Farmakologiyaga kirish - Tibbiyot - Slaydlar

Farmakologiyaga kirish

Yuklangan vaqt:

08.05.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4416.3369140625 KB

Ko'chirib olish

FARMAKOLOGIYAGA KIRISH REJA: 1. Kirish 2. Farmakokinetika 3. Farmokodinamika (1-qism)

FARMATSIYA UMUMIY FARMAKOLOGIYA XUSUSIY FARMAKOLOGIYA 0F 22 26 0F

Farmatsiya  Maqsadi — inson organizmi uchun zarur bo’lgan- tezroq, aktiv, xavfsiz ta’sir etadigan yangi dorilarni to’xtovsiz izlash va kashf etish  Vazifasi : 1. Yangi dorilarni tuzil. va tar.ni o’rganish 2. Eksperiment hayvonda sinab ko’rish 3. Sinovdan o’tganlarini ishlab chiqarish uchun SSV dan ruxsat olish 4. Turli shaklda ishlab chiqarish va aholiga (dorixonalarga) yetkazish

 Umumiy farmakologiya - dorilarning organizm bilan o’zaro ta’sirini, umumiy qonuniyatlarini [farmakokinetika; farmakodinamika] chuqurroq o’rganadi  Xususiy farmakologiya – dorilarning alohida, konkret guruhlari va bo’limlarining kinetika va dinamikasini o’rganadi

UMUMIY FARMAKOLOGIYA Farmakokinetika Farmakodinamika (kineo-harakat) (dynamis- kuch;effekt) Organizm Dori Dori Organizm 1.Absorbsiya Foydali ta’sir Zararli ta’sir 2.Taqsimlanishi M : AB ni tushishi; M : allergiya; 3.Depolanishi o’g’riq qolishi; yallig’lanish; 4.Metabolizmi isitma tushishi; teratogen ta’sir; 5.Eliminatsiya

DORILARNING YUBORILISH YO’LLARI Dori moddalar davolash va profilaktik maqsadda quyidagi 2 asosiy yo’l orqali org.ga yuboriladi: 1. Enteral – gastro-intestinal trakt(GIT) orqali 2. Parenteral – GIT dan tashqari yo’l bilan Enteral • Per os • Sublingual • Transbukkal • 12 barmoq ichakka zond orqali • Rektal

Oral (Per os) yuborish  Kamchiliklari : • Enzimlar yoki pH past muhitda dorining parchalanishi (penitsillin) • GITdagi moddalar bilan bog’lanadi yoki kompleks hosil qiladi (m: Ca+Tetrasiklin) • Ichakni shikastlovchi dorilarni bu yo’ldan jo’natib bo’lmaydi Afzalliklari :  Eng qulay  Asta-sekin, bir tekisda so’riladi  Xavfsiz  Tejamkor

Sublingual  Kamchiliklari : • Faqat kichik miqdorda so’riladi (m: nitroglitserin)  Afzalliklari :  Tez so’riladi  Birlamchi metabolizmga uchramaydi

Rektal  Kamchiliklari : • Ko’pincha noto’g’ri va chala so’riladi • To’g’ri ichak shilliq qavatini shikastlashi mumkin Afzalliklari :  Birlamchi metabolizmga kam uchraydi  Oral jo’natib bo’lmaydigan hollarda

Parenteral • Subcutaneus • Intramuscular Keng tarqalgan,effektiv • Intravenosus • Intra-arterial ( onkologiya) • Intrasternal ( chaqaloqlar va qariyalarda) • Ingalyatsion( narkozda,nafas yo’llari kasalliklarida) • Intranazal ( naftizin) • Mahalliy (m:teriga,ko’z konyunktivasiga)

Subcutaneous  Kamchiliklari : • Og’riqli • Katta miqdorda yuborib bo’lmaydi Afzalliklari :  Tez va oson  Juda tez so’riladi  Suspenziya va granulalar uchun mos

Intramuscular  Kamchiliklari : • Og’riqli • Qon oqishi • Nervni zararlashi mumkin Afzalliklari :  Tez va oson qabul qilinadi  Ko’pincha tez so’riladi  Depo sifatida foydalanish mumkin  Yog’li moddalar va suspenziyalar uchun qulay

Intavenous  Kamchiliklari : • Inyeksiyadan keyin dorining tez yuqori konsentratsiyaga erishishi tufayli nojo’ya ta’sir qilishi xavfi oshadi • Yog’simon moddalar va suspenziyalar uchun noqulay Afzalliklari :  Bevosita yo’l  Dozasini osongina tartibga solinadi  Katta hajm uchun qulay  So’rilish uchun to’siqlarni chetlab o’tadi (tezkor ta’sir)

