Bosh miya va uning tuzilishi - Tibbiyot - Slaydlar

Bosh miya va uning tuzilishi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

9825.287109375 KB

Ko'chirib olish

Bosh miya va uning tuzilishi REJA: 1. Bosh miyaning tuzilishi 2. Bosh miyaning taraqqiyoti 3. Bosh miyaning vazifalari www.arxiv.uz

Miya  Og’irligi 1300 - 1400 g  Taxminan 100 milliard nervlardan tuzilgan  “ universal hayot strukturasi unda mujassam”  Odam va hayvonlar nerv sistemasining markaziy bo’gini.

Miyaning old tomoni Miyaning orqa tomoni

Miya yarim sharlari • Frontal Lobes- peshana – Gapirish muskullarning harakati va qaror qabul qilish – Ijro qiluvchi qism • Parietal Lobes-tepa – Sezgilarni o’z ichiga oladi

BOSH MIYA UMUMIY MA’LUMOTLAR Bosh miya (encephalon) uni o‘ragan pardalari bilan birga kallaning miya qismi ichida joylashgan. Uning ustki yon yuzasi kalla qopqog‘i ichki yuzasiga mos ravishda gumbaz hosil qiladi. Pastki yuzasi kallaning ichki asosidagi chuqurchalarga mos murakkab relefga ega. Bosh miya uch yirik qismdan: katta miya yarimsharlari, miyacha va miya so‘g‘onidan iborat.

“ Agar insoniyat miyasi juda oddiy bo’lganida edi, biz uni tushuna olmagan bo’lar edik, biz shunchlik oddiy bo’lgan bo’lar edikki , hech narsani eplayolmagan bo’lardik ” -Emerson Pugh, The Biological Origin of Human Values (1977)

Miyaning rivojlanishi• m u s h u k s h im p a n z e in s o n Bog’lovchi qism Sezgi qismiHarakat qismi

Harakat qismi-nerv hujayralari to’plami muskullar, paylar ,bo’gimlar, suyaklarning retseptorlaridan impuls qabul qilib odam tanasinig barcha qismlarining harakatini boshqaradi.

Sezish qismi-odam tanasining barcha sezgi a’zolarining oliy markazi hisoblanadi. Bu markazlar barcha sezgi a’zolaridan impuls qabul qiladi

Assotsiativ zonalarning nerv hujayralari tananing to’qima va a’zolari bilan nerv yollari orqali bog’lanmagan ular miya po’stlog’ining turli qismidagi nerv hujayralarini bog’laydi

Bosh miya yarim sharlari peshana chakka ensatepa

Bosh miya yarim sharlari 2 qismdan iborat 1 kulrang moddadan tashkil topgan tashqi qism 2 oq moddadan tashkil topgan ichki qavat

Bosh miya po`stlog`ining mikroskopik tuzilishi I-eng ustki qavat, nerv hujayralarining kalta o`simtalaridan tashkil topgan; II- donodor hujayralar; III-piramidasimon hujayralar; IV - yulduzsimon hujayralar; V - piramidasimon yirik hujaylar; VI-duksimon hujayralar

birinchi, ya'ni miya po'stlog'ining eng ustki qavati nerv hujayralarining kalta o'simtalaridan tashkil topgan; -2- qavatida donasimon nerv hujayralari joylashgan; - 3- qavatda piramidasimon hujayralar bo'ladi; - 4- qavat yulduzsimon tuzilgan nerv hujayralaridan iborat; - 5-qavatni yirik piramidasimon hujayralar tashkil qiIadi; - eng pastki, ya'ni 6- qavatda duksimon nerv hujayralari joylashgan.

www.arxiv.uz* Bosh miyaning tashqi ko’rinishi 1-uzunchoq miya 2-miyacha 3-boshmiya yarim sharlarining ko’rinishi

