logo

Буйрак касалликлари, уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапия асослари

Yuklangan vaqt:

02.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1216 KB
БУЙРАК КАСАЛЛИКЛАРИ, УЛАРНИНГ БУЙРАК КАСАЛЛИКЛАРИ, УЛАРНИНГ ПАТОФИЗИОЛОГИЯСИПАТОФИЗИОЛОГИЯСИ ВА ФАРМАКОТЕРАПИЯ АСОСЛАРИ ВА ФАРМАКОТЕРАПИЯ АСОСЛАРИ 1. Гломерулонефрит касаллигининг келиб чикиш сабаблари ва белгилари 2. Пиелонефрит касаллиги келиб чикиш сабаблари ва белгилари 3. Буйрак касалликлари фармакотерапияси Буйрак – бу одам организмидаги жуфт орган бўлиб, анатомик жиҳатдан ҳар бири 150 гр гача вазнга эга, ташқи юзасидан мустаҳкам фиброз парда билан ўралган, Кесиб кўрилганда пўстлоқ қавати, мия қават пирамидалари, косачалар ҳамда жоми фарқланади . Бир кун давомида иккала буйрак 100-150 литр бирламчи сийдик филтрациялайди. Бирламчи сийдик эгри-бугри каналчалар орқали оқиб ўтишда қайтадан реабсорбцияга учрайди ва охир оқибатда 1,5 литр иккиламчи сийдик чиқиб кетади.  Буйрак касалликларини XIX асрнинг бошида Брайд деган олим 3 та клиник белгиси билан аниқлаган яъни, протеинурия, баданнинг шиши ва гипертония – бу белгилар Брайд касаллиги деб юритилган. Кейинчалик буйрак тўқимасида умумий патологик жараёнлардан қайси бири устун туришига қараб, агар яллиғланиш устун турса нефрит, дистрофия устун турса нефроз, чандиқланиш устун турса нефросклероз деб юритилган. Ҳозирги кунда буйрак касалликлари нефроннинг қайси бир қисмида ривожланишига қараб 3 та гуруҳга ажратилади.  Буйрак коптокчалари касалликлари – гломерулопатиялар  Гломерулонефрит  Буйрак каналчалари касалликлари – тубулопатиялар  Эгри-бугри каналчалар эпителийси некрози ёки ўткир буйрак етишмаслиги (ОПН, буйрак шоки)  Буйрак оралиқ тўқимаси ёки интерстиций касалликлари  Пиелонефрит  Буйрак тош касаллиги Буйрак касалликлари симптомлариБуйрак касалликлари симптомлари  -  олигурия – суткалик пешоб ажралишининг камайиши<500 мл/сут;  -  анурия – суткалик пешоб ажралмаслиги(<100 мл/ сут);  -  полиурия – суткалик пешоб ажралишининг купайиши>2500 мл/сут;  -  гематурия – пешобда кон булиши( микрогематурия , макрогематурия );  - протеинурия – пешоб билан оксилларнинг ажралиши;  Лейкоцитурия - пешоб билан лейкоцитларнинг ажралиши  - никтурия – кечкуринги пешоб ажралишининг купайиши;  - энурез- кечкурин пешоб тута олмаслик;    шиш – хужайра ташкарисида куп микдорда натрий ва сувнинг йигилиши булиб,тана вазнининг ортиши билан намоён булади.Кейинчалик шишлар яккол намон булади.Буйрак касалликларида шишлар эрталаб юзда кузатилади. Буйрак касалликларининг ривожланиши натижасида шиш бутун баданга таркалади –бу холатни анасарка деб аталади. Шунингдек:  - плеврал бушликда суюклик йигилиши - гидроторакс;  -  перикард бушлигида суюклик йигилиши - гидроперикард;  - корин бушлигида суюклик йигилиши – асцит дейилади. ГломерулонефритГломерулонефрит  касаллиги иккиламчи аутоиммун касаллик бўлиб, у кўпинча стрептококкли инфекциялардан кейин ривожланади, яъни буйрак коптокчаларида системали аутоиммун жараён ривожланади. Кечишига кураКечишига кура ўткир нефрит сурункали нефрит    Уткир нефрит касаллигиУткир нефрит касаллиги симптомлари ва симптомлари ва клиник белгилариклиник белгилари  олигурия-пешобни миқдорини камайиши,  гематурия,  организмда шишларни пайдо бўлиши юзда, айниқса кўз қовоқларида шишлар  кўзни очиш хам қийинлашади,  артериал қон босимни кўтарилиши (200/120 мм.