Farmakokinetika I. Absorbsiya  So’rilish asosan 5 xil yo’l bilan boradi: 1. Oddiy diffuziya 2. Osonlashgan diffuziya 3. Filtratsiya (poralar,fenestrlar orqali) 4. Aktiv transport (birlamchi ; ikkilamchi) 5. Pinotsitoz

1. Oddiy diffuziya • Energiya sarfisiz • Konsentratsiya gradientiga muvofiq • Maxsus tashuvchi-oqsillarsiz • Asosan lipofil, qutbsiz moddalar (lipid qavat orqali) • Qisman gidrofil, qutbli moddalar (oqsil kanallar orqali)

2. Yengillashgan diffuziya • Membranadagi maxsus tashuvchi- oqsillar hisobiga • Energiya sarfisiz • Konsentratsiya yoki elektrkimyoviy gradientga muvofiq • M-n: glukoza, aminokislotalar, purin va pirimidin asoslari

3. Filtratsiya  Pora (teshiklar) va fenestrlar orqali  Bu poralar ko’pincha polyar bo’ladi: suv, ba’zi ionlar va kichik gidrofil molekulalar(mochevina ) o’tadi  Energiya sarfisiz, ko’pincha bosim ta’sirida

4. Aktiv transport • Maxsus transport oqsillar ishtirokida • Energiya sarfi bilan • Konsentratsiya yoki elektrokimyoviy gradientga qarshi • Membrana transportining eng tez turi

5. Pinotsitoz • Endotsitozning bir turi • Erigan holdagi yirik o’lchamli molekulalar so’riladi • Hujayra membranasini invaginatsiyasi hisobiga vezikula hosil bo’ladi • Vezikula sitoplazma bo’ylab migratsiya qiladi, qarama- qarshi tomonda ekzotsitoz yo’li bilan tashqariga chiqariladi

Absorbsiyaga ta’sir qilvchi omillar  So’rilish sohasidagi eruvchanlik  Konsentratsiya  Qon oqimi (m: muskulda>teriostida)  So’rilish yuzasi (m: ingichka ichak>oshqozon)  Kontakt vaqti  pH

Biodostuplik  Biodostuplik – moddaning umumiy qon oqimiga o’zgarishsiz tushgan miqdorining organizmga kiritilgan miqdoriga nisbatan foizlardagi ifodasi • Bir xil biodostuplikka ega ikkita dori moddaning umumiy qon oqimiga tushish tezligi har xil bo’lishi mumkin  Bioekvivalentlik – ikkita dori moddaning biodostupligi va umumiy qon oqimiga tushish tezligini bir xilligini anglatadi

II. Taqsimlanish • -Dori moddalar organizmda NOTEKIS taqsimlanadi • -Dori moddalar qon oqimiga,umuman organizmga tushgandan so’ng tashuvchi oqsillar yordamida ,,nishon’’ organga yetib boradi va taqsimlanadi • -Bunda dori moddalar ,,nishon “ organga borgunga qadar o’z yo’lida uchraydigan boshqa to’qima va organlarga ta’sir ko’rsatmasligi kerak! • -BUNI ESA QUYIDAGI 2 xil mexanizm ta’minlaydi : 1.Transport oqsillari bilan mustahkam bog’langanligi ; 2.BARERLAR : 1) hujayra plazmatik membranasi (+ lipofil) 2) qon-tomir endoteliysi ( + lipofil, gidrofil ; - proteid) 3) gistogematik baryerlar: a) GEB (+lipofil) b) Gematotireoid c) Gematoplatsentar d) Gematotestikulyar va h.k.

Taqsimlanish hajmi V d – taqsimlanish hajmi D - organizmga kiritilgan moddaning umumiy hajmi C 0 - qon plazmasida moddaning konsentratsiyasi

III. Depolanishi  Dori moddalar organizmga tushgandan so’ng agar u organizmda yetarli bo’lsa , o’ziga tegishli organda to’planadi. (DEPOLANADI)  M-n: Tetrasiklin gruppasiga kiruvchi antibiotiklar suyak to’qimasida uzoq vaqtga depolandi. 8 yoshgacha bolalarga buyurish tavsiya qilinmaydi.

