, termostatda 37°C da 1 soat undiriladi. Inkubasiya muddati o’tishi bilan planshet o’yiqchalaridagi antitela bilan bog’lanmay qolgan antigenlarni uch marta yuvib, filtr qog’ozda quritiladi. 3.Antigen + antitelo kompleksini aniolash uchun suyultirmalarga turga qarshi perosidazali kon’yugatni quyish. Kon’yugat quyib chiqilgach planshetalar termostatga 37°C da 1 soat qo’yiladi. Keyin o’yiqchalarni uch marta tvinli fosfatli bufer bilan yuvib quritiladi. 4.Substratli aralashmani quyish. Reaksiya namoyon bo’lishi uchun planshet o’yiqchalariga substrat eritmasi (peroksidaza indikatori) - ortofenildiamin quyiladi. Eritmaga antigen + antitelo - kon’yugat kompleksini aniqlash uchun 3% li vodorod peroksid eritmasi qo’shiladi. Planshetlani yopib qorong’i joyda uy haroratida 15-30 daqiqa qoldiriladi. 5. Reaksiya ko’rish orqali yoki spektrofotometrik usulda hisobga olinadi. Reaksiya ko’rish orqali baholanganda kesishmalar soni bilan ifodalanadi : ++++ - intensiv bo’yalgan ; +++ - sabzi rang bo’yalgan ; ++ - och sabzi rang bo’yalgan; + - sariq rang bo’yalgan. Ikki va undan ortiq nishonga baholangan namuna musbat hisoblanadi. Maxsus antitelo bilan reaksiyada eng yuqori suyultirishda planshetning nazoratli o’yiqlari rangidan intensivligi yuqori bo’lib, och sabzi rang bo’yalsa (++), antigen titri hisoblanadi. Reaksiya natijalarini spektrofotometrik hisobga olishda maxsuslik koeffisienti hisoblanadi. U o’yiqchalardagi reaksiya mahsulotlarining nazoratli musbat antigen (OZ1) optik zichligini (OZ) o’yiqchalardagi substratli aralashmani nazoratli manfiy antigenli (OZ2) optik zichligi nisbatiga teng. Maxsuslik koeffisienti 2, 1 dan kam bo’lmasa peaksiya musbat, 2,1 dan kam bo’lsa manfiy hisoblanadi. Antitelaiarni aniqlash (yoki titrlash) uchun immunofermentli usulni qo’yish texnikasi mikrob antigenini aniqlash va qiyoslash singari bajariladi, farqi shundaki, material sifatida tekshiriladigan qon zardobi ishlatiladi. Asosiy adabiyotlar 1. Вербицкий А.А., Алешкевич В.Н и др. Микробиология и иммунология. Учебное пособие Минск-2019. 2. Salimov X. va boshqalar. Epizootologiya. Darslik. Toshkent, 2016 yil . Xorijiy adabiyotlar 1. Fenner’s. Veterinary Virology (United States of America 2016 year). 2. M.Jackson Veterinary clinical pathology. America 2010 year. Qo’shimcha adabiyotlar 1. Mirziyoyev SH.M. Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 29 b. 2. Mirziyoyev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.“O’zbekiston” NMIU, 2017.– 47 b. 3 . Bazarov X.K., Abdulakimova A.B. Veterinariya virusologiyasidan o ’ quv qo ’ llanma. Samarqand 2016 y. 4. Самуйленко А.Я., “Инфекционная патология животных” Том 1 Москва 2009. 5. Петров Р.В. Иммунология. Учебник. Москва 1983 й Internet saytlari : 1 . www.Ziyo.net.uz . 2. www.vetjurnal.uz 3. www.sea@mail.net21 4. www.veterinariy.actavis 5. www. fvat@.academy.uzsci.net

O'xshashlar

Serologik reaksiyalar. PR, IFA, baktekrioliz reaksiya
Atipik pnevmoniyalar
Bilvosita gemagglyutinatsiya reaksiyasi
Taassurotlarning analizi va sintezi
Bosh miyaning ahamiyati haqida tushuncha