рт.ст.) .  шишлар билан боғлиқ хансирашлар  баъзан қайд қилиш ва бош оғриши (миядаги шишлар билан боғлиқ )   беморларни ранги кетган,  беморларда уларнинг ўзига хос юз кўриниши- facia nephritica - юзага келади.  шишлар хисобига бемор массаси қисқа вақт ичида кўпайиб кетади.  беморларда плевра ёки перикард ичига транссудантлар (серозли суюқлик) йигилиши мумкин.  Уткир нефрит окибатлари  АГ да қон босим жуда юқорилиги  доимий бош оғриғи, кайт қилиш кузатилади, чунки мияда ва орқа мияда хам қон босим кўтарилиб кетган бўлади.  Нормада пешобда оқсил излари қайд этилса, ўткир нефритда унинг миқдори 10-15‰-гача кўпаяди, гематурия ва альбуминурия юзага чиқади.  АГ туфайли мияга қон қуйилиши, кўзни асосида ангиоспастик ретинопатия, кўз тур пардасида (сетчатка) қон қуйилиши ва шиш кузатилади. Бу эса кўзни кўриш жараёнини бузади.  Уткир нефрит 10%- дан 40% гача холатларда сурункали нефритга утиб кетади. Даволаш Сурункали инфекция очагларини санация килиш Симптоматик даво Глюкокортикоидла р Гипоте нзив воситал ар Диурет иклар Ош тузини чеклаш  Сурункали гломерулонефрит  Сурункали нефрит кўпинча тўла даволанмайди, қайта-қайтадан қўзғалиб туради.  Натижада буйрак етишмовчилиги юзага чиқади.  Сурункали нефрит секин-аста буйракни буришиб-бужмайиб қолишига олиб келади.  ва беморлар нобуд бўлиши мумкин. Сурункали нефрит симптомлариСурункали нефрит симптомлари  АГ юзага чиқади  МНС-сининг холати бузилади  беморларда шиш хосил булиши  Пешобда ўзгаришлар.  Умумийхолсизла- ниш, чарчоқ.  Иккиламчи буришган буйракни пайдо бўлиши касалликнинг охирги босқичи хисобланади.  Сурункали нефрит окибатлари  Азотемик уремия туфайли беморларда ярали стоматитлар, гингивитлар, меъдада эрозиялар, ингичка ва йўғон ичакларда яралар юзага чиқади.  беморларнинг умумий овқатланишининг сусайганлиги сабабли бемор озиб кетади ва кахексия қайд этилади.  қон элементларини ишлаб чиқарувчи суяк илиги хам азот шлаклари билан захарланганлиги сабабли анемия ривожланади  Қон томир деворларини жарохатланиши туфайли геморрагик диатезлар, терида қичишишлар ва тошмалар юзага чиқади .  ДАВОЛАШ  ёто қ режими буюрилади  Диетотерапия тайинланади  шўр ва аччиқ овкатлар ман килинади.  Оксиллар 0,8 г/кг/гача чекланади  фармакотерапия  санитария-курортли даволар йўлга қўйилади  оғир мехнатдан, совуқ қотишдан, рухий кечинмалардан химоя килиш керак  Фармакотерапия принциплари :  Этиологик омилларга қарши кураш (антибиотикотерапия)  Иммуносупрессив терапия – глюкокортикоидлар ва цитостатиклар (циклофосфамид, азотиопирин, циклоспорин)  Симптоматик – гипотензив воситалар, антиагрегантлар,  Диуретиклар  АПФ ингибиторлари Пиелонефрит Пиелонефрит  — буйракнинг носпецифик инфекцион яллиғланиш касаллиги бўлиб, бунда буйрак паренхимаси ва буйрак жомлари яллиғланади. Пиелонефритнинг характерли белгиси буйракнинг асимметрик зарарланишидир.  Ўткир пиелонефрит тўғридан-тўғри буйрак жомлари ва буйрак тўқимасига микроблар ўтиб қолишидан келиб чиқадиган инфекцион аллергик касалликдир.  Касаллик бир ёки икки томонлама бўлиши мумкин  Касаллик бирламчи ва иккиламчи бўлади.  Бирламчи пиелонефрит кўпинча аёлларда (2 баробар кўпроқ), иккиламчи пиелонефрит эркакларда учрайди.  