IV.Metabolizm Dori modda METABOLIK TRANSFORMATSIY A -OKSIDLANISH -QAYTARILISH -GIDROLIZ KONYUGATSIYA -Glukuron k-ta b-n -Atsetillanish -Metillanish -Sulfat k-ta b-n -Aminokislota b-n -Glutation k-ta b-n Metabolit va Konyugatlar ELIMINATSIYA09 0A 09090909090909090909090909090909090909090909090909 13 20 20 20 20 09 20 0909 09 20 09 20 09090909 09090909 20 09090909 09090909 20 0D0E 1B 15

Metabolizmi • Maqsad: dorilarni oson eleminatsiyasini ta’minlash  Mahsulotlari odatda polyar metabolitlar, funksional guruhlar kiritiladi Oksidlanish  Mikrosomal oksidlanishni sitoxrom P450 oilasi amalga oshiradi.  Mikrosomal oksidlanishda qatnashuvchi enzimlar silliq endoplazmatik to’rda joylashgan.  Non-mikrosomal oksidlovchi fermentlar: a. Alkogol/aldegid degidrogenaza b. Monoaminooksidaza, Diaminooksidaza (D, 5-HT, NA, A ni dezaminlaydi) c. Flavin monooksigenazalar: O2, NADPH, FADdan foydalanadi I faza: Oksidlanish, qaytarilish, gidroksillanish0A 0A

Gidroliz Qaytarilish • Jigar, ingichka ichak, plazma va boshqa to’qimalarda amalga oshadi • Misol: Aspirin gidrolizi (esteraza ishtirokida) • Misollar: xolestrin efirlari, Prokain, Izoniazid, Oksitotsin • Misollar: Nalokson, Xloramfenikol, Xloralgidrat, Galotan

 Dori yoki I faza metaboliti konyugatsiyalanadi  Konyugatsiya: Suvda eruvchan Kam suvda eruvchan  II faza mahsulotlari yuqori qutbli, farmakologik inaktiv  Ko’proq siydikda, kamroq o’tda ekskretsiya qilinadi II faza: Sintez reaksiyalari, molekulaga boshqa moddalar qo’shilishi - Atsetillanish (GIT epiteliysida, leykotsitlar, jigarda) - metillanish -glukoronlanish (SETda amalga oshadi, steroidlar, bilirubin) -sulfatlanish (Sitoplazmada sodir bo’ladi, steroidlar)0A 10 26

 Masalan, fenitoin (phenytoin) metabolizmi: • Fenitoin→4-gidroksifenitoin (I faza, oksidlanish) • 4-gidroksifenitoin→4-gidroksifenitoin-glukorinad (II faza, konyugatsiya) • 4-gidroksifenitoin-glukorinad buyraklar orqali ekskretsiya qilinadi

Dorilar metabolizmiga ta’sir o’tkazuvchilar I. Sitoxrom P450 ni induksiyalovchilar: o Surunkali alkogolizm o Fenobarbital o Fenitoin o Rifampin o Karbamazepin II. Sitoxrom P450 ingibitorlari: o O’tkir alkogolizm o Simetidin o Ketokanazol o Eritromitsin III. Intestinal P-glikoprotein ingibitorlari: P-glikoprotein ingibirlanishi→Dori bioaktivligi oshadi→Zaharlilik darajasi↑

V.Eliminatsiya  Siydik orqali  Fekal (o’t orqali ajralib, ..): glukoronlangan dorilar, lipofil dorilar, steroidlar  Nafas havosi orqali: alkogol, umumiy anestetiklar  So’lak orqali: Litiy, Kaliy yodid, Rifampin  Sut orqali: lipofil dorilar

FARMAKODINAMIKA [ Dorilarning mahalliy va rezorbtiv ta’siri ] 1. Mahalliy dori — qo’yilgan joyidan ta’sir ko’rsatadigan dori - Mahalliy dorilarning ta’siri 2 xil yuzaga chiqadi: a) Bevosita qo’yilgan joyga ta’sir (m: Vishnevskiy) b) Reflektor ta’sir (m: Gorchichniklar) 2 . Rezorbtiv ta’sir – dorilarning qon oqimiga tushgandan so’ng yuzaga keladigan ta’siri - Ta’siri asosan reflektor yo’l bilan yuzaga chiqadi (m: Lobelin)

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Yoshga oid fiziologiya faniga kirish

Ichki muhit, Qon sistemasiga kirish

Patologik fiziologiya faniga kirish. Umumiy nozologiya

Tibbiy biokimyo fanga kirish ma'ruzasi sifatida

Jamoat salomatligiva sog‘liqni saqlashni tashkil etish faniga kirish