Miya yarim sharlari • Frontal Lobes- peshana – Gapirish muskullarning harakati va qaror qabul qilish – Ijro qiluvchi qism • Parietal Lobes-tepa – Sezgilarni o’z ichiga oladi

• Occipital Lobes -ensa – Miyaning ko’rish qismi, qaysiki kelayotgan axborotni qabul qiladi • Temporal Lobes -chakka – Eshitishni ta’minlab beradi,

1 Hid bilish 2 yozuv o’ng qo’l 3 siypalash 4 eshitish 5 gapirish 6 hisoblash 7 o’qish 8 ko’rish 9 siypalash chap qo’l 10ohang intonatsiya 11 o’zi turgan joyni aniqlash 12 shakllarni aniqlash Bosh miya yarim sharlari po’stlog’ida oliy nerv markazlarining joylashuvi

Miya • Miya asosi – Avtomatik ya- shash funksiyasi uchun javobgar • Medulla- uzunchoq miya – Yurak urishi va nafas olishni boshqaradi

cerebellum miyacha Miyacha –ensa bo’lagining ostida joylashgan. Massasi 150g . U odam tanasidagi barcha muskullarning tarangligini nazorat qilib turadi agar miyacha shikastlansa odam falajlanib qoladi

Miyacha tashqi tomondan kulrang modda bilan qoplangan bo'lib, u kichik egat va pushtalarga bo'lingan. Kulrang modda nerv hujayralari to'plamidan tashkil topgan. Miyachaning ichki qismida oq modda joylashgari bo'lib,u nerv tolalaridan iborat. U uch juft: yuqorigi, o'rta va pastki oyoqcha yordamida orqa miya, uzunchoq miya, miya ko'prigi, o'rta miya va bosh miya yarim sharlari bilan bog'lanadi Miyacha oyoqchalaridagi nerv tolalari orqali orqa miyadan muntazam ravishda impuls olib turadi. U odam tanasidagi barcha muskullarning tarangligini va harakatlarini tartibli bajarilishi, muvozanatda bo'lishini ta'minlaydi. Miyachaning tashqi ko’rinishi 1chivalchangsim on qismi 2yarim shari1

Miya faoliyatlari Rejalashtirish qaror qabul qilish gapirish Sezgi Auditoriya Ko’rish

Katta miyaning bo‘ylama yorig‘i (fissura longitudinalis cerebri) uni o‘ng va chap yarimsharlarga ajratadi. Yarimsharlar o‘zaro qadoq tana (corpus collosum) vositasida qo‘shilgan. Yarimsharlar orqa tomonda ko‘ndalang yorig’ ( fissura transversa cerebri) vositasida miyachadan ajrab turadi. Miya yarimsharlarining tashqi yuzasi turli chuqurlikdagi egatlar (sulci cerebri) joylashgan. Chuqur egatlar yarimsharlarni bo‘laklarga (lobi cerebri) ajratsa, mayda egatlar pushtalarni (gyri cerebri) chegaralaydi. www.arxiv.uz

Yangi tug‘ilgan chaqaloq bosh miyasi nisbatan katta bo‘lib, uning og‘irligi o‘rtacha og‘il bolalarda 390g, qiz bolalarda 355g bo‘ladi. To‘rt yoshgacha miya, bo‘yiga va balandligiga bir tekis o‘sib, uning og‘irligi bir yoshda 2 marta, 3-4 yoshda 3 marta oshadi, 7 yoshdan so‘ng miya og‘irligi sekin o‘zgarib, 20 yoshda erkaklarda 1355g, ayollarda 1220g ni tashkil qiladi. Bosh miyani ayrim qismlari bir xil o‘smaydi. Peshona va tepa bo‘laklari nisbatan tez o‘ssa, ensa bo‘lagi esa juda sekin o‘sadi.