Клиник кечишига қараб- ўткир ва сурункали бўлади пиелонефрит келиб чиқишига сабаб бўлувчи омиллар:пиелонефрит келиб чиқишига сабаб бўлувчи омиллар:  * буйрак ва сийдик йўли аномалиялари,  сийдик чиқиб кетишининг бузилишига сабаб бўлувчи тошлар натижасида сийдик йўлларининг торайиши, ўсмалар, узоқ ўринда ётиш ҳоллари; * ҳомиладорлик; * қандли диабет, подагра ва бошқа касалликларда моддалар алмашинувининг бузилиши; *сийдик йўлларида ўтказилган муолажалар (катетерлаш, цистоскопия, ретроград пиелография )  * ўткир ва сурункали инфекцион касалликлар, сурункали инфекция ўчоклари,  совуқ қотишлар. Клиник манзарасиКлиник манзараси Умумий симптомлар Маҳаллий симптомлар баланд иситма, қалтираш, қуйилиб келувчи тер, бошда, мускулларда, бўғимлардаги оғриқлар, кўнгил айниши, қусиш бел соҳасидаги оғриқ ва бел соҳаси мускулларининг таранглашуви қайд этилади Пальпация қилиб кўрилганда буйрак соҳасининг безиллаб турганлиги аниқланади. Пастернацкий белгиси мусбат бўлиб чиқади Лаборатор тахлилда  Пешобда  сезиларли лейкоцитурия,  протеинурия 0,5 — 1,0 г/л (0,5-1%),  эпителиал ҳужайралар  бактериологик йўл билан текширилиб кўрилганда кўпчилик касалларда микрофлора борлиги маълум бўлади.  Қонда нейтрофил лейкоцитоз қайд этилади. Эритроцитларнинг чўкиш реакцияси тезлашган бўлади.  Давоси:  Овқат осон сингадиган, витаминларга бой бўлмоғи зарур. Ўткир зираворлар истисно қилинади. Сийдик йўлларини ювиш учун беморларга компотлар, киселлар, мева сувлари, минерал сувлар кўринишида кўп суюқлик ичиб туриш тавсия этилади.  Давонинг асосий усули антибактериал терапиядир. Антибактериал препаратни танлашда микрофлоранинг антибиотикка сезувчанлиги текширилиб кўрилади. Касалликнинг енгил турида бир ҳафта давомида кунига 4 — 6 г дан сульфаниламидлар ишлатилади. Наф бўлмаса антибиотиклар — пенициллин, эритромицин, цефалоспоринлар буюрилади. Нитрофуран бирикмалари (фуразолидон, фурадонин, фуразолин) ишлатиладиган бўлса, яхши натижа беради. Булар 7 — 10 кун давомида 0,1 — 0,15 г да кунига 3 — 4 маҳал бериб турилади. Антибиотиклар билан бирга неграм, невиграмон, 5-НОК хам ишлаталади. Диуретиклар таснифи  ДИУРЕТИКЛАРНИНГ КЛИНИК-ФАРМАКОЛОГИК ДИУРЕТИКЛАРНИНГ КЛИНИК-ФАРМАКОЛОГИК ХАРАКТЕРИСТИКАСИХАРАКТЕРИСТИКАСИ  Карбоангидраза ингибиторлари:  диакарб (0,25 г таб.), дорзоламид .  Фармакокинетикаси- ичга берилганда биосама- радорлиги 95 %, таъсири 1-1,5 соатда бошланади, максимал самараси 2-4 соатда юзага чикади, таъсир муддати 6-12 соат.  Эпилепсия, глаукома, упка-юрак етишмовчилиги, кон айланиш етишмовчилигида берилади.  Метаболик ацидоз, гипокалиемия, заифлик, уйкучанлик, мушак огриклари, сийдик йулларида кальцийли тошлар хосил булишини чакиради.  жигар касалликлари, кандли диабет, хомиладорликда ишлатиш мумкин эмас.  Осмотик диуретиклар :  Маннитол (500 мл 30 г асосий мод. флаконда),  Венага юборилганда таъсири 15-20 дакикада бошланиб, 4-5 соат давом этади.  Упка, мия шиши, сепсис, куйиш шоки, захарланишларда, глаукома, операциялар олдидан уткир буйрак етишмовчилиги олдини олиш учун буюрилади.   Кон айланиш етишмовчилиги, гипонатриемия, тромбофлебитлар, диспептик синдром чакиради.  Анурия, кон айланиш етишмовчилиги, геморрагик инсульт, гипонатриемия холатларида, упка шиши УЮЕ билан бирга келганда буюриш мумкин эмас.  