logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Tibbiyot
  4. Geterosiklik birikmalar 2

Geterosiklik birikmalar 2

Yuklangan vaqt:

10.09.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

479.50390625 KB
Ko'chirib olish
Geterosiklik birikmalar Reja: 1.Geteroxalqali birikmalar va ularning sinflanishi 2. Besh a’zoli bir geteroatomli geteroxalqali birikmalar: Pirrol, Furan, Tiofen hosilalarining biologik roli . 3. Besh a’zoli digeteroatomli geteroxalqali birikmalar: Imidazol, Pirazol, Tiazol va oksazol. ularning xosilalari 4. Olti a’zoli monogeteroatomli geteroxalqali birikmalar. Piridin, Xinolin, Izoxinolin va akridin hamda ularning xosilalari 5. Olti a’zoli digeteroatomli geteroxalqalar 6. Geteroxalqalardan tashkil topgan kondensirlangan sistemalar: Purin, Pteridin va uning xosilalari 7. Alkaloidlar 8.Antibiotiklar Geterosiklik birikmalar  Molekulasida uglerod atomlaridan tashqari bir yoki bir necha boshqa element atomlari bo’lgan yopiq zanjirli birikmalar geteroxalqali birikmalar deyiladi. Xalqadagi ugleroddan boshqa element atomlari geteroatomlar (grekcha “geteros” – xar xil, turli demakdir) deyiladi. Geteroxalqaning hosil bo’lishida ikki va undan ortiq valentli xar bir element ishtirok etishi mumkin. Lekin geteroxalqali birikmalardan eng barqarori, keng tarqalgani, yaxshi o’rganilgani va ahamiyatlisi tarkibida azot, kislorod va oltingugurt saqlagan geteroxalqali birikmalardir. Geteroxalqali birikmalarning xalqalari uch-, to’rt-, besh-, olti- va xokazo a’zoli bo’lishi mumkin. Geteroxalqali birikmalarning besh va olti a’zoli xalqadan tashkil topganlari keng tarqalgan. Buning sababi shuki, besh va olti a’zoli xalqalardan iborat moddalar barqaror bo’ladi, chunki besh va olti a’zoli xalqalarda Bayer nazariyasiga binoan kuchlanganlik eng kam bo’ladi. Geteroxalqali birikmalar ahamiyati  Geteroxalqali birikmalarning axamiyati nixoyatda katta. Qon gemi, yashil o’simliklarning xlorofilli, nuklein kislotalar, ko’pgina darmondorilar, antibiotiklar, alkoloidlar va bir qator dorilar, bo’yoqlar, insektitsitlar molekulasida geteroxalqalar saqlanadi. Geteroxalqali birikmalar ham ochiq zanzirli birikmalar, aromatik birikmalar kabi galogenli hosilalar, spirtlar, aldegidlar, kislotalar va xokazo hosilalarga bo’linadi. Odatda, geteroxalqali birikmalarning empirik nomlari – pirrol, tiofen, piridin va boshqalar keng ishlatiladi. Xalqaro, o’rinbosarlar nomlar majmuiga ko’ra nomlashda ham geteroxalqaning empirik nomi asos qilib olinadi, xalqadagi o`rinbosarlarning xolati esa raqam bilan ko’rsatiladi. Kondensatlanmagan geteroxalqali birikmalarda halqadagi atomlarni tartibli raqamlash geteroatomdan boshlanib, geteroatom bir raqami bilan belgilanadi Nomlamishi Geteroxalqada ikkilamchi va uchlamchi azot atomlari bo’lsa, ikkilamchi azot 1 raqami bilan belgilanadi. Demak, ikki va undan ortik geteroatomli geteroxalqalar O, S, NH, N- tartibiga rioya qilingan holda tartibli raqamlanadi. Bir geteroatomli geteroxalqali birikmalarni ratsional nomlar majmuiga ko’ra nomlashda ham empirik nomlar asos qilib olinadi. Kondensatlangan sistemada geteroatom xalqalar tutashgan joyda turmagan bo’lsa, tartibli raqamlash xalqalar tutashgan joyning yaqinida turgan atomlardan boshlanadi va bunda geteroatomga eng kichik raqam to’g’ri kelishi kerak: To`yingan geteroxalqali birikmalar  To’yingan geteroxalqali birikmalar kimyoviy xossalari jixatdan o’ziga to’g’ri keluvchi ochiq zanjirli birikmalardan deyarli farq qilmaydi. Besh va olti a’zoli O, N, S geteroatomlari saqlagan to’yinmagan geteroxalqali birikmalar aromatiklikning mezoniga mos keladi. Biroq molekulada geteroatomning, masalan, azotning, xalqaga ta’siri uning aromatik sekstet hosil bo’lishida bitta yoki ikkita p – elektron qo’shganiga bog’liq holda o’zgaradi. Chunonchi, piridin molekulasida azot atomi sp2 – gibridlangan holda bo’lib, uning uchta sp2 – gibridlangan orbitallaridan ikkitasi σ – bog’larni hosil qiladi. U aromatik sekstet hosil bo’lishida bitta p – elektron bilan ishtirok etadi: Pirrol Pirrol Besh atomli geteroxalqali birikmalar  Bir geteroatomli besh a’zoli geteroxalqali birikmalarining eng muhim namoyondolari f u r a n, t i o f e n va p i r r o l dir. Xar uchala geteroxalqa bir-biri bilan uzviy boglangan. Rus kimyogari Yu.K.Yuryev pirrol, furan va tiofen oson bir-biriga 6 