Miya so‘g‘oni Miya so‘g‘oni (truncus ensephali) tarkibiga uzunchoq miya (medulla oblangata), ko‘prik (pons) va o‘rta miya (mesencephalo n ) kiradi. www.arxiv.uz

UZUNCHOQ MIYA Uzunchoq miya (meddulla oblangata) orqa miyaning bevosita davomi bo‘lib, rombsimon miyaning pastki qismidir. Uning tashqi tuzilishi orqa miyaga, ichki tuzilishi bosh miyaga o‘xshagani uchun myelencephalon deb ataladi. Uning pastki chegarasi katta teshik sohasida yoki I juft orqa miya nervi ildizining yuqori chekkasida. Yuqori chegarasi old yuzasida ko‘prikning pastki chekkasida bo‘lsa, orqa yuzasida miya hoshiyalariga to‘g‘ri keladi. Uzunchoq miyaning yuqori qismlari kengayib piyozcha shaklini olgani uchun uni miya piyozchasi (bulbus cerebri) deb ham ataladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uzUzunchoq miya eshituv va muvozanat a’zolari, hamda qon aylanish va nafas a’zolariga bog‘liq bo‘lgan jabra apparatlari bilan aloqada paydo bo‘ladi. Shuning uchun unda muvozanat va harakatni muvofiqlashtirish, modda almashinuvini boshqaruvga aloqador bo‘lgan kulrang o‘zaklar joylashgan. Uzunchoq miyaning uzunligi o‘rtacha 2,5 sm. Unda oldingi, orqa va yon yuzalari tafovut qilinib, ular o‘zaro egatlar yordamida ajralib turadi. Bu egatlar orqa miya egatlarining davomi bo‘lib, o‘sha nomlar bilan ataladi. Uzunchoq miyaning ventral yuzasidagi oldingi o‘rta yoriqni (fissura mediana anterior) ikki tomonida bo‘rtib chiqqan piramidalar (pyramis medullae oblangatae) joylashgan. Piramidalar harakatlantiruvchi nerv tolalaridan iborat bo‘lib, orqa miyaga o‘tish joyida qisman kesishib, piramidalar kesishmasini (decussatio pyramidum) hosil qiladi. Kesishgan . uzunchoq miyaning kesmasi.

Tolalar orqa miyaning yon tizimchasiga davom etadi. Kesishmagan tolalar orqa miyaning oldingi tizimchasi tarkibida yo‘naladi. Oldingi yon egat (sulcus anterolateralis) piramidaning oval shaklidagi tepalik olivadan (oliva) ajratib turadi. Oliva tishsimon tuzilishga ega bo‘lgan kulrang modda to‘plami oliva o‘zagining joylashshidan hosil bo‘lgan. Bu egatdan til osti nervi ildizi chiqadi. Uzunchoq miyaning dorsal yuzasida orqa o‘rta egatni (sulcus mediana posterior) yon tomonlarida o‘zaro oraliq egat bilan bo‘lingan orqa miyaning nozik va ponasimon dastalari kengayib bo‘rtiqlar hosil qiladi. Nozik dasta bo‘rtig‘i (tuberculum gracile) ichki, ponasimon dasta bo‘rtig‘i (tuberculum cuneatum) tashqi tomonda joylashadi. Orqa yon egatdan (sulcus posterolateralis) IX, X, XI juft bosh miya nervlarining ildizi chiqadi. Yon tizimchaning dorsal qismi ponasimon va nozik dastalardan chiqayotgan tolalar bilan qo‘shilib miyachaning pastki oyoqchasini (pedunculus cerebellaris inferior) hosil qiladi.www.arxiv.uz