Тиазидсимон диуретиклар :  гипотиазид (0,025 ва 0,1 г таб),  оксодолин (0,05 г таб),  клопамид, индапамид (2,5 мг капсула),  циклометиазид (0,0005 г таб)  Гипотиазид биосамарадорлиги 95 %, т.муд.10-12 соат, оксодолин биосамарадорлиги 64 %, т.муд.24-72 соат, клопамид биосамарадорлиги 60-80 %, т.муд.15-16 соат, индапамид биосамарадорлиги 80-90 %, т.муд.24 соат.  Артериал гипертониялар, кон айланиш етишмовчилигида АПФ ингибиторлари ва гликозидлар билан, глаукомада берилади.  Гипокалиемия, гиперлипидемия, гипонатриемия, холсизлик, парестезиялар чакиради. Буйрак ва жигарнинг огир етишмовчилиги, подагра, кандли диабетнинг огир шаклларида бериш мумкин эмас. Индапамид куйидаги номлар билан хам чикарилади: Ретапрес, Франтел, Памид, Лорвас, Тензар, Лескоприд, Ипрес лонг, Индиур, Польфарма, Индипам, Акрипамид, Индап, Веро-Индапамид, Ариндап, Индапсан, Арифон, Ионик, Раве  Салуретиклар:  фуросемид (40 мг таб. 1% ампуладаги эр. 2 мл),  этакрин кис ,(0,05 г таб. 0,05 г тузи ампулада),  ксипамид (0,01 ва 0,04 г таб),  бринальдикс ( 0,02 г таб)  Фуросемид огиз оркали берилганда биосамарадорлиги 26-70%, таъсири 30-60 дакикада бошланиб, 6-8 соат давом этади. Венага юборилганда таъсири 2-4 соат давом этади.  Этакрин кис . огиз оркали берилганда биосамарадорлиги 90-100 %, таъсири 4-8 соат, венага юборилганда 2-3 соат давом этади.  Артериал гипертониялар, ЮЕ, упка ва мия шиши, буйрак етишмовчилигида берилади.  Анурия, жигар комаси, гипокалиемия, подагра, кандли диабет, метаболик алкалозларда, гипотонияларда мумкин эмас.  Аминогликозидлар, НЯКВ билан бирга ишлатиб булмайди. Фуросемид аналоглари : Уросемид, Уритол, Трофурит, Сегурил, Саликс, Ренекс, Разисемид, Протарген, Профемин, Никорол, Лазиликс, Кинекс, Катлекс, Фузид, Фурозан, Фуромекс,Фурфан, Фурантрил, Фурантрал, Фрузолон, Фрусемид, Фругекс, Франил, Эрролон, Эдефрузекс, Дриптал, Диузол, Диусемид, Арасемид, Афсамид и Лазикс.  Верошпирон - (0,025 г таб) биосамарадорлиги 30 %, таъсири бериш тухтатилгандан сунг 2-3 кун давом этади.  Амилорид (2,5 ва 5 мг таб) биосамарадорлиги 90 %, таъсир вакти 12-24 соат.  Триамтерин (50 мг капсула) биосамарадорлиги 50-70 %, таъсир муддати 7- 9 соат.  Метаболик ацидоз, бош айланиши, уйкучанлик, верошпирон аёлларда вирилизация, эркакларда гинекомастия ва импотенция чакиради.  Гиперкалиемия, уткир буйрак етишмовчилиги, хомиладорликни 1- триместрида бериш мумкин эмас.  Антикоагулянтлар ва кардиотониклар, адреналинни самарасини камайтиради. Литий препаратларининг захарлилигини ошириб юборади. Калий сакловчи диуретиклар • Калий сакловчи диуретиклар: • Спиронолактон , Спиронолактон , • Амилорид, Амилорид, • Триамтерен (Триампур). Триамтерен (Триампур). • Эплеренон Эплеренон • Триампур композитум 50 Триампур композитум 50 шт шт • Апо -Триазид 50 шт. Апо -Триазид 50 шт. • Верошпилактон 25 мг. 20 Верошпилактон 25 мг. 20 шт. шт. • Верошпирон 25 мг. 20 шт. Верошпирон 25 мг. 20 шт. • Эспира, Эспира, • Инспра 25 мг. 30 шт. Инспра 25 мг. 30 шт. КЕРАКЛИ МАСЛАҲАТ: КЕРАКЛИ МАСЛАҲАТ:   Кичик ҳожатга чиқишни канда қилманг. Сабр қилиб «чидаш» сизга қимматга тушиши мумкин. Катта ёшли одам учун бир кунда 4-6 мартагача кичик ҳожатга чиқиш меъёр ҳисобланади.  Борди-ю, кам ҳожатга борсангиз, сийдик қовуқда йиғилиб қуюқлашади, бактериялар сони кўпаяди. Бу ҳам етмаганидек, сийдик йўлида қум ва тошлар пайдо бўлиши, яллиғланиш кучайиши учун замин яратилади.