aylanishini ko’rsatadi, buning uchun bu moddalarni suv, vodorod sulfid yoki ammiyak bilan 400–450 0C da katalizator Al2O3 ishtirokida qizdirish lozim: Bu birikmalarning elektor tuzilishi va aromatik xossasi yuqorida ko’rib o’tilgan edi. Furan, tiofen va pirrollarning taqsimlanish (delokallanish) energiyasi (DE) xar hil bo’lib, u furan uchun 67,2 kDj/mol, tiofen uchun 117,6 kDj/mol va, nihoyat, pirrol uchun 88,2 kDj/mol qiymatga teng. H2O H2S NH3 H2O NH3 H2S N Н O S Pirrol Furan Pirrol Besh a’zoli bir geteroatomli geteroxalqalar ichida pirrol eng katta ahamiyatga ega. U yog’sizlantirilgan suyaklarni quruq xaydash bilan hosil qilinadi. Pirrol, shuningdek, suyak moyidan ham ajratib olinishi mumkin. Sanoatda pirrol Yuryev usuli bilan furanga ammiak ta’sir ettirish bilan olinadi. Pirrol – 130 0C da qaynaydigan, suvda erimaydigan rangsiz suyuqlik, xavoda qo’ng’ir tusga kiradi (oksidlanadi). Pirrolning hidi xloroform hidini eslatadi. Pirrol bir vaqtning o’zida ham kuchsiz asosli, ham kuchsiz kislotali hossaga ega. Pirrolning juda kuchsiz ifodalangan asosli hossasini azot atomidagi erkin elektronlar juftining xalqadagi ikkita konyugirlangan qo’sh bog’larning p – elektronlari bilan o’zaro ta’sirlashuvi bilan 7 tushintirish mumkin. Bunday ta’sirlashuv natijasida xalqa «aromatik tabiatga» ega bo’lib qoladi va oqibatda protonning azot atomiga birikishi qiyinlashadi Pirrol Korrin halqasi  Korrin halqasi porfin xalqasi kabi yopiq tetrapirrolli sistemani saqlaydi, biroq porfindan farqli ravishda ikkita pirrol xalqalari o’zaro uglerod atomi bilan emas, balki bevosita birikkandir. Korrin xalqasi B12 darmondori molekulasining tarkibiga kirib, uning to’rtta azot atomi Co bilan bog’langan bo’ladi. Kobalt esa o’z navbatida sianid guruh bilan bog’langan, shunga ko’ra B12 darmondori yana siankobolamin deb xam ataladi. B12 darmondori tarkibida yana ribofuranoza, benzimidazol xalqasi, fosfat kislota qoldig’i 10 va ba’zi bir boshqa qoldiqlar saqlanadi. B12 darmondori organizmda normal qon ishlab chiqarish uchun zarur. U, shuningdek, kichik miqdorda xavfli qonsizlikni davolashda ham qo’llanilad Indol Triptofan  Triptofan – α-amino-β-(β-indolil)-propion kislota, o’simlik va xayvon organizmidagi polipeptidlar tarkibiga kiruvchi α-aminokislota. U eng muhim almashinmaydigan aminokislota bo’lib, inson ovqatining zaruriy qismidir. Triptofan metabolizmining muhim yunalishida u gidroksillanib 5–gidroksitriptofanga o’tadi. Keyin 5–gidroksitriptofan dekarboksillanib 5– gidroksitriptomin (serotonin) ga aylanadi Serotonin  Serotonin – bosh miya neyromediatorlaridan biri. Organizmda serotonin almashanuvining buzilishi shizofreniya kasalligining kelib chiqishiga sabab bo’ladi. Normal xolatda serotonin (5-gidroksi-β- indolil) – sirka kislotagacha oksidlanadi va siydik bilan organizmdan chiqarib yuboriladi. Triptofan metabolizmining boshqa yo’nalishida u β-indolilsirka kislota (geteroauksin) ga aylanadi. Geteroauksin o’simliklar dunyosida o’simliklar garmoni vazifasini 11 bajaradi. Geteroauksin usimliklar o’sishini tezlashtiruvchi tabiiy moddalar guruhiga kiradi va qishloq xo’jaligida keng qo’llaniladi. Furan Tiofen . Tiofen – rangsiz suyuqlik. U toshko’mir qatronidan olinadi. Tiofen fizikaviy va kimyoviy xossalari bo’yicha benzolga juda yaqindir. Geteroxalqali birikmalar orasida «aromatik» xossa eng kuchli namoyon buladigani tiofendir. Chunonchi, tiofen molekulasida ikki valentli oltingugurt bo’lishiga qaramay, oksidlovchilar ta’siriga 12 chidamli, biriktirib olish reaksiyalariga esa oson kirishadi. U mineral kislotalar ta’siriga turg’un. Tiojenni to’g’ridan- to’g’ri sulfat kislota bilan sulfolash, nitrat kislota bilan nitrolash mumkin. Bunda tegishli ravishda tiofen-2-sulfokislota va 2-nitrotiofen xosil buladi: . BESH A’ZOLI DIGETEROATOMLI GETEROXALQALI BIRIKMALAR Oralatma qo’sh bog’ tutgan besh a’zoli xalqada bir necha geteroatom bo’lsa, bunday xalqada elektron zichlik notekis taqsimlangan bo’ladi. Bu esa ushbu birikmalarning 13 kimyoviy xossalarida aks etadi hamda elektrofil va nukleofil xujumning yo’nalishini belgilaydi. Bu birikmalar ichida i m i d a z o l, p i r a z o l, t i a z o l va o k s a z o l katta axamiyatga ega. Imidazol E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!

O'xshashlar

Куйиш 2
Vitaminlar 2
Глаукома 2
Кома 2
Куйдирги 2