Uzunchoq miya kesmasida u oq va kulrang moddalar to‘plamidan iborat bo‘ladi. Kulrang moddada muvozanat va harakatni muvofiqlashtirish, modda almashinuvi boshqaruvga aloqador bo‘lgan kulrang o‘zaklar joylashgan. 1.Yon tomonda joylashgan o‘ng va chap pastki oliva o‘zaklari (nuclei olivaris inferiores) miyachaning tishli o‘zagi bilan bog‘langan bo‘lib, odamda muvozanatni boshqaruvchi oraliq o‘zak hisoblanadi. 2.To‘r formatsiya (formatio retecularis) bir- biri bilan chalkashib to‘r hosil qilgan nerv tolalari va ular o‘rtasida yotgan nerv o‘zaklaridan iborat. 3.To‘rt juft (IX-XII) bosh miya nervlarining o‘zaklari. 4.Adashgan nerv o‘zagi bilan bog‘langan nafas olish va qon aylanish markazlari bor. Uzunchoq miyaning oq moddasi uzun va qisqa tolalardan iborat. Uzun tolalar uzunchoq miyani oldingi qismida pastga tushuvchi, harakatlantiruvchi piramida yo‘lini hosil qiladi. Uning orqa lateral yuzasida yuqoriga ko‘tariluvchi orqa miyani miya yarimsharlari va miyacha bilan bog‘lovchi sezuvchi yo‘llar joylashadi. Orqa miya-po‘stloq yo‘li uzunchoq miya sohasida kesishib qovuzloq kesishmasini (decussatio lemniscorum) hosil qiladi.Oraliq miyaning tarkibiy qismlariga ko’rish do’mboqlari talamus do’mboq osti soha gipotalamus kiradi

M-miyacha; K-bosh miya yarim sharining po`stloq qismi; T-talamus; Mo-Miya ko`prigi; P-uzunchoq miya; S-orqa miya. Dorboz qizning tana muvozanatini miyacha tomonidan boshqarilishi tasvirlangan.

Qisqa tolalar kulrang modda o‘zaklarini o‘zaro bog‘lab, shuningdek uzunchoq miyani bosh miya so‘g‘onining qo‘shni qismlari bilan qo‘shib turadi. YANGI TUG‘ILGAN CHAQALOQDA uzunchoq miya yuqori va gorizontal joylashgan. Piramida yaxshi taraqqiy etmagani uchun olivalar bir-biriga yaqin turadi. Nozik va ponasimon dastalar bir- biridan aniq ajramagan. Bola hayotining birinchi yilida olivalar asta-sekin bo‘rtiq shaklini oladi va yoshga qarab kattalashib boradi. Yangi tug‘ilgan chaqaloqda uning uzunligi 8-9 mm, kengligi 4-5 mm, bir yoshda esa uzunligi 12-13 mm bo‘ladi. Erta bolalik davri so‘ngida miya o‘tkazuv yo‘llari taraqqiyoti natijasida piramidalar kattalashib olivalar bir-biridan uzoqlashadi. Nozik va ponasimon dastalar bir-biridan ajralib, nozik va ponasimon bo‘rtiqchalar paydo bo‘ladi. Uzunchoq miya o‘zaklari taraqqiyoti 7 yoshda tugaydi. www.arxiv.uz

ORQA MIYA Orqa miya (medulla spinalis) tashqi tomondan oldindan orqaga qarab biroz yassilangan silindr shaklidagi tizimcha ko‘rinishiga ega. Uning ko‘ndalang o‘lchami kengroq. Orqa miya umurtqa kanali ichida joylashib , katta teshikni pastki chekkasida bosh miyaga o‘tib ketadi.

Maslahat; miyaning yaxshi ishlashi uchun yong’oq ,ma yiz va asal dukkakli o’simliklarda n tanovul qilish tavsiya etiladi

Men nima qila oldim? Hurmatli talabalar shu taqdimot davomida aytilgan ma’lumotlardan har biringiz bittadan ayta olasizmi?

E’TIBORINGIZ UCHUN KATTA RAXMAT !

O'xshashlar

Bosh miya uning tuzilishi yosh bolalarda rivojlanish darajalari

Bosh miya katta yarim sharlarining tuzilishi va fiziologiyasi

Nerv sistemasi, bosh miya

Bosh va orqa miya pervlarining fizilogiyasi

Bosh miya shikastlanganda birinchi yordam ko`rsatish